3
Sprawdzian wiedzy i umiejętności z działu
Zróżnicowanie gleb i biosfery na Ziemi
Zakres podstawowy. Grupa A
1. Poniżej wypisano niektóre czynniki glebotwórcze. Uzupełnij wiersz, dopisując dwa czynniki,
które nie zostały uwzględnione.
[1 p.]
rzeźba terenu, klimat, stosunki wodne, czas, działalność człowieka,
...……….........................................................…………., ……….........................................................…………....
2. Podaj dwie cechy następujących formacji roślinnych:
[2 p.]
sawanna:
a)
1. ..................................................................................................................................................
2. ..................................................................................................................................................
tajga:
b)
1. ..................................................................................................................................................
2. ..................................................................................................................................................
3. W niektórych regionach świata wpisano na mapie cyfry od 1 do 3. Określ typ gleby, który
występuje na obszarach oznaczonych tymi numerami.
[2 p.]
0°
40°
80°
40°
80°
0°
80°
40°
80°
40°
80°
40°
0°
160°
80°
40°
120°
160°
120°
1. .......................................................................................................................................................
2. .......................................................................................................................................................
3. .......................................................................................................................................................
4. Podaj dwie przyczyny, które spowodowały, że na pustyniach występuje mała liczba gatun-
ków zwierząt.
[2 p.]
1. .......................................................................................................................................................
2. .......................................................................................................................................................
4
5. Poniżej wypisano zwierzęta żyjące na różnych obszarach świata. Wybierz nazwy trzech zwie-
rząt, które występują w lasach równikowych. Odpowiednie oznaczenia literowe wpisz
w miejscu przeznaczonym na odpowiedź.
[1 p.]
żyrafy
A.
tapiry
B.
lisy
C.
małpy
D.
leniwce
E.
słonie
F.
Odpowiedź: ………, ………, ………
6. Na mapie zaznaczono występowanie jednej z formacji roślinnych świata. Rozpoznaj ją i wpisz
jej nazwę w miejscu przeznaczonym na odpowiedź.
[1 p.]
0°
40°
80°
40°
80°
0°
80°
40°
80°
40°
80°
40°
0°
160°
80°
40°
120°
160°
120°
Formacja roślinna: ...............................................................................................................................
7. Poniżej zapisano nazwy różnych gazów. Niektóre z nich powodują wzrost efektu cieplarnia-
nego. Wypisz nazwy dwóch, które przyczyniają się do powstania tego zjawiska.
[1 p.]
para wodna, tlen, freon, dwutlenek węgla, metan, tlenki azotu, ozon
Odpowiedź: ……………............................................…………, ...................................................................
8. Poniższy schemat przedstawia sposób powstawania określonego typu gleby. Przeanalizuj
schemat i wpisz nazwę gleby, której on dotyczy.
[1 p.]
duży kąt padania promieni słonecznych wysoka temperatura powietrza
bardzo bujny rozwój roślinności obumieranie materii organicznej
szybki proces mineralizacji materii organicznej powstanie gleby
Nazwa gleby: ......................................................................................................................................
9. Opisz na dwóch przykładach, na czym polega przystosowanie roślin i zwierząt do klimatu
w lesie równikowym.
[2 p.]
1. .......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
2. .......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
5
10. Przedstaw trzy problemy, z jakimi spotyka się człowiek w zagospodarowaniu Niziny Zachod-
niosyberyjskiej.
[2 p.]
1. .......................................................................................................................................................
2. .......................................................................................................................................................
3. .......................................................................................................................................................
11. W każdym z podpunktów podkreśl element, który nie spełnia kryterium przyporządkowania.
[2 p.]
step, campos, pampa, prerie
a)
czarna ziemia, czarnoziem, mady, rędziny
b)
kserofity, epifity, efemery, sukulenty
c)
12. Poniżej zamieszczono informacje na temat pięter roślinnych w Tatrach i Himalajach. Podaj
dwie różnice między roślinnością tych gór.
[2 p.]
Tatry
Nazwa piętra roślinnego
Wysokość w m n.p.m.
Gatunki roślin
pogórze
300–700
pola uprawne
regiel dolny
700–1200
lasy bukowo-jodłowe
regiel górny
1200–1550
świerki, jarzębiny, limby
kosodrzewina
1550–1800
krzewy kosodrzewiny, limby
hale
1800–2300
roślinność trawiasta
turnie
powyżej 2300
porosty, mchy
Himalaje
Nazwa piętra roślinnego
Wysokość w m n.p.m.
Gatunki roślin
wilgotne lasy tropikalne
poniżej 1000
palmy, mahoniowce, hebanowce
wiecznie zielone lasy zwrotnikowe
1000–2000
bambusy, palmy, drzewiaste paprocie
górskie lasy liściaste
2000–3000
dęby, magnolie, kasztanowce, klony,
wawrzyny
lasy iglaste
3000–3500
sosny, cedry himalajskie
zarośla różaneczników
3500–4000
różaneczniki, karłowate jałowce
łąki górskie
4000–5000
roślinność trawiasta
wieczne śniegi, lodowce
powyżej 5000
1. .......................................................................................................................................................
2. .......................................................................................................................................................
13. Wiele milionów ludzi na świecie może mieć kłopoty ze zdrowiem z powodu zanieczyszczo-
nego powietrza. Zaproponuj dwa działania, jakie można podjąć w celu zmniejszenia tego
problemu.
[2 p.]
1. .......................................................................................................................................................
2. .......................................................................................................................................................
6
14. Podane określenia ułóż w logicznej kolejności, uzupełniając schemat przedstawiający zależ-
ności w środowisku przyrodniczym tajgi.
[2 p.]
Liście zredukowane do postaci igieł
1.
Niskie temperatury powietrza
2.
Mało żyzna gleba bielicowa
3.
Silnie zakwaszone podłoże
4.
Łatwo wypłukiwane są związki mineralne
5.
Krótki okres wegetacji
6.
1
15. Porównaj środowisko stepu i sawanny. Wypisz dwa podobieństwa występujące między tymi
formacjami roślinnymi.
[2 p.]
1. .......................................................................................................................................................
2. .......................................................................................................................................................
16. Do opisanych typów gleb przyporządkuj odpowiednie nazwy. Właściwe oznaczenia liczbowe
wpisz w miejscu przeznaczonym na odpowiedź.
[2 p.]
Płytkie z powodu występowania wieloletniej zmarzliny, na podłożu ubogiej roślinności
a)
Średnio żyzne na podłożu gliny, pod roślinnością lasów liściastych
b)
Astrefowe, na podłożu wapieni
c)
Gleby:
czarnoziemy
1.
rędziny
2.
mady
3.
brunatne
4.
tundrowe
5.
Odpowiedź: a) ………, b) ………, c) ………
7
Sprawdzian wiedzy i umiejętności z działu
Zróżnicowanie gleb i biosfery na Ziemi
Zakres podstawowy. Grupa B
1. Poniżej wypisano niektóre czynniki glebotwórcze. Uzupełnij wiersz, dopisując dwa czynniki,
które nie zostały uwzględnione.
[1 p.]
stosunki wodne, skała macierzysta, czas, świat organiczny, działalność człowieka,
...……….........................................................…………., ……….........................................................…………....
2. Podaj dwie cechy następujących formacji roślinnych:
[2 p.]
roślinność śródziemnomorska:
a)
1. ..................................................................................................................................................
2. ..................................................................................................................................................
półpustynia i pustynia:
b)
1. ..................................................................................................................................................
2. ..................................................................................................................................................
3. W niektórych regionach świata wpisano na mapie cyfry od 1 do 3. Określ typ gleby, który
występuje na obszarach oznaczonych tymi numerami.
[2 p.]
%
)%
-%
)%
-%
%
-%
)%
-%
)%
-%
)%
%
&+%
-%
)%
&'%
&+%
&'%
1. .......................................................................................................................................................
2. .......................................................................................................................................................
3. .......................................................................................................................................................
4. Podaj dwie przyczyny, które spowodowały, że na terenie tundry występuje mała liczba ga-
tunków zwierząt.
[2 p.]
1. .......................................................................................................................................................
2. .......................................................................................................................................................
8
5. Poniżej wypisano zwierzęta żyjące na różnych obszarach świata. Wybierz nazwy trzech zwie-
rząt, które występują na sawannie. Odpowiednie oznaczenia literowe wpisz w miejscu
przeznaczonym na odpowiedź.
[1 p.]
żyrafy
A.
sarny
B.
rysie
C.
nosorożce
D.
słonie
E.
sobole
F.
Odpowiedź: ………, ………, ………
6. Na mapie zaznaczono występowanie jednej z formacji roślinnych świata. Rozpoznaj ją i wpisz
jej nazwę w miejscu przeznaczonym na odpowiedź.
[1 p.]
0°
40°
80°
40°
80°
0°
80°
40°
80°
40°
80°
40°
0°
160°
80°
40°
120°
160°
120°
Formacja roślinna: ...............................................................................................................................
7. Poniżej zapisano nazwy różnych gazów. Niektóre z nich powodują powiększenie dziury ozo-
nowej. Wypisz nazwy dwóch, które przyczyniają się do powstania tego zjawiska.
[1 p.]
para wodna, tlen, freon, dwutlenek węgla, metan, tlenki azotu, ozon
Odpowiedź: ……………............................................…………, ...................................................................
8. Poniższy schemat przedstawia sposób powstawania określonego typu gleby. Przeanalizuj
schemat i wpisz nazwę gleby, której on dotyczy.
[1 p.]
woda z topniejącego śniegu rozwój traw gorące i suche lato obumieranie materii organicznej
rozkład materii organicznej i odkładanie jej w postaci próchnicy powstanie gleby
Nazwa gleby: ......................................................................................................................................
9. Opisz na dwóch przykładach, na czym polega przystosowanie roślin i zwierząt do klimatu na
pustyni.
[2 p.]
1. .......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
2. .......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
9
10. Przedstaw trzy problemy, z jakimi spotyka się człowiek w zagospodarowaniu Kotliny Kongo.
[2 p.]
1. .......................................................................................................................................................
2. .......................................................................................................................................................
3. .......................................................................................................................................................
11. W każdym z podpunktów podkreśl element, który nie spełnia kryterium przyporządkowa-
nia.
[2 p.]
grab, wiąz, heban, jesion
a)
brunatna, bagienna, cynamonowa, laterytowa
b)
słoń, emu, koala, pies dingo
c)
12. Poniżej zamieszczono informacje na temat pięter roślinnych w Tatrach i Himalajach. Podaj
dwa podobieństwa między roślinnością tych gór.
[2 p.]
Tatry
Nazwa piętra roślinnego
Wysokość w m n.p.m.
Gatunki roślin
pogórze
300–700
pola uprawne
regiel dolny
700–1200
lasy bukowo-jodłowe
regiel górny
1200–1550
świerki, jarzębiny, limby
kosodrzewina
1550–1800
krzewy kosodrzewiny, limby
hale
1800–2300
roślinność trawiasta
turnie
powyżej 2300
porosty, mchy
Himalaje
Nazwa piętra roślinnego
Wysokość w m n.p.m.
Gatunki roślin
wilgotne lasy tropikalne
poniżej 1000
palmy, mahoniowce, hebanowce
wiecznie zielone lasy
zwrotnikowe
1000–2000
bambusy, palmy, drzewiaste paprocie
górskie lasy liściaste
2000–3000
dęby, magnolie, kasztanowce, klony, wawrzyny
lasy iglaste
3000–3500
sosny, cedry himalajskie
zarośla różaneczników
3500–4000
różaneczniki, karłowate jałowce
łąki górskie
4000–5000
roślinność trawiasta
wieczne śniegi, lodowce
powyżej 5000
1. .......................................................................................................................................................
2. .......................................................................................................................................................
13. Wiele milionów ludzi na świecie ma problemy z dostępem do czystej wody z powodu jej nie-
doborów. Zaproponuj dwa działania, jakie można podjąć w naszym kraju w celu zwiększe-
nia zasobów wody.
[2 p.]
1. .......................................................................................................................................................
2. .......................................................................................................................................................
10
14. Podane określenia ułóż w logicznej kolejności, uzupełniając schemat przedstawiający zależ-
ności w środowisku przyrodniczym pustyni.
[2 p.]
Intensywne parowanie wody z gruntu
1.
Zasolenie gleby
2.
Podsiąkanie i przenoszenie soli mineralnych w górę profilu glebowego
3.
Mała wilgotność powietrza i bardzo wysoka temperatura
4.
Niemożność uprawy roślin
5.
Krystalizacja soli w glebie
6.
3
15. Porównaj środowisko stepu i sawanny. Wypisz dwie różnice występujące między tymi forma-
cjami roślinnymi.
[2 p.]
1. .......................................................................................................................................................
2. .......................................................................................................................................................
16. Do opisanych typów gleb przyporządkuj odpowiednie nazwy. Właściwe oznaczenia liczbowe
wpisz w miejscu przeznaczonym na odpowiedź.
[2 p.]
Mało żyzne, na podłożu piasków i żwirów, pod roślinnością lasów iglastych
a)
Mało żyzne, powstają w warunkach bardzo szybkiego rozkładu materii organicznej i silnego wymywa-
b)
nia przez deszcze
Powstają w dolinach i deltach rzek, posiadają wiele poziomów organicznych
c)
Gleby:
czarnoziemy
1.
ferralitowe
2.
mady
3.
brunatne
4.
bielicowe
5.
Odpowiedź: a) ………, b) ………, c) ………