342
Katarzyna GÓRECKA
Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa z siedzibą w Poznaniu
WZRASTAJ
CE ZAGROŻENIE TERRORYZMEM MI
DZYNARODOWYM
Dynamicznie zmieniające się zjawisko społeczne jak terroryzm zdecydowanie
nie jest dobrym obiektem do zamknięcia go w ramach definicji. Można tak wnio-
skować choćby z faktu, że od roku 1972 Komitet Prawny ONZ pracuje nad jej
sformułowaniem. Przez ponad 30 lat nie udało się wypracować jednolitego stano-
wiska. Przyczyną, są spory wokół określenia linii podziału pomiędzy terroryzmem
a innymi formami przemocy takimi jak walka wyzwoleńcza czy wojna partyzancka.
Departament Stanu USA opiera się na artykule 22 Kodeksu Stanów Zjedno-
czonych, sekcja 2656f (d). Zgodnie z tym artykułem terroryzm to zaplanowana,
umotywowana politycznie przemoc wobec celów nieuczestniczących w walce,
stosowana przez subnarodowe grupy czy tajnych agentów, zwykle mająca na celu
oddziaływanie na audytorium.1
Federalne Biuro Śledcze (FBI) definicję terroryzmu zamieszcza w Raporcie:
 Terroryzm w Stanach Zjednoczonych z 1996 roku , zastrzegając, że nie ma jedy-
nej definicji problemu. Niemniej określa się terroryzm jako bezprawne użycie siły
lub przemocy wobec osób lub mienia, aby zastraszyć lub wywrzeć przymus na
rząd, ludność cywilną albo części wyżej wymienionych, co zmierza do promocji
celów politycznych lub społecznych.2 Bardzo przekonywający sposób zdefiniowa-
nia terroryzmu przedstawia Bruce Hoffman. Terroryzm jest przemocą lub groz
bą
przemocy zmierzającej do osiągnięcia celów politycznych lub służenia takim ce-
lom.3 Stwierdza on, że o ile nie można zdefiniować problemu bezpośrednio, to jest
możliwe rozróżnienie go w zestawieniu z innymi znanymi przejawami przemocy.
Dokonuje on charakterystyki terroryzmu poprzez porównanie go do wojny party-
zanckiej, typowej działalności kryminalnej czy wreszcie działalności psychopatycz-
nych morderców. Prowadzącemu analizę badaczowi udaje się sformułować szereg
cech niepowtarzalnych i bezsprzecznie charakterystycznych dla terroryzmu, po-
zwalających na odseparowanie go od innych zjawisk społecznych używających
przemocy dla realizacji swoich celów:
-  nieodłącznie polityczny, jeśli chodzi o cele i motywacje;
- tak zaplanowany, by nieść dalekosiężne reperkusje psychologiczne, wy-
kraczające poza bezpośrednią ofiarę czy cel;
- stosowany przez organizację, o dającej się zidentyfikować hierarchii przy-
wódczej czy o konspiracyjnej strukturze komórek, (której członkowie nie
noszą mundurów ani znaczków identyfikacyjnych);
- dokonywany przez ugrupowanie subnarodowe albo twór niepaństwowy;
- stosuje przemoc albo, co równie ważne, grozi jej zastosowaniem .4
Terroryzm, jak widzimy, jest zjawiskiem niesłychanie złożonym i dynamicz-
nym, nie daje się zamknąć w sztywne ramy trendów i tendencji, podlega nieustan-
1
1996 Patterns of Global Terrorism Report. http://www.state.gov/www/global/terrorism/1996Report
/1996index.html, 08.09.2005
2
Terrorism in the United States, 1996. http://www.fbi.gov/publications/terror/terroris.htm, 08.09.2005
3
B. Hoffman: Oblicza terroryzmu. Warszawa 1999, s. 12
4
Ibidem, s. 41
343
nym zmianom, różnorodnym i często chaotycznym transformacjom. Pojawiła się
konieczność znalezienia nowego podejścia do walki z tą formą zagrożenia, gdyż
jest jednym z podstawowych wyzwań dla bezpieczeństwa narodowego i międzyna-
rodowego. Obejmuje praktycznie wszystkie państwa i kontynenty (rysunek 2).
Osiągnięcia zachodniej cywilizacji zostały wykorzystane przez organizacje terrory-
styczne do budowania swojego zaplecza i przygotowania kolejnych operacji.
W dobie globalizacji walka z terroryzmem przestała być problemem państw, a stała
się problemem ogólnoświatowym. Należy zwrócić uwagę na ogromny wzrost liczby
ataków terrorystycznych w Europie w ostatnim okresie, wydarzenia z 07.07.2005r.
w Londynie udowodniły, że każde państwo na świecie może stać się obiektem
ataku (rysunek 1). Doświadczenia z dotychczasowych ataków terrorystycznych
wymienionych na liście Instytutu Monterey pokazują, że oprócz mediów najwięk-
szymi sprzymierzeńcami napastników są niekompetentne władze, zła organizacja
służb ratunkowych, panika oraz zły poziom społecznej edukacji.5
Ugrupowania terrorystyczne w XVIII wieku stanowiły zagrożenie na poziomie
regionalnym. Stosowały one wszystkie możliwe formy walki terrorystycznej zabój-
stwa polityczne, uprowadzenia samolotów, porwania dla okupu itd. Terroryści jed-
nak mieli dawniej wąskie cele polityczne, ataki z ich udziałem nie stanowiły zagro-
żenia dla funkcjonowania państw i z reguły miały wymiar lokalny.
Motywacje religijne również nie stanowiły większego znaczenia w działaniach a głów-
nie dążenia ideologiczne, nacjonalistyczne i separatystyczne. Koniec lat 60. I początek 70.
XX wieku uważany jest za początek ery terroryzmu międzynarodowego. Przejawia się to w
dwóch aspektach. Po pierwsze terroryzm przestaje być problemem lokalnym, a teatrem
aktywności terrorystów staje się cały świat. Drugim aspektem jest tworzenie powiązań po-
między grupami terrorystycznymi z całego świata.
Rysunek nr 1. Liczba ataków terrorystycznych według regionu w latach 1997-2002
y
ródło: J. Sieńko, B. Szlachcic: Bezpieczeństwo międzynarodowe a wzrastające zagrożenie terroryzmem.
 Myśl Wojskowa 2005/1. Warszawa 2005, s. 38
5
E. Benedyk: Zatruta studnia rzecz o władzy i wolności, Warszawa 2002, s. 195
344
Rysunek nr 2. Mapa światowego terroryzmu
y
ródło: J. Sieńko, B. Szlachcic, op. cit., s. 35
Ewolucja celów i sposobów dokonywania zamachów jest przejrzysta i widocz-
na. Oczywiście nie są to wszystkie akty terroru, jakie wydarzyły się w tym okresie.
(tabela nr 1). Tabela nie zawiera ataków przeprowadzonych w ostatnim okresie na
Bliskim Wschodzie, ponieważ nie sposób było by dotrzeć do faktycznych danych
statystycznych z tamtego rejonu. Akty terroru w obecnym czasie wpisały się
w krajobraz Bliskiego Wschodu i zdarzają się tam niemal każdego dnia. W ubie-
345
głym roku w 270 zamachach przeprowadzonych na tym obszarze (stanowiących
41% aktów terroru na świecie) zginęło 726 osób. Tutaj zrodził się fenomen islam-
skiego radykalizmu, upostaciowiony w działaniach Al.-Kaidy.6
Tabela nr 1. Ewolucja terroryzmu w latach 1970 do 2005
Data Akty terroru
i miejsce zdarzenia
06.09.1970r. Jednoczesne porwanie 4 samolotów. 09.09. porwano piąty
Dawson s, Jordania samolot. Zażądano uwolnienia przez rządy Szwajcarii, wiel-
kiej Brytanii i RFN więz
niów palestyńskich w zamian za 300
zakładników. Akcja ta posłużyła królowi Husseinowi do wyda-
lenia z Jordanii Organizacji Wyzwolenia Palestyny. Reakcją
na to było powstanie organizacji Czarny Wrzesień
05.09.1972r. W wyniku nieudanej akcji odbicia zakładników uwięzionych
Monachium, RFN w czasie olimpiady, przetrzymywanych przez terrorystów
z Czarnego Września zginęło 9 izraelskich ciężarowców,
5 porywaczy i jeden policjant.
15.09.1972r. Chorwacka grupa porywa samolot SAS i wymienia zakładni-
Sztokholm, Szwecja ków na 6 chorwackich więz
niów. Porywacze i więz
niowie
otrzymali azyl w Hiszpanii.
21.02.1973r. Armia izraelska zestrzeliła libański samolot ze 100 pasaże-
Płw. Synaj, Izrael rami na pokładzie.
05.11.1979 r. Gwardia Rewolucyjna zajęła ambasadę USA zatrzymując 52
Teheran, Iran zakładników. Zostali zwolnieni po wypłaceniu przez rząd
USA 6 mld. USD, będących własnością Iranu, a zamrożo-
nych na kontach w bankach amerykańskich.
28.02.1986r. Zabójstwo Premiera Olafa Palme  podejrzewana Kurdyjska
Sztokholm, Szwecja Partia Pracy
25.02.1994r. Masakra Arabów w Grocie Praojców  zamordowanych zo-
Hebron, Palestyna stało około 60 osób, rannych ponad 270 osób. Zamachu
dokonał ortodoksyjny Żyd należący do Zeloci Boga Izraela
20.03.1995 r. Zamach przy użyciu gazu bojowego na stacji metra dokona-
Tokio, Japonia ny przez sektę religijną Aum Shinri Kyo, 12 osób zmarło
a około 5 tys. uległo zatruciu.
19.04.1995 r. Zamach bombowy na budynek administracji federalnej doko-
Oklahoma City, USA nany przez Timothy McVeigh a, zginęło 169 osób.
04.11.1995 r. Prawicowy ekstremista zabija premiera Icchaka Rabina
Tel Awiw, Izrael
15.06.1995 r. Oddział żołnierzy czeczeńskich dowodzony przez Szamali
Budionnowsk, Rosja Basajewa zajął szpital i wziął około 2 tys. zakładników. Dwu-
krotnie bez powodzenia szpital szturmowała brygada  Alfa .
Po 4 dniach zakładnicy zostali zwolnieni.
07.08.1998 r. Dwa zamachy bombowe na ambasady USA, 244 osoby
Nairobi, Kenia i Dar es poniosło śmierć, a tysiące zostało ranne. Podejrzewana
Salam, Tanzania organizacja Osamy bin Ladena.
11.09.2001 r. Porwanie 4 samolotów pasażerskich, dwa uderzają w Word
Nowy Jork, Waszyngton, Trade Center, jeden w Pentagon, czwarty rozbija się. Zginęło
USA ponad 3 tys. ludzi dziesiątki tysięcy zostało ranne.
O dokonanie zamachu oskarżono organizację terrorystyczną
al. - Kaida Osamy bin Ladena.
6
R. Dopmisiewicz: Terroryzm w państwach arabskich na bliskim wschodzie. Raport 2005/09, s. 88
346
Data Akty terroru
i miejsce zdarzenia
12.10.2002 r. Zamachy bombowe, w których ginie 220 osób z 21 krajów.
Wyspa Bali, Indonezja Do zamachu przyznała się al. Kaida publikując oświadczenie
na jednej ze stron internetowych. Dokonanie zamachu przy-
pisuje się międzynarodowej organizacji Dzimah Islamija
powiązanej z siatką Osamy bin Ladena
23.10.2002 r. Grupa terrorystów wtargnęła do teatru muzycznego i wzięła
Moskwa, Rosja około 800 zakładników, w tym ponad 70 cudzoziemców.
Terroryści domagali się przerwania wojny w Czeczenii i wy-
cofania wojsk rosyjskich. Rano 26.10. jednostka specjalna
 alfa przeprowadziła szturm poprzedzony użyciem gazu,
zginało 21 terrorystów i 1289 zakładników.
04.07.2003 r. Zamach na szyicki meczet, ginie 53 osoby, napastnicy wrzu-
Kweta, Pakistan cili do środka granaty, a następnie ostrzelali modlących się
z broni palnej.
29.08.2003 r. W zamachu bombowym zginęły 82 osoby, a ponad 140 zo-
Nadzaf, Irak stało rannych. W zamachu zginął przywódca irackich szyitów
ajatollah Mohammed Bakiral-Hakim, przewodniczący Naj-
wyższego Zgromadzenia Rewolucji Islamskiej w Iraku.
01.02.2004 r. W samobójczych zamachach na siedziby partii kurdyjskiej
Arbil, Irak zginęło 67 osób a 267 zostało rannych. Wśród zabitych zna-
lez
li się gubernator prowincji, wicepremier, dwóch ministrów
i komendant miejscowej policji.
10.02.2004 r. W wyniku wybuchu samochodu pułapki obok komisariatu
Iskandarija, Irak policji zginęło 55 osób a 60 zostało rannych. Wszystkie ofiary
to Irakijczycy, którzy chcieli złożyć podanie o przyjęcie do
pracy w policji.
02.03.2004 r. Z okazji obchodzonego przez szyitów święta Aszura w tym
Bagdad, Karbala, Irak dniu w okolicach świętych miejsc zgromadziło się setki tysię-
cy pielgrzymów. Dokonano łącznie 9 zamachów, zginęło
łącznie 170 osób a ponad 500 odniosło obrażenia.
11.03.2004r. Na skutek 10 eksplozji, do których doszło w czterech pocią-
Madryt, Hiszpania gach komunikacji podmiejskiej ginie 191 osób, a 1900 odnosi
obrażenia. Doi zamachu przyznała się al.-Kaida
01.09.2004r. W trakcie rozpoczęcia roku szkolnego grupa terrorystów
Biesłan, Północna Osetia zajmuje szkołę i bierze około 1200 zakładników. Terroryści
żądają wycofania wojsk z Czeczenii, po szturmie jednostek
specjalnych w dniu 03.09. ginie w murach szkoły 331 osób
w większości dzieci.
07.07.2005 r. W wyniku trzech ataków terrorystów samobójców na metro
Londyn, Wielka Brytania i jednego na autobus ginie 56 osób, a ponad 700 jest ran-
nych.
23.07.2005 r. W trzech atakach przeprowadzonych przez terrorystów
Szarem El-Szejk, Egipt samobójców ginie 88 turystów, w tym obywatele krajów
europejskich.
y
ródło: T. Leszczyński: Terroryzm a przestępczość.  Myśl wojskowa 2005/ 3, Warszawa 2005, str. 25
W obliczu zmian rośnie znaczenie terroryzmu religijnego:  W ostatnim okresie
terroryzm religijny przyćmiewa wręcz akty terrorystyczne powodowane innymi mo-
tywacjami, zwiększa się liczba aktów przemocy i liczba ofiar [...] Inną sprawą są
347
różnorakie kulty, jak chociażby japońska sekta Aum Shinrikyo [...], a fanatycy reli-
gijni sięgają po coraz skuteczniejsze środki walki .7
Pod koniec XX wieku czynnik religijny odgrywa wiodącą rolę w działaniach ter-
rorystycznych, rozwinął się fundamentalizm islamski. Pod koniec lat osiemdziesią-
tych Osama Bin Laden utworzył Al Kaidę, która rozpoczęła szkolenie swoich człon-
ków i grup ekstremistów na całym świecie, tworząc w ten sposób najbardziej zor-
ganizowaną i zaawansowana siatkę terrorystyczną spośród tych, jakie istniały do
tej pory. Początkowo rzeczywiście była:  [...] tylko nieformalną strukturą organiza-
cyjną skupiającą Arabów, którzy walczyli niegdyś w Afganistanie, oraz tysiące ich
zwolenników w około 55 państwach. Ci właśnie wojownicy mieli ponieść ogień
islamskiej świętej wojny (dżihad) we wszystkie zakątki globu .8
Od tamtej pory organizacja przeszła niemal rewolucyjną przemianę. Jej struk-
tura organizacyjna została stworzona w oparciu o najnowsze dokonania w dziedzi-
nie zarządzania:  Nie przypomina właściwie organizacji wojskowej, choć ma pewne
jej cechy. Różni się od rodziny mafijnej, ale i tu dałoby się znalez
ć pewne podo-
bieństwa. Najbardziej jest zbliżona do międzynarodowej korporacji, co pasuje do
biznesowej przeszłości bin Ladena. Jednym z głównych celów, jakie sobie stawia,
jest rekrutacja nowych adeptów  to z kolei upodabnia ją do sztabu wyborczego.
A poza tym prezentuje silne przywiązanie do tradycji, podkreśla wartość rodziny,
klanu i związku w lokalnych społecznościach, na których opiera swoje wpływy. [...]
Niejako w poprzek tej sztywnej struktury rozciąga się sieć powiązań z innymi orga-
nizacjami, które popierają bojową interpretację islamu forsowaną przez bin Lade-
na. To one pozwalają mu czerpać z lokalnych zasobów, a także (w tych wypad-
kach, gdzie więzi są już scementowane) dostarczają ochotników. Dzięki tym
związkom oraz samodzielnym operacjom bin Laden firmuje swoim nazwiskiem całą
siatkę, co dobrze wpływa na jego reputację, pozwala szerzyć wybraną interpretację
islamu i przyciąga zwolenników.
Nie wiemy, jak działa  politbiuro bin Ladena. Czy on sam o wszystkim decy-
duje, czy też nie ma nic do powiedzenia  inaczej mówiąc, czy jest władcą abso-
lutnym czy figurantem. Nie wiemy również, jaką rolę odgrywa  rada nadzorcza ani
jak podejmowane są decyzje .9
Wiadomym jest natomiast, że taka korporacyjność organizacji pozwala na
swobodne działanie. Skuteczność Al-Kaidy polega na przenikaniu jej struktur do
 żywego organizmu społeczeństwa. Legalnie działające przedsiębiorstwa i firmy to
przede wszystkim z
ródła finansów na prowadzenie działań terrorystycznych oraz
 pralnie brudnych pieniędzy . Inne struktury organizacji prowadzą rozpoznanie
inne, przygotowują atak, a jeszcze inne komórki są odpowiedzialne za jego prze-
prowadzenie.
Podstawowym założeniem jest dotarcie do szerokich grup społecznych
znacznie większych niż bezpośrednio zaatakowane i poprzez przemoc budzenie
strachu, a także wpływanie na zmianę ich postępowania. Aby to osiągnąć należy
zdobyć rozgłos. Dlatego też wszystkie grupy terrorystyczne, niezależnie od moty-
wów działania, posiadają wspólną cechę: przeprowadzają jedynie głęboko prze-
myślane i spektakularne akcje:  Idee terrorystyczne  zasadnie dowodzi Richard
Clutterbuck  wędrują jeszcze sprawniej niż terroryści, sami nieustannie podróżu-
7
D. Duda: Terroryzm islamski. Kraków 2002, s. 35
8
Y. Alexander, M.S. Swetnam: Siewcy śmierci. Warszawa 2001, s. 12
9
Ibidem, s. 19
348
jący. Jego zdaniem, akt terrorystyczny  jest wiadomością bieżącą [violence is
news], propagandą zbrojną , która dzięki środkom masowego przekazu zyskuje dla
terrorystów  współwyznawców .10 Można pokusić się o stwierdzenie, że media są
pierwszym, pośrednim celem ataku, gdyż dzięki nim zdobywa się rozgłos i zainte-
resowanie, im więcej niewinnych ofiar tym większe oddziaływanie na opinię pu-
bliczną (rysunek 3).
Zamachy z 11 września 2001 oraz prowadzone potem poszukiwania i identy-
fikacja osób podejrzanych o ich organizację pokazały ostatecznie, że żaden kraj
nie jest dostatecznie przygotowany do rozpoznawania i zwalczania tego typu za-
grożeń. Data ta jest początkiem nowej epoki bezpieczeństwa narodowego i świa-
towego.
Głęboka indoktrynacja, jakiej poddawani są członkowie grup terrorystycznych
prowadzi do fanatyzmu i pewnego rodzaju szaleństwa. Wydaje się, że:  [...] sza-
leństwo, a w szczególności paranoja, odgrywają istotną rolę we współczesnym
terroryzmie. Nie wszyscy paranoicy są terrorystami, ale wszyscy terroryści wierzą
w spiski potężnych, wrogich sił i cierpią na jakąś formę manii prześladowczej .11
Potwierdzenie tej tezy stanowią słowa Osamy bin Ladena:  Nie powinno być przed
wami ukrywane to, że ludy islamu muszą znosić cierpienie z powodu agresji, nie-
godziwości i niesprawiedliwości powodowanych przez działania sojuszu syjonistów
i krzyżowców oraz tych, którzy nawiązali z nimi bliską współpracę. Dzieje się tak,
że krew muzułmańska stała się ich zdobyczą, a cena jej nie jest już dla nich wyso-
ka [...]. Dzieje się tak na skutek spisku USA i ich sojuszników pod egidą niegodzi-
wej Organizacji Narodów Zjednoczonych. Wszyscy oni dążą do tego, by nie dopu-
ścić, aby uzbroili się ci, którzy mają przecież prawo siebie obronić .12 Nie świadczą
one o opętaniu ich autora, lecz stanowią pożywkę dla jego naśladowców. Bo to nie
kreatorzy terroryzmu mają być fanatycznie oddani idei, lecz jej wyznawcy. Jedy-
nym szaleństwem, jakie dotyka kreatorów terroryzmu jest żądza władzy.
Rysunek nr 3. Liczba ofiar ataków terrorystycznych w XX wieku
y
ródło: J. Sieńko, B. Szlachcic, op. cit., s. 40
10
A. Pawłowski: Terroryzm w Europie w XIX i XX w. Zielona Góra 1980, s. 51
11
W. Laqueur: Lewicowy, prawicowy, inny. W: J.F.Hoge, G. Rose: 11 września 2001r. Jak to się stało
i co dalej? Warszawa 2001, s. 67
12
Osama bin Laden: Wypowiedzenie wojny Amerykanom okupującym Ziemię Dwóch Świętych Miejsc
Islamu. W: Y. Alexander, M.S. Swetnam, op. cit., s. 86
349
Pojawia się:  [...] na pograniczu niemal każdej ideologii czy wiary .13 Tworzy
pozory jej propagowania, lecz tylko po to, by używając instrumentów, jakich do-
starcza ideologia zdobyć poparcie społeczne i fanatycznych wyznawców. Przy-
chylność opinii społecznej i działalność oddanych zwolenników służą autokreacji
terroryzmu i osiąganiu głównego celu, jakim jest władza. Fundamentalistyczny
terroryzm islamski to nowa, czerpiąca z bogatych doświadczeń zjawiska, forma
terroryzmu międzynarodowego. Wykazuje wszystkie cechy terroryzmu religijnego,
Przy czym nie dotyczy jedynie wiary, ale dąży do osiągnięcia celów politycznych.
Motywacja religijna powoduje, że jest najbardziej krwawy i nieobliczalny w wyko-
rzystaniu dostępnych środków bojowych i metod. Akt terrorystyczny staje się aktem
wiary, dlatego też maleje, tak ważne dotychczas znaczenie aprobaty i opinii spo-
łecznej. Skoro akt jest wynikiem boskiego nakazu, to samo dokonanie go jest dla
terrorysty religijnego sukcesem. Animatorzy terroryzmu żądni są władzy, nie tylko
władzy w ujęciu politycznym, ale rządu dusz, serc i umysłów. Dla osiągnięcia tego
celu gotowi są użyć wszelkich dostępnych im środków, z bronią masowego rażenia
włącznie. Jest to kwestią czasu i możliwości.
13
W. Laqueur, op. cit. s. 68