HISTORIA MEDIÓW

ZAJĘCIA 1

Tomasz Goban-Klas „Od TAM-TAMU do Internetu”

1. Media masowe



Są liczne



Działają systematycznie



Ich przekazy są masowo odbierane



Są centralnym i konstytutywnym elementem współczesnego społeczeństwa przez swój

zasięg, regularność i powtarzalność

2. Podstawy fundamentalnej roli mediów wg.McQuaila

a. Media masowe stały się jednym z najważniejszych instrumentów władzy społecznej-

narzędzie kontroli i zarządzania społecznego, mobilizacji i pobudzania

innowacyjności, główny środek transmisji i źródło informacji, substytut siły fizycznej,

zachęt materialnych

b. Media masowe są publicznym forum (areną)- są na nim rozważane sprawy życia

politycznego (narodowe jak i międzynarodowe), prowadzenie polityki demokratycznej

jak i nie, coraz bardzie zależy od mediów

c. Media masowe są kluczem do sławy i zdobycia pozycji osoby powszechnie znanej jak

i do działania w sferze publicznej

d. Środki masowe stały się dominującym źródłem obrazów i definicji rzeczywistości

społecznej – tworzą, gromadzą i przedstawiają wartości kulturowe i społeczne

e. Środki masowego przekazu są źródłem publicznego systemu znaczeń, który dostarcza

kryteriów i miar osądzania

f. Korzystanie z mediów jest najpowszechniejszą formą spędzania czasu wolnego oraz

środkiem rozrywki są nawet pewnego rodzaju działalnością gospodarczą („przemysł

informacji”, „przemysł rozrywkowy”, „show-biznes”), dostarcza pracę artystom

3. Początki ludzkiego komunikowania



Australopitectus- ok. 5,5 mln lat temu, pierwszy homida- człekokształtny, „Australo” -

> łac. „południowy” (szczątki znaleziono w Afryce Południowej)



Homo habilis- istota inteligentna, ok. 2 mln lat temu



Przodkowie w Chinach- umieli korzystać z ognia



Homo erectus- istota wyprostowana, ok. 1,6 mln lat temu



Homo sapiens, neanderthalensis- ok. 0,6 mln lat temu, Europa, Bliski Wschód,

doskonałe warunki fizyczne, rozwinięte umiejętności myśliwskie



Człowiek z Cro- Magnon (Francja)- homo sapiens, sapiens, ok. 90 tys. Lat temu

4. Studia rozwoju społecznego wg. Kategorii kolejnych stadiów rozwoju ludzkiego

komunikowania

a. Era znaków i sygnałów



Rozpoczęła się wraz z pojawienie się protoludzi, pnehumanoidów



Komunikacja podobna do innych znanych ssaków



Rolę w porozumiewaniu odgrywały instynktowne lub genetyczne, nabyte reakcje na

sygnały (dźwięki, zapachy, obrazy)



Element uczenia się był minimalny



Po trwającym tysiące lat procesie ewolucji wraz ze wzrostem ciężaru i proporcji

mózgu do reszty ciała nauczono się standaryzowania, wyuczonych i podzielanych

przez grupę sposobów komunikowania takich jak gesty, dźwięki i proste sygnały



Nie było mowy

b. Era mowy i jeżyka



Rozpoczyna pojawienie się człowieka z Cro-Magnon, naszego protoplasty



Ok. 90-40 p.n.e. – istoty zaczęły posługiwać się mową artykułowaną



Mowa odróżnia ludzkie społeczeństwo od gromady małp człekokształtnych



Wynalazek mowy oznaczał przekroczenie natury sygnału, który jest związany zawsze

z konkretnym miejscem, czasem i sytuacją



Słowo jako symbol przenosi myśl w sfery realne jak i imaginacyjne



Zasada symbolizmu wg. Cassirer’a – ze swą uniwersalnością i możliwością

powszechnego zastosowania jest magicznym słowem, dającym dostęp do

specyficznego świata człowieka, świata kultury

c. Era pism



Początek ok. 5 tysiącleci temu w dorzeczu Eufratu i Tygrysu

d. Era druku i komunikowania masowego



Początek, gdy wynaleziono ruchomą czcionkę i druk- Gutenberg 1450 r



Wynalazek zmienił oblicze Europy, zarówno religijne, polityczne, kulturalne,

naukowe jak i społeczne i indywidualne



Książkę uzupełniła ulotka polityczna, gazeta rozpoczynając nową epokę

komunikowania publicznego, którego wyrazem były rewolucje XVIII wieku

e. Era telekomunikacji i informatyzacji



Początek w połowie ubiegłego stulecia (XIX wiek)->zwiastunem okazał się być

telegraf



Ważne wynalazki : telefon, fotografia, płyty gramofonowe, film



I p. XX wieku: radio i telewizja



Nieustanny rozwój i doskonalenie wszelkich metod zbierania, przetwarzania i

przesyłania informacji w dowolnej formie i na dowolne odległości (podstawą jest

elektronika, a głównym narzędziem komputer- procesor)



Mikroprocesor łączy się z technikami przekazu, telefonem, monitorem telewizyjnym,

kompaktową płytą muzyczną, w nowe formy komunikowania i mediów.

f. Era komputera



Koniec XX wieku

g. Era telekomputera



Koniec XX wieku/ początek XXI wieku, era w świetle rozwoju Internetu

5.



Żadne środki i narzędzia poszczególnych epok nie wypierają innych. Następuje

kumulacja mediów, np. w erze Internetu nadal posługujemy się mową, piórem,

sygnalizacją chorągiewkową.



Nowe środki tworzą nowe formy społeczne i instytucjonalne, które w istotny sposób

uzupełniają oraz zmieniają dawne formy komunikowania.



Pismo osłabia ludzką pamięć- Platon

6. Społeczna historia środków masowego komunikowania



Prasa powstała ok. 400 lat temu



Prasa jako zjawisko masowego pojawiła się w II p. XIX wieku



Podczas rozwoju mediów masowych zmieniały się zarówno media jak ich funkcje i

wykorzystanie.

7. C charakterystyka poszczególnych typów mediów wg. McQuaila

a. Książka



historia nowoczesnych mediów rozpoczyna się pojawieniem książki drukowanej,

początkowo tematyka religijna (pierwsza książka drukowana- Biblia)



Książka jako medium:

- technika odbijania czcionek

-zszywane strony

- wiele kopii

-towarowy charakter

-różnorodna ( i na ogół świecka) treść

-indywidualne wykorzystywanie

-wolność druku

b. Dawne gazety



Ok. 1650 – pojawienie się gazety, publikacji periodycznej, heterogenicznej w treści,

masowej w skali i produkcji i dystrybucji.



Umożliwiła rozszerzenie sfery publicznej odnosząc się do form wynalezionych dużo

wcześniej



Prekursor- list kupiecki



XVII-wieczna gazeta była zwykłą kompilacją wiadomości, tworzoną przez drukarza-

wydawcę, brak redakcji



Pierwsze gazety wykształciły cechy gatunkowe prasy: regularne ukazywanie się,

nastawienie komercyjne, realizacja wielu celów, publiczny i jawny charakter. Czasem

pojawiała się jeszcze funkcja polityczna



Późniejsza gazeta komercyjna- kształt edytorski, redakcja prasowa, oferowała usługę

informacyjną anonimowym odbiorcom, przestała być wyłącznie instrumentem

propagandy dla władzy opozycji politycznej.



Prasa stronnictw i partii politycznych – środek wyrażania i kształtowania opinii

publicznej



„czwarty stan” społeczny- określenie dziennikarzy, jako władców opinii



Nowość gazety polegała nie na technologii, lecz na dostosowaniu do nowych potrzeb

społecznych, w bardziej liberalnym klimacie politycznym



Od początku prasa walczyła o wolność słowa, demokrację



„Burżuazja” – faza historii prasy trwająca od połowy do końca XIX wieku, wynik

triumfu liberalizmu, braku formalnej cenzury i likwidacji skarbowej kontroli państwa,

pojawienia się warstwy postępowych kapitalistów, działania rządów fachowców



Kolejnym ważnym etapem rozwoju było dotarcie do mas, jednak należy rozróżnić

słabnący nawyk czytania gazet poważnych od rosnącego zainteresowania gazetami

komercyjnymi



Niegdyś popularny był dziennik partyjny



Gazeta popularna jest nazywana komercyjną z powodu działania dla zysku właścicieli

oraz zależności od reklam



Powstanie tabloidów, które odwracają czytelników od poważnych informacji i dysput

politycznych



Gazeta jako medium:

-regularne i częste ukazywanie się

-towarowy charakter

-treść informacyjna

-funkcje publiczne

-miejska publiczność

-relatywna wolność

c) Kino i film



Niegdyś kino było ciekawostką techniczną



Film kinowy stał się pierwszym rodzajem przemysłu kultury (Adorno)



Był również doskonałym narzędziem propagandy politycznej



Punktem zwrotnym dla kina i filmu stała się od I wojny światowej amerykanizacja

przemysłu filmowego, a od II wojny światowej upowszechnienie telewizji



Film jako medium:

-technika audiowizualna

-publiczne pokazy

-uniwersalna atrakcyjność

-dominacja fikcji narracyjnej

-międzynarodowy charakter

-społeczna kontrola

-ideologiczny charakter

d) Radio i telewizja



Radio działa ponad 80 lat, telewizja 55 lat



Korzystają z wcześniejszych wynalazków- telegrafu, telefonu, fotografii i filmu,

magnetofonu



Radio i telewizja wykorzystują pozostałe formy sztuki



Mają możliwość bezpośredniej obserwacji, utrwalania i transmisji na żywo wydarzeń



Duży stopień kontroli publicznej



Nowy sposób rozpowszechniania



Globalna wioska



Radio i telewizja jako medium:

-bardzo duży zasięg, zakres i publiczność

-przekaz audiowizualny

-złożona technika i organizacja produkcji

-publiczny charakter i społeczna regulacja działania

-nader różne rodzaje przekazów

e) Muzyka fonograficzna



Zmiana w historii muzyki fonograficznej w momencie, gdy muzyka zaczęła być

nadawana przez radio- docierała do o wiele większych audytoriów niż muzyka na

żywo czy odtwarzana z płyt gramofonowych.



Zanikanie „słuchania” rodzinnego na rzecz indywidualne, co przyczyniło się do

nowych wynalazków- magnetofon, przenośny magnetofon i płyta kompaktowa



Music Television MTV- połączenie muzyki z obrazem, teledyski



Popularność muzyki, płyt



Majors- 5 największych międzynarodowych firm płytowych, które opanowały rynek

muzyczny



Fonogram czyni muzykę dostępną wszędzie i o każdej porze



Muzyka fonograficzna jako medium:

-różne techniki nagrywania i odtwarzania

-niski stopień społecznej regulacji

-wysoki stopień internacjonalizacji

-młodsza publiczność

-potencjał wywrotowy

-fragmentaryzacja produkcji

-różnorodne sytuacje odbioru

f) Nowe media telematyczne



Łączą telekomunikację z informatyką



Główne nośniki najnowszej fazy rewolucji komunikacyjne



Wykorzystują one kilka różnych rodzajów technologii służących multimedialnej

transmisji, miniaturyzacji urządzeń, magazynowaniu i odzyskiwaniu informacji,

pokazywaniu, odtwarzaniu dźwięku oraz regulacji i sterowania



Różnice między nowymi i starymi mediami:

-decentralizacja i sterowanie (podaż i selekcja przekazów nie są już

wyłącznie w rękach dostawców)

-wielka przepustowość, dostawa kablowa lub satelitarna(przekracza

poprzednie ograniczenia kosztów, dystansu i pojemności kanału

-interakcyjność (odbiorca może wybrać, odpowiedzieć, wymienić

informacje oraz być bezpośrednio połączony z centrum informacji)

-elastyczność w formie, treściach i wykorzystywaniu



„Telematyczne”- wskazanie na serie wynalazków, gdzie w centrum jest ekran

połączony z komputem



Media te są dostępne w dwóch formach: teletextu i wideotextu



Istotną cechą nowych mediów jest przekraczanie granic między technologiami

mediami oraz między komunikowaniem prywatnym i publicznym



Media telematyczne:

-technologie oparte na procesorze lub wykorzystujące komputery

-hybrydowy charakter

-możliwość interakcji użytkowników

-funkcje zarówno prywatne i publiczne

-niski poziom regulacji

-wzajemnie powiązania mediów

8. Uwarunkowania i wzory rozwoju środków masowych



Oczywiste jest to, że media się rozwijają i „rozszerzają” swój zasięg, jednak wymaga

to ogromnych kosztów,np. Biedne państwo nie będzie miało dobrego programu TV,

bo nie będzie miało odpowiedniego zaplecza



Jedną z głównych barier rozwoju środków masowych jest analfabetyzm. Obecnie

pojawił się również analfabetyzm komputerowy (lepsza nazwa analfabetyzm

medialny)- dotyczy problemów obsługi komputera oraz mediów telematycznych.



Wprowadzenie nowego przedmiotu na poziomie szkoły średniej- studia nad mediami,

w Polsce- edukacja medialna



Ograniczeniem w upowszechnianiu środków masowych jest również zróżnicowanie

językowe we wszelkich odmianach (pismo, dialekt, język narodowy etc)



Utrudnieniem w rozpowszechnianiu jest również rozległość terytorium, rozwinięcie

dróg



środki masowe często docierają tylko do bardziej zamożnych warstw, elit



w przyszłości będzie nadal występował rozwój technik multimedialnych, sieci

telekomunikacyjnych, stabilizacja telewizji i radia oraz spadek czytelnictwa

dzienników

9. Główne problem nauki o komunikowaniu masowym



3 główne problemy : siła mediów, integracja społeczna, oświecenie lub ogłupianie

społeczeństwa przez media



Dostrzeżono w mediach siłę i zasięg przekazu, wykorzystano to między innymi

podczas II wojny światowej i innych propagand



szkoła chicagowska wskazywała na nowe szanse spójności i integracji. Wprowadziła

pojęcie komunikowania jako czynnika, który nie zawsze demoralizuje i dezintegruje,

lecz może ustalać normy, socjalizować oraz integrować wielkie nowoczesne

społeczeństwa.



Media mogą być potężnym czynnikiem masowej oświaty, uzupełniając szkołę i

edukację permanentną.



2 osie orientacje (spojrzeń) badawczych w sferze teorii relacji pomiędzy mediami a

społeczeństwem wg McQuaila:

Mediocentryczne

Kulturalistyczne

Materialistyczne

Socjocentryczne

a) Medialna perspektywa kulturalistyczna koncentruje się na treści i odbiorze przekazów jako

kształtowanym przez środowisko społeczne

b) Medialna perspektywa materialistyczna zwraca szczególną uwagę na polityczno-ekonomiczne i

technologiczne aspekty mediów.

c) Perspektywa społeczno-kulturalistyczna przykłada szczególną wagę do czynników społecznych,

wpływających na produkcję i recepcję przekazów oraz na funkcje mediów w życiu społecznym

d) Perspektywa społeczno-materialistyczna widzi media raczej jako odbicie ekonomicznych i

materialnych warunków życia społecznego niż jako czynniki jego zmian.

10. Rodzaje teorii mediów:



Teorie naukowe- zbiór empirycznie weryfikowalnych stwierdzeń
odnoszących się do mediów.



Teorie normatywne- zajmują się zalecaniem i analizą, jak media powinny
działać, jeśli pewne wartości mają zostać upowszechnione lub być
przestrzegane (najczęściej zawarte są w ustawach, regulacjach, zasadach
polityki medialnej, kodeksach etycznych oraz debatach publicznych)



Teorie pragmatyczne (operacyjne)- inaczej warsztatowa, opiera się na
doświadczeniach zebranych przez praktyków medialnych w czasie pracy
zawodowej (np. jak wybierać wiadomości do druku, podobać się odbiorcom,
tworzyć skuteczne reklamy, nie wykraczać poza społecznie nie dozwolone
granice),może zazębiać się z teorią normatywną, np. co do etyki
dziennikarskiej



Teorie zdroworozsądkowe- odnosząca się do doświadczeń zdobytych w
trakcie odbioru mediów, umożliwiająca zwykłym ludziom odnajdywanie
mediów stosownie do ich potrzeb, właściwego odczytywania treści
przekazów itd., dzięki temu tworzą się gusta i opinie, które wpływają na
media i ich kierunki oraz granice ich wpływów

11. Poziomy komunikowania wg. McQuaila

12. Nauka o komunikowaniu a badanie komunikowania masowego



„Nauka o komunikowaniu”- nauka, która stara się zrozumieć produkowanie,
przetwarzanie oraz oddziaływanie systemów symboli i sygnałów przez rozwijanie
weryfikowalnych teorii, zawierających uprawnione stwierdzenia i generalizacje,
które zjawiska odnoszące się do produkowania, przetwarzania i oddziaływania
informacji. Preferuje jeden typ badania- jakościowe badania zachowań
komunikacyjnych i ich skutki. Tak naprawdę nie ma „uniwersalnej” nauki o
komunikowaniu, lecz różne płaszczyzny i sposoby jej uprawiania



Ważne pytania socjologiczne dotyczące komunikowania masowego postawili
Melvin DeFleur, George Gerbner i Charles Wright (str.33)

13. Problemy terminologiczne



Poprzez rosnące rozpowszechnianie środków komunikowania masowego,
powstają nowe kierunki studiów dotyczące ich na całym świecie. Jednak są
problemy z nazewnictwem kierunków jak i przedmiotów będących na nich.

Najczęściej tłumaczy się z amerykańskiego terminu mass media od
Communications lub mass Communications czyli w języku polskim środki
komunikowania masowego

Tomasz Goban-Klas „ Komunikowanie społeczne”

1. Rola komunikowania życiu społecznym



Człowiek jest istotą społeczną, która z natury potrzebuje innych ludzi.
Kontakty z ludźmi wymagają przede wszystkim zdolności wyrażania swych
myśli oraz przekazywania ich innym.



Porozumiewanie się z innymi jest podstawowym środkiem przekazywania
doświadczenia zbiorowego. W odróżnieniu od zwierząt człowiek
przystosowuje się do życia poprzez słuchanie innych.



Delgado, Piaget: Ludzkie istoty rodzą się bez umysłów, Mózg nie jest
samowystarczalny



Pewne cechy ludzkiego porozumiewania się mają charakter wrodzony, w
szczególności komunikowanie pozasłowne



„Główne różnice między człowiekiem jaskiniowym a współczesnym
naukowcem nie są genetyczne, lecz środowiskowe i kulturalne” –Deglado



Komunikowanie społeczne wykorzystuje nieporównywanie bogatszy arsenał
środków: oprócz mowy i jeje substytutów (pismo, druk), można wymienić
gest i mimikę, śpiew i muzykę, rzeźbę i rysunek oraz wiele innych.



Komunikowanie kształtuje postawy i zachowania innych osób jak i samemu
jest się przez nie kształtowanym.

2. Definicje i pojęcie komunikowania



Słowo komunikowanie w etymologicznym znaczeniu wywodzi się z łacińskiego
communicare – być w relacji, w związku, uczestniczyć w, zrzeszać się z)



Współcześnie termin komunikowanie jest kalką z języka angielskiego –
Communications.



1935 r- K.Burke książka Treatise on Communication



Istnieje wiele sposobów rozumienia i interpretacji komunikowania



Najbardziej typowe określenia komunikowania:
-komunikowanie jako transmisje
-komunikowanie jako rozumienie
-komunikowanie jako oddziaływanie
-komunikowanie jako interakcja
-komunikowanie jako łączenie (tworzenie wspólnoty)
-komunikowanie jako wymiana
-komunikowanie jako składnik procesu społecznego

3. Intencjonalność komunikowania:- podczas każdego komunikowania są przekazywane znaki,

które każdy może inaczej interpretować

4. Skuteczność komunikowania:



Cushman i Whiting: o komunikowaniu mówimy wówczas, gdy informacja jest z

powodzeniem przekazana od jednego uczestnika do drugiego



Adler: w procesie komunikowania uczestnicy stają się złączeni w pojęciach,

uczuciach, sądach lub działaniach



Powodzenie procesu komunikacji nie może być utożsamiane z jego charakterem

5. Kierunek przekazu:



Nie zawsze komunikowanie się jest procesem dwukierunkowym

6. Komunikowanie jako termin podstawowy:



Niegdyś rozumiane dwuznacznie-> proces porozumiewania oraz środki transportu,
dziś pojawia się jednoznaczny podział

Tomasz Goban-Klas „Środki i formy komunikowania”

1. Wszelkie komunikowanie jest pośrednie, bowiem nawet w zjawiskach telepatii

wskazuje się na domniemany czynnik materialny (fale umysłowe)

2. Medium może być:



Język –jako środek porozumiewania się



Znaki językowe lub wszelkie systemy znaków – słowo mówione, gest, obraz, mimika



Kody- oparte są na konwencjach i pozwalają konstruować przekazy (alfabet, kod
Morse’a, sygnalizacja)



Nośnik sygnałów- jak wibracje powietrza, fale świetlne, a także materiały na których
znaki zostały utrwalone, jak papier, taśma filmowa, płyta gramofonowa)



Instrumenty sygnałów pozwalające na powielanie, transmisję lub odbiór przekazu-
prasa drukarska, radiostacja, odbiornik radiowy czy telewizyjny



Instytucje, które tworzą przekazy- np. prasa, radio, telewizja

3. Sapir rozróżnił:

a) pierwotne techniki (Communication) :



mowa ( gestykulacja w jej najszerszym sensie),



imitacja jawnego zachowania,



społeczna sugestia

b) wtórne (Communications):



przekształcenie mowy



symbolika dostosowana do specjalnych sytuacji



tworzenie fizycznych warunków ułatwiających akty
komunikowania

4. Podział mediów wg. M.Mrozowskiego:

a) Środki wyrażania- wszelkie postacie ludzkiego zachowania słownego

i pozasłownego, a więc mowę, mimikę, gesty itd.

b) Środki rejestracji- obejmujące narzędzia przystosowane do

utrwalenia określonych symbolicznych zachowań ludzkich np.
ołówek, kartka papieru, magnetowid

c) Środki transmisji – obejmujące instrumenty służące do przesyłania, a

także do powielania zarejestrowanych symbolicznych zachowań
ludzkich

5. Podział środków telekomunikowania według rodzajów przenoszonych znaków wg.

R.Bretz:
a) media audiowizualne i ukazujący ruch (film, telewizja)
b) media semiaudiowizualne (książka multimedialna)
c) media wizualno ruchowe (film niemy, animacje)
d) media wizualne (fotografia)

6. Podział środków komunikowania wg. A. Kłosowskiej ( podział oparty wg kryterium

trwałości przekazu oraz styczności społecznej nadawcy i odbiorcy):
a) nietrwałych bezpośrednich (jak mowa)
b) nietrwałych pośrednich (radio i telewizja)
c) trwałych pośrednich (pismo, druk)
d) trwałych bezpośrednich (rysunek tworzony w obecności widzów)

Klasyfikacja oparta o dodatkowe kryterium mnogości przekazów:

a) Trwałe jednokrotne (obraz, słowo pisane, nagranie magnetofonowe)
b) Trwałe wielokrotne (druk, reprodukcja, płyta gramofonowa)
c) Nietrwałe jednokrotne (słowo mówione, pieść, gest, mimika)
d) Nietrwałe wielokrotne (telewizja, radio)

7. Mowa jest środkiem komunikowania naturalnym, bezpośrednim oraz

spersonalizowanym.

8. Verba volant- słowa ulatują

9. Pismo jest środkiem komunikowania sztucznym, pośrednim i zdepersonalizowanym