„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Renata Kacperska

Analizowanie ekonomicznych uwarunkowań produkcji
827[01].Z3.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Małgorzata Pucek
mgr inż. Marek Rudziński




Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Renata Kacperska



Konsultacja:
mgr Radosław Kacperczyk

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 827[01].Z3.02
„Analizowanie ekonomicznych uwarunkowań produkcji”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu operator maszyn i urządzeń przemysłu spożywczego.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 200

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1. Organizacja pracy w przedsiębiorstwie

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

11

4.1.3.Ćwiczenia

11

4.1.4.Sprawdzian postępów

14

4.2. Gospodarowanie środkami trwałymi i obrotowymi w procesie produkcji

15

4.2.1. Materiał nauczania

15

4.2.2. Pytania sprawdzające

20

4.2.3. Ćwiczenia

20

4.2.4. Sprawdzian postępów

22

4.3. Rachunek ekonomiczny w przedsiębiorstwie. Dokumentacja księgowa

23

4.3.1. Materiał nauczania

23

4.3.2. Pytania sprawdzające

33

4.3.3. Ćwiczenia

34

4.3.4. Sprawdzian postępów

38

4.4. Formy opodatkowania podatkiem dochodowym

39

4.4.1. Materiał nauczania

39

4.4.2. Pytania sprawdzające

42

4.4.3. Ćwiczenia

42

4.4.4. Sprawdzian postępów

43

4.5. Działalność marketingowa w przedsiębiorstwie

44

4.5.1. Materiał nauczania

44

4.5.2. Pytania sprawdzające

56

4.5.3. Ćwiczenia

56

4.5.4. Sprawdzian postępów

59

5. Sprawdzian osiągnięć

60

6. Literatura

65

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o ekonomicznych uwarunkowaniach

produkcji.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania
treści jednostki modułowej,

−

zestaw pytań przydatnych do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów, który pozwoli Ci określić zakres poznanej wiedzy, pozytywny
wynik sprawdzianu potwierdzi Twoją wiedzę i umiejętności z tej jednostki modułowej;
wynik negatywny będzie wskazaniem, że powinieneś powtórzyć wiadomości i poprawić
umiejętności z pomocą nauczyciela,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw pytań testowych, który pozwoli Ci sprawdzić,
czy opanowałeś materiał w stopniu umożliwiającym zaliczenie całej jednostki modułowej,

−

wykaz literatury uzupełniającej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

827[01].Z3

Organizacja przedsiębiorstwa przetwórstwa spożywczego

827[01].Z3.02

Analizowanie ekonomicznych

uwarunkowań produkcji

827[01].Z3.01

Określanie zasad funkcjonowania

przedsiębiorstwa przetwórstwa

spożywczego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć.

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami ekonomicznymi,

−

definiować pojęcie kosztów i rozróżniać rodzaje kosztów,

−

definiować pojęcie podatku i rozróżniać rodzaje podatków,

−

identyfikować podmioty gospodarki rynkowej,

−

współpracować w grupie,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

korzystać z technologii informacyjnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć.

−

scharakteryzować cele i funkcje przedsiębiorstwa,

−

przeanalizować strukturę organizacyjną wybranego zakładu przetwórczego np. mięsnego,
mleczarskiego, młynarskiego, owocowo-warzywnego, piekarskiego i ciastkarskiego,

−

zaplanować organizację pracy i podział zadań w przedsiębiorstwie,

−

opracować strategię rozwoju przedsiębiorstwa,

−

rozróżnić środki trwałe i obrotowe przedsiębiorstwa,

−

rozróżnić typy i formy organizacji produkcji,

−

określić znaczenie logistyki w procesie produkcji,

−

zaplanować proces produkcji w przedsiębiorstwie,

−

wyjaśnić pojęcie surowców, materiałów, zapasów,

−

gospodarować surowcami, materiałami i zapasami w przedsiębiorstwie,

−

gospodarować środkami trwałymi w przedsiębiorstwie,

−

obliczyć amortyzację środków trwałych,

−

określić cele, zadania i zasady rachunkowości,

−

określić źródła pochodzenia majątku przedsiębiorstwa,

−

rozróżnić rodzaje dokumentacji księgowej,

−

objaśnić zasady wypełniania dokumentów księgowych,

−

dokonać ewidencji zakupów i sprzedaży w odpowiednich rejestrach,

−

dokonać ewidencji przychodów i rozchodów w książce przychodów i rozchodów,

−

obliczyć dochód osiągany z działalności gospodarczej na podstawie ewidencji
rachunkowej,

−

wypełnić dokumenty podatkowe w zależności od formy opodatkowania,

−

obliczyć koszty i nadwyżki bezpośrednie prowadzonych działalności produkcyjnych,

−

zdefiniować podstawowe pojęcia związane z marketingiem,

−

wyjaśnić koncepcje organizacji działań strategii marketingowych,

−

określić różne źródła informacji marketingowej,

−

zaprezentować i sprzedać produkt lub usługę na rynku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Organizacja pracy w przedsiębiorstwie

4.1.1. Materiał nauczania

Niezależnie od wielkości, struktury organizacyjnej, przedmiotu działania, przedsiębiorstwa

mają główny cel, jakim jest trwanie na rynku i rozwój przedsiębiorstwa. Cel ten jest osiągany
poprzez efektywne działanie w konkretnych warunkach. Celami ciągłymi wszystkich
przedsiębiorstw są [11, s. 13]:

−

rentowność, tzw. odsetki od zainwestowanego kapitału,

−

pozycja na rynku, czyli udział w rynku w porównaniu z konkurencyjnymi firmami,

−

ekonomiczność, czyli relacje efektu do nakładu.
Cele każdego przedsiębiorstwa należy rozpatrywać w następujących płaszczyznach

[11, s. 15]:

−

cele społeczne, które mają charakter zewnętrzny i dotyczą tworzenia nowych miejsc
pracy, pomnażaniu majątku narodowego, zaspokajaniu potrzeb społecznych,

−

cele przedsiębiorstwa, np. zwiększanie udziału w rynku, poprawa rentowności,
zwiększenie sprzedaży, poszerzenie asortymentu produktów.

Rys. 1.

Znaczenie celów dla funkcjonowania przedsiębiorstwa [opracowanie własne]

Przedsiębiorstwo osiąga cele za pośrednictwem funkcji, jakie są w nim realizowane.
Funkcje przedsiębiorstwa można podzielić na:

−

podstawowe, które stanowią główny przedmiot działalności firmy,

−

pomocnicze lub wspomagające.

Cele stanowią

wskazówkę i kierunek

działania

przedsiębiorstwa

Sformułowanie celów jest

powiązane z mechanizmem

oceny i kontroli

Właściwe ustalenie

celów sprzyja dobremu

planowaniu w

przedsiębiorstwie

Cele mogą być źródłem

motywacji pracowników

Cele przedsiębiorstwa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Rys. 2.

Funkcje przedsiębiorstwa [11, s. 16]

Liczba funkcji podstawowych i ich znaczenie uzależnione są od charakteru

przedsiębiorstwa, natomiast funkcje wspomagające są w zasadzie takie same we wszystkich
przedsiębiorstwach. Funkcje wspomagające zapewniają możliwość realizacji funkcji
podstawowych i wpływają na ich efektywność [11, s. 16].

Podstawą funkcjonowania przedsiębiorstwa jest podział pracy poprzez tworzenie

stanowisk pracy, które połączone według różnych kryteriów tworzą komórki organizacyjne.
Komórka organizacyjna jest to zespół ludzi i środków kierowany przez przełożonego
i wykonujący określone zadania. Układ takich komórek organizacyjnych w przedsiębiorstwie
i system ich powiązań między sobą stanowi strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa
[11, s. 10].

Rys. 3.

Definicja struktury organizacyjnej i komórki organizacyjnej [opracowanie własne]

Rodzaje struktur organizacyjnych [11, s. 10].

1. Struktura liniowa, która charakteryzuje się wyraźnym podziałem władzy, kompetencji oraz
odpowiedzialności. Każdy pracownik ma tylko jednego przełożonego. Kompetencje
i odpowiedzialność poszczególnych osób są czytelne. Od przełożonych wymaga się wiedzy i
kompetencji we wszystkich kierunkach działalności przedsiębiorstwa, co w większych firmach
jest trudne do realizacji. Wyróżnia się dwa rodzaje struktury liniowej: płaską i smukłą,

Zaopatrzenie i

gospodarka

materiałowa

Produkcja

Sprzedaż

Usługi

posprzedażowe

Zarządzanie zasobami ludzkimi, logistyka, infrastruktura firmy, rozwój

FUNKCJE

PODSTAWOWE

FUNKCJE

WSPOMAGAJĄCE

Dyrektor

Kierownik

Kierownik

pracownik

pracownik

pracownik

pracownik

Komórka
organizacyjna

Struktura
organizacyjna

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Rys. 4.

Schemat struktury liniowej płaskiej [opracowanie własne]

Rys. 5.

Schemat struktury liniowej smukłej [opracowanie własne]

2. Struktura funkcjonalna, która charakteryzuje się tym, że występują w przedsiębiorstwie

kierownicy specjalistyczni, natomiast pracownicy niższego szczebla otrzymują polecenia
od kilku przełożonych. Zaletą tej struktury jest specjalizacja i kompetencja kierowników,
ale powstają duże trudności w ustaleniu uprawnień, odpowiedzialności oraz koordynacji
decyzji.

Rys. 6.

Schemat struktury funkcjonalnej [opracowanie własne]

3. Struktura sztabowo-liniowa, która zachowuje zasadę podporządkowania tylko jednemu

przełożonemu (podobnie, jak w strukturze liniowej) i zapewnia profesjonalizm
podejmowanych decyzji (podobnie, jak w strukturze funkcjonalnej). Specjaliści tworzą

Kierownik

Pracownik I

Pracownik II

Dyrektor

Kierownik I

Kierownik II

Pracownik I

Pracownik II

Pracownik I

Pracownik II

Dyrektor

Kierownik

ds.

Kierownik

ds.

Kierownik I

Kierownik II

Pracownik I

Pracownik II

Pracownik I

Pracownik II

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

komórki sztabowe (sztaby), które pełnią funkcje doradcze dla kierowników komórek
organizacyjnych.

S – sztab

Rys. 7.

Schemat struktury sztabowo-liniowej [opracowanie własne]

Ze względu na różnorodne zadania realizowane przez przedsiębiorstwa konieczny jest

podział pracy, który polega na tym, iż zadania przedsiębiorstwa dzielone są na zadania
cząstkowe. W wyniku podziału pracy powstają stanowiska pracy i komórki organizacyjne.

Organizacja pracy jest to zespół szczegółowych metod, dających się zastosować do

wszelkiej pracy fizycznej lub umysłowej, w celu uzyskania jak najlepszych wyników
ekonomicznych i socjalnych [8, s. 36].

Organizując pracę należy wziąć uwzględnić [8, s. 36]:

−

organizację pracy poszczególnych ludzi,

−

organizację wykonywania poszczególnych robót,

−

organizację zespołów ludzkich.
Do najważniejszych zasad organizowania pracy należy [6, s. 66]:

−

zasada optymalnego wyniku działania, według której przy zwiększaniu nakładów
w pewnym punkcie osiąga się wynik optymalny, a powyżej którego następuje jego
pogorszenie,

−

zasada podziału pracy, polega na podzieleniu zadania, które ma być wykonane na
czynności proste. Podział pracy złożonej na części składowe i przydzielenie wykonania
zadań cząstkowych oddzielnym stanowiskom prowadzi do wzrostu ilości i jakości
produkcji. W praktyce rozróżnia się poziomy podział pracy, który polega na rozłożeniu
czynności pomiędzy wykonawców tego samego szczebla oraz pionowy podział pracy,
którego istota jest oddzielenie funkcji kierowniczych i wykonawczych,

−

zasada koncentracji pracy mówi, że połączenie wyspecjalizowanych wykonawców w jedną
grupę działającą razem, zwiększa wyniki pracy,

−

zasada ciągłości pracy, zgodnie, z którą najbardziej wydajny jest równomierny ciąg pracy,

−

zasada sprawiedliwego wynagrodzenia za pracę, zgodnie z którą wynagrodzenie powinno
zależeć od ilości, jakości, złożoności i uciążliwości pracy oraz od poziomu
odpowiedzialności.

Dyrektor

Kierownik I

Kierownik

II

Pracownik I

Pracownik II

Pracownik III

Pracownik IV

S

S

S

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są cele i funcie przedsiębiorstwa?
2. Jaka jest definicja struktury i komórki organizacyjnej?
3. Na czym polega organizacja pracy w przedsiębiorstwie o liniowej strukturze

organizacyjnej?

4. Na czym polega organizacja pracy w przedsiębiorstwie o funkcjonalnej strukturze

organizacyjnej?

5. Na czym polega organizacja pracy w przedsiębiorstwie o liniowo-sztabowej strukturze

organizacyjnej?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Jakie funkcje podstawowe i wspomagające będą występowały w przedsiębiorstwie

przetwórstwa mięsnego? Swoje propozycje zanotuj na poniższym rysunku.

Rys. 1. do ćwiczenia 1 [11, s. 16]

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2) przeanalizować funkcjonowanie przykładowego przedsiębiorstwa przetwórstwa mięsnego,
3) zanotować funkcje podstawowe w przedsiębiorstwie przetwórstwa mięsnego,
4) zanotować funkcje wspomagające w przedsiębiorstwie przetwórstwa mięsnego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wzór rysunku,

−

materiały piśmiennicze.

……………………………………………………………
……………………………………………………………

FUNKCJE

PODSTAWOWE

FUNKCJE

WSPOMAGAJĄCE

……………………………………………………………
……………………………………………………………

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Ćwiczenie 2

W myśl definicji komórki i struktury organizacyjnej, na poniższym schemacie zakreśl

komórki organizacyjne i strukturę organizacyjną.

Rys. 1. do ćwiczenia 2. Schemat struktury organizacyjnej [20]

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować definicję komórki organizacyjnej,
2) przeanalizować definicję struktury organizacyjnej,
3) zakreślić na schemacie komórki organizacyjne,
4) zakreślić na schemacie strukturę organizacyjną.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

schemat struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa,

−

materiały piśmiennicze.

Zarząd

Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy

Rada Nadzorcza

Pełnomocnik Zarządu

Pełnomocnik Zarządu

Dyrektor

Finansowy

Dyrektor

Administracji

Dyrektor

Handlowy

Dyrektor

Transportu

Dyrektor

Techniczny

Biuro

Prawne

Główny

Księgowy

Dział

Księgowo

ści

Kasa

Kadry

BHP

Ochrona

Środowiska

Dział Jakości

Dział

Handlowy

Biuro

Eksportu

Dział

Produkcji

Dział

Skupu

Dział

Transportu

Dział

Logistyki

Dział

Techniczny

Dział

Inwestycji

Dział

Dozoru

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Ćwiczenie 3

Na podstawie schematu oceń, jaki rodzaj struktury organizacyjnej został zastosowany

w danym przedsiębiorstwie.

Rys. 1 do ćwiczenia 3. Schemat struktury organizacyjnej [20]

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2) przeanalizować schemat struktury organizacyjnej,
3) określić rodzaj struktury organizacyjnej,
4) zaproponować rozwiązania organizacji pracy i podziału zadań w tym przedsiębiorstwie,
5) uzasadnić swoje propozycje.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

schemat struktury organizacyjnej,

–

materiały piśmiennicze.

Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy

Rada Nadzorcza

Zarząd

Pełnomocnik Zarządu

Pełnomocnik Zarządu

Dyrektor

Finansowy

Dyrektor

Administracji

Dyrektor

Handlowy

Dyrektor

Transportu

Dyrektor

Techniczny

Biuro

Prawne

Główny

Księgowy

Dział

Księgowo

ści

Kasa

Kadry

BHP

Ochrona

Środowiska

Dział Jakości

Dział

Handlowy

Biuro

Eksportu

Dział

Produkcji

Dział

Skupu

Dział

Transportu

Dział

Logistyki

Dział

Techniczny

Dział

Inwestycji

Dział

Dozoru

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Ćwiczenie 4

Przedsiębiorstwo „Zakłady Mięsne” zajmuje się ubojem i rozbiorem mięsa wieprzowego,

składowaniem towarów spożywczych w chłodniach oraz transportem żywca i towarów
spożywczych. Zorganizuj pracę i podziel zadania zgodnie z zasadą podziału pracy
w przedsiębiorstwie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2) przeanalizować zadania, jakimi zajmuje się przedsiębiorstwo „Zakłady Mięsne”,
3) dokonać podziału zadań na czynności proste,
4) zaplanować organizacje pracy przedsiębiorstwa,
5) wykonać plakat ze schematem organizacyjnym.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

materiały piśmiennicze.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić cele i funcie przedsiębiorstwa?





2)

zdefiniować pojęcie struktury i komórki organizacyjnej?





3)

scharakteryzować organizację pracy w przedsiębiorstwie o liniowej
strukturze organizacyjnej?





4)

scharakteryzować

organizację

pracy

w

przedsiębiorstwie

o strukturze funkcjonalnej strukturze organizacyjnej?





5)

scharakteryzować organizację pracy w przedsiębiorstwie o liniowo-
sztabowej strukturze organizacyjnej?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

4.2

Gospodarowanie

środkami trwałymi i obrotowymi

w procesie produkcji

4.2.1. Materiał nauczania

Każde przedsiębiorstwo dysponuje określoną ilością dóbr materialnych i zasobów

finansowych, które wykorzystuje w celu rozwoju, utrzymania się na rynku oraz generowania
zysku. Podstawowymi składnikami tych dóbr są środki trwałe i obrotowe.

Rys. 8.

Środki trwale i obrotowe [opracowanie własne]

Środki trwałe są to środki, które są użytkowane przez czas dłuższy od czasu trwania

jednego cyklu produkcyjnego, to jest w ciągu kilku cyklów produkcyjnych i które przekazują
w każdym cyklu produkcyjnym cząstkę swej wartości.
Środki obrotowe środki produkcji w całości zużywane w jednym procesie produkcyjnym
i które po jednorazowym użyciu zmieniają swą formę

W miarę użytkowania środków trwałych następuje ich zużycie. Wartość środka trwałego

w momencie oddania go użytku nazywana jest wartością początkową (inwentarzową lub
brutto). Na wartość początkową składa się cena nabycia środka trwałego lub koszt jego
wytworzenia (jeżeli środek trwały wytworzono w tej samej jednostce gospodarczej, również
zalicza się koszty zainstalowania, montażu i inne z tym związane) [3, s. 16].
Stopniowe zużywanie się środków trwałych w toku ich użytkowania powoduje, że zmniejsza
się ich wartość początkowa. To zmniejszanie wartości początkowej nosi nazwę umorzenia
środków i stanowi korektę wartości początkowej nabycia lub wytworzenia użytkowanych
środków trwałych.

Wielkość rocznego zużycia środków trwałych wyrażona w pieniądzu stanowi koszt,

który powinien obciążać wytworzone produkty. To stopniowe zużycie środków trwałych
i przenoszenie ich wartości na produkty wytwarzane za ich pomocą nazywane jest
amortyzacją. Amortyzacja powinna być obliczana dla każdego środka trwałego oddzielnie
[5, s. 34].

budynki i

budowle

maszyny,

urządzenia

techniczne,

narzędzia,

silniki

środki

transportowe

ŚRODKI

TRWAŁE

ŚRODKI

OBROTOWE

surowce

materiały

zapasy

środki

pieniężne

produkcja

niezakończona

części

zamienne do

maszyn i

urządzeń

wyroby
gotowe

grunty

towary

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Podstawę obliczenia wielkości amortyzacji stanowi rata amortyzacyjna, czyli wielkość

zużycia środka trwałego w ciągu roku, wyrażona w pieniądzu. Wielkość raty amortyzacyjnej
oblicza się wg wzoru [21, s. 37]:

Ra=

T

Wk

Wp

−

gdzie:
Ra – rata amortyzacyjna,
Wp – wartość początkowa środka trwałego,
Wk – wartość końcowa środka trwałego (np. cegła i drewno z rozbiórki budynku, złom
maszyn, narzędzi),
T – liczba lat użytkowania.

Jednak w praktyce, w celu uproszczenia, ratę amortyzacyjną oblicza się wg wzoru [21, s. 37]:

Ra=

T

Wp

gdzie:
Ra – rata amortyzacyjna,
Wp – wartość początkowa środka trwałego,
T – liczba lat użytkowania.

Ratę amortyzacyjną można również obliczyć za pomocą stopy amortyzacji. Stopa

amortyzacji informuje, o jaki procent zużywa się środek trwały w ciągu roku. Stopę
amortyzacji oblicza się ją wg wzoru [21, s. 37]:

Sa=

T

%

100

gdzie:
Sa – stopa amortyzacji,
T – liczba lat użytkowania.

Surowce są to te czynniki rzeczowe, które przeszły uprzednio przez jedną fazę

produkcyjną polegającą na odłączeniu od złoża naturalnego lub przez bardzo niewiele faz
produkcyjnych (np. ropa naftowa, rudy metali, piasek, węgiel, produkty rolnictwa i leśnictwa
do dalszego przerobu).

Materiały są to produkty otrzymane z surowców w wyniku określonego procesu

technologicznego i przeznaczone do dalszego przerobu [2, s. 79].

Zapasy obejmują zasoby materiałów, produkcji niezakończonej, produktów gotowych

i towarów.

Produkcja w toku obejmuje produkty w toku oraz półprodukty.
Produkty w toku to produkty znajdujące się w jedne z faz przerobu. Półprodukty to nie

w pełni jeszcze gotowe produkty, które przeszły określoną fazę produkcji, ale ich proces
technologiczny nie został jeszcze zakończony w danym przedsiębiorstwie.

Produkty gotowe to wyroby przeznaczone do sprzedaży. Proces technologiczny w danym

przedsiębiorstwie został całkowicie zakończony.

Towary są nabywane w celu dalszej odsprzedaży i występują one głównie

w przedsiębiorstwach handlowych [3, s. 30].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

W przedsiębiorstwie ważnym elementem jest normowanie czynników produkcji

dotyczące:

−

wydajności maszyn poszczególnych urządzeń, które polega na ustaleniu norm
określających wielkość produkcji konkretnej maszyny lub urządzenia na jednostkę czasu;
podstawą do obliczenia tych norm powinny być wskaźniki dotyczące danego urządzenia
wynikające z dokumentacji technicznej urządzenia,

−

surowców poszczególnych materiałów, które polega na ustaleniu norm zużycia i norm
zapasów,

−

pracy ludzkiej, które polega na określeniu wielkości zadań wyznaczonych pracownikom
do wykonywania w danych warunkach.

Odpowiednia ilość materiałów i surowców odgrywa ważną rolę w procesie produkcji. Ich

brak powoduje zakłócenia w produkcji. Z tego powodu w celu sprawnego funkcjonowania
przedsiębiorstwa, ważne jest właściwe gospodarowanie zapasami surowców i materiałów.

Istotną

rolę odgrywają komórki organizacyjne zajmujące się zaopatrzeniem

przedsiębiorstwa w surowce i materialny do produkcji. Zadaniem ich jest:

−

ustalenie ilości i wartości surowców i materiałów potrzebnych do wykonania produktów,

−

organizowanie dostaw materiałów do przedsiębiorstwa przez ich zamawianie i zakup,

−

prowadzenie gospodarki zapasami materiałów oraz ich przechowywanie i wydawanie,

−

sporządzanie sprawozdań z dostaw i rozchodu materiałów.

−

ustalenie potrzeb materiałowych,

−

zamawianie i dostawa materiałów,

−

magazynowanie zapasów materiałowych.

Warunkiem należytego doboru materiałów do produkcji jest właściwa informacja

o materiałach, którą można znaleźć w katalogach, cennikach, informatorach, publikacjach.
Informacja o materiałach powinna zawierać charakterystykę ich właściwości i parametrów
technicznych, zakres stosowania, warunki handlowe.

Przedsiębiorstwo gromadzi zapasy materiałów, których zasadniczą funkcją jest

zapewnienie ciągłości produkcji w okresach między kolejnymi dostawami. Zapasy materiałów i
surowców powinny zapewniać ciągłość pracy przedsiębiorstwa, ale jednocześnie nie powinny
przekroczyć ekonomicznie uzasadnionego poziomu. Prawidłową wielkość zapasów
materiałowych określają normy zapasu. Zbyt małe zapasy materiałów mogą stać się przyczyną
zahamowania produkcji.

W ustaleniu poziomu norm zapasów materiałowych posłużyć się można przeciętnym

zużyciem dziennym materiału lub średnim cyklem dostaw. Przeciętne zużycie dzienne ustala się
poprzez podzielenie wielkości zużytego materiału w określonym okresie przez liczbę dni w
tym okresie (30 dni w miesiącu, 90 dni w kwartale, 360 dni w roku). Średni cykl dostaw
można ustalić na podstawie terminów podanych w umowie poszczególnych dostawę
materiałów lub danych z lat ubiegłych.

Odpowiednie gospodarowanie środkami trwałymi i obrotowymi daje odzwierciedlenie

w efektywności procesów produkcyjnych w przedsiębiorstwie.

Proces produkcji jest to uporządkowany ciąg działań prowadzących do wytworzenia

produktu: obróbkę, montaż (proces technologiczny) i działania pomocnicze: kontrola,
transport, magazynowanie, konserwacja [2, s. 111].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Rys. 9.

Schemat przebiegu procesu produkcyjnego

Procesy produkcyjne w przedsiębiorstwach przemysłowych różnią się do siebie,

a najbardziej ogólny podział wyodrębnia następujące procesy produkcji:

−

wydobywczy, polegający na oddzieleniu od złoża i wydobywaniu surowców
(np. w kopalniach węgla, soli),

−

przetwórczy, występujący w pozostałych przedsiębiorstwach przemysłowych i polegający
na przetworzeniu surowców, materiałów lub półproduktów w wyroby gotowe.
Proces produkcji składa się z procesu technologicznego i procesów pomocniczych. Proces

technologiczny jest podstawowym elementem procesu produkcyjnego, w trakcie którego
występuje zmiana formy, właściwości chemicznych i fizycznych przerabianego surowca lub
materiału. Procesy pomocnicze dotyczą czynności związanych z procesem technologicznym,
jak: przygotowanie, transport, kontrola jakości, magazynowanie.

W poszczególnych przedsiębiorstwach można wyróżnić, sklasyfikować i rozpatrywać

z różnych punktów widzenia wiele odmian produkcji:
1. Produkcja jest to działalność, której celem jest uzyskanie określonych dóbr (produktów,

wyrobów).

2. Produkcja kapitałochłonna produkcja wymagająca dużych nakładów rzeczowych np.

maszyn, urządzeń, wyposażenia.

3. Produkcja materiałochłonna produkcja wymagająca zużycia dużej ilości materiałów

(często występuje w przemyśle spożywczym).

4. Produkcja pracochłonna występuje w produkcji, gdzie przeważają nakłady pracy ludzkiej.
5. Produkcja jednorodna występuje w przedsiębiorstwach wytwarzających jeden rodzaj

wyrobu (np. cukrownia).

6. Produkcja różnorodna występuje w przedsiębiorstwach wykonujących różne wyroby

(np. fabryka maszyn wytwarzająca różne rodzaje obrabiarek).

Cykl produkcyjny to odcinek czasu między pobraniem surowca lub materiału do produkcji

a przekazaniem wyrobu do magazynu wyrobów gotowych.

Na długość cyklu produkcyjnego składa się czas trwania procesu technologicznego

i procesów pomocniczych.

Wpływ na czas trwania cyklu produkcyjnego ma sposób przekazywania przedmiotów

pracy na kolejne stanowiska pracy, w związku z tym wyróżnia się przebieg produkcji:

−

szeregowy polega na tym, że każda następna operacja zaczyna się dopiero po zakończeniu
poprzedniej w stosunku do całej partii wyrobów i dana partia w całości przekazywana jest
na kolejne stanowiska (stosowany w produkcji jednostkowej i małoseryjnej),

Magazyn

surowców
i materiałó

w

Wyrób
półproduktów

Działania pomocnicze

Magazyn

wyrobów

gotowych

Produkcja
wyrobów
gotowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

−

równoległy charakteryzuje się tym, że następną operację zaczyna się po wykonaniu
poprzedniej na jednym wyrobie i na dalsze stanowiska robocze przedmioty przekazywane
są pojedynczo (stosowany w produkcji seryjnej oraz masowej),

−

szeregowo-równolegly polega na podzieleniu całej partii przedmiotów najmniejsze grupy,
wykonaniu operacji na danym stanowisku roboczym tylko w odniesieniu do tej grupy
i przesyłaniu przedmiotów produkcji ze stanowiska na stanowisko pojedynczo lub
grupami (stosowany w produkcji seryjnej przy długich cyklach produkcyjnych).

Czas trwania cyklu produkcyjnego w przebiegu szeregowym można obliczyć ze wzoru
[2, s.116]:

T

cp

= t

s

x p

gdzie:
T

cp

– czas trwania cyklu produkcyjnego,

t

s

– suma czasu trwania operacji na poszczególnych stanowiskach pracy,

p – liczba produktów w serii.

Czas trwania cyklu produkcyjnego w przebiegu równoległym można obliczyć ze wzoru
[2, s.116]:

T

cp

= t

s

+ t

n

(p-1)

gdzie:
T

cp

– czas trwania cyklu produkcyjnego,

t

s

– suma czasu trwania operacji na poszczególnych stanowiskach pracy,

t

n

– czas trwania operacji najdłuższej.

Rozmiary produkcji, asortyment produkowanych wyrobów i ich pracochłonność, decydują

o typie produkcji. Rozróżnia się trzy podstawowe typy produkcji:

−

produkcja jednostkowa, która charakteryzuje się wytwarzaniem pojedynczych wyrobów
lub kilku wyrobów jednego rodzaju (np. pojedyncze egzemplarze maszyn ciężkich,
aparatury specjalnej),

−

produkcja seryjna, stosowana w wytwarzaniu wyrobów w kolejnych partiach składających
się z większej ilości (w ramach tej produkcji wyróżnia się produkcje małoseryjną,
średnioseryjną i wielkoseryjną),

−

produkcja masowa, oznacza wytwarzanie dużej liczby jednorodnych wyrobów
w nieprzerwanym ciągu, w produkcji tej stosuje się maszyny i urządzenia specjalne,
dostosowane tylko do wytwarzania określonego wyrobu (np. mąka).

Sposób powiązania stanowisk roboczych decyduje o formie organizacji procesu

produkcyjnego:

−

produkcja niepotokowa, to taka produkcja, w której kierunek przebiegu przedmiotu
produkcji miedzy stanowiskami jest zmienny, czyli przedmiot może przechodzić od
jednego stanowiska do innych stanowisk w dowolnej kolejności. Ta forma organizacji
produkcji stosuje się najczęściej w produkcji małoseryjnej i jednostkowej.

−

produkcja potokowa charakteryzuje się ściśle określonym powiązaniem stanowisk pracy, a
przebieg przedmiotu produkcji ma wyraźnie wyznaczoną trasę i ustalony kierunek.
Stanowiska pracy są rozmieszczone są w kolejności przebiegu procesu produkcyjnego
i przedmiot produkcji przechodzi z jednego stanowiska na ściśle określone stanowisko. Tą
formę produkcji stosuje się w produkcji masowej i wielkoseryjnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Ważny element w procesie produkcyjnym stanowi logistyka. Logistyka jest terminem

opisującym proces planowania, realizowania i kontrolowania sprawnego i efektywnego
ekonomicznie przepływu surowców, materiałów, wyrobów gotowych oraz odpowiedniej
informacji z punktu pochodzenia do punktu konsumpcji w celu zaspokojenia wymagań klienta.
Zakres zadań na tym poziomie ma charakter wykonawczy i dotyczą one transportu,
przyjmowania dostaw, kontroli jakości, składowania oraz obsługi informacyjnej w zakresie
planowania realizacji zadań, dokumentacji i rozliczeń. Standardowymi zadaniami logistyki na
tym poziomie są przykładowo [9]:

−

w obszarze magazynu (przygotowanie miejsc składowania, operacje wprowadzania na
miejsca przechowania i wydawania materiałów i produktów, nadzór nad składowanymi
dobrami),

−

w obszarze transportu (przygotowanie środków transportowych, transport)

−

w obszarze przyjmowania surowców i produktów (przyjęcie i kontrola, wyładunek
i rozpakowanie ładunków, wystawianie dokumentów przyjęcia dostawy),

−

w obszarze wysyłek (kompletacja wysyłek, opakowania, oznakowania wysyłek,
przygotowanie dokumentów wysyłkowych, załadunek),

−

w obszarze zwrotów (gromadzenie, składowanie i sortowanie odpadów, przygotowanie
odpadów do recyklingu, przygotowanie i wysyłka opakowań zwrotnych).

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie dobra materialne i zasoby finansowe zaliczane są do środków trwałych, a które do

środków obrotowych?

2. Co to jest amortyzacja środków trwałych?
3. W jaki sposób oblicza się wielkość raty amortyzacyjnej?
4. Jaka jest definicja materiałów, surowców, produktów gotowych?
5. Jakie znasz rodzaje produkcji ze względu na czas trwania cyklu produkcyjnego?
6. Jakie znasz typy produkcji?
7. Na czym polega produkcja potokowa i niepotokowa?
8. Na czym polega gospodarowanie zapasami w przedsiębiorstwie?
9. Jaką rolę odgrywa logistyka w procesie produkcyjnym

?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zakwalifikuj dobra materialne i zasoby finansowe odpowiednio do środków trwałych

i obrotowych przedsiębiorstwa przetwórstwa owocowo-warzywnego.

−

budynki,

−

chłodnia,

−

części zamienne do maszyn i urządzeń,

−

hale produkcyjne,

−

maszyny ogólnego zastosowania,

−

owoce,

−

samochody dostawcze,

−

słoiki,

−

specjalistyczne maszyny i urządzenia,

−

środki konserwujące,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

−

środki pieniężne,

−

warzywa,

−

zapasy wyrobów gotowych,

−

zgrzewarki do folii.

Tabela 1 do ćwiczenia 1

Środki trwałe

Środki obrotowe

−

….

−

….

−

….

−

….

−

….

−

….

−

….

−

….

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2) przeanalizować podane dobra materialne i zasoby finansowe,
3) zakwalifikować podane dobra materialne i zasoby finansowe do środków trwałych lub

obrotowych,

4) wpisać rozwiązanie ćwiczenia do odpowiednich kolumn w tabeli 1.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wzór tabeli,

−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 2

Przedsiębiorca zakładający działalność gospodarczą chce przeznaczyć 10 letni budynek na

chłodnię. Przewidywany okres użytkowania tego budynku wynosi 40 lat, natomiast wartość
początkowa wynosi 300 tys. Oblicz wielkość zużycia środka trwałego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2) obliczyć wielkość zużycia środka trwałego korzystając z odpowiedniego wzoru.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

materiały piśmiennicze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Ćwiczenie 3

Zaplanuj przebieg procesu produkcji marynat warzywnych od momentu pobrania surowca

z magazynu do przekazania wyrobu gotowego do magazynu, uwzględniając działania
pomocnicze podczas procesu produkcji. Ponadto określ typ produkcji, formę organizacji
procesu produkcyjnego oraz rodzaj produkcji ze względu na czas trwania cyklu
produkcyjnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2) zaplanować czynności podczas procesu produkcji marynat warzywnych,
3) określić działania pomocnicze podczas procesu produkcji,
4) określić typ produkcji,
5) określić formę organizacji procesu produkcyjnego,
6) narysować na plakacie schemat organizacji procesu produkcji,
7) określić rodzaj produkcji ze względu na czas trwania cyklu produkcyjnego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

materiały piśmiennicze.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić dobra materialne i zasoby finansowe zaliczane są do środków
trwałych, a które do środków obrotowych?





2)

zdefiniować pojęcie amortyzacji środków trwałych?





3)

obliczyć wielkość raty amortyzacyjnej?





4)

zdefiniować pojęcie materiałów, surowców, produktów gotowych?





5)

określić rodzaje produkcji ze względu na czas trwania cyklu
produkcyjnego?





6)

scharakteryzować typy produkcji?





7)

scharakteryzować produkcję potokową i niepotokową?





8)

określić

na

czym

polega

gospodarowanie

zapasami

w przedsiębiorstwie?





9)

określić rolę logistyki w procesie produkcyjnym?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

4.3. Rachunek ekonomiczny w przedsiębiorstwie. Dokumentacja

księgowa

4.3.1. Materiał nauczania

Rachunkowość, to całkowity i zwarty system gromadzenia i przetwarzania danych

dotyczących majątku jednostki gospodarczej i jej działalności oraz prezentacji informacji
ekonomiczno-finansowych [14, s. 13].

Jednostkami gospodarczymi w rachunkowości są jednostki posiadające osobowość

prawną, jednostki nieposiadające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne prowadzące
działalność gospodarczą, a także jednostki prowadzące działalność gospodarczą
i niezarobkową. Zatem, jednostkami gospodarczymi są np. przedsiębiorstwa przemysłowe,
handlowe, usługowe, budowlane, banki, zakłady ubezpieczeniowe, biura maklerskie, instytucje
oświatowe, jednostki ochrony zdrowia, jednostki administracji państwowej, stowarzyszenia
[12, s. 14].

Rachunkowość służy przede wszystkim do przedstawienia w sposób rzetelny i jasny

sytuacji majątkowej i finansowej jednostki gospodarczej oraz wyników działalności
gospodarczej tej jednostki [4, s. 3].

Rachunkowość spełnia następujące funkcje w przedsiębiorstwie:

−

funkcja informacyjna, polegająca na tworzeniu określonych zbiorów na potrzeby
zarządzania przedsiębiorstwem oraz dla odbiorców zewnętrznych,

−

funkcja rejestracyjna, oznacza dokumentowanie operacji gospodarczych, następuje to
poprzez chronologiczny zapis tych operacji w księgach rachunkowych,

−

funkcja rozliczeniowa polega na tym, iż zapisy księgowe umożliwiają ścisłe ustalenie kwot
pieniężnych stanowiących należności i zobowiązania jednostki gospodarczej,

−

funkcja kontrolna polega na dostarczaniu różnym szczeblom zarządzania informacji
o kosztach, przychodach i wynikach w celu oceny stopnia osiągnięcia wyznaczonych
zadań i stopnia wykorzystania postawionych do dyspozycji środków, a także kontroli
poziomu poniesionych kosztów,

−

funkcja sprawozdawcza, dotyczy końcowego procesu przetwarzania danych w systemie
rachunkowości, którym jest sporządzenie raportów oraz sprawozdań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Rys. 10. Zasady rachunkowości [opracowanie własne]

Nadrzędną zasadą rachunkowości jest zasada wiernego obrazu, zgodnie z którą

rachunkowość powinna odzwierciedlać prawidłowy i wierny obraz działalności jednostki
gospodarczej.

Zasada kontynuacji działania oparta jest na założeniu, że działalność jednostki

gospodarczej będzie kontynuowana w dającej się przewidzieć przyszłości w niezmienionym
istotnie zakresie.

Zasada memoriałowa zobowiązuje jednostki gospodarczej do przypisania wszystkich

poniesionych kosztów i osiągniętych przychodów do tych okresów sprawozdawczych
(miesięcy), w których wystąpiły, niezależnie od zapłaty lub wpływu środków pieniężnych.

Zasada ciągłości polega na stosowaniu jednakowych zasad i sposobów prowadzenia

rachunkowości w poszczególnych latach.

Zasada periodyzacji wymaga prowadzenia ewidencji operacji gospodarczych z podziałem

na okresy sprawozdawcze (miesiące), których one dotyczą. Operacje gospodarcze są to
zdarzenia (np. zakupy, sprzedaż) występujące w jednostkach gospodarczych, które są
wyrażone w mierniku pieniężnym i wywierają wpływ na stan majątkowy i sytuację finansową
jednostki gospodarczej.

Prowadzenie działalności gospodarczej w każdej jednostce gospodarczej wymaga

dysponowania odpowiednim majątkiem. Składniki majątku, którymi dysponuje każda
jednostka prowadząca działalność gospodarczą nazywane są środkami gospodarczymi
(w rachunkowości nazywane są aktywami).

Zasada

wiernego

obrazu

Zasada

kontynuacji

działania

Zasada

memoriałowa

Zasada

ciągłości

Zasada

periodyzacji

Zasady

rachunkowości

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Rys. 11. Struktura majątku jednostki gospodarczej

Majątek trwały to obejmuje składniki, które pozostają w długotrwałym (powyżej 1 roku)

użytkowaniu jednostki gospodarczej, posiadające zwykle wysoką wartość jednostkową.

Wartości niematerialne i prawne nie mają rzeczowej postaci, zaliczane do nich są:

−

prawa majątkowe (prawo użytkowania wieczystego, prawa autorskie, prawa
do projektów, patentów, znaków towarowych, licencji),

−

nabyte przez jednostkę programy komputerowe,

−

wartość firmy stanowiąca różnicę miedzy ceną nabycia określonej jednostki a wartością
rynkową składników majątkowych jednostki.
Rzeczowy majątek trwały obejmuje składniki majątku jednostki o charakterze

materialnym, zalicza się do nich:

−

środki trwałe (nieruchomości, maszyny urządzenia, środki transportowe),

−

inwestycje rozpoczęte, czyli ogół poniesionych kosztów związanych z niezakończoną
jeszcze budową, montażem lub kosztów przekazanego do używania nowego lub
ulepszonego istniejącego środka trwałego.
Finansowy majątek trwały stanowiący długookresowe lokaty kapitału w innych

jednostkach, dokonane w celu osiągnięcia korzyści finansowych, zalicza się do nich:

−

udziały i akcje obcych jednostek,

−

papiery wartościowe długoterminowe,

−

udzielone pożyczki długoterminowe.
Należności długoterminowe są to należności, których termin zapłaty przypada po upływie

roku od daty na jaką sporządza się sprawozdanie finansowe.

Majątek obrotowy tworzą takie środki gospodarcze, które zużywają się w jednym cyklu

produkcyjnym.

Środki

gospodarcze

Majątek

trwały

Majątek

obrotowy

Wartości niematerialne i prawne

Rzeczowy majątek trwały

Finansowy majątek trwały

Należności długoterminowe

Zapasy

Należności krótkoterminowe

Papiery wartościowe przeznaczone do

obrotu

Środki pieniężne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Zapasy są to takie składniki majątku obrotowego, które mają postać rzeczową, zalicza się

do nich:

−

materiały i surowce,

−

produkcja niezakończona,

−

produkty gotowe,

−

towary.
Należności krótkoterminowe, czyli sumy pieniężne, które są należne danej jednostce

gospodarczej od innych jednostek, przy czym okres zwrotu tych kwot jest krótszy niż 1 rok.

Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu (tzw. krótkoterminowe) są to papiery

wartościowe nabywane w celu dalszej odsprzedaży z zyskiem.

Do środków pieniężnych jednostki gospodarczej zalicza się:

−

środki pieniężne w kasie,

−

środki pieniężne w banku,

−

inne środki pieniężne (np. czeki).
Majątek, którym dysponuje jednostka gospodarcza może pochodzić z dwóch źródeł:

−

kapitał własny,

−

kapitał obcy.
Źródła pochodzenia majątku jednostki (pasywa), nazywane źródłami finansowania

majątku, wskazują, kto wyposażył jednostkę gospodarczą w środki gospodarcze.

Rys. 12. Struktura źródeł finansowania majątku jednostki gospodarczej [opracowanie własne]

Kapitał własny jest tworzony (w zależności od formy prawnej jednostki gospodarczej)

z wkładów właściciela, wspólników, wpłat udziałowców lub akcjonariuszy.

Kapitał

podstawowy

stanowi

równowartość

majątku

jednostki

gospodarczej

odpowiadającą wartości wkładów wniesionych w momencie założenie jednostki w celu
finansowania jej działalności.

Kapitał zapasowy jest częścią kapitału własnego spółek kapitałowych i pochodzi z części

wypracowanego zysku.

Źródła

finansowania

Kapitał

własny

Kapitał obcy

Kapitał podstawowy

Kapitał zapasowy

Kapitał rezerwowy

Wynik finansowy netto

Zobowiązania długoterminowe

Zobowiązania krótkoterminowe

Fundusze specjalne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Kapitał rezerwowy stanowi część kapitału własnego z przeznaczeniem na pokrycie

spodziewanych w przyszłości szczególnych wydatków lub przewidywanych strat.

Zobowiązania długoterminowe, to takie, których termin spłaty jest dłuższy niż jeden rok

od daty na jaką sporządza się sprawozdanie finansowe, zalicza się do nich m.in.:

−

długoterminowe pożyczki, papiery wartościowe,

−

długoterminowe kredyty.
Zobowiązania krótkoterminowe to takie, których termin spłaty nie przekracza roku od

daty na jaką sporządza się sprawozdanie finansowe, zalicza się do nich m.in.:

−

pożyczki i papiery wartościowe,

−

kredyty bankowe,

−

zobowiązania z tytułu dostaw usług,

−

zobowiązania z tytułu podatków,

−

zobowiązania z tytułu wynagrodzeń.
Fundusze specjalne do których zalicza się m.in. fundusz załogi przeznaczony na nagrody

dla pracowników, Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych.

Podstawą oceny sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa (stanu i struktury, jakimi

dysponuje) oraz sytuacji finansowej ( m.in. struktury źródeł finansowania, sposobu
finansowania) jest bilans majątkowy.

Bilans jest dwustronnym zestawieniem wartości środków gospodarczych (aktywów) oraz

źródeł ich pochodzenia (pasywów) sporządzonym na określony dzień i w określonej formie
[11 s. 96].

AKTYWA

PASYWA

Majątek trwały
Majątek obrotowy

Kapitał własny
Kapitał obcy

Suma AKTYWÓW

Suma PASYWÓW

Rys 13. Schemat bilansu majątkowego [opracowanie własne]

Przy sporządzania bilansu obowiązują następujące zasady:

−

zasada równowagi bilansowej, która oznacza, że suma aktywów jest równa sumie
pasywów,

−

zasada ciągłości bilansowej, według której bilans zamykający jeden rok jest jednocześnie
bilansem otwierającym następny rok,

−

zasada rzetelnej wyceny oznacza, ze wykazane w bilansie składniki aktywów i pasywów
powinny być zgodne ze stanem faktycznym.

Każda operacja gospodarcza w jednostce gospodarczej powinna być udokumentowana

i zarejestrowana.

Dokumentem księgowym (dowodem księgowym) jest pisemne stwierdzenie faktu

wystąpienia operacji gospodarczej. Zbiór dokumentów księgowych, które stanowią podstawę
rejestracji operacji gospodarczych dokonywanych w danej jednostce składa się na
dokumentacje księgową [12, s. 66].

Dokumenty księgowe powinny zawierać następujące dane [18]:

−

określony rodzaj dokumentu i numer identyfikacyjny dokumentu,

−

nazwy i adresy podmiotów dokonujących operacji gospodarczych,

−

opis operacji, jego wartość (jeżeli to możliwe określoną w jednostkach naturalnych),

−

datę dokonania operacji gospodarczej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

−

podpis wystawcy dokumentu oraz osoby, której wydano lub od której przyjęto składniki
aktywów,

−

stwierdzenie sprawdzenia i zakwalifikowania dokumentu do ujęcia w księgach
rachunkowych przez wskazanie miesiąca księgowania oraz sposobu ujęcia dowodu
w księgach rachunkowych wraz z podpisem osoby odpowiedzialnej za te wskazania.

Dokumenty księgowe powinny być [11, s. 99]:

−

sporządzone rzetelnie ich treść powinna być zgodna z rzeczywistym przebiegiem operacji
gospodarczych,

−

kompletne powinny zawierać wymagane dane,

−

poprawne pod względem rachunkowym.

Niedopuszczalne jest dokonywanie w dokumentach księgowych wymazywanie i przeróbki.

Ze względu na różnorodność zjawisk dokumentów procesów gospodarczych

występujących dokumentów jednostkach gospodarczych istnieje konieczność stosowania wielu
rodzajów dokumentów [4, s. 83]:
1) raport kasowy, do którego wpisywane są wszystkie wpłaty i wypłaty dokonywane w kasie

firmy,

Rys. 14. Druk raportu kasowego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

2) dowód wpłaty i wypłaty, które są podstawą wpłat i wypłat,

Rys. 15. Druk dowodu wpłaty

Rys. 16. Druk dowodu wypłaty

3) lista płac, która jest podstawowym dowodem księgowym związanym z ewidencją

wynagrodzeń za pracę,

4) faktura VAT, która jest dokumentem potwierdzającym dokonanie transakcji kupna

sprzedaży towarów lub usług,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Rys. 17. Druk faktury VAT

5) polecenie przelewu/wpłaty gotówkowej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Rys. 18. Druk polecenia przelewu/wpłaty gotówkowej

6) dokumenty dotyczące środków trwałych oraz dotyczące obrotu magazynowego:

a) przyjęcie środka trwałego, dokument służący do stwierdzenia faktu przyjęcia środka

trwałego do użytkowania,

b) protokół

zdawczo-odbiorczy

środka

trwałego,

dokument

służący

do udokumentowania nieodpłatnego przekazania środka trwałego innej jednostce,

c) likwidacja środka trwałego, dokument służący do udokumentowania kasacji lub

odsprzedaży środka trwałego,

d) przychód zewnętrzny, dokument stanowiący podstawę przyjęcia dostawy z zewnątrz

na stan magazynu, jest on jednocześnie dokumentem stwierdzającym zwiększenie
ilości zapasów,

e) wydanie na zewnątrz, dokument potwierdzający wydanie zapasów na zewnątrz

jednostki,

f) przesuniecie materiału, dokument potwierdzający przesunięcie materiałów między

dwoma magazynami,

g) zwrot materiału, dokument potwierdzający zwrot z produkcji i przyjęcie do magazynu

nadmiernej ilości, niewłaściwej jakości lub mylnie pobranego innego materiału,

h) przyjęcie wyrobu, dokument potwierdzający przyjęcie przez magazyn wyrobu

gotowego przeznaczonego do sprzedaży,

i)

magazyn wyda, dokument potwierdzający rozchód materiałów na wewnętrzne
potrzeby tego rodzaju działalności jednostki, w której nie stosuje się szczegółowej
kalkulacji jednostkowych kosztów wytworzenia,

j)

kartoteka magazynowa, dokument przeznaczony do prowadzenia ewidencji ilościowej
w magazynie.

Bez względu na cel lub rezultat działalności gospodarczej osoby prawne, jednostki

organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie
działalność gospodarczą są podatnikami podatku VAT. Działalność gospodarcza obejmuje
wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów
pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne
zawody, również wówczas, gdy czynność została wykonana jednorazowo w okolicznościach
wskazujących na zamiar wykonywania czynności w sposób częstotliwy. Działalność
gospodarcza obejmuje również czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych [16]. Podatnicy
ci są zobowiązani do prowadzenia rejestru sprzedaży i rejestru zakupów. Rejestry te stanowią
zestawienie danych wynikających z dokumentów dotyczących sprzedaży bądź zakupów.

Za podstawę opodatkowania przyjmuje się całą wartość netto sprzedanego towaru

zestawionego w rejestrze sprzedaży i od tej wartości oblicza się kwotę należnego podatku.
Następnie od podatku należnego potrąca się kwotę podatku, jaka została uiszczona w cenie
zakupionych do działalności gospodarczej towarów (rejestr zakupów). W wyniku odjęcia od
podatku należnego wykazanego w rejestrze sprzedaży, podatku naliczonego wykazanego
w rejestrze zakupów, otrzymaną kwotę należy wpłacić do urzędu skarbowego
z równoczesnym wypełnieniem deklaracji VAT-7. Deklarację tą należy składać co miesiąc
w urzędzie skarbowym [11, s.113].(ewentualnie kwartalnie).

Tabela 1. Rejestr sprzedaży VAT [11, s. 112]

Rejestr sprzedaży – VAT
Miesiąc …………………………

Sprzedaż opodatkowana
Stawką 22%

Stawką 7%

Stawką 0%

l
p

Nr
faktury

Data
wystawienia
faktury

Nr
identyfikacyjny
nabywcy

Wartość
sprzedaży
brutto

Wartość
netto

VAT

Wartość
netto

VAT

eksport

Sprzedaż
krajowa

Sprzedaż
wolna od
podatku

Podatek
należny
od
sprzeda
ży

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

Suma strony

Przeniesienie strony

Razem

Tabela 2. Rejestr zakupów VAT [11, s. 113]

Rejestr zakupów – VAT

Miesiąc …………………………

Zakupy opodatkowane służące sprzedaży
opodatkowanej

inwestycyjne

pozostałe

Zakupy
opodatkowane
służące sprzedaży
opodatkowanej

i

zwolnionej

l
p

N

r

fa

k

tu

ry

D

at

a

w

y

st

awi

en

ia

fa

k

tu

ry

N

r

id

en

ty

fi

k

ac

y

jny

n

aby

w

cy

W

ar

to

ść

sp

rze

da

ży

b

ru

tto

Wartość
netto

VAT

Wartość
netto

VAT

Wartość
netto

VAT

Z

akupy

za

k

tó

re

n

ie

p

rz

ys

ługu

je

od

li

cze

n

ie

pod

at

ku

Z

akupy

n

ie

opod

at

ko

w

ane

Z

akupy

obj

ęt

e

st

awk

ą

0%

VA

T

pod

le

g

aj

ąc

y

od

li

cze

n

iu

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

Suma strony

Przeniesienie strony

Razem

Jednostka prowadząca działalność gospodarczą osiąga wpływy pieniężne z tytułu

wykonywania tej działalności. Wpływy te stanowią przychód danej jednostki. Przedsiębiorstwa
przemysłowe, rolne, handlowe, usługowe uzyskują swe główne przychody ze sprzedaży
produktów, towarów i usług (tzw. przychody operacyjne). Oprócz tych przychodów, jednostki
gospodarcze mogą uzyskiwać przychody z operacji finansowych (przychody ze sprzedaży
papierów wartościowych, wartościowych udziałów w innych przedsiębiorstwach, dywidendy)
oraz zyski nadzwyczajne (otrzymane odszkodowania, przychody ze sprzedaży zorganizowanej
części jednostki).

Rys. 19. Źródła przychodów w przedsiębiorstwie [opracowanie własne]

Ogólna suma przychodów = przychody operacyjne+ przychody z operacji finansowych+ zyski nadzwyczajne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

Uzyskiwanie przychodów związane jest z ponoszeniem kosztów na wyprodukowanie

produktów (koszty operacyjne), płaceniem odsetek od kredytów, pożyczek, zobowiązań
(koszty finansowe) oraz ze stratami nadzwyczajnymi (zdarzenia losowe).

Rys. 20. Źródła kosztów w przedsiębiorstwie [opracowanie własne]

Różnica pomiędzy przychodami a kosztami stanowi wynik finansowy (zysk lub stratę)

brutto. Po pomniejszeniu tego wyniku o obowiązkowe obciążenia finansowe (podatek
dochodowy, podatek akcyzowy uzyskiwany jest wynik finansowy netto [12, s. 200].

Rys. 21. Struktura ustalania wyniku finansowego netto [opracowanie własne]

Koszty w przedsiębiorstwie można również podzielić na koszty bezpośrednie i pośrednie.
Koszty bezpośrednie, to takie, które można bezpośrednio przypisać konkretnemu

wyrobowi na podstawie odpowiednich dokumentów (np. dowód pobrania materiałów, karta
pracy) zaliczyć do nich można np. koszty materiałów, surowców zużytych do wytworzenia
danego wyrobu, materiały pomocnicze, płace bezpośrednie.

Koszty pośrednie to takie, które są związane z działalnością poszczególnych odcinków

produkcyjnych lub całego przedsiębiorstwa i dotyczą wszystkich produkowanych tam
wyrobów. Cechą charakterystyczną jest to, że nie ma możliwości dokładnego ustalenia, jaka
część kosztów przypada na określony rodzaj wyrobów np. koszty ogrzewania, oświetlenia,
płace kierownictwa.

Znając wartość przychodów ze sprzedaży oraz wartość kosztów bezpośrednich

poniesionych na uzyskanie tych przychodów oblicza się nadwyżkę bezpośrednią.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaka jest definicja rachunkowości?
2. Jakie są cele i funkcje rachunkowości?
3. Na czym polegają zasady rachunkowości?

Ogólna suma kosztów = koszty operacyjne+ koszty finansowe+ straty nadzwyczajne

−

`

=

−

=

Ogólna suma przychodów

Ogólna suma kosztów

Wynik finansowy (zysk lub strata) brutto

Wynik finansowy netto

Podatek dochodowy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

4. Jakie są składniki majątku przedsiębiorstwa i źródła pochodzenia tego majątku?
5. Co to jest bilans i jakie są zasady sporządzania bilansu?
6. Jakie znasz dokumenty księgowe?
7. Jakie są zasady wypełniania dokumentów księgowych?
8. Jaki jest cel wypełniania rejestru sprzedaży i rejestru zakupów?
9. W jaki sposób oblicza się wynik finansowy działalności przedsiębiorstwa?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź bilans przedsiębiorstwa mając dane: zobowiązania wobec dostawców 10000 zł,

środki pieniężne w kasie 2000 zł, środki trwałe 50000 zł, kapitał własny 55000 zł, wyroby
gotowe 5000 zł, środki pieniężne w banku 12000 zł, kredyty bankowe 5000 zł, należności od
odbiorców 1000 zł.

Tabela 1 do ćwiczenia 1.

AKTYWA

PASYWA

Składniki aktywów

Wartość w zł

Składniki pasywów

Wartość w zł

………
………
………
………

……..
……..
……..
……..

Suma AKTYWÓW

Suma PASYWÓW

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2) zakwalifikować poszczególne składniki do aktywów i pasywów,
3) obliczyć wartość aktywów i pasywów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wzór tabeli,

−

kalkulator,

−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 2

Wypełnij fakturę VAT. Przedsiębiorstwo Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego

„Przetworek” z siedzibą w miejscowości Owocki 4, 02-000 Owocki, NIP 123456789,
zakupiło warzywa (Symbol PKWiU 01.12) od Przedsiębiorstwa „Chłodnia Owoców
i Warzyw”, z siedzibą w miejscowości Kwiatki 11, 00-001 Kwiatki, NIP 987654321, w ilości
1500 kg, po 2 zł netto/kg. Stawka podatku VAT wynosi 7%. Transakcja została dokonana
w dniu 25.09.2007r., tego samego dnia została wystawiona faktura. Płatność ma być dokonana
przelewem na konto sprzedającego w ciągu 14 dni od dnia wystawienia faktury.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2) przeanalizować druk faktury VAT,
3) dokładnie i starannie wypełnij druk.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

druk faktury VAT.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

Ćwiczenie 3

Wypełnij druk polecenia przelewu dla Przedsiębiorstwa „Chłodnia Owoców i Warzyw”, z

siedzibą w miejscowości Kwiatki 11, 00-001 Kwiatki w kwocie 3210 zł, na konto bankowe 21
0000 1111 2222 3333 4444 5555 za zakup warzyw zgodnie z fakturą z dnia 01.10.2007r nr
156/2007. Zakupu dokonało Przedsiębiorstwo Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego
„Przetworek” z siedzibą w miejscowości Owocki 4, 02-000 Owocki. Nr konta bankowego
przedsiębiorstwa 11 9999 8888 7777 6666 5555 4444. Wypełniając druk, pamiętaj o zasadach
wypełniania dokumentów księgowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2) przeanalizować druk polecenia przelewu,
3) dokładnie i starannie wypełnić druk.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

druk polecenia przelewu,

−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 4

Na podstawie danych z ćwiczenia 2 wypełnij rejestr zakupów.

Rejestr zakupów – VAT

Miesiąc …………………………

Zakupy opodatkowane służące sprzedaży
opodatkowanej

inwestycyjne

pozostałe

Zakupy
opodatkowane
służące sprzedaży
opodatkowanej

i

zwolnionej

l
p

N

r

fa

k

tu

ry

D

at

a

w

y

st

awi

en

ia

fa

k

tu

ry

N

r

id

en

ty

fi

k

ac

y

jny

n

aby

w

cy

W

ar

to

ść

sp

rze

da

ży

b

ru

tto

Wartość
netto

VAT

Wartość
netto

VAT

Wartość
netto

VAT

Z

akupy

za

k

tó

re

n

ie

p

rz

ys

ługu

je

od

li

cze

n

ie

pod

at

ku

Z

akupy

n

ie

opod

at

ko

w

ane

Z

akupy

obj

ęt

e

st

awk

ą

0%

VA

T

pod

le

g

aj

ąc

y

od

li

cze

n

iu

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

Suma strony

Przeniesienie strony

Razem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2) przeanalizować dane z ćwiczenia 2,
3) przeanalizować wypełniony druk faktury VAT z ćwiczenia 2,
4) wypełnić rejestr zakupów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wypełniona faktura VAT z ćwiczenia 2,

−

druk rejestru zakupów.

Ćwiczenie 5

Na podstawie danych z ćwiczenia 2 wypełnij rejestr sprzedaży.

Rejestr sprzedaży – VAT
Miesiąc …………………………

Sprzedaż opodatkowana
Stawką 22%

Stawką 7%

Stawką 0%

l
p

Nr
faktury

Data
wystawienia
faktury

Nr
identyfikacyjny
nabywcy

Wartość
sprzedaży
brutto

Wartość
netto

VAT

Wartość
netto

VAT

eksport

Sprzedaż
krajowa

Sprzedaż
wolna od
podatku

Podatek
należny
od
sprzeda
ży

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

Suma strony

Przeniesienie strony

Razem

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2) przeanalizować dane z ćwiczenia 2,
3) przeanalizować wypełniony druk faktury VAT z ćwiczenia 2,
4) wypełnić rejestr sprzedaży.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wypełniona faktura VAT z ćwiczenia 2,

−

druk rejestru sprzedaży.

Ćwiczenie 6

Oblicz wynik finansowy netto mając następujące dane:

−

Przychody operacyjne 6500zł

−

Przychody finansowe 500 zł

−

Zyski nadzwyczajne 10 zł

−

Koszty działalności operacyjnej 4100 zł

−

Koszty finansowe 450 zł

−

Obowiązkowe obciążenia finansowe 155 zł

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

2) obliczyć wartość przychodów,
3) obliczyć wartość kosztów,
4) obliczyć wynik finansowy brutto,
5) obliczyć wynik finansowy netto.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 7

Oblicz nadwyżkę bezpośrednią z przechowywania truskawek w chłodni owoców

i warzyw:

−

koszty chłodzenia truskawek 2500 zł,

−

koszty energii chłodni owoców i warzyw 2500 zł,

−

przychód ze sprzedaży truskawek 9500 zł,

−

płace bezpośrednie 2000zł,

−

koszty zakupu truskawek 3000zł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2) obliczyć wartość przychodów,
3) obliczyć wartość kosztów bezpośrednich,
4) obliczyć nadwyżkę bezpośrednią.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

materiały piśmiennicze.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wyjaśnić definicję rachunkowości?





2)

wymienić cele i funkcje rachunkowości?





3)

scharakteryzować zasady rachunkowości?





4)

określić składniki majątku przedsiębiorstwa i źródła pochodzenia
tego majątku?





5)

wyjaśnić pojęcie bilansu i scharakteryzować zasady sporządzania
bilansu?





6)

wymienić dokumenty księgowe?





7)

określić zasady wypełniania dokumentów księgowych?





8)

objaśnić cel wypełniania rejestru sprzedaży i rejestru zakupów?





9)

obliczyć wynik finansowy działalności przedsiębiorstwa





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

4.4. Formy opodatkowania podatkiem dochodowym

4.4.1. Materiał nauczania

Przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą mają możliwość wyboru różnych

form opodatkowania, które prezentuje Rys. 22.

Rys. 22. Formy opodatkowania podatkiem dochodowym [opracowanie własne]

Wybór formy opodatkowania uzależniony jest od rodzaju działalności oraz od rozmiarów

działalności określonej w wysokości przewidywanego przychodu [4, s. 142].

Zryczałtowany podatek dochodowy w formie karty podatkowej mogą płacić podatnicy

prowadzący działalność [17]:

−

usługową lub wytwórczo-usługową,

−

usługową w zakresie handlu detalicznego żywnością, napojami, wyrobami tytoniowymi
oraz kwiatami, z wyjątkiem napojów o zawartości alkoholu powyżej 1,5%,

−

usługową w zakresie handlu detalicznego artykułami nieżywnościowymi z wyjątkiem
handlu paliwami silnikowymi, środkami transportu samochodowego, częściami
i akcesoriami do pojazdów mechanicznych, ciągnikami rolniczymi i motocyklami oraz
z wyjątkiem handlu artykułami nieżywnościowymi objętego koncesjonowaniem,

−

gastronomiczną – jeżeli nie jest prowadzona sprzedaż napojów o zawartości alkoholu
powyżej 1,5%,

−

w zakresie usług transportowych wykonywanych przy użyciu jednego,

−

w zakresie usług rozrywkowych,

−

w zakresie sprzedaży posiłków domowych w mieszkaniach, jeżeli nie jest prowadzona
sprzedaż napojów o zawartości alkoholu powyżej 1,5%,

−

w wolnych zawodach, polegającą na świadczeniu usług w zakresie ochrony zdrowia
ludzkiego,

Formy opodatkowania podatkiem

dochodowym

Podatek dochodowy od osób fizycznych

Podatek dochodowy od osób prawnych

Formy zryczałtowane

Na zasadach ogólnych

Karta podatkowa

Ryczałt

ewidencjonowany

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

−

w wolnych zawodach, polegającą na świadczeniu przez lekarzy weterynarii usług
weterynaryjnych,

−

w zakresie opieki domowej nad dziećmi i osobami chorymi,

−

w zakresie usług edukacyjnych, polegającą na udzielaniu lekcji na godziny.

Podatnicy prowadzący działalność opodatkowaną w formie karty podatkowej są zwolnieni

od obowiązku prowadzenia ksiąg, składania zeznań podatkowych oraz wpłacania zaliczek na
podatek dochodowy. Podatnicy są zobowiązani wydawać na żądanie klienta rachunki i faktury
stwierdzające sprzedaż wyrobu, towaru lub wykonanie usługi, oraz przechowywać
w kolejności numerów kopie tych rachunków i faktur w okresie pięciu lat podatkowych, licząc
od końca roku, w którym wystawiono rachunek lub fakturę.

Podatnicy będą podlegać opodatkowaniu w formie karty podatkowej, jeżeli złożą wniosek

w Urzędzie Skarbowym o zastosowanie opodatkowania w tej formie.

Opodatkowaniu ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych podlegają przychody osób

fizycznych z pozarolniczej działalności gospodarczej również, gdy działalność ta jest
prowadzona w formie spółki cywilnej osób fizycznych lub spółki jawnej osób fizycznych,.

Podatnicy opłacają w roku podatkowym ryczałt od przychodów ewidencjonowanych jeżeli

w roku poprzedzającym rok podatkowy uzyskali przychody z działalności, prowadzonej
wyłącznie samodzielnie, w wysokości nie przekraczającej 250.000 euro lub uzyskali przychody
wyłącznie z działalności prowadzonej w formie spółki, a suma przychodów wspólników spółki
z tej działalności nie przekroczyła kwoty 250.000 euro.

Podatnicy będą podlegać opodatkowaniu w formie ryczałtu od przychodów

ewidencjonowanych, jeżeli złożą wniosek w Urzędzie Skarbowym o zastosowanie
opodatkowania w tej formie.

Podatnicy są obowiązani za każdy miesiąc obliczać ryczałt od przychodów

ewidencjonowanych i wpłacać go na rachunek urzędu skarbowego w terminie do dnia 20
następnego miesiąca.

Wysokość ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych wynosi:

1. 20% przychodów osiąganych w zakresie wolnych zawodów,
2. 17 % przychodów ze świadczenia usług (np. pośrednictwo w sprzedaży pojazdów

mechanicznych, pośrednictwo w handlu hurtowym, usługi hotelowe, parkingowe,
w zakresie

zarządzania

nieruchomościami,

doradztwa

w

zakresie

sprzętu

komputerowego),

3. 8,5 % przychodów z działalności usługowej, w tym przychodów z działalności

gastronomicznej w zakresie sprzedaży napojów o zawartości alkoholu powyżej 1,5 %,
przychodów związanych ze zwalczaniem pożarów i zapobieganiem pożarom, przychodów
ze świadczenia usług związanych z prowadzeniem przedszkoli oraz oddziałów
przedszkolnych w szkołach podstawowych,

4. 5,5% przychodów z działalności wytwórczej, robót budowlanych lub w zakresie

przewozów ładunków taborem samochodowym o ładowności powyżej 2 ton, uzyskanej
prowizji z działalności handlowej w zakresie sprzedaży jednorazowych biletów
komunikacji miejskiej, znaczków do biletów miesięcznych, znaków opłaty skarbowej,
znaczków pocztowych, żetonów i kart magnetycznych do automatów,

5. 3,0% przychodów z działalności gastronomicznej, z wyjątkiem przychodów ze sprzedaży

napojów o zawartości alkoholu powyżej 1,5%, z działalności usługowej w zakresie
handlu, z działalności rybaków morskich i zalewowych w zakresie sprzedaży ryb i innych
surowców pochodzących z własnych połowów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

Podatnicy oraz spółki, których wspólnicy są opodatkowani w formie ryczałtu od

przychodów ewidencjonowanych, są obowiązani posiadać i przechowywać dowody zakupu
towarów, prowadzić wykaz środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych,
ewidencję wyposażenia oraz, odrębnie za każdy rok podatkowy, ewidencję przychodów.

Tabela 3. Druk podatkowej księgi przychodów i rozchodów cz.1 [13]

PODATKOWA KSIĘGA PRZYCHODÓW I ROZCHODÓW

…………………………………..
Imię i nazwisko (nazwa firmy)

………………………………..
adres
Rodzaj działalności

Kontrahent

Przychód

Wartość
sprzedanych
towarów i usług

Pozostałe
przychody

Razem
przychód (7-
8)

l
p

Data zdarzenia
gospodarczego

Nr dowodu
księgowego

Imię

i

nazwisko
(firma)

adres

Opis zdarzenia
gospodarczego

zł

gr

zł

gr

zł

g
r

1 2

3

4

5

6

7

8

9

Suma strony

Przeniesienie z
poprzedniej
strony

Razem

od

początku strony

Tabela 4. Druk podatkowej księgi przychodów i rozchodów cz. 2 [13]

PODATKOWA KSIĘGA PRZYCHODÓW I ROZCHODÓW

…………………………………..
Imię i nazwisko (nazwa firmy)

………………………………..
adres
Rodzaj działalności

Wydatki (koszty)

Zakup
towarów
handlowych i
materiałów
wg

cen

zakupu

Koszty
uboczne
zakupu

Wynagrodzenia
w gotówce i w
naturze

Pozostałe
wydatki

Razem

wydatki

(12+13+14)

zł

gr

zł

gr

zł

gr

zł

gr

zł

gr

zł

gr

Uwa
gi

10

11

13

14

15

16

17

Opodatkowanie na zasadach ogólnych dotyczy osób fizycznych, spółek cywilnych osób

fizycznych, spółek jawnych osób fizycznych oraz spółek partnerskich, jeżeli ich przychody
netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy
wyniosły co najmniej równowartość w walucie polskiej 800 000 EURO. Podatnicy ci są

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

zobowiązani prowadzić księgi rachunkowe, w których ujmowane są wszystkie osiągnięte,
przypadające na jej rzecz przychody i obciążające ją koszty związane z tymi przychodami
dotyczące danego roku obrotowego.

Podatnicy będą podlegać opodatkowaniu na zasadach ogólnych, jeżeli złożą wniosek

w Urzędzie Skarbowym o zastosowanie opodatkowania w tej formie.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są formy opodatkowania podatkiem dochodowym?
2. Jakie są zasady opodatkowania w formie karty podatkowej?
3. Jakie są zasady opodatkowania ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych?
4. Do czego służy podatkowa księga przychodów i rozchodów?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wypełnij deklarację w sprawie opodatkowania w formie karty podatkowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2) przeanalizować druk deklaracji,
3) wypełnić druk deklaracji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

druk deklaracji w sprawie opodatkowania w formie karty podatkowej,

−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 2

Wypełnij deklarację w sprawie opodatkowania w formie ryczałtu od przychodów

ewidencjonowanych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2) przeanalizować druk deklaracji,
3) wypełnić druk deklaracji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

druk deklaracji w sprawie opodatkowania w formie ryczałtu od przychodów
ewidencjonowanych,

−

materiały piśmiennicze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

Ćwiczenie 3

Wypełnij podatkową książkę przychodów i rozchodów mając następujące dane:

1. Sprzedano marynaty warzywne przedsiębiorstwu BONA z Leśnej o wartości 10000zł

w dniu 02.09.2007r. na podstawie faktury VAT nr141/2007

2. Zakupiono surowce do produkcji marynat od przedsiębiorstwa „Warzywny” z Orłowa

o wartości 15000 zł w dniu 05.09.2007r. na podstawie faktury VAT nr188/ml/2007

3. Dokonano wypłaty za pracę świadczoną na podstawie umowy zlecenie osobom wg

zestawienia nr 1/2007 w dniu 10.09.2007r. w kwocie 3000 zł

4. Sprzedano marynaty warzywne przedsiębiorstwu BRATEK z Podkowy o wartości

15000zł w dniu 15.09.2007r. na podstawie faktury VAT nr142/2007.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2) przeanalizować druk podatkowej książki przychodów i rozchodów,
3) wypełnić poszczególne kolumny podatkowej książki przychodów i rozchodów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

druk podatkowej książki przychodów i rozchodów.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wymienić formy opodatkowania podatkiem dochodowym?





2)

określić zasady opodatkowania w formie karty podatkowej?





3)

określić

zasady

opodatkowania

ryczałtem

od

przychodów

ewidencjonowanych?





4)

określić

cel

prowadzenia

podatkowej

księgi

przychodów

i rozchodów?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

4.5. Działalność marketingowa w przedsiębiorstwie

4.5.1. Materiał nauczania

Marketing, jako część działalności gospodarczej to zespół działań przedsiębiorstwa

zaangażowanego w przepływ produktów spożywczych i usług z miejsca ich pierwotnej
produkcji ogrodniczej do rąk ostatecznego konsumenta (marketing produkcji rolno –

żywnościowej) [1, s.96]. Marketing w skali przedsiębiorstwa to świadome działanie podmiotu
gospodarczego polegające na osiąganiu zamierzonych celów rynkowych poprzez prowadzenie
skutecznych działań [8, s. 63]:

−

trafnego rozpoznawania oraz kształtowania potrzeb i preferencji nabywców,

−

wytwarzanie produktów i usług odpowiadających potrzebom klientów,

−

rozprowadzania produktów w systemie dystrybucji,

−

prowadzenie transakcji rynkowych na dogodnych warunkach.

−

Rys. 23. Istota marketingu [19, s.15]

O powodzeniu sprzedaży produktów lub usług i ograniczeniu ryzyka podejmowanych

decyzji, często przesądzają posiadane informacje o popycie, konkurencji lub zachowaniach
konsumentów na rynku. Informacje mogą pochodzić z różnych źródeł.

Źródła informacji i danych marketingowych

Informacje wtórne

są to istniejące już dane zbierane

i opublikowane w innych celach

niż określone badania

marketingowe

Informacje pierwotne

są to informacje i dane pozyskiwane od

potencjalnych konsumentów na

wybranych rynkach poprzez

przeprowadzenie badań

marketingowych:

Dane wewnętrzne

Dane zewnętrzne

dostępne

są

w

samym

przedsiębiorstwie,

które

jest

obiektem badania

pochodzą z różnych publikacji

poza przedsiębiorstwem

­

dotyczące wielkości sprzedaży,

­

personalne,

­

pochodzące z księgi skarg

i wniosków,

­

księgowe

Są to dane pochodzące z:

­

publikacji rządowych,

­

publikacji GUS,

­

publikacji innych instytucji

badawczych,

­

publikacji prasowych,

­

publikacji

zrzeszeń

i

związków branżowych,

­

raportów agencji badań

marketingowych,

­

komputerowych

baz

danych

­

wywiad,

­

obserwacja,

­

badania panelowe,

­

eksperyment,

­

badania ankietowe

Rys. 24. Źródła informacji i danych marketingowych [15, s. 149]

rozpoznać

przygotować

skoordynować

dostarczyć

osiągnąć

potrzeby odbiorców

odpowiednią ofertę rynkową

działania personelu produkcyjnego,
handlowego i służb finansowych

satysfakcji

cel przedsiębiorstwa

Marketing

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

Badania marketingowe – jest to zbiór technik i zasad systematycznego, zaplanowanego

gromadzenia, przetwarzania i analizowania informacji o rynku, konsumpcji, potrzebach ludzi,
motywach ich postępowania oraz o efektach podjętych lub planowanych działań
marketingowych [7, s.73].

Wywiad – polega na przeprowadzeniu rozmowy przez badacza z osobą badaną

(respondentem).

Zaletą tej metody jest możliwość uzyskania przez badacza dodatkowych wyjaśnień, które

przyczyniają się do uzyskania większej dokładności udzielonych przez respondenta
odpowiedzi.

Ze względu na sposób kontaktowania się z respondentami wyróżnia się:

−

wywiad bezpośredni,

−

wywiad telefoniczny.
Wywiad może być prowadzony z większą liczbą osób (wywiad grupowy), ma on swoje

zastosowanie, jeżeli prowadzącemu wywiad zależy na informacjach będących rezultatem
dyskusji między respondentami.

Obserwacja – polega na gromadzeniu i rejestrowaniu informacji o faktach i zdarzeniach,

których świadkiem jest osoba prowadząca badanie. Przedmiotem obserwacji mogą być
zachowania ludzi lub przedmioty. Osoba prowadząca obserwację może uczestniczyć
w zdarzeniach, które obserwuje lub tylko obserwować. Obserwacja może być prowadzona
systematycznie, sporadycznie lub przypadkowo.

Badania panelowe charakteryzują się tym, że informacje dotyczące badanych zagadnień są

zbierane systematycznie, w regularnych odstępach czasu, od jednostek poddanych badaniu.
Badania te pozwalają na otrzymanie ciągłych, systematycznych i kompletnych informacji
o badanych zjawiskach. Jednostki, od których zbierane są informacje, stanowią stałą grupę,
tzw. panel.

Eksperymenty – polegają na badaniach zjawisk zachodzących pod wpływem czynnika

wprowadzonego przez badającego lub w kontrolowanych przez niego warunkach.

Badania ankietowe – polegają na tym, że wszyscy respondenci uczestniczący w badaniu

otrzymują taki sam kwestionariusz ankietowy i ich zadanie polega na udzieleniu odpowiedzi na
zamieszczone pytania. Badania ankietowe mogą być przeprowadzone różnymi technikami:

−

ankieta bezpośrednia, polega na bezpośrednim kontakcie ankietera z ankietowanym,

−

ankieta pocztowa, polega na tym, ze respondenci otrzymują kwestionariusze poczta
i wypełnione odsyłają organizatorowi badania,

−

ankieta telefoniczna,

−

ankieta prasowa, polega na tym, że kwestionariusz ankiety publikowany jest w prasie,
respondenci chcący wziąć udział w badaniu, wypełniają kwestionariusz ankiety i odsyłają
pod wskazany adres,

−

ankieta z wykładaniem kwestionariuszy w miejscach, gdzie oferowane są towary i usługi,

−

ankieta internetowa, polega na tym, że kwestionariusz ankiety zamieszczany jest na
stronach internetowych i chcący wziąć udział w badaniu, wypełniają kwestionariusz
ankiety i odsyłają pod wskazany adres internetowy [10, s. 36].

Zasady podczas sporządzania kwestionariusza ankiety [1, s. 149]:

1) język i słownictwo ankiet – dobór słów, jasność i jednoznaczność odpowiedzi,
2) porządek pytań w ankiecie; powinny układać się w pewne logiczne ciągi, zaczynające się

od pytań prostych, a kończące na najtrudniejszych,

3) forma pytań ankietowych:

−

pytania zamknięte, gdzie podaje się pewną liczbę odpowiedzi wariantowych,
a respondent proszony jest o wybranie jednej lub kilku z nich,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

−

pytania otwarte, które pozwalają respondentowi na swobodne sformułowanie
odpowiedzi oraz samodzielne ich kwalifikowanie,

4) instrukcje dla respondenta, w których zamieszczone jest dokładne wytłumaczenie

respondentowi, czemu służy ankieta i w jaki sposób powinien odpowiedzieć na pytania.

Do elementów (narzędzi) marketingu zalicza się: produkt, cenę, dystrybucję i promocję,

które tworzą kompozycję marketingu mix, tzw. formułę 4 P (produkt-produkt, cena-price,
dystrybucja-place, promocja-promotion). Poprzez elementy marketingu mix oraz ich narzędzia,
firma oddziałuje na rynek (Rys. 25).

MARKETING MIX

PRODUKT

CENA

DYSTRYBUCJA

PROMOCJA

Rdzeń

produktu,

produkt

rzeczywisty

i poszerzony

Cena podstawowa, rabaty,
przeceny, sposób zapłaty,

terminy płatności

Kanały dystrybucji,
logistyka

Reklama,

public

relations,

promocja

sprzedaży,

sprzedaż

osobista, sponsoring

Rys. 25. Marketing mix [19, s. 46]

Produkt to dobro materialne lub usługa pozwalające na zaspokojenie określonej potrzeby

konsumenta. W celu zachęcenia konsumenta do zakupu, produkt powinien spełniać
następujące funkcje (w ujęciu marketingowym) [10, s.64]:
1) zaspokojenie potrzeb nabywców,
2) łatwość użytkowania produktów,
3) wrażenie wizualne, czyli odpowiedni kształt i kolorystyka produktów.

W strukturze produktu wyodrębnia się trzy warstwy tzw. poziomy produktów

[15, s. 104]:
1) rdzeń produktu (istota produktu),
2) produkt rzeczywisty (produkt postrzegany),
3) produkt poszerzony (o dodatkowe korzyści).

W ramach produktu rzeczywistego wyodrębnia się: jakość, markę, opakowanie

i oznakowanie produktu.

Jakość jest to zbiór cech produktu i stopień spełnienia przez produkt wymagań

konsumenta. Produkty dobrej jakości posiadają wszystkie cechy i spełniają wszystkie
wymagania stawiane przez nabywców i narzucone przez prawo [10, s. 67].

Marka jest to nazwa, pojęcie, znak, symbol, rysunek lub kombinacja tych elementów,

stworzone w celu oznaczenia produktu i jego odróżnienia od innych marek, oferowanych
przez konkurentów [15, s.108].

Korzyści dla konsumenta ze stosowania marki przez producentów:

−

marka ochrania interesy konsumentów przez zapewnienie stałej jakości, niezależnie od
miejsca zakupu,

−

dostarcza satysfakcji psychologicznej, szczególnie, gdy z marką wiąże się prestiż,

RYNEK

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

−

ułatwia zakupy, gdyż dobre marki są łatwo identyfikowane i umieszczane w widocznych
miejscach,

−

łączy się z ciągłym doskonaleniem produktu.

Rys. 26. Trzy warstwy (poziomy) produktu [15, s. 105]

Opakowanie spełnia następujące funkcje w odniesieniu do produktu:

−

funkcję ochronną zabezpieczenie wartości użytkowej towaru,

−

funkcję promocyjną tworzenie wizerunku produktu,

−

funkcję informacyjną zestaw informacji umieszczonych na opakowaniu na temat
producenta, produktu i jego użytkowaniu,

−

usprawniającą organizację w obrocie krajowym [15, s.109].

Oznakowanie produktu pozwala klientowi na uzyskanie podstawowych informacji

o produkcie. Informacje, jakie powinny być umieszczone na każdym produkcie to:

−

nazwa produktu i producenta,

−

cena detaliczna produktu,

−

charakterystyka produktu (składniki, z jakich produkt jest wykonany, data produkcji,
sposób użytkowania i termin przydatności [10, s. 71].
Oznakowanie produktów spożywczych określa rozporządzenie Ministra Rolnictwa

i Rozwoju Wsi z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie znakowania środków spożywczych
i dozwolonych substancji dodatkowych (Dz. U. Nr 220, poz. 1856 z późn. zm.).

Ze względu na przeznaczenie produktów, ich trwałość i częstotliwość zakupu wyróżnia

się następujące rodzaje produktów (tzw. klasyfikację produktów) [15, s. 105]:
1. Produkty zaopatrzeniowe (produkcyjne) są wykorzystywane w procesach produkcji

innych dóbr i usług:

−

dobra inwestycyjne, surowce, materiały, półprodukty,

Produkt

rzeczywisty

marka

opakowanie

jakość

Rdzeń
produktu

oznakowanie

gwarancja

naprawy

dostawa

Produkt

poszerzony/korzyści

dodatkowe

Instrukcja

obsługi

reklama

cje

kredyt

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

2. Produkty konsumpcyjne – dobra i usługi przeznaczone dla końcowego (finalnego)

konsumenta:

A. Ze względu na trwałość i materialność dzielą się na:

−

dobra nietrwałe, o krótkim okresie użytkowania, używane do bieżącej
konsumpcji,

−

dobra trwałe o długotrwałym okresie użytkowania, których używa się przez
dłuższy czas,

−

usługi – są to czynności wykonywane przez osoby posiadające odpowiednie
kwalifikacje w celu zaspokojenia potrzeb innych ludzi [10, s. 65].

B. Ze względu na częstotliwość dokonywania zakupów i oczekiwania konsumentów

dotyczących warunków zakupów [10, s. 66]:

−

produkty powszechnego i wygodnego zakupu – produkty kupowane często
i rutynowo, bez większego zastanowienia, zużywając na ich zakup mało czasu;
wśród nich wyróżnić można:
a) produkty podstawowe (środki spożywcze),
b) produkty nabywane pod wpływem impulsu (np. słodycze, gadżety),
c) produkty nagłej potrzeby (np. środki opatrunkowe),

−

produkty wybieralne – produkty, które są kupowane po zastanowieniu, po
wcześniejszych poszukiwaniu informacji o danym produkcie w celu dokonania
satysfakcjonującego wyboru,

−

produkty epizodycznego (sporadycznego) zakupu – produkty rzadko kupowane,
produkty te posiadają pewne niepowtarzalne cechy, cena tych produktów jest
zazwyczaj wysoka.

Od momentu wejścia produktu na rynek wielkość sprzedaży w czasie, będzie się

zmieniała. Cykl życia produktu to okres, w którym produkt pozostaje na rynku. Okres ten
rozpoczyna się w momencie wprowadzenia produktu na rynek, a kończy się z chwilą
zaprzestania sprzedaży produktu [10, s. 75].

Sprzedaż Zysk

projektowanie
produktu

wprowadzanie
na rynek

wzrost

dojrzałość

schyłek

Czas

Rys. 27. Typowy przebieg cyklu życia rynkowego produktu [19, s. 124]

Najczęściej wykorzystywanymi kryteriami klasyfikacji strategii cen są: metoda ustalania

cen oraz zależności pomiędzy ceną produktu jego jakością.

Metody ustalania cen:

1. Metoda kosztowa – polega na tym, że cena jest sumą kosztów (stałych i zmiennych), jakie

przedsiębiorstwo poniosło w związku z wytworzeniem określonego produktu,
i pożądanego zysku.

2. Metoda popytowa – polega na tym, że podstawą wyznaczenia ceny jest istniejący lub

przewidywany popyt. Dokonywana jest segmentacja rynku, a następnie badania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49

marketingowe, które pozwalają na określenie wielkości popytu i cenowej elastyczności
popytu.

3. Metoda ustalania cen na podstawie cen produktów konkurencyjnych – polega na tym, że

podstawą wyznaczenia ceny są ceny produktów konkurencyjnych. Punktem wyjścia do
ustalenia ceny jest cena przewodnia na nowy produkt, czyli cena, po której sprzedaje
swoje produkty firma mająca największy udział na rynku lub średnia cena na dany
produkt.

W przypadku zależności ceny produktu a jakością tego produktu, wyodrębnione są

strategie jakościowo-cenowe, (Rys. 28), które mogą być korzystne dla konsumenta ze
względu na niski poziom cen w porównaniu z ich jakością (strategia wysokiej wartości,
strategia super okazji, strategia dobrej okazji). Strategie jakościowo-cenowe, które powodują,
że klient czuje się oszukany, gdyż cena jest zawyżona w stosunku do jakości tego produktu
(strategia przeładowania, strategia zdzierstwa, strategia pozornej oszczędności). Strategia
najwyższej jakości, średniej wartości i oszczędności są optymalnymi strategiami dla klienta,
gdyż cena produktu jest dokładnym odzwierciedleniem jakości tego produktu.

Podczas wprowadzania nowego produktu na rynek stosowane są następujące strategie

cenowe:

−

„zbieranie śmietanki”, polegająca na tym, że cena produktu w fazie wprowadzania na
rynek jest dużo wyższa od ceny, po jakiej sprzedawany jest produkt w kolejnych fazach
jego cyklu życia na rynku,

−

strategia penetracji, polegająca na tym, że cena produktu w fazie wprowadzania na rynek
jest niska wskutek czego istnieje większe prawdopodobieństwo, iż w kolejnym czasie
produkt zdobędzie dużą liczbę nabywców [10, s. 99].

w

y

soka

1.
Strategia

najwyższej

jakości

2.
Strategia

wysokiej

wartości

3.
Strategia super okazji

śr

e

dn

ia

4.
Strategia przeładowania

5.
Strategia

średniej

wartości

6.
Strategia dobrej okazji

n

is

ka

7.
Strategia zdzierstwa

8.
Strategia

pozornej

oszczędności

9.
Strategia oszczędności

Ja

ko

ść

Rys. 28. Zależność pomiędzy ceną produktu a jego jakością wyodrębniają strategie

jakościowo – cenowe [15, s. 110]

Następnym elementem marketingu, oprócz produktu i ceny jest dystrybucja, która oznacza

zbiór działań i decyzji związanych z udostępnieniem wytworzonych produktów finalnym
odbiorcom. Działania te obejmują [8, s. 92]:

−

przemieszczanie produktów z miejsca wytworzenia do miejsca końcowego przeznaczenia
(logistyka),

−

dostarczanie towarów we właściwym czasie np. nasiona, sadzonki,

−

kompletowanie asortymentu towarów (np. materiał siewny i zaprawy nasienne),

−

tworzenie optymalnych warunków zakupu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

50

Logistyka jest to organizowanie wszystkich czynności transportowych i magazynowych,

które zapewnią optymalizację wyników ekonomicznych. Logistyka obejmuje procesy związane
z zarządzaniem i koordynowaniem przepływem towarów w czasie i przestrzeni oraz z
przekazywaniem informacji potrzebnych do sprawnego przepływu produktów (logistyka
marketingowa).

Kanał dystrybucji to sposób powiązań i kolejności ogniw (instytucji, osób) za

pośrednictwem których dokonuje się przemieszczenia produktów. Z funkcjonowaniem
kanałów dystrybucji łączy się [15, s.116]:

−

zmiana praw własności,

−

transport,

−

magazynowanie,

−

przekazywanie informacji,

−

finansowanie transportu, magazynowania,

−

promowanie.
Funkcje dystrybucji:

1) koordynacyjna, która zmierza do zrównoważenia podaży z popytem. Funkcja ta jest

związana ze zbieraniem i przekazywaniem producentom informacji o popycie i zawieraniu
transakcji kupna-sprzedaży,

2) organizacyjna, związana jest z procesami, którym poddawany jest produkt w celu

dostosowania podaży do popytu, należą do nich:

−

transport,

−

magazynowanie,

−

przerób handlowy,

−

stworzenie odpowiednich warunków sprzedaży.

Kanał bezpośredni – występuje wtedy, gdy producent sam sprzedaje swoje produkty

ostatecznemu nabywcy. Zalety korzystania z bezpośredniego kanału dystrybucji:

−

szybki przepływ informacji,

−

możliwość szybkiego reagowania na zmiany popytu,

−

pełna kontrola nad przepływem produktu,

−

przejmowanie przez producentów marży handlowej,

−

możliwość ustalania niskich (konkurencyjnych) cen [1, s. 125].

Rys. 29. Schemat bezpośredniego kanału dystrybucji

Kanał bezpośredni jest wykorzystywany, gdy:

−

liczba nabywców jest ograniczona (można ich zidentyfikować),

−

nabywcy znajdują się w niedużej odległości,

−

popyt jest równomierny (nie ma potrzeby magazynowania) [1, s.125].

Kanał pośredni występuje wtedy, gdy w drodze produktu między producentem

a ostatecznym nabywcą uczestniczą pośrednicy (punkt skupu, hurtownia, sprzedawca
detaliczny). Kanał dystrybucji krótki – między producentem a ostatecznym nabywcą występuje
tylko jeden pośrednik.

Producent

Ostateczny nabywca

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

51

Rys. 30. Schemat kanału dystrybucji pośredniego krótkiego

Kanał dystrybucji długi, występuje wtedy, kiedy pomiędzy producentem, a ostatecznym

nabywcą występuje więcej niż jeden pośrednik.

Rys. 31. Schemat kanału dystrybucji pośredniego długiego

Kanał dystrybucji szeroki występuje wtedy, gdy na poszczególnych etapach dystrybucji

uczestniczy duża liczba podmiotów.

Rys. 32. Schemat kanału dystrybucji szerokiego

Kanał dystrybucji wąski występuje wtedy, gdy na poszczególnych etapach dystrybucji

uczestniczy niewiele podmiotów.

Rys. 33. Schemat kanału dystrybucji wąskiego

Zalety korzystania z pośredniego kanału dystrybucji [1, s. 126]:

−

niższe koszty dystrybucji dla producenta,

−

większy obszar dystrybucji,

Producent

Pośrednik

Ostateczny nabywca

Producent

Pośrednik 1

Pośrednik 2

Ostateczny nabywca

Producent

Pośrednik

Pośrednik

Pośrednik

Pośrednik

Pośrednik

Pośrednik

Ostateczny nabywca

Producent

Pośrednik

Pośrednik

Pośrednik

Ostateczny nabywca

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

52

−

możliwy jest szerszy zakres usług dla konsumentów o zróżnicowanych wymaganiach.

Wybór kanału dystrybucji zależy od:

−

rodzaju rynku,

−

rodzaju i cech produktu,

−

wielkości i pozycji przedsiębiorstwa,

−

konkurencji.

Przykłady stosowanych kanałów dystrybucji w rolnictwie/ogrodnictwie [1, s. 128]:

−

bezpośrednia sprzedaż z gospodarstwa,

−

własny punkt sprzedaży detalicznej,

−

dostawy do lokalnych skupów,

−

bezpośrednie dostawy do hoteli, restauracji,

−

sprzedaż do hurtowni,

−

sprzedaż poprzez giełdę rolno-ogrodniczą,

−

sprzedaż do przetwórni,

−

sprzedaż grupową.

Ostatnim elementem marketingu, oprócz produktu, ceny i dystrybucji jest promocja.

Promocja (komunikacja marketingowa) – to działania informacyjne na rynku mające na celu
umocnienie pozycji rynkowej danego podmiotu [8, s. 101].
Producent może komunikować się z konsumentem, ostatecznym nabywcą wykorzystując
narzędzia promocji, takie jak:

−

reklama,

−

sprzedaż osobista,

−

promocja sprzedaży,

−

public relations,

−

sponsoring.

Reklama to swoista, płatna masowa forma przekazywania informacji przez określonego

nadawcę dotyczących produktów lub przedsiębiorstwa [10, s. 131].
Informacja przekazywana jest przy wykorzystaniu:

−

środków: mowy, dźwięków, tekstu i obrazu,

−

nośników reklamy: prasy, radia, telewizji, poczty, spotkaniami z odbiorcami.
Treści przekazywane za pomocą reklamy mogą mieć charakter [10, s. 132]:

1) apelu, którego istotą może być:

−

przekazywanie korzyści, jakie odniesie konsument dokonując zakupu, czyli apel
racjonalny,

−

odniesienie się do uczuć odbiorcy, do którego adresowana jest reklama, czyli apel
emocjonalny,

−

nawiązanie do powszechnie uznanych za właściwe zasad postępowania ludzi, czyli
apel moralny,

2) pytania,
3) sloganu.

Podstawowe elementy ogłoszenia reklamowego [8, s.103]:

−

nagłówek i apel reklamowy – w postaci sloganu; krótki, łatwy do objęcia wzrokiem.
W nagłówku zawarty jest podstawowy apel reklamowy pisany z reguły większą czcionką,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

53

−

sugestie pobudzające do działania,

−

nadawca reklamy,

−

cena.

Sprzedaż osobista – polega na prowadzeniu między sprzedawcą a kupującym rozmowy

sprzedażowej w czasie, której sprzedawca informuje klienta o zaletach oferowanego produktu
i korzyściach, jakie odniesie kupujący po nabyciu produktu [10, s. 131].

Public

relations

–

zespół

celowo

zorganizowanych

działań, zapewniających

przedsiębiorstwu systematyczne komunikowanie się ze swoim otoczeniem.

Środki wykorzystywane podczas public relations [8, s. 105]:

−

środki identyfikacji przedsiębiorstwa (np. papier firmowy, wizytówki, wystrój wnętrz),

−

informacja telefoniczna,

−

wiadomości drukowane i audiowizualizowane (raporty roczne, biuletyny, slajdy, płyty
CD),

−

aktywność publiczna (sponsorowanie imprez, akcji charytatywnych),

−

pozostałe informacje o firmie oraz inne wydarzenia np.: pokazy, rocznice, konferencje.

Promocja sprzedaży – obejmuje działania, które mają przyczynić się do podniesienia

wartości i atrakcyjności produktu (usługi). Promocja sprzedaży może być stosowana
w krótkim okresie i powinna wywołać relatywnie szybkie efekty w postaci zwiększenia
sprzedaży.

Rys. 34. Stosowanie promocji sprzedaży [10, s.142]

Techniki promocji sprzedaży (techniki aktywizacji sprzedaży) [10, s. 143]:

−

sprzedaż premiowana upominkiem,

−

obniżenie ceny,

−

konkursy, loterie, gry,

−

testowanie produktów.
Sponsoring – polega na dofinansowaniu indywidualnych sportowców, klubów

sportowych, imprez sportowych lub kulturalnych, oświatowych w zamian za możliwość
eksponowania swojego znaku towarowego [8, s.106].

Sformułowanie przez przedsiębiorstwo celów i strategii rozwoju polega na określeniu, co

przedsiębiorstwo chce osiągnąć i w jaki sposób. Cele przedsiębiorstwa powinny obejmować
również określenie udziału w rynku przedsiębiorstwa oraz przedsiębiorstw konkurencyjnych.
Do przedstawienia tych zależności, posłużyć może macierz BCG (Boston Consulting Group),
która opisuje udział firmy w rynku w stosunku do konkurencji (Rys. 35) [15, s. 73]:
– pole „dojne krowy” określa produkty charakteryzujące się stabilnym rynkiem, na którym

firma ma duży udział,

– pole „psy” określa stabilny rynek, na którym firma ma mały udział,
– pole „gwiazdy” określa rosnący rynek, na którym firma ma duży udział,
– pole „znaki zapytania” określa rosnący rynek, na którym firma ma mały udział.

Promocja sprzedaży

Stosowana wobec

klientów

Stosowana wobec sprzedawców

Stosowana wobec

pośredników

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

54

Znaki zapytania

Gwiazdy

Kule u nogi

Dojne krowy

W

zr

o

st

r

y

nku

Udział w rynku

Rys. 35. Macierz BCG [15, s. 73]

Strategie marketingowe określają sposób realizacji określonych celów przez

przedsiębiorstwo, składają się z następujących elementów [10, s. 154]:

−

wybór rynku docelowego, który polega na określeniu czyje potrzeby będą zaspokajane
przez przedsiębiorstwo,

−

wybór zestawu narzędzi marketingu stosowanych wobec klientów (produktu, ceny,
dystrybucji i promocji),

−

strategii rozwoju przedsiębiorstwa.
Możliwe są cztery warianty strategii rynkowych dla przedsiębiorstwa (Rys. 36)

[15, s. 91]:
– penetracja rynkowa, przedsiębiorstwo poszukuje możliwości zwiększenia sprzedaży

obecnych produktów na dotychczasowym rynku,

– rozwój rynku, firma poszukuje możliwości zwiększenia sprzedaży poprzez wejście na

nowe rynki z dotychczasowymi produktami,

– rozwój produktu, firma sprzedaje nowy produkt na dotychczasowym rynku,
– różnicowanie (dywersyfikacja), firma sprzedaje nowy produkt na nowym rynku.

ob

ec

ny

Penetracja rynkowa

Rozwój produktu

R

y

n

ek

no

wy

Rozwój rynku

Dywersyfikacja

obecny

nowy

Produkt

Rys. 36. Macierz Ansoffa [15, s. 91]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

55

Analiza sytuacji rynków docelowych powinna obejmować [10, s. 158]:

– sytuację polityczno-ekonomiczną,
– warunki przyrodniczo-demograficzne,
– poziom postępu naukowo-technicznego,
– wewnętrzne warunki działania przedsiębiorstwa,
– warunki współpracy z partnerami na rynku,
– analizę potrzeb nabywców i ich zachowań na rynku,
– analizę popytu na oferowane produkty,
– analizę dziabani firm konkurencyjnych.

Analiza szans i zagrożeń przedsiębiorstwa oraz słabych i mocnych stron (SWOT –

Strengths, Weaknesses, Oportunities, Threats), polega na przewidywaniu zmian, jakie zajdą
w przyszłości i określeniu, które z tych zmian stwarzają szanse, a które mogą być źródłem
zagrożeń dla działalności firmy. Analiza szans i zagrożeń dotyczy czynników zewnętrznych
wpływających na działalność przedsiębiorstwa, natomiast analiza słabych mocnych stron
dotyczy czynników wewnętrznych przedsiębiorstwa.

Do zewnętrznych źródeł szans i zagrożeń zaliczyć można, m.in.[10, s. 159]:

– zmiany w zachowaniu klientów,
– działania firm konkurencyjnych,
– polityka państwa,
– obowiązujące przepisy prawne.

Do wewnętrznych źródeł słabych i mocnych stron, zaliczyć można m.in.:

– warunki współpracy z partnerami na rynku,
– organizację pracy,
– poziom kosztów ponoszonych przez przedsiębiorstwo,
– kwalifikacje personelu,
– stosowane metody produkcji,
– stosowane metody zarządzania.

Silne strony

Słabe strony

−

−

−

−

−

−

−

−

−

−

Szanse

Zagrożenia

−

−

−

−

−

−

−

−

−

−

Rys. 37. Analiza SWOT

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

56

Inną metodą oceny szans i zagrożeń dla przedsiębiorstwa jest analiza pięciu sił wg.

Portera, gdzie siłami napędowymi do konkurowania na rynku są:

– dostawcy i ich siła przetargowa,

– nabywcy i ich siła przetargowa,

– potencjalni konkurenci,

– producenci substytutów.

Rys. 38. Analiza pięciu sił wg Portera [1, s. 208]

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak rozumiesz definicję marketingu?
2. Jakie znasz źródła informacji marketingowej?
3. Jakie znasz narzędzia marketingowe?
4. Na czym polegają strategie marketingowe stosowane przez przedsiębiorstwo?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Planujesz otworzyć małą firmę produkującą sałatki i surówki. Potrzebujesz informacji,

które pomogą Ci ocenić szansę powodzenia tego przedsięwzięcia. Do poniższej tabeli wpisz,
jakie informacje musisz uzyskać i w jaki sposób tego dokonasz.

Rodzaj informacji

Sposób uzuzyskania informacji

Dostawcy

Producenci

substytutów

Nabywcy

Potencjalni
wchodzący

Konkurenci w

sektorze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

57

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać podrozdział poradnik dla ucznia,
2) w kolumnie „Rodzaj informacji” wypisać, jakie informacje są Ci potrzebne, abyś miał zbyt

sałatek i surówek,

3) w kolumnie „Sposób uzyskania informacji” zapisać, w jaki sposób zamierzasz powyższe

informacji zdobyć.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– wzór tabeli,
– papier,
– kolorowe pisaki.

Ćwiczenie 2

Uwzględniając trzy poziomy produktu, dopisz do rdzenia produktu występujące przykłady

produktu rzeczywistego i poszerzonego.

Rdzeń produktu

Produkt rzeczywisty

Produkt poszerzony

Sok owocowy
Samochód dostawczy
Wózek widłowy
Agregaty chłodnicze
Konserwanty
Szatkownice
Przecier pomidorowy

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować elementy trzech poziomów produktu,
2) do wymienionych rodzajów produktu dopisać występujące potencjalnie elementy produktu

rzeczywistego,

3) do wymienionych rodzajów produktu dopisać występujące potencjalnie elementy produktu

poszerzonego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wzór tabeli

−

papier,

−

pisaki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

58

Ćwiczenie 3

Na podstawie wybranego przedsiębiorstwa przetwórstwa mięsnego określ jego słabe

i mocne strony, szanse i zagrożenia rozwoju.

Silne strony

Słabe strony

−

−

−

−

−

−

Szanse

Zagrożenia

−

−

−

−

−

−

−

−

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2) przeanalizować działalność wybranego przedsiębiorstwa oraz jego otoczenie,
3) wpisać do tabeli, jakie są szanse i zagrożenia rozwoju przedsiębiorstwa oraz jego mocne

i słabe strony.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wzór tabeli,

−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 4

Dla wybranego przedsiębiorstwa przetwórstwa mięsnego określ strategie rozwoju na

rynku, biorąc pod uwagę metody ustalania cen, zależność jakości produktu i ceny, kanały
dystrybucji, rodzaj produktu oraz jego cykl życia na rynku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2) przeanalizować działalność wybranego przedsiębiorstwa oraz jego otoczenie,
3) narysować schemat strategii na plakacie,
4) zaproponować strategię rozwoju przedsiębiorstwa na rynku.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 5

Dla przedsiębiorstwa przetwórstwa spożywczego z ćwiczenia 3, zaproponuj sposób

prezentacji i sprzedaży produktów wytwarzanych przez to przedsiębiorstwo. Podczas
opracowywania strategii należy uwzględnić takie elementy promocja, jak: reklama, sprzedaż
osobista, promocja sprzedaży, public relations, sponsoring.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

59

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2) przeanalizować działalność wybranego przedsiębiorstwa oraz jego otoczenie,
3) narysować schemat strategii na plakacie,
4) zaproponować sposób prezentacji i sprzedaży produktów wytwarzanych przez to

przedsiębiorstwo.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

materiały piśmiennicze.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zdefiniować pojęcie marketingu?





2)

określić źródła informacji marketingowej?





3)

scharakteryzować narzędzia marketingowe?





4)

scharakteryzować

strategie

marketingowe

stosowane

przez

przedsiębiorstwo?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

60

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test pisemny zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości

odpowiedzi. Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

61

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Układ komórek organizacyjnych w przedsiębiorstwie i system ich powiązań między sobą,

to
a) struktura organizacyjna.
b) komórka organizacyjna.
c) podstawowe funkcje przedsiębiorstwa.
d) pomocnicze funkcje przedsiębiorstwa.

2. Funkcje podstawowe w przedsiębiorstwie

a) są takie same we wszystkich przedsiębiorstwach.
b) nie są uzależnione od charakteru przedsiębiorstwa.
c) to zarządzanie zasobami ludzkimi, logistyka.
d) stanowią główny przedmiot działalności firmy.

3. Schemat przedstawia

a) strukturę organizacyjną liniową.
b) strukturę organizacyjną liniowo-sztabową.
c) strukturę organizacyjną funkcjonalną.
d) schemat komórki organizacyjnej.

4. Zasada podziału pracy polega na

a) zwiększaniu nakładów w pewnym punkcie osiąga się wynik optymalny, a powyżej

którego następuje jego pogorszenie.

b) podzieleniu zadania, które ma być wykonane na czynności proste.
c) połączeniu wyspecjalizowanych wykonawców w jedną grupę działającą razem, która

będzie zwiększała wyniki pracy.

d) ciągłości pracy.

5. Środki, które są użytkowane przez czas dłuższy od czasu trwania jednego cyklu

produkcyjnego, i które przekazują w każdym cyklu produkcyjnym cząstkę swej wartości,
to
a) środki obrotowe.
b) produkty niezakończone.
c) środki trwałe.
d) wyroby gotowe.

6. Amortyzacja to

a) stopniowe zużycie środków trwałych i przenoszenie ich wartości na produkty

wytwarzane za ich pomocą.

b) wielkość zużycia środka trwałego w ciągu roku, wyrażona w pieniądzu.
c) procentowe zużycie się środka trwałego w ciągu roku.
d) wartość środka trwałego w momencie oddania go użytku.

Kierownik

Pracownik I

Pracownik II

Pracownik II

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

62

7. Za pomocą przeciętnego zużycia materiałów ustalana jest

a) norma wyrobów gotowych.
b) norma produkcji niezakończonej.
c) norma zakupów towarów.
d) norma zapasów materiałów.

8. Produkcja niepotokowa stosowana jest najczęściej w produkcji

a) małoseryjnej.
b) masowej.
c) jednorodnych wyrobów.
d) w której wykorzystywane są maszyny dostosowane do wytwarzania określonego

wyrobu.

9. Proces planowania, realizowania i kontrolowania sprawnego i efektywnego ekonomicznie

przepływu surowców, materiałów, wyrobów gotowych oraz odpowiedniej informacji
z punktu pochodzenia do punktu konsumpcji w celu zaspokojenia wymagań klienta, to
a) produkcja potokowa.
b) logistyka.
c) produkcja niepotokowa.
d) produkcja szeregowa.

10. Zasada wiernego obrazu w rachunkowości polega na

a) przypisaniu wszystkich poniesionych kosztów i osiągniętych przychodów do tych

okresów sprawozdawczych (miesięcy), w których wystąpiły, niezależnie od zapłaty
lub wpływu środków pieniężnych.

b) założeniu, że działalność jednostki gospodarczej będzie kontynuowana w dającej się

przewidzieć przyszłości w niezmienionym istotnie zakresie.

c) odzwierciedlaniu

prawidłowego

i

wiernego

obrazu

działalności

jednostki

gospodarczej.

d) ewidencji operacji gospodarczych z podziałem na okresy sprawozdawcze (miesiące),

których one dotyczą.

11. Rzeczowy majątek trwały należy do

a) środków gospodarczych przedsiębiorstwa.
b) majątku obrotowego.
c) kapitału własnego.
d) kapitału obcego.

12. W bilansie majątkowym suma aktywów powinna być

a) większa od sumy pasywów.
b) mniejsza od sumy pasywów.
c) równa sumie pasywów.
d) mniejsza lub równa sumie pasywów.

13. Dokumentem potwierdzającym dokonanie sprzedaży towaru jest

a) raport kasowy.
b) dowód wypłaty.
c) polecenie przelewu.
d) faktura VAT.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

63

14. Do zestawienia danych wynikających z dokumentów sprzedaży służy

a) rejestr sprzedaży.
b) rejestr zakupów.
c) raport kasowy.
d) faktura VAT.

15. Przy rozliczeniu podatku VAT do urzędu skarbowego należy wpłacić

a) wartość podatku należnego.
b) 22% wartości towarów.
c) 7 % wartości towarów.
d) różnicę między podatkiem VAT naliczonym a należnym

16. Zwolnienie z obowiązku prowadzenia księgi rachunkowej są

a) podatnicy opodatkowani w formie karty podatkowej.
b) podatnicy rozliczający się na zasadach ogólnych.
c) osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą.
d) osoby prawne.

17. Wartość miesięcznego ryczałtu wpłacana jest do urzędu skarbowego przez

a) podatników opodatkowanych w formie karty podatkowej.
b) podatników opodatkowanych ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych.
c) osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą.
d) osoby prawne.

18. Analiza SWOT, to analiza

a) sytuacji rynków docelowych.
b) szans i zagrożeń przedsiębiorstwa oraz słabych i mocnych stron.
c) strategii marketingowych.
d) pięciu sił napędowych do konkurowania na rynku.

19. Producent rolny sprzedaje mleko do miejscowej spółdzielni mleczarskiej, ta z kolei

przetworzone produkty mleczne sprzedaje do hurtowni. Hurtownia zaopatruje w produkty
mleczne okoliczne sklepy detaliczne. Podany przykład obrazuje kanał dystrybucji
a) bezpośredni.
b) pośredni krótki.
c) bezpośredni długi.
d) pośredni długi.

20. Dane z publikacji rządowych, publikacji GUS i raportów agencji badań marketingowych,

to źródła informacji
a) pierwotnych.
b) wewnętrznych.
c) wtórnych zewnętrznych.
d) wtórnych wewnętrznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

64

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Analizowanie ekonomicznych uwarunkowań produkcji

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

65

6. LITERATURA

1. Cholewicka-Goździk K. (red.): Marketing produktów rolno-żywnościowych. FAPA,

Warszawa 1997

2. Dębski S.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw cz 1. WSiP, Warszawa 1994
3. Dębski S.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw cz 2. WSiP, Warszawa 1994
4. Goraj. L., Kruk K., Winter M., Szadkowska-Rucińska M. Elementy Rachunkowości.

FAPA, Warszawa 1998

5. Jabłonka K., Kałuża H., Marcysiak A., Nawrocki T., Szarek S.: Ekonomika w rolnictwie

cz.1. Wydawnictwo REA, Warszawa 2006

6. Klepacki B: Ekonomika i organizacja rolnictwa. WSiP, Warszawa 1999
7. Kożuch A., Mirończuk A.: Podstawy ekonomiki agrobiznesu Cz. I. WSiP, Warszawa

2000

8. Kożuch A.: Ekonomika i organizacja obrotu rolnego. WSiP, Warszawa 1998
9. Krawczyk

S.

Logistyka

w

przedsiębiorstwie

www.wiedzainfo.pl/wyklady/102/logistyka_w_przedsiebiorstwie.html

10. Musiałkiewicz J.: Marketing. Ekonomik, Warszawa 2001
11. Niedzielski E., Łapińska A.: Zarządzanie firmą. WSiP, Warszawa 1999
12. Nowak E :. Rachunkowość – kurs podstawowy. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,

Warszawa 1999

13. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 26 sierpnia 2003r. w sprawie prowadzenia

podatkowej księgi przychodów i rozchodów Dz. U. nr 152, poz. 1457

14. Sawicki K. (red.): Rachunkowość finansowa. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,

Warszawa 1999

15. Sznajder M., Przepióra A., Trębacz A.: Marketing produktów rolno-spożywczych.

Poznań. 1997

16. Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług Dz.U. z 2004 nr. Nr 54,

poz. 535

17. Ustawa z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym

od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne Dz.U.98.144.930 ze zm.

18. Ustawa z dnia 29 września 1994r. o rachunkowości, Dz. U. 1994, nr 121, poz. 591

z późn. zm.

19. Wiśniewski A.: Marketing. WSiP, Warszawa 2001
20. www.zmduda.pl
21. Ziętara W.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa rolniczego. FAPA, Warszawa 1998