Adam Grobler

http://adam-grobler.w.interia.pl

Co istnieje/Powszechniki

2

Co istnieje?

Gorgiasz z Leontinoi (V w. pne):



Nic nie istnieje.



Nawet gdyby coś istniało, nie dałoby się
poznać.



Nawet gdyby coś istniało i dało się poznać,
nie dałoby się nic o tym powiedzieć.

Co istnieje/Powszechniki

3

Główne problemy filozofii teoretycznej:



Co istnieje?



Co (i skąd) można wiedzieć?



Dzięki czemu słowa coś znaczą?



Ontologia



Epistemologia



Logika

Co istnieje/Powszechniki

4

Główne działy filozofii teoretycznej:



Ontologia (metafizyka)



ont = byt;



metafizyka = to, co następuje po fizyce



Epistemologia (teoria poznania)



episteme = wiedza



Logika (szeroko pojęta: semiotyka, semantyka, filozofia
języka…)



logos = słowo

Co istnieje/Powszechniki

5

Natura pytań filozoficznych:



Odpowiedź wydaje się oczywista, a nie jest.



Są bardziej abstrakcyjne od pytań naukowych.



Domagają się odpowiedzi uzasadnionych.

Filozofia różni się od:



wiedzy potocznej;



„zdrowego rozsądku” (common sense);



nauki;



religii i światopoglądu

Co istnieje/Powszechniki

6

Co istnieje?



Przedmioty fikcyjne?



Teoretyczne przedmioty
nauki?



Przedmioty abstrakcyjne?



Powszechniki (uniwersalia)?



Przedmioty potocznego
doświadczenia?



Dusze (umysły)?



krasnoludki, Zagłoba



elektrony, geny, dominacja,
introwersja



liczby, białość , sprawiedliwość,



Człowiek



to-oto drzewo, zwierzę, krzesło

Co istnieje/Powszechniki

7

Problem tożsamości i zmiany:



Co się zmienia, staje się czymś innym, niż było.



Zatem przestaje istnieć.



Przedmioty zmysłowe wciąż się zmieniają.



Ledwie zaistnieją, przestają istnieć.



Zatem nie istnieją.

Co istnieje/Powszechniki

8

Wariabilizm

Heraklit z Efezu (ok. 540-480 pne)



zmienność (ogień) jest zasadą bytu.

Źródło: sl.wikipedia.org



panta rhei = wszystko płynie



Problem: o czym można orzec, że się zmieniło, jeżeli
zmiana jest utratą tożsamości?

Co istnieje/Powszechniki

9

Podstawowa zasada ontologiczna:



istnieje to, i tylko to, co jest identyczne ze sobą.



istnieć = zachowywać tożsamość

Co istnieje/Powszechniki

10

Eleatyzm

Parmenides z Elei (ok. 540-480 pne)

Teza:



istnieje jeden, wieczny i niezmienny Byt;



zmienne, przemijające i wielorakie zjawiska
są tylko Pozorem.

Parmenides Rafaella

Co istnieje/Powszechniki

11

Eleatyzm

Argument:



Tylko to, co jest, istnieje; Byt jest, Niebytu nie ma.



Byt nie mógł powstać, bo nie mógł powstać ani z Bytu, ani
z Niebytu.



Byt nie może przestać być, bo nic może go unicestwić.



Byt jest jedyny, bo to, co istnieje jest identyczne z tym, co
istnieje.



Byt nie może zmienić się ani w Byt, ani w Niebyt.

Co istnieje/Powszechniki

12

Eleatyzm

Problemy:



Konflikt rozumu i doświadczenia.



Jak wyjaśnić związek między Bytem i Pozorem?

Co istnieje/Powszechniki

13

Podważenie eleatyzmu

Argument Gorgiasza (483-374 pne):



Gdzie Byt istnieje?



Nie może istnieć w Bycie,
bo nic nie istnieje w sobie samym.



Nie może istnieć w Niebycie,
bo Niebytu nie ma.



Byt nie istnieje nigdzie.



Zatem nic nie istnieje.

Źródło: TVP

Co istnieje/Powszechniki

14

Atomizm

Demokryt z Abdery (460-370 pne)



Istnieją wieczne i niezmienne atomy (byt)
oraz próżnia (niebyt)



Rzeczy są skupiskami atomów



Atomy różnią się między sobą wielkością i kształtem



Dlatego rzeczy są zróżnicowane



Atomy są w ruchu, skutkiem zderzeń łączą się i rozdzielają



Dlatego rzeczy się zmieniają



Czy Demokryt zmyślił to, co dzięki nauce dziś wiadomo?

Co istnieje/Powszechniki

15

Krótka historia pojęcia atomu I



Rozkwit i upadek atomizmu jako ateizmu (I w.)



Przypomnienie atomizmu w XV, a potem w XVII w.



Nieudana próba wyjaśnienia barw światła (Newton)



Prawo stałych stosunków wagowych (Proust 1799)



Teoria atomistyczna Johna Daltona (1803)



Czy Dalton dowiedział się o atomach czegoś,
czego Demokryt nie wiedział?

Co istnieje/Powszechniki

16

Nauka a metafizyka



Obie mają na celu teoretyczne wyjaśnienie doświadczenia



Teorie naukowe, inaczej niż metafizyczne,
są wrażliwe na świadectwa empiryczne



Teorie metafizyczne są wrażliwe
na argumenty rozumowe (analizę pojęć)



Metafizyka dostarcza pojęć nauce

Co istnieje/Powszechniki

17

Krótka historia pojęcia atomu II



Prawo prostych stosunków objętościowych
(Gay-Lussac 1808)



Hipoteza równej liczby cząstek
w próbce gazu o danej objętości (Avogadra 1811)



Wyznaczenie ciężarów atomowych jako liczb całkowitych (Prout
1815)



Hipoteza składalności atomów z atomów wodoru



Odkrycie promieni katodowych (Crookes 1876) i kanalikowych

Co istnieje/Powszechniki

18

Krótka historia pojęcia atomu III



Odkrycia kolejnych cząstek elementarnych:



neutron (Rutherford 1919)



pozyton (1933) itd.



mezon pi (Yukawa 1935) itd.



Hipoteza kwarków (Gell-Mann 1964)

Co istnieje/Powszechniki

19

Inne pojęcia o rodowodzie filozoficznym



pierwiastek,



siła, presja społeczna, stres,



zasada zachowania (np. energii),



prawo przyrody

Co istnieje/Powszechniki

20

Sokratejska a demokrytejska

koncepcja filozofii

Sokrates (470-399 p.n.e.): „poznaj samego siebie”
Główne działy filozofii praktycznej (praxis = działalność):



etyka

(ethos = postępowanie)



polityka

(polis = państwo)



estetyka (esthesis = doznanie)

Co istnieje/Powszechniki

21

Relatywizm sofistów

sophia = mądrość



Protagoras (490-420 p.n.e.):
„człowiek jest miarą wszechrzeczy”



relatywizm poznawczy



relatywizm moralny



Dobro: przedmiot abstrakcyjny

Co istnieje/Powszechniki

22

Idee

Platon (427-347 p.n.e.):



idee = wieczne, niezmienne przedmioty myśli



Dobro, białość, kulistość, człowiek, koń



Idee odbijają się w rzeczach zmysłowych;



rzeczy zmysłowe są cieniami idei

Co istnieje/Powszechniki

23

Mit jaskini



Matematyka jedyną nauką, o pozorach można mieć tylko
mniemanie.

Co istnieje/Powszechniki

24

Idee

Podsumowanie zalet teorii idei:



rozwiązanie problemu tożsamości



rozwiązanie problemu związku Bytu z Pozorem



rozwiązanie problemu zmiany:



idee odbijają się w rzeczach ze zmienną intensywnością



objaśnienie doświadczenia moralnego i estetycznego



dostarczenie tła metafizycznego przyszłym teoriom pola

Co istnieje/Powszechniki

25

Arystoteles ze Stagiry (384-322 p.n.e.)

Argument „trzeci człowiek”:



przyczyna tego, co wspólne wszystkim ludziom, leży poza nimi;



jest ideą człowieka („drugim człowiekiem”) – jak sądzi Platon;

Idea człowieka =

„drugi człowiek”

Idea żyrafy

Co istnieje/Powszechniki

26

Argument „trzeci człowiek” (c.d.):



co jest przyczyną tego, co wspólne ludziom i idei człowieka?



jeżeli leży ona poza pierwszym i drugim człowiekiem;
to jest „trzecim człowiekiem”;

Idea człowieka =

„drugi człowiek”

Idea żyrafy

„t

rz

ec

i c

zło

w

ie

k”

„t

rz

ec

ia

ż

yr

af

a”

Co istnieje/Powszechniki

27



jeżeli jest „trzeci człowiek”; to jest „czwarty”

Idea człowieka =

„drugi człowiek”

Idea żyrafy

„t

rz

ec

i c

zło

w

ie

k”

„t

rz

ec

ia

ż

yr

af

a”

„czwarty człowiek”

Co istnieje/Powszechniki

28



jeżeli jest „trzeci człowiek”; to jest „czwarty” i następni;

Idea człowieka =

„drugi człowiek”

Idea żyrafy

„t

rz

ec

i c

zło

w

ie

k”

„t

rz

ec

ia

ż

yr

af

a”

„czwarty człowiek”

Co istnieje/Powszechniki

29

i następni…

Idea człowieka =

„drugi człowiek”

„t

rz

ec

i c

zło

w

ie

k”

„czwarty człowiek”

Co istnieje/Powszechniki

30



Powstaje

regres w nieskończoność

Idea człowieka =

„drugi człowiek”

„t

rz

ec

i c

zło

w

ie

k”

„czwarty człowiek”

Co istnieje/Powszechniki

31

Rozwiązanie: to, co wspólne wszystkim ludziom, nie ma

zewnętrznej przyczyny

Idea człowieka =

„drugi człowiek”

„t

rz

ec

i c

zło

w

ie

k”

„czwarty człowiek”

Co istnieje/Powszechniki

32

Hylemorfizm

substancja = materia + forma

idee są domniemanymi

przyczynami form
idee są

przed

rzeczą (jeśli są),

formy są

w

rzeczy

forma jest tym, co ogólne w rzeczy
materia jest tym, co indywidualne,
jest zasadą tożsamości;

Idea człowieka

Co istnieje/Powszechniki

33

Hylemorfizm

Zmiana:

Materia

traci jedną

a przybiera

inną formę

Co istnieje/Powszechniki

34

Hylemorfizm

Unicestwienie:

utrata formy substancjalnej

Co istnieje/Powszechniki

35

Hylemorfizm



rozwiązanie problemu stałego podłoża zmiany



rozwinięcie idei metafizycznych stojących za prawami

zachowania

Co istnieje/Powszechniki

36

Problem powszechników (uniwersaliów)



Realizm



skrajny (Platon)



umiarkowany
(Arystoteles)



Brzytwa Ockhama:
„nie mnożyć bytów
ponad potrzebę”



Nominalizm



umiarkowany
(konceptualizm)



skrajny



Idee ogólne są sprzeczne
(Berkeley)