MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Robert Nowakowski
Stosowanie sprzętu i urządzeń w produkcji telewizyjnej
313[07].Z1.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr inż. Marcin Chrzan
mgr inż. Jacek Szydłowski
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Robert Nowakowski
Konsultacja:
mgr inż. Jacek Szydłowski
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej ,,Stosowanie sprzętu
i urządzeń w produkcji telewizyjnej , zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu technik organizacji produkcji filmowej i telewizyjnej.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Ogólne informacje dotyczące sprzętu stosowanego do produkcji 6
telewizyjnej
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Sprawdzian postępów 15
4.1.3. Ćwiczenia 15
4.1.4. Sprawdzian postępów 17
4.2. Magnetowidy 18
4.2.1. Materiał nauczania 18
4.2.2. Sprawdzian postępów 24
4.2.3. Ćwiczenia 24
4.2.4. Sprawdzian postępów 26
4.3. Studio telewizyjne 27
4.3.1. Materiał nauczania 27
4.3.2. Sprawdzian postępów 43
4.3.3. Ćwiczenia 43
4.3.4. Sprawdzian postępów 44
5. Sprawdzian osiągnięć 45
6. Literatura 50
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik, będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu stosowanego sprzętu
i urządzeń do produkcji telewizyjnej. Uwzględnieniem możliwości dostępu do podstawowego
sprzętu technicznego, eksperymentowania i sprawdzania swoich pomysłów.
Poradnik zawiera:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiadomości, które
powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń
i zaliczenia sprawdzianów. Poradnik obejmuje również ćwiczenia, które zawierają:
4. Pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,
5. Zestaw zadań sprawdzających Twoje wiadomości i umiejętności po wykonaniu ćwiczeń.
Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, sam
możesz ocenić czy i w jakim stopniu opanowałeś materiał jednostki modułowej.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela
o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian w formie testu z zakresu jednostki
modułowej znajdujący się na końcu poradnika.
313[07].Z1
Technologia produkcji
filmowej i telewizyjnej
313[07].Z1.01
313[07].Z1.02
Stosowanie sprzętu i urządzeń w
Stosowanie sprzętu i urządzeń
produkcji filmowej w produkcji telewizyjnej
313[07].Z1.03
Wykorzystanie technik
informatycznych w produkcji
filmowej i telewizyjnej
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej  Stosowanie sprzętu i urządzeń
w produkcji telewizyjnej powinieneś umieć:
- rozróżniać z
ródła sygnału wizyjnego,
- rozróżniać kable wizyjne i foniczne,
- rozróżniać rodzaje wejść i wyjść wizyjnych i fonicznych,
- rozróżniać urządzenia zapisujące i odtwarzające,
- porozumiewać się ze współpracownikami,
- rozwiązywać problemy w sposób twórczy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- scharakteryzować sprzęt telewizyjny w kategoriach: sprzęt kamerowy w studio i poza
studiem; sprzęt oświetleniowy; sprzęt dz
więkowy; sprzęt zdjęciowy towarzyszący; sprzęt
do montażu liniowego i nieliniowego; sprzęt do wykonania efektów elektronicznych;
transport; wóz transmisyjny; wóz łączowy,
- wyjaśnić zasady działania kamer elektronicznych,
- wyjaśnić zasady działania magnetowidów różnych systemów i formatów,
- scharakteryzować studia telewizyjne pod względem wykorzystania w produkcji audycji
telewizyjnych oraz ich wyposażenia,
- wyjaśnić zasady działania komórek technologicznych w stacji telewizyjnych do obsługi
i funkcjonowania studia telewizyjnego,
- wyjaśnić proces emisji programu telewizyjnego systemie telewizji naziemnej, kablowej
i satelitarnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Ogólne informacje dotyczące urządzeń stosowanych przy
produkcji programów telewizyjnych
4.1.1. Materiał nauczania
Dla wyprodukowania programów telewizyjnych, to znaczy ich nagrania lub emisji,
stosowane są cztery grupy urządzeń technicznych, dwie pierwsze grupy mają znaczenie
podstawowe.
a. z
ródła sygnału obrazu  kamery , generatory
b. z
ródła sygnału dz
więku  mikrofony, magnetowidy, odtwarzacze CD lub DVD.
c. urzÄ…dzenia pomocnicze  miksery obrazu i dz
więku, aparatura sterująca oświetleniem,
oświetlenie,
d. urzÄ…dzenia zapisujÄ…ce (rejestrujÄ…ce)  magnetowidy, komputery, macierze.
W grupie urządzeń zapisujących funkcję szczególną pełnią magnetowidy, służące
jednocześnie do nagrywania jak i odtwarzania audycji. Pełnią jednocześnie rolę z
ródeł obrazu
i dz
więku.
Sprzęt produkcyjny, stosowany jest w zależności od technologii na:
a. zestawy stacjonarne  studia telewizyjne,
b. zestawy przewoz
ne  wozy transmisyjne, wozy reporterskie, zestawy ENG (elektroniczne
zbieranie wiadomości).
Miejscem, które grupuje produkcję są ośrodki telewizyjne, służą one bezpośredniej produkcji.
W zależności od zadań produkcyjnych ośrodki telewizyjne dysponują różnym wyposażeniem
technicznym.
Kamery wideo
Kamera jest urządzeniem przeznaczonym do nagrania obrazu na taśmie magnetycznej lub
na nośniku cyfrowym. Kamery dzieli się na cyfrowe i analogowe ze względu na sposób
zapisu i wykorzystywane nośniki. Istnieje także rozgraniczenie kamer z uwagi na
zastosowanie np. kamery filmowe, telewizyjne, wideo, internetowe lub telewizji
przemysłowej.
Kamery wideo możemy podzielić na dwie podstawowe grupy:
- Amatorskie
- Profesjonalne
- Tematu kamer amatorskich nie będziemy rozwijać gdyż ich zastosowanie w produkcji
telewizyjnej jest znikome a nawet żadne.
Kamery profesjonalne możemy podzielić na grupy kamer reporterskich i studyjnych.
Kamery reporterskie są to urządzenia służące do rejestracji obrazu i dz
więku w terenie.
Kamera taka wyposażona jest standardowo w rejestrator wizji i fonii zwany magnetowidem.
W obecnej technologii nie stosuję się rozdzielnych rejestratorów. Natomiast w przeszłości
kiedy standardami zapisu był format U-Matic często stosowano kamery z osobnymi
rejestratorami. Typowy rejestrator był przenośnym magnetowidem zasilanym z baterii lub
z sieci energetycznej. Przeciwieństwem kamer reporterskich są kamery studyjne
(realizacyjne) które nie posiadają rejestratorów. Zapis audycji dokonywany jest na
magnetowidzie studyjnym lub innym rejestratorze stacjonarnym oddalonym od kamery. Tego
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
typu kamery wykorzystywane sÄ… do realizacji telewizyjnych studyjnych lub imprez
masowych. W celu zrozumienia zasad działania kamery należy zapoznać się z jej budową.
Budowa kamery
W typowej kamerze telewizyjnej światło jest rozdzielane na trzy barwy podstawowe:
zieloną, czerwoną oraz niebieską, które formują oddzielne obrazy w trzech lampach
formujących. Sygnały elektryczne odpowiadające trzem kolorom (chrominacja) są
uzupełniane informacją o jasności (luminacja) i przesyłane do odbiornika, gdzie obraz jest
rekonstruowany.
Rys. 1. Budowa kamery telewizyjnej kolorowej
Światło odbite od przedmiotów, w które wycelowano kamerę telewizyjną, zostaje
zogniskowane przez obiektyw. Lustro dichroiczne rozdziela je na trzy osobne obrazy w trzech
podstawowych barwach - niebieskiej, zielonej i czerwonej. Każda wiązka barwnego światła
zostaje następnie skierowana do jednej z trzech identycznych lamp analizujących
(widikonowych). Układ światła padający na warstwę fotoprzewodzącą w każdej lampie
wywołuje odpowiadający mu układ oporów elektrycznych. Kiedy wiązka elektronów
przechodzi po obszarze fotoprzewodzącym od drugiej strony, w obwodzie podłączonym do
tej warstwy zachodzi przepływ prądu elektrycznego o określonych parametrach. W ten
sposób trzy układy ciemnych i jasnych obszarów w każdym z obrazów w barwie
podstawowej zostają przekształcone w trzy różne sygnały elektryczne. Czarno-biały sygnał
luminancji (jaskrawości) powstaje w jednostce sumującej informację z trzech sygnałów
koloru. Jednocześnie koder kolorów wytwarza pojedynczy sygnał chrominancji, który określa
odcień i nasycenie każdej z barw podstawowych. Sygnały luminancji i chrominancji łączą się
w złożony sygnał wizyjny. Przed nadaniem dodaje się jeszcze sygnał foniczny (dz
więkowy)
oraz sygnał synchronizujący, który sprawia, że w systemie odbiorczym wiązki elektronów
będą miały taki sam układ jak w systemie nadawczym.
Kamery wideo nagrywajÄ… obraz i dz
więk na standardowej kasecie magnetowidowej lub
na kasecie zminiaturyzowanej. Odtwarzanie odbywa siÄ™ w dowolnym magnetowidzie BETA
lub BETAMAX.
Światło wpada do kamery przez obiektyw. Załamuje on promienie świetlne tak, by
detektor z płytki krzemowej, tzw. przetwornik CCD (Charge Coupled Device) zmieniał obraz
na sygnał elektryczny. Zastąpił on lampy analizujące w sprzęcie amatorskim, gdyż nie ulega
uszkodzeniu pod wpływem bardzo silnego światła.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Pierwszy naprawdę praktyczny system wideo powstał w roku 1956. System ten zwany
kwadrupleksowym, bÄ…dz
"quadem", rozwiązywał problem ogromnych ilości zużywanej
taśmy. Zapis odbywał się nie, wzdłuż ale w poprzek taśmy, przy niewielkich prędkościach jej
przesuwu. W latach osiemdziesiątych pojawiły się obecnie obowiązujące standardy zapisu
obrazów na taśmie magnetycznej. Szerokość taśmy magnetowidowej wynosi 12,65 mm i jest
ona umieszczona w kasecie. Zapis odbywa się za pomocą układu głowic wirujących, które
dają prędkość przesuwu taśmy magnetycznej od 9,05 do 1,12 cm/s. Taśma opasuje bęben
z głowicą lub głowicami i następuje zapis, który zazwyczaj jest poprzeczny (czasami ukośny).
Ze względu na trudność bezpośredniego zapisu sygnałów wizyjnych na nośniku
magnetycznym w naturalnym paśmie częstotliwości (od kilkudziesięciu herców do kilku
megaherców), stosuje się sygnał nośny w.cz. zmodulowany sygnałem wizyjnym.
Częstotliwość fali nośnej ustala się w zakresie 3 - 4 MHz, w zależności od przyjętego
systemu zapisu. Do najważniejszych cech kamery wideo należą wolny przesuw taśmy,
wbudowany mikrofon i zmienna automatyczna długość ogniskowej.
Kamera telewizyjna
Obraz optyczny rzutowany jest przez obiektyw na płytkę przetwornika. Uzyskany w ten
sposób sygnał wizji zostaje wzmocniony i przesłany do urządzenia sterującego kamery CCU,
gdzie zostaje połączony z impulsami synchronizacyjnymi linii oraz ramki.
Kompletne urządzenie złożone z kamery, kabla kamerowego, urządzenia sterującego oraz
zasilacza nosi nazwÄ™ toru kamerowego.
Kablem kamerowym który wykonany jest w postaci przewodu wielożyłowego przesyłane
są następujące sygnały:
a) sygnał wizyjny
b) sygnał zdalnego sterowania
c) sygnalizację świetlną do kamery
d) sygnał łączności ze studiem
e) sygnał zwrotny emisyjny
f) zasilanie kamery
Zwykły kabel wielożyłowy stosowany w torach kamerowych pozwala na pokonywanie
odległości do kilkuset metrów.
Optyka kamery
W kamerach telewizyjnych stosowane sÄ… obiektywy o zmiennej ogniskowej, zwane
transfokatorami. Pozwalają one na płynne zmienianie ogniskowej poprzez zmianę położenia
soczewek. Dzięki temu możliwe jest nie tylko łatwe dostosowanie optyki do aktualnych
potrzeb, ale też uzyskanie efektu płynnych najazdów i odjazdów bez przemieszczania kamery.
Zmianami ogniskowej operator steruje ręcznie lub elektrycznie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Rys. 2. budowa optyki kamery
Zmiana ogniskowej realizowana jest przy pomocy grupy soczewek, które przesuwa się
wzdłuż osi optycznej obiektywu. Wymaga to zastosowania większej niż w normalnym
obiektywie ilości soczewek, co pociąga za sobą obniżenie zdolności rozdzielczej obiektywu.
Z tego też względu obiektywy zmiennoogniskowe o stosunku maksymalnej ogniskowej do
minimalnej ogniskowej wyrażonym liczbą większą niż 6 są używane prawie wyłącznie
w kamerach.
Oprócz ustawienia ogniskowej czyli właściwego kadru istotnymi parametrami
wpływającymi na jakość obrazu są:
a) ostrość
b) przesłona
c) balans bieli
W kamerach telewizyjnych parametry te ustawiane są zazwyczaj ręcznie
W nowoczesnych kamerach telewizyjnych można dokonać wymiany obiektywu na
odpowiedni do danego rodzaju pracy. Wynika to z budowy kamery gdzie sama optyka jest
odłączana od głowicy w której znajdują się: przetwornik, filtry temperatur barwowych i inne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Ustawianie podstawowych parametrów kamery
Jednym z ważniejszych parametrów jest ustawienie odpowiedniego balansu bieli.
Rys. 3. odzwierciedlenie wpływu ustawienia balansu bieli z zależności od temperatury barwowej
Balans bieli (WB, od white balance)  jest to proces kompensacji barw obrazu
zarejestrowanego przez matrycę dla temperatury barwowej oświetlenia, jakie towarzyszyło
wykonaniu zdjęć. Automatyczny balans bieli oznacza, iż kamera sama ustawi barwy.
Znajduje on najjaśniejszy punkt na zdjęciu, i zakłada, iż powinien mieć on kolor biały. Do
niego porównuje wszystkie elementy kadru, ponieważ nie wie on jak wygląda kolor biały, ale
wie jak wygląda kolor czerwony i niebieski, względem koloru białego. Gdy najjaśniejszy
punkt zdjęcia nie jest biały, automatyka nie pomoże. W takim układzie musimy ręcznie
pokazać jak wygląda kolor biały i kamera względem tego koloru będzie reprodukował resztę
barw. Im lepszy biały kolor pokażemy, tym wierniejsze barwy na zdjęciu. Jeżeli oświetlimy
plan wyłącznie żółtym światłem, to zlikwidujemy niebieski kolor na zdjęciu i żadna korekta
balansu bieli nie pomoże, ale możemy podać urządzeniu kolor żółty jako biały i wtedy nie
będziemy mieli żółtego koloru na zdjęciu (patrz: kadr 1). W czasie pracy operator najczęściej
posiada przy sobie białą kartkę którą ustawia w miejscu gdzie zamierza wykonywać zdjęcia
i zbliża tak transfokatorem żeby wypełnić cały kadr. W momencie wypełnienia całego kadru
kartką dokonuje balansu bieli i zapamiętania go. Dzięki tej operacji zostaną właściwie
odwzorowane barwy w miejscu w którym wykonywane są zdjęcia.
Następnym ważnym parametrem jest ustawienie przesłony. Często operatorzy korzystają
z automatycznego ostawienia przesłony jednak nie zawsze taki tryb pracy się sprawdza.
Szczególnie gdy chcemy wykonywać zdjęcia pod słońce. Układ automatyki często przymyka
przesłonę powodując zaciemnienie filmowanego przedmiotu. Jedynie otworzenie przesłony
pozwala na rozjaśnienie zdjęć.
Przysłona fotograficzna  część urządzenia optycznego w postaci regulowanego otworu
na drodze strumienia światła. Stosowana najczęściej w obiektywach fotograficznych ma
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
postać listków. Regulując wielkość szczeliny (jej średnicę, będącą jednocześnie aperturą
urządzenia) za pomocą listków można zmieniać ilość światła przechodzącego przez
urządzenie, a jednocześnie wpływać na głębię ostrości uzyskiwanego obrazu (im wyższa
wartość przysłony tym większa głębia ostrości). Stopień otwarcia przysłony mierzony jest za
pomocą liczby przysłony - F. W przypadku urządzeń rejestrujących obraz (np. aparaty
fotograficzne, kamery filmowe) przysłona jest jednym z dwóch elementów dozujących
odpowiednią ilość światła podczas naświetlania. Drugim jest urządzenie sterujące czasem
otwarcia migawki. Każde zwiększenie liczby przysłony o jedną działkę powoduje
zmniejszenie ilości wpadającego światła o połowę. Kolejne liczby przysłony wyliczamy
mnożąc poprzednią wartość przez 1,4 zatem:
1,4 - 2 - 2,8 - 4 - 5, 6- 8 - 11 - 16 - 22 - 32
Głębia ostrości  parametr stosowany w optyce i fotografii do określania zakresu
odległości, w którym obiekty obserwowane przez urządzenie optyczne sprawiają wrażenie
ostrych. Z punktu widzenia fizycznego, niezerowa głębia ostrości nie istnieje. Pojęcie
stosowane w optyce wywodzi się jednak z fizjologii postrzegania: przyjmuje się, że poniżej
pewnej wielkości plamkę widzimy jako punkt, więc pewien rejon obserwowanej przez dany
układ optyczny przestrzeni trójwymiarowej będzie wydawał się ostry. W fotografii, to samo
zjawisko wynika z ograniczeń technicznych medium rejestrującego obraz: rozmiaru ziarna
błony filmowej lub pikseli sensora. Duża głębia ostrości zapewnia ostrość większości
elementów na zdjęciu, natomiast mała głębia ostrości, (czyli precyzyjne ustawienie i nieostre
tło) bywa wielce pożądana przy zdjęciach portretowych i artystycznych, ponieważ
wyodrębnia fotografowany obiekt na tle otoczenia.
Rys. 4. Średnia głębia ostrości - kwiat ostry, tło nieco rozmazane
Rys 5. Niewielka głębia ostrości - elementy kwiatu nieostre, całkowicie rozmazane tło
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Rys. 6. Kilkucentymetrowa głębia ostrości
Praca z kamerÄ…
A. Technologie jednokamerowe
Wykorzystywane najczęściej w pracy reporterskiej. W tym trybie pracy kamera wyposażona
jest w magnetowid, który rejestruje jednocześnie wizję i fonię. System taki pozwala na
zmniejszenie liczby obsady technicznej, najczęściej jest to operator i dz
więkowiec.
B. Technologie wielokamerowe
W normalnych warunkach studyjnych używa się równocześnie kilku kamer. Pozwala to
realizatorowi na uzyskanie różnych kadrów, które można pokazywać w przemyślany sposób
za pomocą mikserów wizyjnych. Jest to szczególnie ważne podczas pracy na żywo.
Istotą systemu wielokamerowego jest oddzielne prowadzenie sygnałów wizyjnych ze
wszystkich kamer na wejście miksera wizji. Dla sprawnego działania systemu
wielokamerowego stosowane są pomiędzy realizatorem programu a operatorem kamery
urządzenia łączności.
Podstawowe parametry przykładowej kamery
Opis kamery Digital Betacam Sony DVW - 700 P/700 WSP
Rys. 7. WyglÄ…d kamery [dokumentacja firmy Sony]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Optyka
W przedniej części kamery zastosowano uchwyt bagnetowy do montowania wymiennych
obiektywów. Układ optyczny składa się z 3-drożnego (RGB) systemu pryzmatycznego oraz 3
przetworników CCD-FIT (Frame Interline Transfer) typu Hyper HAD 1000 o przekątnej 2/3
cala. Każdy przetwornik zawiera około 620 tys. pixeli (1038 w poziomie i 694 w pionie). Są
one wytwarzane w 2 wersjach: dla formatu 4:3 oraz "Widescreen" dla formatu 16:9.
Rozdzielczość pionowa wynosi 450 linii (4:3) i 530 linii (16:9). Rozdzielczość pozioma
wynosi ponad 700 linii. Pomiędzy obiektywem i przetwornikami umieszczono dwie tarcze
obrotowe. Jedna z filtrami neutralnymi (ND), a druga z kolorowymi.
Tor wizyjny
Po wstępnym wzmocnieniu analogowych sygnałów RGB, wytworzonych
w przetwornikach CCD następuje ich zamiana na sygnały cyfrowe, których dalsza obróbka
pozwala na precyzyjną i elastyczną nieliniową korekcję sygnału. Specjalny układ dokonuje
korekcji drobnych szczegółów obrazu, dostosowanej do formatu 4:3, względnie 16:9.
Wszystkie regulacje w kamerze są dokonywane na drodze cyfrowej, a więc bez użycia
przełączników czy potencjometrów, co znakomicie zwiększa niezawodność i stabilność
pracy.
Matryca Liniowa (Variable Linear Matrix)
Układ ten koryguje sygnał w taki sposób, aby reprodukowany obraz telewizyjny uzyskał
wymagany odcień a także, aby wzajemnie ujednolicić kolory np. pomiędzy kilkoma
kamerami. W kamerze mogą być zapisane 2 rodzaje optymalnej korekcji i wg potrzeby
użytkownik może je natychmiast przywołać. Aby zapewnić prawidłowe odtwarzanie
skośnych krawędzi jaskrawych pól obrazu i unikać charakterystycznego "schodkowania",
zastosowano specjalną korekcję krawędzi - Detail Clip.
Układy podnoszące jakosć obarazu:
- Variable Detail Frequency  dla dobrania optymalnego odwzorowania szczegółów;
- Level Depedance  eliminuje niepożądaną korekcję w celu odpowiedniego
odwzorowania czerni.
- Knee Correction Control  dla kompresji wysokiego kontrastu obiektywów, np.
oświetlonych ostrym słońcem; zapewnia prawidłowe odtworzenie tonacji obrazu nawet
w bardzo jasnych obszarach (uzyskano w ten sposób szerszy zakres dynamiki kamery)
- DCC (Dynamic Contrast Control)  automatyzuje korekcje; stopień działania DCC może
być ustawiony za pośrednictwem MENU systemu komputerowego kamery.
- Black/White Shading Compensation - automatyczny układ korekcji tła.
- Super Enhanced Vertical Definition System  podwyższa rozdzielczość pionową
i redukuje nieostrość ruchomych obrazów; zapobiega migotaniu linii.
- Programmable Master Gain Mode  pomaga zachować niski poziom szumu przy słabym
oświetleniu (3 położenia przełącznika: Low/Mid/High).
- Automatic Black and White Balance  automatycznie ustawia równowagę bieli oraz
czerni.
- Clear Scan i Extended Clear Scan  ECS  pozwalają filmować np. ekran komputera bez
poziomego pasa zakłócającego; polega na zmianie czasu migawki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Rys. 8. Schemat blokowy kamery [dokumentacja firmy Sony]
Wizjer
Główną częścią wizjera jest 1,5 calowy monochromatyczny kineskop, praktycznie
pozbawiony migotania. Oprócz sygnału telewizyjnego czy pochodzącego z magnetowidu są
wyświetlane informacje takie jak: położenie ZOOM, rodzaj filtru ND i kolorowego, extender
obiektywu, równowaga bieli, wzmocnienie toru wizyjnego, czas migawki, tryb migawki CS
lub ECS, przysłona itp. Dotyczy to również magnetowidu - długość taśmy, dane kodu
czasowego (TC), stan pracy, czyli zapis, odczyt, stop, itp. Oprócz tego możliwe jest
wyświetlenie MENU służącego do regulacji kamery. Dane te są również emitowane wraz
z sygnałem wizyjnym dla odczytu na monitorze kontrolnym.
Magnetowid
W kamerze zastosowano system zapisu Digital Betacam wykorzystujący sygnały
wizyjne Y, R-Y, B-Y oraz sygnał foniczny z mikrofonu. Przy rejestracji obrazu uzyskuje się
jakość obrazu praktycznie pozbawionego zakłóceń (Dropouts). Dwa sygnały fonii są
zapisywane w postaci cyfrowej a oprócz tego jeden zapisywany jest w postaci analogowej na
ścieżce wzdłużnej. Dla uzyskania najlepszych parametrów zapisu zastosowano kasetę Digital
Betacam z taśmą metalową. Szybkość przesuwu 9,67 cm/s, max.czas zapisu dla BCT-D40
wynosi 40 minut. Istnieją też kasety pozwalające zapisać 6, 12, 22 i 32 minuty. Nie można
stosować tradycyjnych kaset Betacam. Magnetowid ma wbudowane generatory kodów
czasowych LTC  wzdłużnego VITC - zapisywanego wraz z sygnałem wizyjnym podczas
wygaszania pionowego.
Zasilanie
Wymienny akumulator litowy typu BP-L60 o napięciu 12 V. Mocowany jest on na tylnej
ścianie urządzenia. Pobór mocy kamery wynosi 28 W a pojemność akumulatora zapewnia
120 minut pracy. Ten typ akumulatorów nie wykazuje "efektu pamięci". Posiada także
wskaz
nik stanu naładowania. Zamiast litowych mogą być użyte także NiCd typu NP-1B lub
BP-90A.
Kamera DVW-700P/700WSP posiada szereg gniazd dla wejść i wyjść sygnałów wizji, fonii,
sterowania obiektywem, kodu czasowego, słuchawek itp. Wewnątrz urządzenia znajdują się
także układy Genlock do współpracy z zewnętrznymi z
ródłami sygnałów wizyjnych. Masa
kamery 7 kg.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Do czego służy kamera?
2. Jakie sÄ… podstawowe parametry kamery?
3. Do czego służy transfokator?
4. Do czego służy balans bieli?
5. Jakie sÄ… formaty zapisu?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj zmianę oświetlenia obiektów przy automatycznym balansie bieli.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) połączyć kamerę wideo z monitorem zapoznać się z instrukcją kamery,
2) postawić przed kamerą na stole różnokolorowe przedmioty,
3) postawić po bokach dwie lampy: jedną halogenową drugą żarową,
4) zastosować odpowiednie okablowanie,
5) wykonać połączenie urządzeń,
6) sprawdzić efekty na monitorze.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja do wykonania ćwiczenia,
- różnokolorowe przedmioty,
- biały matowy karton,
- kamera wideo,
- lampa żarowa o temperaturze barwowej poniżej 3200 K,
- lampa wyładowcza lub jarzeniowa o temperaturze barwowej wyższej niż 4500 K,
- monitor kontrolny,
- okablowanie do połączenia kamery z monitorem i zasilaczem.
Ćwiczenie 2
Wykonaj ręczne ustawienie balansu bieli kamery w zależności od rodzaju oświetlenia.
Sposób wykonania ćwiczeń
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) podłączyć kamerę do zasilacza i połączyć ją z monitorem,
2) postawić przed kamerą na stole różnokolorowe przedmioty,
3) postawić po bokach dwie lampy. Jedną halogenową drugą żarową,
4) zapoznać się z instrukcją kamery,
5) zastosować odpowiednie okablowanie,
6) wykonać połączenie urządzeń,
7) sprawdzić efekty na monitorze.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Wyposażenie stanowiska pracy
- instrukcja do wykonania ćwiczenia,
- kamera wideo,
- lampa żarowa o temperaturze barwowej poniżej 3200 K,
- lampa wyładowcza lub jarzeniowa o temperaturze barwowej wyższej niż 4500 K,
- monitor kontrolny,
- okablowanie do połączenia kamery z monitorem i zasilaczem.
Ćwiczenie 3
Wykonaj zmiany kadru przy użyciu transfokatora.
Sposób wykonania ćwiczeń
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) podłączyć kamerę do zasilacza i połączyć z monitorem,
2) postawić przed kamerą na stole różnokolorowe przedmioty,
3) zapoznać się z instrukcją kamery,
4) zastosować odpowiednie okablowanie,
5) wykonać połączenie urządzeń,
6) sprawdzić efekty na monitorze.
Wyposażenie stanowiska pracy
- instrukcja do wykonania ćwiczenia,
- kamera wideo ze zmiennÄ… ogniskowÄ…,
- monitor kontrolny,
- okablowanie do połączenia kamery z monitorem i zasilaczem.
Ćwiczenie 4
Wykonaj zmiany głębi ostrości w zależności od ustawionej przesłony.
Sposób wykonania ćwiczeń
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) podłączyć kamerę do zasilacza i połączyć z monitorem,
2) postawić przed kamerą na stole przedmioty, które ustawione są w różnych odległościach
od siebie,
3) zapoznać się z instrukcją kamery,
4) zastosować odpowiednie okablowanie,
5) wykonać połączenie urządzeń,
6) sprawdzić efekty na monitorze.
Wyposażenie stanowiska pracy
- instrukcja do wykonania ćwiczenia,
- kamera wideo z ręczną regulacją przysłony,
- lampa wyładowcza lub jarzeniowa o temperaturze barwowej wyższej niż 4500 K,
- monitor kontrolny,
- okablowanie do połączenia kamery z monitorem i zasilaczem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Ćwiczenie 5
Wykonaj ręczne i automatyczne ustawienie ostrości.
Sposób wykonania ćwiczeń
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś
1) podłączyć kamerę do zasilacza i połączyć z monitorem,
2) filmować przy dobrym oświetleniu różne przedmioty w różnych odległościach od kamery
w trybie ręcznej ostrości i automatycznej,
3) zapoznać się z instrukcją kamery,
4) zastosować odpowiednie okablowanie,
5) wykonać połączenie urządzeń,
6) sprawdzić efekty na monitorze.
Wyposażenie stanowiska pracy
- instrukcja do wykonania ćwiczenia,
- kamera wideo z możliwością ręcznego i automatycznego ustawiania ostrości,
- monitor kontrolny,
- okablowanie do połączenia kamery z monitorem i zasilaczem.
4.1.2. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) powiedzieć co to jest kamera?
ðð ðð
2) wymieć kilka standardów zapisu?
ðð ðð
3) zdefiniować balans bieli?
ðð ðð
4) zdefiniować przesłonę?
ðð ðð
5) zdefiniować transfokator?
ðð ðð
6) zdefiniować głębie ostrości?
ðð ðð
7) wymienić sygnały przesyłane w torze kamerowym?
ðð ðð
8) odróżnić technologie jednokamerowe od wielokamerowych?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4.2. Magnetowidy
4.2.1. Materiał nauczania
Magnetowid  urządzenie elektroniczne służące do zapisu i odtwarzania obrazu (wizji)
i dz
więku (fonii) na specjalnych kasetach. Ze względu na budowę rozróżnia się urządzenia
studyjne oraz urządzenia domowego użytku. Magnetowidy, jako urządzenia domowego
użytku wyposażone są w odbiornik sygnału telewizyjnego. Stanowi to rozwinięcie
wcześniejszego rozwiązania, jakim był odtwarzacz wideo oraz urządzenia przejściowego 
odtwarzacza wideo z funkcją nagrywania. Zasada ta nie dotyczyła urządzeń studyjnych, gdzie
niewymagany był zintegrowany odbiornik sygnału telewizyjnego.
Typowo w magnetowidzie sygnał wizyjny zapisywany jest przez zespół głowic
(najczęściej 2 lub 4) ustawionych ukośnie względem przesuwającej się taśmy (tzw. zapis
helikalny). Fonia oraz tzw. ścieżka trakująca (synchronizacji) zapisywana jest na brzegu
taśmy. Modele oznaczone symbolem HiFi rejestrują wysokiej klasy dz
więk dodatkowymi
głowicami wirującymi (VHS w głębszej warstwie taśmy), głowicami wizyjnymi razem
z pasmem wizji (Betamax, Video 8 mm)  także cyfrowo, PCM (Betamax), lub głowicami
wizyjnymi na przedłużeniu ścieżki wizyjnej cyfrowo w formacie PCM (Video 8 mm).
Formaty Betamax, HiFi i PCM służył również w niektórych studiach nagrań jako wzorcowy
magnetofon edycyjny. Magnetowidy do użytku amatorskiego ("domowe") oferują niezbyt
wysoką jakość zapisu obrazu. Zapis na kasecie VHS w standardzie PAL posiada
rozdzielczość pionową jedynie 240 linii w porównaniu do 625 linii obrazu telewizyjnego.
W krajach europejskich najbardziej rozpowszechnionym standardem był VHS  niestety
najsłabszy z systemów do tej pory opracowanych.
Inne standardy kasetowe to:
- sprzęt domowego użytku: S-VHS (400 linii), Hi8 (440 linii), Video 8 mm (260 linii),
Digital-8 (500 linii), MiniDV, VHS-C, SVHS-C, Betamax (270 linii),
- sprzęt studyjny: U-Matic, Betacam, Betacam SP, Betacam SX, Digital Betacam, MPEG
IMX, HDVS, HDV, DVCAM, HDCAM, HDCAM SR, DVCPRO, DVCPRO50,
DVCPRO HD, Digital S, MII, D1, D2, D5.
Niektóre z wymienionych standardów zapisu magnetycznego na kasetach z opracowano
z przeznaczeniem prawie wyłącznie do kamer, jednak spotyka się również magnetowidy
obsługujące te standardy bez konieczności stosowania specjalnych adapterów. Obecnie jakość
amatorskiego MiniDV można porównywać z jakością studyjną (500 linii). W ostatnim czasie
magnetowidy tracą na popularności na skutek upowszechniania się DVD, które zapewniają
obraz i dz
więk o wyższej jakości w porównaniu z zapisem VHS. Magnetowidy cyfrowe oraz
płyty VCD (Video CD) i DVD-Video przechowują obraz i dz
więk w postaci
skompresowanej. Płyty VCD i DVD-Video nie ulegają zużyciu w trakcie odtwarzania
(w odróżnieniu od wszystkich nośników magnetycznych z zapisem analogowym). Płyty
DVD-Video nie nazywa się celowo dyskami wizyjnymi, gdyż treścią są zapisywane dane
cyfrowe, zawierające zarówno obraz, dz
więk, rozbudowane menu jak i inne dane
przeznaczone do odczytu w komputerach multimedialnych. Obraz na płycie DVD-Video jest
generowany sztucznie i tanie odtwarzacze wyświetlają kolory nie zawsze naturalne. Dz
więk
DVD-Video jest przy tym ostry i nieprzyjemny w porównaniu do dobrego Audio
analogowego na poziomie HiFi (dz
więk zapisywany przez wirujący głowice  BetaHiFi, S-
VHS, Video 8, Hi8). DVD-Video oferuje nieco gorszą jakość od kaset MiniDV (mniej
artefaktów kompresji na kasecie).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Formaty zapisu
VHS (ang. Video Home System, czasami błędnie rozwijany jako Vertical Helical Scan, co
jest określeniem systemu zapisu)  popularny standard zapisu i odtwarzania kaset wideo
przeznaczony dla rynku konsumenckiego.
System został opracowany przez firmę JVC w roku 1976. W latach osiemdziesiątych
VHS wygrał walkę o prymat na rynku z konkurencyjnymi formatami Betamax (opracowanym
przez Sony) oraz video 2000 (Philips), które były bardziej zaawansowane technologicznie.
O zwycięstwie formatów zadecydowała niska cena VHS oraz błędy w polityce firmy SONY,
która kupując pod koniec lat 80 licencje na VHS zaprzestała promocji Betamaxa, oraz
zakazując wydawania na swoim nośniku filmów pornograficznych, które na VHS były
ogólnie dostępne.
Dane techniczne
Rozdzielczość pionowa obrazu w formacie VHS wynosi 240 linii. Wymiary kasety
w mm 188 × 104 × 25, czas zapisu maks. 300 minut (istnieje możliwość podwojenia
i potrojenia ze stratą jakości).
W formacie VHS fonia zapisywana jest wzdłuż taśmy przy krawędzi; przy przesuwie
2,34 cm/sek uzyskuje pasmo 80 Hz  10 kHz. Wobec wymagań polepszania jakości dz
więku
opracowano w latach 80. sposób zapisu na poziomie hi-fi dodatkowymi głowicami
wirującymi w głębszej warstwie taśmy tzw. multipleks głębokościowy. Skos ścieżek audio
jest inny od skosu ścieżek video, co uniemożliwia zakłócenia między nimi. Osiągnięte pasmo:
20 Hz 20 kHz, dynamika powyżej 90 dB. Magnetowidy tego typu oznaczone są VHS hi-fi,
mają 6 głowic na bębnie wizyjnym (4 video + 2 audio).
S-VHS to system zapisu taśm video przeznaczony na rynek konsumencki, będący
nowocześniejszą wersją formatu VHS. Twórca formatu, firma JVC produkowała też
profesjonalne kamkordery i magnetowidy studyjne S-VHS, z powodzeniem wykorzystywane
w latach 90. np. przez TVP, oczywiście do mniej ważnych zadań jak np. program "Kurier
województw" (technologia ta częściowo wyparła taśmę 16mm, i zmniejszyła ekipę
realizacyjną z 5-6 do 2 osób).
Dane techniczne
- System S-VHS oferuje rozdzielczość na poziomie ok. 400 linii (VHS - 240 linii) oraz
znacznie lepiej reprodukowane kolory, dzięki rozdzieleniu kompozytowego sygnału
wideo na dwa sygnały: luminacji (jasności) i chrominacji (koloru). W standardzie S-VHS
dz
więk jest zapisywany z jakością hi-fi.
- W kamkorderach i magnetowidach standardu S-VHS dodano dodatkową głowicę
kasującą, tzw. flying erase head. Dzięki temu można m.in. wykonywać niedostępne
wcześniej operacje edycyjne jak insert.
- Modele najwyższej klasy 7-głowicowe posiadają dodatkową głowicę kasującą (4 video +
2 audio + 1 flying erase head).
- Magnetowidy S-VHS posiadają dodatkowe wejścia i wyjścia S-VIDEO służące do
przesyłu rozdzielonego na chrominacje i luminację sygnału wizji. Przy łączeniu urządzeń
sygnałem S-Video dz
więk przesyłany jest oddzielnym torem (oddzielnymi kablami
audio). Niektóre urządzenia mają wejścia do wtyczek typu Scart, wymagany jest wtedy
jednak kabel o dostatecznej liczbie żył, a w szczególności przesyłający osobno
chrominancjÄ™, luminancjÄ™ oraz dz
więk.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Rys. 9. Połączenie S-VIDEO, u góry sygnały kodujące obraz, wtyczka typu Hosiden, u dołu dz
więk
stereofoniczny, wtyczki typu Cinch
Rys. 10. magnetowid S-VHS firmy JVC [dokumentacja firmy JVC]
Kompatybilność
- Na potrzeby kamer domowego użytku typu Handycam opracowano miniaturowe kasety
S-VHS-C.
- Nagrane kasety standardu S-VHS nie sÄ… kompatybilne z magnetowidami standardu VHS.
Oznacza to, że nie można odtwarzać kaset S-VHS na magnetowidzie VHS, magnetowidy
standardu S-VHS z reguły umożliwiają odtwarzanie również formatu VHS.
D-VHS Istnieje także odmiana D-VHS (Data VHS), oparta o kasety o takich samych
właściwościach jak S-VHS, jednak od czasu ekspansji DVD jest produktem kolekcjonerskim.
Format ten zapewnia dobrą jakość obrazu cyfrowego na poziomie 500 linii przy bardzo
długim czasie nagrywania na kasecie: nawet do kilkunastu godzin obrazu cyfrowego
przyzwoitej jakości, lub kilkudziesięciu godzin przy jakości VHS (ok. 250 linii).
Fenomen tych magnetowidów to także jakość nagrań analogowych VHS na poziomie 300
linii oraz możliwość rejestracji cyfrowo w formacie HDTV (High Definition TV)
w rozdzielczości 1080 linii - jeżeli strumień danych nie przekracza 14,1 Mbit/s na jednej
czterogodzinnej kasecie E-240 S-VHS mieści się ok 5,75 godziny video w jakości
wielokrotnie przekraczającej standard DVD. To wszystko przy możliwości bezstratnego
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
kopiowania i zgrywania, którą zapewnia technologia cyfrowa. System wręcz idealny, jednak
mniej wygodny od płyty DVD, co prawdopodobnie zdecydowało o jego rynkowej przegranej.
DV, MiniDV (ang. Digital Video)  format cyfrowego zapisu wizji stosowany głównie
w kamerach cyfrowych DVC (ang. Digital Video Camcorder) oraz magnetowidach
cyfrowych DVCR (ang. Digital Video Cassette Recorder).
Specyfikacja
W 1995 roku powstał system DV (Sony), rok póz
niej jego mniejsza wersja  MiniDV. Kasety
DV i MiniDV posiadają tę samą taśmę o szerokości 6 mm. Wymiary kaset: DV 
125x78x14,6 mm, MiniDV  66x48x12 mm. Maksymalny czas zapisu na taśmie wynosi dla
DV 270 minut (tryb SP  Standard play), dla MiniDV 80 minut (tryb SP). Jakość obrazu jest
bardzo dobra, porównywalna z jakością obrazu nadawanego w telewizji lub nawet lepsza.
Rozdzielczość pozioma wynosi 500-540 linii. Dla porównania VHS posiada ok. 240 linii.
Większość urządzeń posiada również możliwość zapisu w trybie LP (Long play). Czas
nagrania wydłuża się wtedy o połowę, kosztem nieznacznego spadku jakości dz
więku. Jakość
obrazu zostaje identyczna jak w trybie SP. Czasem jednak można stracić część nagrań
w związku ze zmniejszoną prędkością przesuwu taśmy. Zapis w trybie LP jest, więc
ryzykowny zarówno dla dz
więku jak i dla obrazu, szczególnie jeśli kasetę odtwarza się na
innym urządzeniu niż się nagrało.
Zapis dz
więku odbywa się w postaci PCM Stereo z jakością porównywalną do jakości
dz
więku CD. Zapis DV jest zapisem cyfrowym na taśmie magnetycznej, a więc pogorszenie
jakości jest bardzo niskie i może wynikać tylko z trwałości samej taśmy.
UrzÄ…dzenia
Kamery DV wyposażone są w popularne dziś złącze FireWire (IEEE1394), które służy
do bezstratnego przesyłania obrazu DV o rozdzielczości 720x576 (PAL). Obecnie, złącze to
staje się bardzo popularne i część płyt głównych komputerów posiada kontroler FireWire.
W sprzedaży są również kontrolery FireWire na PCI, jako rozszerzenie komputera. Niektóre,
droższe kamery DV i MiniDV wyposażone są również w wejścia analogowe pozwalające na
konwersję analogowo-cyfrową. Dzięki temu można skopiować do komputera i na kasetę DV
materiały filmowe np. z VHS, w zasadzie bez zauważalnej straty jakości, jeśli skorzysta się
z gniazd S-Video.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Rys. 11. magnetowid JVC typu Combo mini-DV/Super VHS. Jednocześnie porównanie wielkości nośników
[dokumentacja firmy JVC]
MiniDV jest zminiaturyzowanym formatem DV, który powstał z myślą o małych,
amatorskich kamerach wideo. Amatorskie kamery MiniDV cechujÄ… siÄ™ zwykle niewielkimi
rozmiarami i wagą. Obecnie najpopularniejsze kamery amatorskie to właśnie kamery
MiniDV. Format DV jest również wykorzystywany do produkcji telewizyjnej, szczególnie
przy pracy reporterskiej i przy nagraniach ukrytÄ… kamerÄ…. Profesjonalne wersje formatu DV to
formaty DVCAM i DVCPRO.
1 godzina filmu DV zajmuje 12,7 GB
3600s * 3,6 MB = 12 960 MB (12,7 GB)
DVCAM odmiana systemu DV stworzona przez firmę Sony, skierowana do odbiorców
półprofesjonalnych. Format DVCAM korzysta z tego samego formatu kaset, co format DV,
nagrywane są one jednak one szybciej  28 mm na sekundę, podczas gdy materiał w formacie
DV nagrywany jest z prędkością 18 mm na sekundę. Dzięki temu materiał jest bardziej
odporny na dropy i inne zniekształcenia, które nękają użytkowników standardowego formatu
DV. Format DVCAM używa tego samego algorytmu kodowania, co standardowy DV. Kasety
DVCAM ze względu na prędkość zapisu są krótsze o 1 / 3. Problemem, z jakim spotkać się
może użytkownik DVCAM jest brak pełnej kompatybilności ze sprzętem klasy DV, tj.
nagrywać w formacie DVCAM można tylko na sprzęcie oznaczonym logo DVCAM, jednak
odtwarzanie nagranego w tym formacie materiału jest możliwe przez większą grupę urządzeń.
Zalety
- profesjonalny, akceptowalny przez stacje TV format,
- większa odporność na zanieczyszczenia i uszkodzenia materiału,
- dz
więk skluczowany z obrazem  brak rozjazdów.
Wady
- ograniczona liczba sprzętu, ograniczająca się właściwie do sprzętu marki Sony,
- wyższe koszty nośników,
- na kasetach miniDV można zapisać około 2/3 materiału w systemie DVCAM niż
w systemie SP DV.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Rys. 12. Porównanie wielkości kaset formatów cyfrowych [strona internetowa Sony]
Betacam system zapisu wideo na taśmie o szerokości 1/2 cala, wprowadzony przez
SONY w 1980 roku. Stosowany od lat przez wiele telewizji na świecie. Do zapisu używa
sygnału Component video.
Od ponad 16 lat Betacam SP stanowi wiodÄ…cy standard profesjonalnego zapisu
analogowego. W dziedzinie zapisu analogowego żaden inny format nie może się równać
z sukcesem Betacam SP. Najlepszym tego dowodem jest nagroda Emmy jaką została
ukoronowana seria Betacam SP.
System Betacam jest jedynym analogowym systemem, którego rozdzielczość wynosi 625 linii
Zaletą jest zapis wysokiej jakości dz
więku i możliwość wykorzystywania kodów czasowych,
które identyfikują miejsce danej sceny za każdym razem przy włożeniu do dowolnego
magnetowidu Betacam.
Rys. 13. WyglÄ…d odtwarzacza UVW 1600 firmy Sony [dokumentacja firmy Sony]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Rys. 14. Sposób zapisu systemu Betacam [dokumentacja firmy Sony]
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Do czego służy magnetowid ?
2. Jak można podzielić magnetowidy?
3. Jakie sÄ… formaty wideo?
4. Co to jest sygnał S-Video?
5. Co to jest Component?
6. Jakie sÄ… standardy zapisu cyfrowego?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj nagranie magnetowidem sygnału z kamery.
Sposób wykonania ćwiczeń
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) podłączyć kamerę wideo do zasilacza i połączyć z magnetowidem,
2) połączyć magnetowid z monitorem,
3) dokonać połączenie kablem wizyjnym całkowitym,
4) zapoznać się z instrukcją kamery,
5) zapoznać się z instrukcją magnetowidu,
6) zapoznać się z typami wejść i wyjść,
7) zastosować odpowiednie okablowanie,
8) wykonać połączenie urządzeń,
9) sprawdzić dokonane zapisy na monitorze.
Wyposażenie stanowiska pracy
- instrukcja do wykonania ćwiczenia,
- kamera wideo,
- magnetowid w formacie VHS,
- monitor kontrolny,
- okablowanie do połączenia kamery z magnetowidem i zasilaczem,
- okablowanie do połączenia magnetowidu z monitorem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Ćwiczenie 2
Wykonaj porównanie różnych formatów zapisu.
Sposób wykonania ćwiczeń
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) podłączyć generator pasów kontrolnych z magnetowidem VHS oraz z magnetowidem
DVCam,
2) dokonać nagrania na magnetowidach, porównać zapis na monitorze kontrolnym,
3) zapoznać się z instrukcją generatora pasów kontrolnych,
4) zapoznać się z instrukcją obsługi magnetowidów,
5) zapoznać się z typami wejść i wyjść,
6) wykonać połączenie urządzeń,
7) sprawdzić dokonane zapisy na monitorze i przy pomocy oscyloskopu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja do wykonania ćwiczenia,
- generator pasów kolorowych,
- magnetowid VHS,
- magnetowid DVC,
- monitor kontrolny,
- oscyloskop,
- okablowanie do połączenia magnetowidów z monitorem i generatorem.
Ćwiczenie 3
Wykonaj kilkakrotne kopiowanie materiałów różnymi systemami.
Sposób wykonania ćwiczeń
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać z generatora pasów kolorowych zapisu w formacie VHS oraz DVC,
2) wykonać kolejne kopie z VHS na VHS oraz z DVC na DVC,
3) porównać po wykonaniu 5 kopii jakość kopii na monitorze kontrolnym lub oscyloskopie,
4) zapoznać się z instrukcją generatora pasów kontrolnych,
5) zapoznać się z instrukcją obsługi magnetowidów,
6) zapoznać się z typami wejść i wyjść,
7) wykonać połączenie urządzeń,
8) sprawdzić dokonane zapisy na monitorze i przy pomocy oscyloskopu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- generator pasów kontrolnych,
- dwa magnetowidy VHS,
- dwa magnetowidy DVC,
- monitor kontrolny,
- oscyloskop,
- okablowanie do połączenia magnetowidów z monitorem i generatorem,
- okablowanie do połączenia magnetowidów ze sobą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić co to jest magnetowid?
ðð ðð
2) wymieć kilka standardów zapisu?
ðð ðð
3) wymienić zapisu cyfrowego?
ðð ðð
4) określić co to jest S-Video?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.3. Studio telewizyjne
4.3.1. Materiał nauczania
Studia telewizyjne stanowią kompleksy pomieszczeń służące realizacji programów. Pod
względem technicznym każde studio stanowi kompleks powiązanych stałą instalacją urządzeń
elektrycznych i elektronicznych służących:
- wizji,
- fonii,
- oświetleniu,
- łączności roboczej,
- sygnalizacji.
Zazwyczaj rozróżnia się studia:
- produkcyjne,
- emisyjne.
Studio produkcyjne
Zadaniem studiów produkcyjnych jest nagrywanie bądz
żywa emisja programów o różnej
treści i formie. Każde studio produkcyjne wyposażone jest w stały zestaw sprzętu
technicznego, niezbędnego dla realizacji wizji, fonii i światła. Oprócz podstawowego sprzętu
studia wyposażone są w urządzenia pomocnicze:
- statywy, wózki, krany kamerowe
- żurawie i krany mikrofonowe, podstawki, statywy
- statywy i wieszaki oświetleniowe, siatki rozpraszające
- przenośne monitory telewizyjne
Najważniejszym pomieszczeniem roboczym studia jest reżyserka. Do reżyserki
doprowadzone są wszystkie sygnały wizyjne zapewniające ich podgląd na odrębnych
monitorach. To tu dokonuje się miksowania obrazu i wysyłania go dalej do emisji lub do
zapisu. Z tego pomieszczenia wydawane są dyspozycje dla realizatorów wizji fonii oraz
oświetlenia a także dla operatorów kamer, magnetowidów i całej ekipy produkcyjnej.
Do łączności służą różnego rodzaju interkomy.
Oprócz reżyserki w skład pomieszczeń studyjnych mogą dodatkowo wchodzić:
- pokój kontrolny światła,
- pokój kontrolny fonii,
- pokój aparatury.
Jednakże ze względu na znaczny postęp technologiczny i miniaturyzację sprzętu często
wszystkie pomieszczenia znajdują się w jednej części. Najczęściej w studiach mniejszych nie
ma osobnych pokoi. Wszystkie kontrole i regulacje parametrów dokonywane są w jednym
pomieszczeniu.
Studio emisyjne
W odróżnieniu od studia produkcyjnego, studio to nie posiada tak dużego zaplecza.
Celem studiów emisyjnych jest składanie całego nadawanego programu telewizyjnego
z gotowych pozycji. W samym studiu realizowana jest tylko oprawa bloków programowych.
Studia emisyjne liczą ok. 30 m kw. Używane są do zapowiedzi spikerskich na żywo.
Wykorzystuje się tu maksymalnie dwie kamery. Mają za to bardzo rozbudowaną sieć
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
połączeń. Studia emisyjne posiadają znacznie większą ilość magnetowidów niż studia
produkcyjne.
Elementy toru telewizyjnego
Tor wizyjny w zależności od realizowanego programu może składać się z różnych
urządzeń. Jeżeli pracujemy w studiu pierwszym urządzeniem jest kamera która połączona jest
z jednostką CCU która ustawia odpowiednie parametry kamery jednoczenie doprowadzając
do niej zasilanie oraz łączność. Najczęściej urządzenia CCU znajdują się w reżyserce i są
obsługiwane przez technika poziomów wizji. Dzięki tym sterownikom możemy zmieniać
takie parametry jak przesłona, ustawienie filtrów temperatur barwowych, zmianę balansu
bieli. Urządzenia te są bardzo przydatne ponieważ dzięki nim możemy ustawić wszystkie
kamery w jednakowych tonacjach barwowych i z tymi samymi przesłonami. Z CCU sygnał
wizyjny przesyłany jest w postaci componentu do miksera wizyjnego gdzie realizator
dokonuje wyboru kadrów i kamer. Do tego miksera podłączone są inne urządzenia
pomocnicze
- magnetowidy (dzięki nim możemy emitować w trakcie programu czołówki, tyłówki lub
reportaże potrzebne do realizacji programu),
- komputery (służące najczęściej jako tytularki do podpisywania gości lub przedstawiania
obrazów i grafik),
- komputery montażowe (wykorzystywane często zamiast magnetowidów).
Przed każdym mikserem wizyjnym znajduje się krosownica. Dzięki niej możemy
dowolnie konfigurować wejścia miksera. W zależności od potrzeb realizatora możemy
dołączyć potrzebną ilość kamer i magnetowidów do odpowiednich wejść. Urządzenie to
zapobiega wyciąganiu i wkładaniu kabli w sytuacji kiedy potrzebujemy zmienić numer
wejścia w mikserze lub dołączyć dodatkowe urządzenia. Do wyjścia z miksera podłączony
może być magnetowid lub komputer rejestrujący audycję a jeżeli nadawana jest ona na żywo
dodatkowo podłączony zostaje do zespołu krosującego na emisji.
Rodzaje oświetlenia
W celu uzyskania prawidłowego obrazu telewizyjnego, odpowiadającego wymogom
technicznym niezbędne jest stosowanie dodatkowego oświetlenia. Najważniejszą cechą
fizyczną światła, decydującą o wierności oddawania barw jest temperatura barwowa.
Temperaturę barwową określa się w stopniach Kelwina (K). y
ródła światła o wyższej
temperaturze emitują więcej składowych niebieskich i są bardziej zbliżone do światła
naturalnego, czyli dziennego. Natomiast światła niskotemperaturowe emitują więcej
składowych czerwonych. W studiach telewizyjnych stosowanie światła mieszanego nie jest
wskazane chyba, że jest to celowy zamysł artystyczny. Dzięki zmiennemu balansowi bieli
i stosowaniu odpowiednich filtrów w kamerach w czasie pracy studyjnej możliwe jest
korzystanie z niższej temperatury barwowej. Oświetlenie halogenowe (żarowe) wywarza
temperaturę barwową niższą od oświetlenia naturalnego, ale nie przeszkadza to w stosowaniu
go w studiach telewizyjnych. Podstawową wadą tego oświetlenia jest wytwarzanie dużej
ilości ciepła i potrzebują dużo energii. W pracy terenowej lub poza studiem najczęściej
stosuje się oświetlenie o wyższej temperaturze barwowej. Najczęściej są to lampy
wyładowcze. Tego typu oświetlenie wydziela znacznie mniej ciepła oraz jego temperatura jest
wyższa. Jednakże takie oświetlenie jest bardzo kosztowne i same świetlówki są dość drogie.
Najczęściej w pracy reporterskiej stosuje się oświetlenie halogenowe, na którym instaluje się
specjalne filtry konwersacyjne podnoszÄ…ce sztucznie temperaturÄ™ barwowÄ…. Filtry te majÄ…
zabarwienie niebieskie. Aktualnie w studiach telewizyjnych w celach zmniejszenia zużycia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
energii oraz wydzielania mniejszej ilości ciepła stosuje się oświetlenie wyładowcze
o temperaturze barwowej zbliżonej do światła dziennego. Oświetlenie stosowane w praktyce
telewizyjnej, emitują zależnie od swych cech konstrukcyjnych światło skupione lub
rozproszone. Światło rozproszone zwane jest najczęściej miękkim a skupione twardym. Ilość
światła jest bardzo istotna w celu osiągnięcia dużej głębi ostrości.
Większość oświetlenia studyjnego ma regulowane natężenie światła pozwala to dowolną
konfigurację oświetlenia w zależności od potrzeb realizowanej audycji. Regulację natężenia
wykonuje realizator światła, który ma do dyspozycji specjalne urządzenia w podobne do
miksera w którym można regulować natężenie każdej lampy osobno.
Przybliżone temperatury niektórych z
ródeł światła:
- kopuła nieba pogodnego - 20000
- niebo pochmurne - 7000
- lampa błyskowa - 6000
- światło słoneczne - 5500
- lampy studyjne (Nitraphot) - 3200
- pokojowe oświetlenie żarowe - ok. 3000
Ze względu na położenie z
ródła światła w stosunku do przedmiotu wyróżniamy oświetlenie
w poziomie i pionie.
Rys. 15. Rodzaje oświetlenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Zadania stołu wizyjnego
Stół wizyjne nazywany jest również mikserem wizji służy do mieszania lub obróbki
sygnałów wizyjnych. Sygnał na wejście miksera podawany jest najczęściej w postaci
componentu YUV lub sygnałów RGB. Kamery, magnetowidy wykorzystują sygnały YUV,
natomiast tytularki lub komputery do plansz często wykorzystują sygnały RGB. Większość
mikserów ma możliwość konfiguracji wejść. Wśród mikserów możemy rozróżnić analogowe
lub cyfrowe. Miksery analogowe muszą posiadać na wejściach sygnały wizyjne w tych
samych impulsach synchronizacyjnych. Służy do tego generator podstawy czasu. Generuje on
impulsy synchronizacji, które wysyłane są do kamer, magnetowidów i miksera i wszystkie te
urządzenia posiadają te same impulsy synchronizacji. W nowocześniejszych mikserach,
w których obróbka sygnału odbywa się cyfrowo nie ma konieczności stosowania wspólnego
generatora. Spowodowane jest to tym, że wyposażone są one w urządzenia TBC (Time Base
Correction), czyli korekcje podstawy czasu i to wewnątrz miksera następuje
zsynchronizowanie z
ródeł wejściowych. Współczesne miksery konstruowane są jako
urządzenia wielofunkcyjne, które posiadają wbudowane efekty cyfrowe. Zastosowanie
przetwarzania cyfrowego sygnału telewizyjnego w procesie miksowania obrazu daje nowe
możliwości. Przykładami takimi są: zmniejszanie lub powiększanie obrazu, przesuwanie
zmniejszonego obrazu po ekranie, nakładanie zmniejszonego na normalny obraz tzw., PIP.
Dzięki cyfrowej obróbce sygnału wizyjnego możemy dokonywać kluczowania, czyli
wprowadzania dowolnego napisu lub grafiki na obraz telewizyjny. W kluczowanie może być:
- chroma key,
- luma key.
Luma key pozwala na wklejanie na wierzch obrazu, z którego wycinana jest czerń lub
szarość w zależności od ustawienia poziomu czułości. Stąd nazwa luma, czyli klucz
uwzględnia tylko luminancję i wycina odpowiedni poziom jasności.
Chroma key jak sama nazwa mówi jest to klucz, który uwzględnia kolor. Działa on tak,
że ustawiamy w mikserze kolor, który chcemy zlikwidować i w jego miejsce wstawiany jest
obraz z drugiego z
ródła. Działa on identycznie jak Blue box który w miejsce niebieskiego
koloru wstawia dowolny obraz z innego z
ródła. Bardzo popularne w telewizjach przy
wykorzystywaniu grafiki komputerowej zamiast scenografii studia. Chroma key ma
dodatkową zaletę, że umożliwia wycięcie dowolnego nie koniecznie niebieskiego koloru.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Rys. 16. Wygląd stołu wizyjnego firmy SONY [dokumentacja firmy Sony]
Rys. 17. Budowa stołu wizyjnego [dokumentacja firmy Sony]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Rys. 18. Sposób podłączenia urządzeń do stołu wizyjnego I fonicznego [dokumentacja firmy Sony]
Wozy transmisyjne
Wozy transmisyjne to inaczej mobilne studia telewizyjne. Typowy wóz transmisyjny
zbudowany jest na bazie samochodu dostawczego lub mini ciężarówki. Zamiast części
ładunkowej znajduje się tam reżyserka. Budowa reżyserki zbliżona jest do studia
produkcyjnego. W pomieszczeniu realizacji znajdujÄ… siÄ™ urzÄ…dzenia z toru wizyjnego
i fonicznego wraz z monitorami i urzÄ…dzeniami wspomagajÄ…cymi realizacjÄ™. WyjÄ…tkiem jest
brak urządzeń do realizacji i sterowania oświetleniem. Najmniejszy wóz zbudowany jest na
bazie samochodu typu VW transporter z możliwością obsługi 3 kamer największe budowane
są na bazie TIR-ów i mogą obsługiwać ponad kilkanaście kamer jednocześnie. Wozy
wykorzystuje się do realizacji koncertów, imprez sportowych, spektakli teatralnych i innych
imprez plenerowych. Poniżej parametry przykładowego wozu:
Wóz TV 5-kamerowy analogowy
Wóz pracujący w technice analogowy  component + SDI. Możliwość wspópracy
z każdym wozem cyfrowym w Polsce  zainstalowane przetworniki analogowo-
cyfrowe. Każda kamera i mikser posiada wyjście cyfrowe SDI.
Dane ogólne:
Waga całkowita: 4,6 tony
Długość: 6,50 m
Szerokość: 2 m
Wysokość: 3 m
Obszar zajmowany po rozwinięciu: 46 m2
Wnętrze klimatyzowane
Pobór mocy: 10 kW
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Wizja:
5 kamer analogowych
mikser analogowy - 10 wejściowy
edytor tekstów
Montaż:
analogowy zespół edycyjny typu cut - prosty zespół montażowy
magnetowidy: 2 x BetacamSP
Fonia:
konsoleta dz
więkowa - 20 wejściowa
System łączności:
Przewodowy
2 stanowiska komentatorskie
zlecenie bezprzewodowe na plan
walkie  talkie
Kable:
typu triax do 3 kamer po 200 m; kabel multicore do 2 kamer po 200 m
kable mikrofonowe wieloparowe
możliwość wykorzystania mikrofonów różnych typów
statywy w ilości zależnej od potrzeb
Wozy transmisyjne mogą nagrywać i jednoczenie montować audycje telewizyjne
w celu póz
niejszej ich emisji lub pracować na żywo i jednocześnie nagrywać audycje.
W trakcie realizacji na żywo dodatkowo do wozu realizacyjnego dołączony jest wóz
satelitarny, który nadaje sygnał drogą satelitarną do studia emisyjnego.
Rys. 19. Wnętrze małego wozu kamerowego [materiały informacyjne Euro Media Group]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Rys. 20. Wóz transmisyjny duży [materiały informacyjne Euro Media Group]
Rys. 21. Pokój urządzeń wizyjnych, na stole widoczne urządzenia CCU, na ścianie monitory kontrolne wraz
z oscyloskopami [materiały informacyjne Euro Media Group]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Rys. 22. Urządzenia nagrywające , ściana magnetowidów [materiały informacyjne Euro Media Group]
Rys. 23. UrzÄ…dzenia realizacji wizji, na stole widoczny mikser wizyjny wraz z krosownicÄ…
[materiały informacyjne Euro Media Group]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Rys. 24. Realizacja dz
więku [materiały informacyjne Euro Media Group]
Rys. 25. Wygląd wnętrza dużego wozu [materiały informacyjne Euro Media Group]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Rys. 26. Satelitarny wóz transmisyjny [zdjęcia TV Polsat]
Cyfrowy wóz HD
Pierwszy w Polsce wóz przystosowany do realizacji programów w technologii wysokiej
rozdzielczości (HD) został wyprodukowany przez Sony na specjalne zamówienie telewizji
Polsat w europejskiej centrali firmy, w Basingstoke pod Londynem.
Wykonany przez Sony pojazd jest nie tylko najnowocześniejszym i najbardziej
zaawansowanym technologicznie wozem produkcyjnym w Polsce, ale także pierwszym
systemem mobilnym do produkcji transmisji w High Definition w całej Europie Środkowej
i Wschodniej. Przygotowany do pracy w systemie 1080i został wyposażony w 10 kamer Sony
HDC-1500, których ilość można zwiększyć do 12.
Możliwości realizacyjne tego wozu są bardzo szerokie. Jego projektanci dołożyli
wszelkich starań, aby był on w stanie sprostać najwyższym wymaganiom, stawianym przez
producentów różnego rodzaju programów.
Sercem wozu transmisyjnego HD są najwyższej klasy urządzenia Sony: tory kamerowe,
mikser wizyjny, centralna krosownica elektroniczna oraz najwyższej klasy monitory.
Najważniejsze z nich są tory kamerowe z kamerami HDC-1500, połączone światłowodami
z jednostkami kontrolnymi HDCU. Jest to najnowocześniejsze rozwiązanie, jeśli chodzi
o transmisję sygnału z kamery do wozu, zapewniające bardzo dobre parametry jakościowe
oraz ponadprzeciętny zasięg maksymalny kabla kamerowego (aż do niespotykanej dotychczas
odległości 3 km). Funkcje pomocniczą pełnią dwie kamery BRC-H700 na zdalnie
sterowanych głowicach.
Zastosowanie miksera wizyjnego MVS-8000 zapewnia wygodną i w pełni elastyczną
pracę realizacyjną, a centralna krosownica IXS-6700 z matrycą o rozmiarze 128 x 136 pól
umożliwia przełączanie niezbędnych sygnałów wizyjnych z zaembedowanym dz
więkiem
(tworząc jeden strumień). Ponadto konfiguracja wozu pozwala na łatwe łączenie go
z kolejnymi jednostkami transmisyjnymi HD. Daje to tym samym możliwość stworzenia
"superwozu", składającego się z dwu, a nawet trzech pojazdów pracujących dla jednej
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
realizacji. Stworzy to zupełnie nowe w Polsce warunki produkcji telewizyjnej, z użyciem
nawet 24 - 30 kamer i przestrzennym dz
więkiem, które doskonale sprawdzą się podczas
realizacji wielkich widowisk estradowych i sportowych. Do rejestracji taśmowej wybrano
magnetowidy Sony pracujące w systemie HDCAM: HDW-M2000P zapisujące sygnał HD,
ale także umożliwiające odczyt materiałów SD z konwersją na HD.
Pozostałe wyposażenie zostało dobrane spośród producentów najlepszych urządzeń
telewizyjnych. Całość zabudowano na specjalnie zaprojektowanym i wykonanym przez
angielskÄ… firmÄ™ A. Smith Gt. Bentley Ltd., podwoziu o maksymalnych dopuszczalnych do
ruchu drogowego w Polsce wymiarach:12 m długości, 2,55 m szerokości i 4 m wysokości.
Rys. 27. Cyfrowy wóz HD TV Polsat [zdjęcia TV Polsat]
High Definition TV, czyli telewizja wysokiej rozdzielczości, po raz pierwszy została
zaprezentowana w Japonii na początku lat 80-tych pod nazwą MUSE. Lecz dopiero dzięki
zastosowaniu cyfrowych metod kodowania oraz kompresji przechowywanie danych
i transmisja w HDTV stały się ogólnodostępne. Obecnie system ten staje się wręcz
standardem w nadawaniu obrazu i dz
więku w sygnale telewizyjnym.
Podstawy telewizji analogowej
Stosowane obecnie systemy analogowej telewizji wykorzystujÄ… metodÄ™ precyzyjnej
synchronizacji kamery i odbiornika, aby zapewnić wyświetlanie 25-ciu obrazów w ciągu
sekundy, które należy wyświetlić na odbiorniku. Nosi to nazwę synchronizacji wybierania
tzn. jednoczesność wybierania w kamerze i na monitorze. Wykorzystuje się tu naturalną
właściwość oka ludzkiego, ponieważ wyświetlanie 25 obrazów na sekundę odbierane jest
przez oko ludzkie jako ciągłość ruchu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Cały obraz jest podzielony na linie poziome i pionowe. Według obowiązującego
w Polsce standardu OIRT liczba linii poziomych dla TV użytkowej wynosi od 405 do 819
(w Polsce obowiÄ…zuje standard 625 linii poziomych)
- Poniżej 405 linii to standard obniżony (używany np. dla potrzeb TV przemysłowej)
- Powyżej 819 linii to standard podwyższony (dla potrzeb TV profesjonalnej, dla której
liczba linii może być: 825,1050...)
Elementy, które powstają na przecięciu linii noszą nazwę pikseli. Piksel jest to
najmniejszy wycinek obrazu o stałej luminancji (tzn. stałej w danej chwili jasności
świecenia). Jasność każdego z pojedynczych pikseli może się zmieniać od bieli do czerni.
Obraz jest analizowany wzdłuż każdej z linii poziomych linia po linii. Dla każdego piksela
w linii określony jest poziom sygnału luminancji EY. Dla telewizji kolorowej sygnał
luminancji jest wypadkową sygnałów kolorowych (trzech sygnałów podstawowych barw:
czerwony [R (red)], niebieski [B (blue)] i zielony[ G (green)]. W telewizji kolorowej aby
uzyskać wszystkie barwy można to otrzymać poprzez złożenie 3 kolorów podstawowych
R,G,B dobranych w odpowiednich proporcjach.
EY = 0,3ER + 0,59EG + 0,11EB
W praktyce do przesyłania informacji w kolorze wykorzystuje się tylko 2 kolory
podstawowe, z których otrzymujemy tzw. sygnały chrominancji przesyłane wraz z sygnałem
luminancji EY. Sygnały te powstają jako:
ER-Y = ER - EY
EB-Y = EB - EY
Sygnał trzeciego koloru potrzebnego do odwzorowania barw uzyskujemy w układach
odbiornika TV jako:
EG-Y = EY - (ER-Y + EB-Y)
Każdą analizowaną linię kończy impuls synchronizacji poziomej, który wyznacza
moment zakończenia analizowania linii i przejście do nowej analizowanej linii. Czas trwania
linii poziomej wynosi 64 mikrosekund, na który składa się czas trwania treści obrazu 52
mikrosekundy i czas trwania impulsu synchronizacji 12 mikrosekund. IstniejÄ… dwie metody
analizowania (wybierania) linii obrazu:
- Kolejnoliniowe - obraz jest analizowany od linii 1 następnie 2,3,4,.... aż do 625 linii,
- Międzyliniowe - obraz jest podzielony na dwa półobrazy: obraz nieparzysty, na który
składają się analizowane linie 1,3,5,.... do 312,5 linii oraz obraz parzysty linie 2,4,6,.... aż
do 625 linii. Na ekranie pojawiają się na przemian półobraz nieparzysty i parzysty
z częstotliwością 25 Hz. Szybkie przemiatanie wyświetlania naprzemian półobrazów daje
efekt taki jakby obraz był wyświetlany jako całość, a niezłożony z dwóch półobrazów.
Po zakończeniu analizowania wszystkich linii obrazu proces powtarza się dla następnego
obrazu Każdy obraz składający się z 625 linii (w wybieraniu międzyliniowym półobraz
(312,5 linii)) kończy sekwencja impulsów: 5 impulsów wyrównawczych, 6 impulsów
synchronizacji pionowej obrazu, następne 5 impulsów wyrównawczych i impulsy dodatkowe
wykorzystywane do przesyłania np. sygnału testowego lub teletekstu Jak już wyżej było
wspomniane częstotliwość półobrazów wynosi 25 Hz, częstotliwość wyświetlania pełnych
obrazów 50 Hz. Częstotliwość z jaką wybieramy pojedynczą linię obrazu wynosi 15625 Hz.
Sygnał wizyjny zajmuje pasmo częstotliwości 6 MHz (zarówno telewizja czarno-biała jak
i telewizja kolorowa). Oprócz obrazu w TV przesyłany jest również i dz
więk, który zajmuje
pasmo od 6 do 6,85 MHz ; podnośna dz
więku analogowego ma wartość 6,5 MHz. Od kilku
lat w Polsce emitowany jest również dz
więk w postaci cyfrowej w standardzie Nicam. Ze
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
względu na położenie podnośnej na częstotliwości 5,85 MHz sygnał wizyjny ograniczany jest
to 5,5 MHz. Sposób przesyłania sygnału analogowej TV został podzielony na 3 podstawowe
systemy. W ramach danego systemu istnieją różne jego odmiany. Różnice w ramach danego
systemu dotyczÄ…:
- częstotliwości odchylania pionowego,
- odstęp nośnej wizji od nośnej fonii,
- rodzaj modulacji obrazu,
- rodzaj modulacji dz
więku,
- proporcje ekranu (4:3 lub 16:9),
- System SECAM.
Sequentiel A Memorie  system opracowany we francji w latach 1955-1960.
Wykorzystano w nim ideę polegającą na zastosowaniu specjalnej linii opóz
niajÄ…cej jeden
z sygnałów chrominancji o 64 mikrosekundy, czyli o jeden okres odchylania poziomego.
Stosowany jest między innymi we Francji. Do 1993 r obowiązywał w Polsce i krajach
socjalistycznych. System posiada szereg wad, dlatego został zastąpiony nowocześniejszymi
systemami.
- System NTSC
National Television System Commite  system opracowany w USA na podstawie badań
prowadzonych przez firmy telewizyjne HAZELTINE, RCA, CBS i zatwierdzony w grudniu
1953 r do eksploatacji. Stosowany w USA, Kanadzie i Japonii. Niedogodność systemu to
błędy w odtwarzaniu kolorów na wskutek zmian przesunięcia fazowego między podnośną
i sygnałem synchronizacji.
- System PAL
Phase Alternate Line- opracowany został w 1962 r w byłym RFN w laboratoriach firmy
TELEFUNKEN. W systemie tym również wykorzystuje się linię opóz
niajÄ…cÄ… 64
mikrosekund; zamiana o 180 stopni polaryzację jednego sygnału chrominancji z drugim
z częstotliwością odchylania poziomego. Stosowany obecnie powszechnie w krajach Europy
Zachodniej i od 1993 r także i w Polsce. System jest modyfikacją systemu NTSC eliminuje
szkodliwe przesunięcia fazowe pomiędzy sygnałem synchronizacji i podnośnej.
Sygnał wizyjny może być nadawany przez transmisję:
(a) bezpośrednią  kabel symetryczny lub koncentryczny, zasięg transmisji 200 do 300
metrów; ze wzmacniaczem korekcyjnym 3 do 5 kilometrów, pasmo sygnału 3 do 7 MHz.
(b) przewodową z częstotliwością nośną  kabel koncentryczny lub symetryczny, pasmo
sygnału kilkadziesiąt MHz , zasięg 10 do 30 km.
(c) bezprzewodową  sygnał wizyjny jako zmodulowana fala elektromagnetyczna
rozchodząca się w przestrzeni . Rozróżnia się tu TV naziemną z nadajników naziemnych
częstotliwość nośna kilkadziesiąt do kilkuset MHz oraz TV satelitarną, w której sygnał
dociera do odbiorcy za pomocÄ… przekaz
ników satelitarnych; częstotliwość nośna
kilkanaście GHz.
Telewizja wysokiej rozdzielczości
HDTV (High Definition TV)  telewizja wysokiej rozdzielczości. Jest ogólnym określeniem
sygnału telewizyjnego o rozdzielczości większej niż standardowa (PAL lub NTSC).
Istnieje kilka odmian systemu, podobnie jak odmienne jest na świecie nadawanie sygnałem
analogowym. Pierwszymi systemami HDTV były systemy analogowe, np. HD-MAC
w Europie, zaproponowany przez KomisjÄ™ EuropejskÄ… w 1991.
Pierwsze publiczne instalacje analogowej telewizji w wysokiej rozdzielczości zostały
uruchomione w Japonii, gdzie wciąż cieszą się dużą popularnością, mimo równoległej
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
transmisji w systemie cyfrowym. Obecnie w Europie najbardziej popularna jest odmiana
1080i, nadawana cyfrowo (transmisja satelitarna bÄ…dz
naziemna) w formacie 16:9.
Coraz bardziej popularna w USA, w Europie nie była stosowana w publicznych przekazach,
jednak 1 stycznia 2004 roku pojawiła się pierwsza stacja nadająca z europejskiego satelity
Astra - euro1080. Aktualnie kanały HDTV dostępne są już m.in. w Wielkiej Brytanii, Francji,
Niemczech, Polsce,WÅ‚oszech i na Ukrainie (platforma cyfrowa Poverkhnost').
Rys. 28. Porównanie obrazu standardowego i HD [materiały informacyjne ]
Producenci sprzętu audio-wideo wprowadzili oznaczenie HD ready, które określa
zgodność danego sprzętu ze standardem HDTV. Nie oznacza to jednak, że dany sprzęt
zagwarantuje nam wykorzystanie pełni możliwości odbieranego sygnału. Zazwyczaj
oznaczenie to sugeruje jedynie podwyższoną rozdzielczość ekranu (rzadko osiągającą pełne
1920×1080 standardu 1080i/p) i/lub obecność gniazda HDMI, jednak brak takiego oznaczenia
na sprzęcie nie musi oznaczać braku kompatybilności z sygnałem HDTV.
Teoretycznie pełną zgodność posiadają urządzenia oznaczone Full HD.
Rozdzielczości HDTV
- 720p - 1280x720 pikseli
- 1080i / 1080p - 1920x1080 pikseli
Oznaczenia:
- i (interlaced) - obraz z przeplotem (na zmianę wyświetlane są linie parzyste i nieparzyste)
- p (progressive scan) - obraz ze stałym skanowaniem (lepsza ostrość obrazu)
W metodzie i - interlaced wyświetlane są najpierw linie parzyste a potem, w drugim
półobrazie linie nieparzyste.
W metodzie p - progressive wszystkie linie wyświetlane są jedna po drugiej.
Telewizję standardowej rozdzielczości (SDTV) w systemie PAL określa się jako system
576i50 (576 linii wyświetlanych, metoda wyświetlania "i", częstotliwość 50 Hz). Tak więc
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
w ciągu 1/50s wyświetlone są linie nieparzyste, a w następnej 1/50s linie parzyste. W efekcie
w ciągu sekundy wyświetla się 25 klatek.
HDTV oferuje dwie, praktycznie używane, rozdzielczości: 720p i 1080i oraz rozdzielczość
przyszłościową 1080p.
Z dwóch, używanych, lepszą jakość oferuje rozdzielczość 720p. W systemie 720p
wyświetla się w ciągu sekundy 50 obrazów zawierających 720 linii.
Rozdzielczość 1080i to dwa półobrazy po 540 linii, wyświetlane na ekranie
naprzemiennie, najpierw parzyste, a potem nieparzyste, w efekcie mamy 1080 linii, lecz
wyświetlanych na zmianę, czyli w ciągu sekundy 50 półobrazów po 540 linii.
HDTV w wersji europejskiej to:
- 720p50  ramka zbudowana z 720 linii zawierajÄ…cych 1280 pikseli (1280x720)
wyświetlanych w postaci 50 kompletnych obrazów na sekundę
- 1080i50  ramka zbudowana z 540 linii zawierajÄ…cych 1920 pikseli (obraz zawierajÄ…cy 2
ramki to 1920x1080 linii wyświetlany w postaci półobrazów  50/2 kompletnych
obrazów na sekundę, czyli 25 kompletnych obrazów.
- i przyszłościowo: 1080p50 - ramka 1920x1080 linii  50 kompletnych ramek na sekundę
Rys. 29. Wielkość piksela w różnych formatach
Zalety HDTV
- Zwiększona rozdzielczość, przez co większa ilość pikseli sprawia, że obraz na dużych
ekranach jest bardziej naturalny.
- Obraz jest transmitowany w formacie 16:9, dzięki czemu można w pełni wykorzystać
ekrany panoramiczne montowane w wielu nowych telewizorach.
Przesyłanie strumienia HD
Na potrzeby produkcji telewizyjnej wprowadzony został standard HDSDI, zapewniający
odpowiednie pasmo dla przesyłu nieskompresowanego obrazu cyfrowego (minimum 1,5
Gbit). Sygnał HDTV przed przesłaniem do użytkownika końcowego może być zakodowany
na kilka sposobów, spośród których najczęściej stosuje się:
MPEG-2 - grupa standardów kompresji ruchomych obrazów i dz
więku zatwierdzona przez
MPEG (ang. Moving Picture Experts Group) w 1994 roku. MPEG 2 - jest standardem
kompresji sygnałów wizji, dla telewizji cyfrowej, o jakości przewyższającej dotychczasowe
systemy telewizyjne (PAL, NTSC, SECAM). Standardowy system kompresji został
uzupełniony o mechanizmy kodowania obiektów przemieszczających się względem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
nieruchomego tła. System MPEG2 określa ponadto przedziały przepływności kanału
niezbędne dla przesłania sygnałów wizji o określonej rozdzielczości jak:
- 1-2 Mb/s, dla rozdzielczości 352x288 punktów - LDTV (Low Definition TV), - 4-5 Mb/s,
dla rozdzielczości 720x576 - SDTV (Standard Definition TV),
MPEG-4, wprowadzony pod koniec 1998 jest oznaczeniem grupy standardów kodowania
audio i wideo wraz z pokrewnymi technologiami, opracowanej przez grupÄ™ ISO/IEC MPEG.
Główne zastosowania MPEG-4 to media strumieniowe w sieci Web, dystrybucja CD,
wideokonferencje i telewizja.
MPEG-4 przejął wiele elementów standardów MPEG-1, MPEG-2 i pokrewnych, dodając
nowe możliwości takie jak (rozszerzone) wsparcie VRML dla renderowania 3D,
zorientowane-obiektowo pliki złożone (zawierające obiekty audio, wideo i VRML), wsparcie
dla technologii DRM (zdefiniowanych jako zewnętrzne standardy) i różnoraką
interaktywność.
To, jakie elementy zaimplementowane będą w obrębie MPEG-4, pozostawiane jest jako
indywidualna decyzja programisty. Oznacza to, że prawdopodobnie na chwilę obecną nie
istnieje pełna implementacja całego zestawu standardów składających się na MPEG-4.
Rozwiązanie tego problemu osiągnięto poprzez koncepcję "profili" i "poziomów",
pozwalających konkretnym zbiorom możliwości być zdefiniowanymi w sposób odpowiedni
dla podzbioru aplikacji.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Do czego służą studia telewizyjne?
2. Czym różni się studio produkcyjne od emisyjnego?
3. Jakie sÄ… elementy toru wizyjnego?
4. Jaką temperaturę barwową ma lampa żarowa?
5. Jakie są rodzaje świateł stosowanych w studiu?
6. Jakie ma zadania realizator światła?
7. Jakie są rodzaje stołów wizyjnych?
8. Co to jest TBC?
9. Jakie są wady mikserów analogowych?
10. Ile linii ma standard telewizyjny w Polsce?
11. Jakie są różnice między wybieraniem kolejno liniowym a międzyliniowym?
12. Jakie są rodzaje transmisji sygnału telewizyjnego?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj zestawienie toru wizyjnego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcjami wszystkich urządzeń zestawianego toru,
2) zapoznać się z typami wejść i wyjść,
3) wykonać połączenie urządzeń,
4) sprawdzić dokonane połączenia na monitorze podglądowym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Wyposażenie stanowiska pracy
- wszystkie urządzenia niezbędne do zestawienia toru,
- monitor kontrolny,
- oscyloskop,
- okablowanie studyjne.
Ćwiczenie 2
Sprawdz
prace kamery w studio.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przepisami BHP obowiązującymi w studio,
2) zapoznać się z instrukcją obsługi kamery,
3) zapoznać się z instrukcją obsługi CCU,
4) zapoznać się z instrukcją obsługi urządzeń pomocnych,
5) zapoznać się z typami wejść i wyjść,
6) zapoznać się z rodzajami okablowania,
7) wykonać połączenie urządzeń,
8) sprawdzić ustawienia na monitorze kontrolnym i przy pomocy oscyloskopu.
Wyposażenie stanowiska pracy
- kamera studyjna wraz z monitorem kontrolnym,
- kontroler CCU,
- słuchawki ,
- monitor kontrolny,
- oscyloskop,
- okablowanie do połączenia kamery z CCU,
- okablowanie do połączenia CCU z monitorem i generatorem.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) podać co to jest studio?
ðð ðð
2) określić czym różni się studio produkcyjne od emisyjnego?
ðð ðð
3) określić co to jest CCU?
ðð ðð
4) określić co to jest zespół krosujący?
ðð ðð
5) odróżnić temperatury barwowe?
ðð ðð
6) określić jaką temperaturę ma światło wyładowcze?
ðð ðð
7) określić rodzaj światła w zależności od jego położenia?
ðð ðð
8) określić zadania stołu wizyjnego?
ðð ðð
9) wymienić systemy telewizyjne?
ðð ðð
10) podać wartości podnośnych fonii?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test pisemny zawiera 22 zadania czterokrotnego wyboru i sprawdza TwojÄ… wiedzÄ™
i umiejętności z zakresu łączenia urządzeń toru fonicznego i wizyjnego.
5. Odpowiedzi udzielaj na KARCIE ODPOWIEDZI.
6. Dla każdego zadania podane są cztery możliwe odpowiedzi: a, b, c, d.
7. Tylko jedna odpowiedz
jest prawidłowa.
8. Pracuj samodzielnie.
9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut, od momentu przekazania instrukcji i zadań.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH I
1. Kamera telewizyjna służy do
a. odtwarzania kaset.
b. nagrywania obrazów.
c. miksowania.
d. odtwarzania płyt CD.
2. Kamera reporterska to
a. kamera pracująca w terenie wyposażona w rejestrator.
b. kamera pracująca w studiu podłączona do CCU.
c. kamera pracująca w terenie podłączona do CCU.
d. mała amatorska kamera dla reportera.
3. Skrót AWB oznacza
a. automatyczne ustawienie ostrości.
b. ręczne ustawienie przesłony.
c. sterowanie transfokatorem.
d. automatyczny balans bieli.
4. Transfokator służy do
a. do balansowania kamery.
b. do pomiaru przesłony.
c. do przesuwania kasety.
d. do zmiany ogniskowej optyki.
5. CCD jest to
a. super szybki dysk CD.
b. urządzenie do ustawienia parametrów kamery.
c. korektor bieli.
d. rodzaj przetwornika stosowany w kamerze.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
6. Technologia wielokamerowa to
a. technologia budowy kamer.
b. pomieszczenie w którym przechowuje się dużą ilość kamer.
c. ekipa realizacyjna.
d. praca wielokamerowa podłączonych do jednego stołu wizyjnego.
7. Magnetowid jest urządzeniem służącym do
a. przetwarzania sygnałów optycznych na impulsy elektroniczne.
b. zapisu i odtwarzania sygnałów wizji i fonii.
c. tylko odtwarzania bez możliwości zapisu sygnałów wizji i fonii.
d. wytwarzania efektów wizyjnych.
8. VHS stosowany jest
a. w profesjonalnych studiach telewizyjnych.
b. w sprzęcie muzycznym.
c. w magnetowidach domowego użytku.
d. w oświetleniu.
9. DVC-PRO oznacza
a. cyfrowy profesjonalny system zapisu.
b. cyfrowy system zapisu wykorzystywany w sprzęcie domowym.
c. profesjonalny magnetowid analogowy.
d. analogowy amatorski system zapisu.
10. Najmniejszym nośnikiem z przedstawionych poniżej jest
a. VHS.
b. VHS-C.
c. DV.
d. Mini DV.
11. Component jest to
a. rodzaj sygnału wizyjnego YUV.
b. element kamery.
c. element magnetowidu.
d. przystawka stołu wizyjnego.
12. Rodzaj kabla z rozdzielonÄ… luminancjÄ… i chrominancjÄ… nosi nazwÄ™
a. S-Video.
b. Scart.
c. Chinch.
d. BNC.
13. Betacam jest to oznaczenie
a. prototypu VHS.
b. cyfrowego systemu zapisu na dyskach.
c. profesjonalnego systemu zapisu analogowego.
d. rodzaju sygnału wyjściowego z magnetowidu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
14. Studio produkcyjne jest to
a. pomieszczenia w których produkuje się sprzęt telewizyjny.
b. pomieszczenia w których wykonuje się scenografię.
c. kompleks pomieszczeń służących do realizacji programów.
d. kompleks pomieszczeń służących do emisji programów.
15. Reżyserka to
a. pomieszczenie gdzie pisane sÄ… scenariusze.
b. pomieszczenie w którym przebywa realizator i producent programu w trakcie
realizacji.
c. pomieszczenie w studiu emisyjnym w którym znajduje się aparatura pomiarowa.
d. pomieszczenie w którym znajdują się magnetowidy.
16. Elementy toru wizyjnego to
a. urządzenia elektroniczne służące do nagrania i realizacji audycji.
b. urządzenia służące do transportu kamer.
c. urządzenia służące do ustawienia parametrów kamer.
d. urządzenia służące do synchronizacji.
17. CCU jest to
a. urzÄ…dzenie sterujÄ…ce parametrami kamery.
b. urzÄ…dzenie korygujÄ…ce impulsy synchronizacji.
c. urządzenie służące do poprawy jakości zapisu w magnetowidach.
d. nazwa przetwornika w kamerze.
18. Oświetlenie halogenowe ma temperaturę barwową zbliżoną do
a. 3200 K.
b. 4500 K.
c. 6300 K.
d. 15000 K.
19. Światło miękkie to
a. oświetlenie reporterskie skupione.
b. lampa generująca światło punktowe.
c. oświetlenie rozproszone.
d. ściemnione światło studyjne.
20. Stół wizyjny jest to
a. mebel w którym montuje się urządzenia elektroniczne.
b. urządzenie służące do mieszania i obróbki wideo.
c. urządzenie służące do sterowania oświetleniem.
d. stojak w którym zainstalowane są magnetowidy.
21. TBC oznacza
a. rodzaj przetwornika kamery.
b. rodzaj wejścia w mikserze.
c. nazwa tytularni.
d. korektor podstawy czasu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
22. Systemem telewizji analogowej w Polsce jest
a. SECAM.
b. PAL.
c. NTSC.
d. HDTV.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko:.........................................................................................................................
Stosowanie sprzętu i urządzeń w produkcji telewizyjnej
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedzi Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
21. a b c d
22. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
6. LITERATURA
1. Adair K.J.: Fotografuj cyfrowo. Wydawnictwo RM 2005
2. Chabowski J., Skulimowski W.: Telewizja w pytaniach i odpowiedziach. Wydawnictwo
NT
3. Fiok A.: Telewizja podstawy ogólne. WKiA
. Warszawa 1991
4. Hudgecoe J.: Nowy podręcznik fotografii. Wydawnictwo Arkady 2005
5. Kamler J., Kania J., Janczewska E.: Telewizja kolorowa w pytaniach i odpowiedziach.
Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 1984
6. Katalogi sprzętu broadcastowego firmy SONY
7. Kurek T.: Technologie elektroniczne telewizji, Warszawa 1992
8. Lezano D., Thomassen B., Fotografia portretowa. Wydawnictwo Zone Press 2007
9. Otto L., Horst P.: Telewizja: Poradnik. WKiA
. Warszawa 1993
10. Potocki A.: Poradnik filmowca amatora. Wydawnictwo Carpathia. Rzeszów 2004
11. Salt B.: Warsztat realizatora filmowego i TV. Wydawnictwo PWSFTiT
12. Strony internetowe producentów sprzętu wideo
13. Urbański B.: Magnetowid w pytaniach i odpowiedziach. Wydawnictwo Naukowo-
Techniczne, Warszawa 1989
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50