Operator_urzadz_prz_spozyw_827[01].Z3.02

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Organizacja pracy w przedsiębiorstwie

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3.Ćwiczenia

4.1.4.Sprawdzian postępów

4.2. Gospodarowanie środkami trwałymi i obrotowymi w procesie produkcji

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Rachunek ekonomiczny w przedsiębiorstwie. Dokumentacja księgowa

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Formy opodatkowania podatkiem dochodowym

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Działalność marketingowa w przedsiębiorstwie

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć.

−

scharakteryzować cele i funkcje przedsiębiorstwa,

−

przeanalizować strukturę organizacyjną wybranego zakładu przetwórczego np. mięsnego,
mleczarskiego, młynarskiego, owocowo-warzywnego, piekarskiego i ciastkarskiego,

−

zaplanować organizację pracy i podział zadań w przedsiębiorstwie,

−

opracować strategię rozwoju przedsiębiorstwa,

−

rozróżnić środki trwałe i obrotowe przedsiębiorstwa,

−

rozróżnić typy i formy organizacji produkcji,

−

określić znaczenie logistyki w procesie produkcji,

−

zaplanować proces produkcji w przedsiębiorstwie,

−

wyjaśnić pojęcie surowców, materiałów, zapasów,

−

gospodarować surowcami, materiałami i zapasami w przedsiębiorstwie,

−

gospodarować środkami trwałymi w przedsiębiorstwie,

−

obliczyć amortyzację środków trwałych,

−

określić cele, zadania i zasady rachunkowości,

−

określić źródła pochodzenia majątku przedsiębiorstwa,

−

rozróżnić rodzaje dokumentacji księgowej,

−

objaśnić zasady wypełniania dokumentów księgowych,

−

dokonać ewidencji zakupów i sprzedaży w odpowiednich rejestrach,

−

dokonać ewidencji przychodów i rozchodów w książce przychodów i rozchodów,

−

obliczyć dochód osiągany z działalności gospodarczej na podstawie ewidencji
rachunkowej,

−

wypełnić dokumenty podatkowe w zależności od formy opodatkowania,

−

obliczyć koszty i nadwyżki bezpośrednie prowadzonych działalności produkcyjnych,

−

zdefiniować podstawowe pojęcia związane z marketingiem,

−

wyjaśnić koncepcje organizacji działań strategii marketingowych,

−

określić różne źródła informacji marketingowej,

−

zaprezentować i sprzedać produkt lub usługę na rynku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Organizacja pracy w przedsiębiorstwie

4.1.1. Materiał nauczania

Niezależnie od wielkości, struktury organizacyjnej, przedmiotu działania, przedsiębiorstwa

mają główny cel, jakim jest trwanie na rynku i rozwój przedsiębiorstwa. Cel ten jest osiągany
poprzez efektywne działanie w konkretnych warunkach. Celami ciągłymi wszystkich
przedsiębiorstw są [11, s. 13]:

−

rentowność, tzw. odsetki od zainwestowanego kapitału,

−

pozycja na rynku, czyli udział w rynku w porównaniu z konkurencyjnymi firmami,

−

ekonomiczność, czyli relacje efektu do nakładu.
Cele każdego przedsiębiorstwa należy rozpatrywać w następujących płaszczyznach

[11, s. 15]:

−

cele społeczne, które mają charakter zewnętrzny i dotyczą tworzenia nowych miejsc
pracy, pomnażaniu majątku narodowego, zaspokajaniu potrzeb społecznych,

−

cele przedsiębiorstwa, np. zwiększanie udziału w rynku, poprawa rentowności,
zwiększenie sprzedaży, poszerzenie asortymentu produktów.

Rys. 1.

Znaczenie celów dla funkcjonowania przedsiębiorstwa [opracowanie własne]

Przedsiębiorstwo osiąga cele za pośrednictwem funkcji, jakie są w nim realizowane.
Funkcje przedsiębiorstwa można podzielić na:

−

podstawowe, które stanowią główny przedmiot działalności firmy,

−

pomocnicze lub wspomagające.

Cele stanowią

wskazówkę i kierunek

działania

przedsiębiorstwa

Sformułowanie celów jest

powiązane z mechanizmem

oceny i kontroli

Właściwe ustalenie

celów sprzyja dobremu

planowaniu w

przedsiębiorstwie

Cele mogą być źródłem

motywacji pracowników

Cele przedsiębiorstwa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2.

Funkcje przedsiębiorstwa [11, s. 16]

Liczba funkcji podstawowych i ich znaczenie uzależnione są od charakteru

przedsiębiorstwa, natomiast funkcje wspomagające są w zasadzie takie same we wszystkich
przedsiębiorstwach. Funkcje wspomagające zapewniają możliwość realizacji funkcji
podstawowych i wpływają na ich efektywność [11, s. 16].

Podstawą funkcjonowania przedsiębiorstwa jest podział pracy poprzez tworzenie

stanowisk  pracy,  które  połączone  według  różnych  kryteriów  tworzą  komórki  organizacyjne.
Komórka  organizacyjna  jest  to  zespół  ludzi  i  środków  kierowany  przez  przełożonego
i wykonujący  określone  zadania.  Układ  takich  komórek  organizacyjnych  w  przedsiębiorstwie
i system  ich  powiązań  między  sobą  stanowi  strukturę  organizacyjną  przedsiębiorstwa
[11, s. 10].

Rys. 3.

Definicja struktury organizacyjnej i komórki organizacyjnej [opracowanie własne]

Rodzaje struktur organizacyjnych [11, s. 10].

1.  Struktura liniowa, która charakteryzuje się wyraźnym podziałem władzy, kompetencji oraz
odpowiedzialności.  Każdy  pracownik  ma  tylko  jednego  przełożonego.  Kompetencje
i odpowiedzialność  poszczególnych  osób  są  czytelne.  Od  przełożonych  wymaga  się  wiedzy  i
kompetencji we wszystkich kierunkach działalności przedsiębiorstwa, co w większych firmach
jest trudne do realizacji. Wyróżnia się dwa rodzaje struktury liniowej: płaską i smukłą,

Zaopatrzenie i

gospodarka

materiałowa

Produkcja

Sprzedaż

Usługi

posprzedażowe

Zarządzanie zasobami ludzkimi, logistyka, infrastruktura firmy, rozwój

FUNKCJE

PODSTAWOWE

FUNKCJE

WSPOMAGAJĄCE

Dyrektor

Kierownik

pracownik

Komórka
organizacyjna

Struktura
organizacyjna

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4.

Schemat struktury liniowej płaskiej [opracowanie własne]

Rys. 5.

Schemat struktury liniowej smukłej [opracowanie własne]

2. Struktura funkcjonalna, która charakteryzuje się tym, że występują w przedsiębiorstwie

kierownicy  specjalistyczni,  natomiast  pracownicy  niższego  szczebla  otrzymują  polecenia
od  kilku  przełożonych.  Zaletą  tej  struktury jest  specjalizacja i kompetencja kierowników,
ale  powstają  duże  trudności  w  ustaleniu  uprawnień,  odpowiedzialności  oraz  koordynacji
decyzji.

Rys. 6.

Schemat struktury funkcjonalnej [opracowanie własne]

3. Struktura sztabowo-liniowa, która zachowuje zasadę podporządkowania tylko jednemu

przełożonemu (podobnie, jak w strukturze liniowej) i zapewnia profesjonalizm
podejmowanych decyzji (podobnie, jak w strukturze funkcjonalnej). Specjaliści tworzą

Kierownik

Pracownik I

Pracownik II

Dyrektor

Kierownik I

Kierownik II

Pracownik I

Pracownik II

Pracownik I

Pracownik II

Dyrektor

Kierownik

ds.

Kierownik

ds.

Kierownik I

Kierownik II

Pracownik I

Pracownik II

Pracownik I

Pracownik II

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

komórki sztabowe (sztaby), które pełnią funkcje doradcze dla kierowników komórek
organizacyjnych.

S – sztab

Rys. 7.

Schemat struktury sztabowo-liniowej [opracowanie własne]

Ze względu na różnorodne zadania realizowane przez przedsiębiorstwa konieczny jest

podział pracy, który polega na tym, iż zadania przedsiębiorstwa dzielone są na zadania
cząstkowe. W wyniku podziału pracy powstają stanowiska pracy i komórki organizacyjne.

Organizacja pracy jest to zespół szczegółowych metod, dających się zastosować do

wszelkiej pracy fizycznej lub umysłowej, w celu uzyskania jak najlepszych wyników
ekonomicznych i socjalnych [8, s. 36].

Organizując pracę należy wziąć uwzględnić [8, s. 36]:

−

organizację pracy poszczególnych ludzi,

−

organizację wykonywania poszczególnych robót,

−

organizację zespołów ludzkich.
Do najważniejszych zasad organizowania pracy należy [6, s. 66]:

−

zasada optymalnego wyniku działania, według której przy zwiększaniu nakładów
w pewnym punkcie osiąga się wynik optymalny, a powyżej którego następuje jego
pogorszenie,

−

zasada  podziału  pracy,  polega  na  podzieleniu  zadania,  które  ma  być  wykonane  na
czynności  proste.  Podział  pracy  złożonej  na  części  składowe  i  przydzielenie  wykonania
zadań  cząstkowych  oddzielnym  stanowiskom  prowadzi  do  wzrostu  ilości  i  jakości
produkcji.  W  praktyce  rozróżnia  się  poziomy  podział  pracy,  który  polega  na  rozłożeniu
czynności  pomiędzy  wykonawców  tego  samego  szczebla  oraz  pionowy  podział  pracy,
którego istota jest oddzielenie funkcji kierowniczych i wykonawczych,

−

zasada koncentracji pracy mówi, że połączenie wyspecjalizowanych wykonawców w jedną
grupę działającą razem, zwiększa wyniki pracy,

−

zasada ciągłości pracy, zgodnie, z którą najbardziej wydajny jest równomierny ciąg pracy,

−

zasada sprawiedliwego wynagrodzenia za pracę, zgodnie z którą wynagrodzenie powinno
zależeć od ilości, jakości, złożoności i uciążliwości pracy oraz od poziomu
odpowiedzialności.

Dyrektor

Kierownik I

Kierownik

Pracownik I

Pracownik II

Pracownik III

Pracownik IV

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są cele i funcie przedsiębiorstwa?
2.  Jaka jest definicja struktury i komórki organizacyjnej?
3.  Na  czym  polega  organizacja  pracy  w  przedsiębiorstwie  o  liniowej  strukturze

organizacyjnej?

4. Na czym polega organizacja pracy w przedsiębiorstwie o funkcjonalnej strukturze

organizacyjnej?

5. Na czym polega organizacja pracy w przedsiębiorstwie o liniowo-sztabowej strukturze

organizacyjnej?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Jakie funkcje podstawowe i wspomagające będą występowały w przedsiębiorstwie

przetwórstwa mięsnego? Swoje propozycje zanotuj na poniższym rysunku.

Rys. 1. do ćwiczenia 1 [11, s. 16]

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2)  przeanalizować funkcjonowanie przykładowego przedsiębiorstwa przetwórstwa mięsnego,
3)  zanotować funkcje podstawowe w przedsiębiorstwie przetwórstwa mięsnego,
4)  zanotować funkcje wspomagające w przedsiębiorstwie przetwórstwa mięsnego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wzór rysunku,

−

materiały piśmiennicze.

……………………………………………………………
……………………………………………………………

FUNKCJE

PODSTAWOWE

FUNKCJE

WSPOMAGAJĄCE

……………………………………………………………
……………………………………………………………

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

W myśl definicji komórki i struktury organizacyjnej, na poniższym schemacie zakreśl

komórki organizacyjne i strukturę organizacyjną.

Rys. 1. do ćwiczenia 2. Schemat struktury organizacyjnej [20]

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować definicję komórki organizacyjnej,
2)  przeanalizować definicję struktury organizacyjnej,
3)  zakreślić na schemacie komórki organizacyjne,
4)  zakreślić na schemacie strukturę organizacyjną.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

schemat struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa,

−

materiały piśmiennicze.

Zarząd

Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy

Rada Nadzorcza

Pełnomocnik Zarządu

Dyrektor

Finansowy

Dyrektor

Administracji

Dyrektor

Handlowy

Dyrektor

Transportu

Dyrektor

Techniczny

Biuro

Prawne

Główny

Księgowy

Dział

Księgowo

ści

Kasa

Kadry

BHP

Ochrona

Środowiska

Dział Jakości

Dział

Handlowy

Biuro

Eksportu

Dział

Produkcji

Dział

Skupu

Dział

Transportu

Dział

Logistyki

Dział

Techniczny

Dział

Inwestycji

Dział

Dozoru

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Na podstawie schematu oceń, jaki rodzaj struktury organizacyjnej został zastosowany

w danym przedsiębiorstwie.

Rys. 1 do ćwiczenia 3. Schemat struktury organizacyjnej [20]

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2)  przeanalizować schemat struktury organizacyjnej,
3)  określić rodzaj struktury organizacyjnej,
4)  zaproponować rozwiązania organizacji pracy i podziału zadań w tym przedsiębiorstwie,
5)  uzasadnić swoje propozycje.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

schemat struktury organizacyjnej,

–

materiały piśmiennicze.

Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy

Rada Nadzorcza

Zarząd

Pełnomocnik Zarządu

Dyrektor

Finansowy

Dyrektor

Administracji

Dyrektor

Handlowy

Dyrektor

Transportu

Dyrektor

Techniczny

Biuro

Prawne

Główny

Księgowy

Dział

Księgowo

ści

Kasa

Kadry

BHP

Ochrona

Środowiska

Dział Jakości

Dział

Handlowy

Biuro

Eksportu

Dział

Produkcji

Dział

Skupu

Dział

Transportu

Dział

Logistyki

Dział

Techniczny

Dział

Inwestycji

Dział

Dozoru

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Przedsiębiorstwo „Zakłady Mięsne” zajmuje się ubojem i rozbiorem mięsa wieprzowego,

składowaniem towarów spożywczych w chłodniach oraz transportem żywca i towarów
spożywczych. Zorganizuj pracę i podziel zadania zgodnie z zasadą podziału pracy
w przedsiębiorstwie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2)  przeanalizować zadania, jakimi zajmuje się przedsiębiorstwo „Zakłady Mięsne”,
3)  dokonać podziału zadań na czynności proste,
4)  zaplanować organizacje pracy przedsiębiorstwa,
5)  wykonać plakat ze schematem organizacyjnym.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

materiały piśmiennicze.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić cele i funcie przedsiębiorstwa?



zdefiniować pojęcie struktury i komórki organizacyjnej?



scharakteryzować organizację pracy w przedsiębiorstwie o liniowej
strukturze organizacyjnej?



scharakteryzować

organizację

pracy

przedsiębiorstwie

o strukturze funkcjonalnej strukturze organizacyjnej?



scharakteryzować organizację pracy w przedsiębiorstwie o liniowo-
sztabowej strukturze organizacyjnej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2

Gospodarowanie

środkami trwałymi i obrotowymi

w procesie produkcji

4.2.1. Materiał nauczania

Każde przedsiębiorstwo dysponuje określoną ilością dóbr materialnych i zasobów

finansowych, które wykorzystuje w celu rozwoju, utrzymania się na rynku oraz generowania
zysku. Podstawowymi składnikami tych dóbr są środki trwałe i obrotowe.

Rys. 8.

Środki trwale i obrotowe [opracowanie własne]

Środki trwałe są to środki, które są użytkowane przez czas dłuższy od czasu trwania

jednego cyklu produkcyjnego, to jest w ciągu kilku cyklów produkcyjnych i które przekazują
w każdym cyklu produkcyjnym cząstkę swej wartości.
Środki obrotowe środki produkcji w całości zużywane w jednym procesie produkcyjnym
i które po jednorazowym użyciu zmieniają swą formę

W miarę użytkowania środków trwałych następuje ich zużycie. Wartość środka trwałego

w momencie  oddania  go  użytku  nazywana  jest  wartością  początkową  (inwentarzową  lub
brutto).  Na  wartość  początkową  składa  się  cena  nabycia  środka  trwałego  lub  koszt  jego
wytworzenia  (jeżeli  środek  trwały  wytworzono  w  tej  samej  jednostce  gospodarczej,  również
zalicza się koszty zainstalowania, montażu i inne z tym związane) [3, s. 16].
Stopniowe  zużywanie  się  środków  trwałych w  toku  ich  użytkowania  powoduje,  że zmniejsza
się  ich  wartość  początkowa.  To  zmniejszanie  wartości  początkowej  nosi  nazwę  umorzenia
środków  i  stanowi  korektę  wartości  początkowej  nabycia  lub  wytworzenia  użytkowanych
środków trwałych.

Wielkość rocznego zużycia środków trwałych wyrażona w pieniądzu stanowi koszt,

który  powinien  obciążać  wytworzone  produkty.  To  stopniowe  zużycie  środków  trwałych
i przenoszenie  ich  wartości  na  produkty  wytwarzane  za  ich  pomocą  nazywane  jest
amortyzacją.  Amortyzacja  powinna  być  obliczana  dla  każdego  środka  trwałego  oddzielnie
[5, s. 34].

budynki i

budowle

maszyny,

urządzenia

techniczne,

narzędzia,

silniki

środki

transportowe

ŚRODKI

TRWAŁE

ŚRODKI

OBROTOWE

surowce

materiały

zapasy

środki

pieniężne

produkcja

niezakończona

części

zamienne do

maszyn i

urządzeń

wyroby
gotowe

grunty

towary

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podstawę obliczenia wielkości amortyzacji stanowi rata amortyzacyjna, czyli wielkość

zużycia środka trwałego w ciągu roku, wyrażona w pieniądzu. Wielkość raty amortyzacyjnej
oblicza się wg wzoru [21, s. 37]:

Ra=

−

gdzie:
Ra – rata amortyzacyjna,
Wp – wartość początkowa środka trwałego,
Wk – wartość końcowa środka trwałego (np. cegła i drewno z rozbiórki budynku, złom
maszyn, narzędzi),
T – liczba lat użytkowania.

Jednak w praktyce, w celu uproszczenia, ratę amortyzacyjną oblicza się wg wzoru [21, s. 37]:

Ra=

gdzie:
Ra – rata amortyzacyjna,
Wp – wartość początkowa środka trwałego,
T – liczba lat użytkowania.

Ratę amortyzacyjną można również obliczyć za pomocą stopy amortyzacji. Stopa

amortyzacji informuje, o jaki procent zużywa się środek trwały w ciągu roku. Stopę
amortyzacji oblicza się ją wg wzoru [21, s. 37]:

Sa=

100

gdzie:
Sa – stopa amortyzacji,
T – liczba lat użytkowania.

Surowce są to te czynniki rzeczowe, które przeszły uprzednio przez jedną fazę

produkcyjną polegającą na odłączeniu od złoża naturalnego lub przez bardzo niewiele faz
produkcyjnych (np. ropa naftowa, rudy metali, piasek, węgiel, produkty rolnictwa i leśnictwa
do dalszego przerobu).

Materiały są to produkty otrzymane z surowców w wyniku określonego procesu

technologicznego i przeznaczone do dalszego przerobu [2, s. 79].

Zapasy obejmują zasoby materiałów, produkcji niezakończonej, produktów gotowych

i towarów.

Produkcja w toku obejmuje produkty w toku oraz półprodukty.
Produkty w toku to produkty znajdujące się w jedne z faz przerobu. Półprodukty to nie

w pełni jeszcze gotowe produkty, które przeszły określoną fazę produkcji, ale ich proces
technologiczny nie został jeszcze zakończony w danym przedsiębiorstwie.

Produkty gotowe to wyroby przeznaczone do sprzedaży. Proces technologiczny w danym

przedsiębiorstwie został całkowicie zakończony.

Towary są nabywane w celu dalszej odsprzedaży i występują one głównie

w przedsiębiorstwach handlowych [3, s. 30].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W przedsiębiorstwie ważnym elementem jest normowanie czynników produkcji

dotyczące:

−

wydajności  maszyn  poszczególnych  urządzeń,  które  polega  na  ustaleniu  norm
określających  wielkość  produkcji  konkretnej maszyny  lub  urządzenia  na  jednostkę  czasu;
podstawą  do  obliczenia  tych  norm  powinny  być  wskaźniki  dotyczące  danego  urządzenia
wynikające z dokumentacji technicznej urządzenia,

−

surowców poszczególnych materiałów, które polega na ustaleniu norm zużycia i norm
zapasów,

−

pracy ludzkiej, które polega na określeniu wielkości zadań wyznaczonych pracownikom
do wykonywania w danych warunkach.

Odpowiednia ilość materiałów i surowców odgrywa ważną rolę w procesie produkcji. Ich

brak powoduje zakłócenia w produkcji. Z tego powodu w celu sprawnego funkcjonowania
przedsiębiorstwa, ważne jest właściwe gospodarowanie zapasami surowców i materiałów.

Istotną

rolę odgrywają komórki organizacyjne zajmujące się zaopatrzeniem

przedsiębiorstwa w surowce i materialny do produkcji. Zadaniem ich jest:

−

ustalenie ilości i wartości surowców i materiałów potrzebnych do wykonania produktów,

−

organizowanie dostaw materiałów do przedsiębiorstwa przez ich zamawianie i zakup,

−

prowadzenie gospodarki zapasami materiałów oraz ich przechowywanie i wydawanie,

−

sporządzanie sprawozdań z dostaw i rozchodu materiałów.

−

ustalenie potrzeb materiałowych,

−

zamawianie i dostawa materiałów,

−

magazynowanie zapasów materiałowych.

Warunkiem należytego doboru materiałów do produkcji jest właściwa informacja

o materiałach, którą można znaleźć w katalogach, cennikach, informatorach, publikacjach.
Informacja o materiałach powinna zawierać charakterystykę ich właściwości i parametrów
technicznych, zakres stosowania, warunki handlowe.

Przedsiębiorstwo gromadzi zapasy materiałów, których zasadniczą funkcją jest

zapewnienie ciągłości produkcji w okresach między kolejnymi dostawami. Zapasy materiałów i
surowców powinny zapewniać ciągłość pracy przedsiębiorstwa, ale jednocześnie nie powinny
przekroczyć ekonomicznie uzasadnionego poziomu. Prawidłową wielkość zapasów
materiałowych określają normy zapasu. Zbyt małe zapasy materiałów mogą stać się przyczyną
zahamowania produkcji.

W ustaleniu poziomu norm zapasów materiałowych posłużyć się można przeciętnym

zużyciem dziennym materiału lub średnim cyklem dostaw. Przeciętne zużycie dzienne ustala się
poprzez  podzielenie  wielkości  zużytego  materiału  w określonym  okresie  przez  liczbę  dni  w
tym  okresie  (30  dni  w  miesiącu,  90  dni  w  kwartale,  360  dni  w  roku).  Średni  cykl  dostaw
można  ustalić  na  podstawie  terminów  podanych  w  umowie  poszczególnych  dostawę
materiałów lub danych z lat ubiegłych.

Odpowiednie gospodarowanie środkami trwałymi i obrotowymi daje odzwierciedlenie

w efektywności procesów produkcyjnych w przedsiębiorstwie.

Proces produkcji jest to uporządkowany ciąg działań prowadzących do wytworzenia

produktu: obróbkę, montaż (proces technologiczny) i działania pomocnicze: kontrola,
transport, magazynowanie, konserwacja [2, s. 111].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 9.

Schemat przebiegu procesu produkcyjnego

Procesy produkcyjne w przedsiębiorstwach przemysłowych różnią się do siebie,

a najbardziej ogólny podział wyodrębnia następujące procesy produkcji:

−

wydobywczy, polegający na oddzieleniu od złoża i wydobywaniu surowców
(np. w kopalniach węgla, soli),

−

przetwórczy, występujący w pozostałych przedsiębiorstwach przemysłowych i polegający
na przetworzeniu surowców, materiałów lub półproduktów w wyroby gotowe.
Proces produkcji składa się z procesu technologicznego i procesów pomocniczych. Proces

technologiczny  jest  podstawowym  elementem  procesu  produkcyjnego,  w  trakcie  którego
występuje  zmiana  formy,  właściwości  chemicznych  i  fizycznych  przerabianego  surowca  lub
materiału.  Procesy  pomocnicze  dotyczą  czynności  związanych  z  procesem  technologicznym,
jak: przygotowanie, transport, kontrola jakości, magazynowanie.

W poszczególnych przedsiębiorstwach można wyróżnić, sklasyfikować i rozpatrywać

z różnych punktów widzenia wiele odmian produkcji:
1. Produkcja jest to działalność, której celem jest uzyskanie określonych dóbr (produktów,

wyrobów).

2. Produkcja kapitałochłonna produkcja wymagająca dużych nakładów rzeczowych np.

maszyn, urządzeń, wyposażenia.

3. Produkcja materiałochłonna produkcja wymagająca zużycia dużej ilości materiałów

(często występuje w przemyśle spożywczym).

4. Produkcja pracochłonna występuje w produkcji, gdzie przeważają nakłady pracy ludzkiej.
5. Produkcja jednorodna występuje w przedsiębiorstwach wytwarzających jeden rodzaj

wyrobu (np. cukrownia).

6. Produkcja różnorodna występuje w przedsiębiorstwach wykonujących różne wyroby

(np. fabryka maszyn wytwarzająca różne rodzaje obrabiarek).

Cykl produkcyjny to odcinek czasu między pobraniem surowca lub materiału do produkcji

a przekazaniem wyrobu do magazynu wyrobów gotowych.

Na długość cyklu produkcyjnego składa się czas trwania procesu technologicznego

i procesów pomocniczych.

Wpływ na czas trwania cyklu produkcyjnego ma sposób przekazywania przedmiotów

pracy na kolejne stanowiska pracy, w związku z tym wyróżnia się przebieg produkcji:

−

szeregowy polega na tym, że każda następna operacja zaczyna się dopiero po zakończeniu
poprzedniej w stosunku do całej partii wyrobów i dana partia w całości przekazywana jest
na kolejne stanowiska (stosowany w produkcji jednostkowej i małoseryjnej),

Magazyn

surowców
i materiałó

Wyrób
półproduktów

Działania pomocnicze

Magazyn

wyrobów

gotowych

Produkcja
wyrobów
gotowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

równoległy charakteryzuje się tym, że następną operację zaczyna się po wykonaniu
poprzedniej na jednym wyrobie i na dalsze stanowiska robocze przedmioty przekazywane
są pojedynczo (stosowany w produkcji seryjnej oraz masowej),

−

szeregowo-równolegly  polega na podzieleniu całej partii przedmiotów najmniejsze grupy,
wykonaniu  operacji  na  danym  stanowisku  roboczym  tylko  w  odniesieniu  do  tej  grupy
i przesyłaniu  przedmiotów  produkcji  ze  stanowiska  na  stanowisko  pojedynczo  lub
grupami (stosowany w produkcji seryjnej przy długich cyklach produkcyjnych).

Czas trwania cyklu produkcyjnego w przebiegu szeregowym można obliczyć ze wzoru
[2, s.116]:

= t

x p

gdzie:
T

– czas trwania cyklu produkcyjnego,

– suma czasu trwania operacji na poszczególnych stanowiskach pracy,

p – liczba produktów w serii.

Czas trwania cyklu produkcyjnego w przebiegu równoległym można obliczyć ze wzoru
[2, s.116]:

= t

+ t

(p-1)

gdzie:
T

– czas trwania cyklu produkcyjnego,

– suma czasu trwania operacji na poszczególnych stanowiskach pracy,

– czas trwania operacji najdłuższej.

Rozmiary produkcji, asortyment produkowanych wyrobów i ich pracochłonność, decydują

o typie produkcji. Rozróżnia się trzy podstawowe typy produkcji:

−

produkcja jednostkowa, która charakteryzuje się wytwarzaniem pojedynczych wyrobów
lub kilku wyrobów jednego rodzaju (np. pojedyncze egzemplarze maszyn ciężkich,
aparatury specjalnej),

−

produkcja seryjna, stosowana w wytwarzaniu wyrobów w kolejnych partiach składających
się z większej ilości (w ramach tej produkcji wyróżnia się produkcje małoseryjną,
średnioseryjną i wielkoseryjną),

−

produkcja masowa, oznacza wytwarzanie dużej liczby jednorodnych wyrobów
w nieprzerwanym ciągu, w produkcji tej stosuje się maszyny i urządzenia specjalne,
dostosowane tylko do wytwarzania określonego wyrobu (np. mąka).

Sposób powiązania stanowisk roboczych decyduje o formie organizacji procesu

produkcyjnego:

−

produkcja  niepotokowa,  to  taka  produkcja,  w  której  kierunek  przebiegu  przedmiotu
produkcji  miedzy  stanowiskami  jest  zmienny,  czyli  przedmiot  może  przechodzić  od
jednego  stanowiska  do  innych  stanowisk  w  dowolnej  kolejności.  Ta  forma  organizacji
produkcji stosuje się najczęściej w produkcji małoseryjnej i jednostkowej.

−

produkcja potokowa charakteryzuje się ściśle określonym powiązaniem stanowisk pracy, a
przebieg przedmiotu produkcji ma wyraźnie wyznaczoną trasę i ustalony kierunek.
Stanowiska pracy są rozmieszczone są w kolejności przebiegu procesu produkcyjnego
i przedmiot produkcji przechodzi z jednego stanowiska na ściśle określone stanowisko. Tą
formę produkcji stosuje się w produkcji masowej i wielkoseryjnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ważny element w procesie produkcyjnym stanowi logistyka. Logistyka jest terminem

opisującym  proces  planowania,  realizowania  i  kontrolowania  sprawnego  i  efektywnego
ekonomicznie  przepływu  surowców,  materiałów,  wyrobów  gotowych  oraz  odpowiedniej
informacji z punktu pochodzenia do punktu konsumpcji w celu zaspokojenia wymagań klienta.
Zakres  zadań  na  tym  poziomie  ma  charakter  wykonawczy  i  dotyczą  one  transportu,
przyjmowania  dostaw,  kontroli  jakości,  składowania  oraz  obsługi  informacyjnej  w  zakresie
planowania  realizacji  zadań,  dokumentacji  i  rozliczeń.  Standardowymi  zadaniami  logistyki  na
tym poziomie są przykładowo [9]:

−

w obszarze magazynu (przygotowanie miejsc składowania, operacje wprowadzania na
miejsca przechowania i wydawania materiałów i produktów, nadzór nad składowanymi
dobrami),

−

w obszarze transportu (przygotowanie środków transportowych, transport)

−

w obszarze przyjmowania surowców i produktów (przyjęcie i kontrola, wyładunek
i rozpakowanie ładunków, wystawianie dokumentów przyjęcia dostawy),

−

w obszarze wysyłek (kompletacja wysyłek, opakowania, oznakowania wysyłek,
przygotowanie dokumentów wysyłkowych, załadunek),

−

w obszarze zwrotów (gromadzenie, składowanie i sortowanie odpadów, przygotowanie
odpadów do recyklingu, przygotowanie i wysyłka opakowań zwrotnych).

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie dobra materialne i zasoby finansowe zaliczane są do środków trwałych, a które do

środków obrotowych?

2.  Co to jest amortyzacja środków trwałych?
3.  W jaki sposób oblicza się wielkość raty amortyzacyjnej?
4.  Jaka jest definicja materiałów, surowców, produktów gotowych?
5.  Jakie znasz rodzaje produkcji ze względu na czas trwania cyklu produkcyjnego?
6.  Jakie znasz typy produkcji?
7.  Na czym polega produkcja potokowa i niepotokowa?
8.  Na czym polega gospodarowanie zapasami w przedsiębiorstwie?
9.  Jaką rolę odgrywa logistyka w procesie produkcyjnym

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zakwalifikuj dobra materialne i zasoby finansowe odpowiednio do środków trwałych

i obrotowych przedsiębiorstwa przetwórstwa owocowo-warzywnego.

−

budynki,

−

chłodnia,

−

części zamienne do maszyn i urządzeń,

−

hale produkcyjne,

−

maszyny ogólnego zastosowania,

−

owoce,

−

samochody dostawcze,

−

słoiki,

−

specjalistyczne maszyny i urządzenia,

−

środki konserwujące,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

środki pieniężne,

−

warzywa,

−

zapasy wyrobów gotowych,

−

zgrzewarki do folii.

Tabela 1 do ćwiczenia 1

Środki trwałe

Środki obrotowe

−

….

−

….

−

….

−

….

−

….

−

….

−

….

−

….

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2)  przeanalizować podane dobra materialne i zasoby finansowe,
3)  zakwalifikować  podane  dobra  materialne  i  zasoby  finansowe  do  środków  trwałych  lub

obrotowych,

4) wpisać rozwiązanie ćwiczenia do odpowiednich kolumn w tabeli 1.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wzór tabeli,

−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 2

Przedsiębiorca zakładający działalność gospodarczą chce przeznaczyć 10 letni budynek na

chłodnię. Przewidywany okres użytkowania tego budynku wynosi 40 lat, natomiast wartość
początkowa wynosi 300 tys. Oblicz wielkość zużycia środka trwałego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2) obliczyć wielkość zużycia środka trwałego korzystając z odpowiedniego wzoru.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

materiały piśmiennicze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Zaplanuj przebieg procesu produkcji marynat warzywnych od momentu pobrania surowca

z  magazynu  do  przekazania  wyrobu  gotowego  do  magazynu,  uwzględniając  działania
pomocnicze  podczas  procesu  produkcji.  Ponadto  określ  typ  produkcji,  formę  organizacji
procesu  produkcyjnego  oraz  rodzaj  produkcji  ze  względu  na  czas  trwania  cyklu
produkcyjnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2)  zaplanować czynności podczas procesu produkcji marynat warzywnych,
3)  określić działania pomocnicze podczas procesu produkcji,
4)  określić typ produkcji,
5)  określić formę organizacji procesu produkcyjnego,
6)  narysować na plakacie schemat organizacji procesu produkcji,
7)  określić rodzaj produkcji ze względu na czas trwania cyklu produkcyjnego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

materiały piśmiennicze.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić dobra materialne i zasoby finansowe zaliczane są do środków
trwałych, a które do środków obrotowych?



zdefiniować pojęcie amortyzacji środków trwałych?



obliczyć wielkość raty amortyzacyjnej?



zdefiniować pojęcie materiałów, surowców, produktów gotowych?



określić rodzaje produkcji ze względu na czas trwania cyklu
produkcyjnego?



scharakteryzować typy produkcji?



scharakteryzować produkcję potokową i niepotokową?



określić

czym

polega

gospodarowanie

zapasami

w przedsiębiorstwie?



określić rolę logistyki w procesie produkcyjnym?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Rachunek ekonomiczny w przedsiębiorstwie. Dokumentacja

księgowa

4.3.1. Materiał nauczania

Rachunkowość, to całkowity i zwarty system gromadzenia i przetwarzania danych

dotyczących majątku jednostki gospodarczej i jej działalności oraz prezentacji informacji
ekonomiczno-finansowych [14, s. 13].

Jednostkami gospodarczymi w rachunkowości są jednostki posiadające osobowość

prawną,  jednostki  nieposiadające  osobowości  prawnej  oraz  osoby  fizyczne  prowadzące
działalność  gospodarczą,  a  także  jednostki  prowadzące  działalność  gospodarczą
i niezarobkową.  Zatem,  jednostkami  gospodarczymi  są  np.  przedsiębiorstwa  przemysłowe,
handlowe, usługowe, budowlane, banki, zakłady ubezpieczeniowe, biura maklerskie, instytucje
oświatowe,  jednostki  ochrony  zdrowia,  jednostki  administracji  państwowej,  stowarzyszenia
[12, s. 14].

Rachunkowość służy przede wszystkim do przedstawienia w sposób rzetelny i jasny

sytuacji majątkowej i finansowej jednostki gospodarczej oraz wyników działalności
gospodarczej tej jednostki [4, s. 3].

Rachunkowość spełnia następujące funkcje w przedsiębiorstwie:

−

funkcja informacyjna, polegająca na tworzeniu określonych zbiorów na potrzeby
zarządzania przedsiębiorstwem oraz dla odbiorców zewnętrznych,

−

funkcja rejestracyjna, oznacza dokumentowanie operacji gospodarczych, następuje to
poprzez chronologiczny zapis tych operacji w księgach rachunkowych,

−

funkcja rozliczeniowa polega na tym, iż zapisy księgowe umożliwiają ścisłe ustalenie kwot
pieniężnych stanowiących należności i zobowiązania jednostki gospodarczej,

−

funkcja  kontrolna  polega  na  dostarczaniu  różnym  szczeblom  zarządzania  informacji
o kosztach,  przychodach  i  wynikach  w  celu  oceny  stopnia  osiągnięcia  wyznaczonych
zadań  i  stopnia  wykorzystania  postawionych  do  dyspozycji  środków,  a  także  kontroli
poziomu poniesionych kosztów,

−

funkcja sprawozdawcza, dotyczy końcowego procesu przetwarzania danych w systemie
rachunkowości, którym jest sporządzenie raportów oraz sprawozdań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 10. Zasady rachunkowości [opracowanie własne]

Nadrzędną zasadą rachunkowości jest zasada wiernego obrazu, zgodnie z którą

rachunkowość powinna odzwierciedlać prawidłowy i wierny obraz działalności jednostki
gospodarczej.

Zasada kontynuacji działania oparta jest na założeniu, że działalność jednostki

gospodarczej będzie kontynuowana w dającej się przewidzieć przyszłości w niezmienionym
istotnie zakresie.

Zasada memoriałowa zobowiązuje jednostki gospodarczej do przypisania wszystkich

poniesionych kosztów i osiągniętych przychodów do tych okresów sprawozdawczych
(miesięcy), w których wystąpiły, niezależnie od zapłaty lub wpływu środków pieniężnych.

Zasada ciągłości polega na stosowaniu jednakowych zasad i sposobów prowadzenia

rachunkowości w poszczególnych latach.

Zasada periodyzacji wymaga prowadzenia ewidencji operacji gospodarczych z podziałem

na  okresy  sprawozdawcze  (miesiące),  których  one  dotyczą.  Operacje  gospodarcze  są  to
zdarzenia  (np.  zakupy,  sprzedaż)  występujące  w  jednostkach  gospodarczych,  które  są
wyrażone  w  mierniku  pieniężnym  i  wywierają wpływ na  stan  majątkowy  i sytuację finansową
jednostki gospodarczej.

Prowadzenie działalności gospodarczej w każdej jednostce gospodarczej wymaga

dysponowania odpowiednim majątkiem. Składniki majątku, którymi dysponuje każda
jednostka prowadząca działalność gospodarczą nazywane są środkami gospodarczymi
(w rachunkowości nazywane są aktywami).

Zasada

wiernego

obrazu

Zasada

kontynuacji

działania

Zasada

memoriałowa

Zasada

ciągłości

Zasada

periodyzacji

Zasady

rachunkowości

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 11. Struktura majątku jednostki gospodarczej

Majątek trwały to obejmuje składniki, które pozostają w długotrwałym (powyżej 1 roku)

użytkowaniu jednostki gospodarczej, posiadające zwykle wysoką wartość jednostkową.

Wartości niematerialne i prawne nie mają rzeczowej postaci, zaliczane do nich są:

−

prawa majątkowe (prawo użytkowania wieczystego, prawa autorskie, prawa
do projektów, patentów, znaków towarowych, licencji),

−

nabyte przez jednostkę programy komputerowe,

−

wartość firmy stanowiąca różnicę miedzy ceną nabycia określonej jednostki a wartością
rynkową składników majątkowych jednostki.
Rzeczowy majątek trwały obejmuje składniki majątku jednostki o charakterze

materialnym, zalicza się do nich:

−

środki trwałe (nieruchomości, maszyny urządzenia, środki transportowe),

−

inwestycje  rozpoczęte,  czyli  ogół  poniesionych  kosztów  związanych  z  niezakończoną
jeszcze  budową,  montażem  lub  kosztów  przekazanego  do  używania  nowego  lub
ulepszonego istniejącego środka trwałego.
Finansowy  majątek  trwały  stanowiący  długookresowe  lokaty  kapitału  w  innych

jednostkach, dokonane w celu osiągnięcia korzyści finansowych, zalicza się do nich:

−

udziały i akcje obcych jednostek,

−

papiery wartościowe długoterminowe,

−

udzielone pożyczki długoterminowe.
Należności długoterminowe są to należności, których termin zapłaty przypada po upływie

roku od daty na jaką sporządza się sprawozdanie finansowe.

Majątek obrotowy tworzą takie środki gospodarcze, które zużywają się w jednym cyklu

produkcyjnym.

Środki

gospodarcze

Majątek

trwały

Majątek

obrotowy

Wartości niematerialne i prawne

Rzeczowy majątek trwały

Finansowy majątek trwały

Należności długoterminowe

Zapasy

Należności krótkoterminowe

Papiery wartościowe przeznaczone do

obrotu

Środki pieniężne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zapasy są to takie składniki majątku obrotowego, które mają postać rzeczową, zalicza się

do nich:

−

materiały i surowce,

−

produkcja niezakończona,

−

produkty gotowe,

−

towary.
Należności krótkoterminowe, czyli sumy pieniężne, które są należne danej jednostce

gospodarczej od innych jednostek, przy czym okres zwrotu tych kwot jest krótszy niż 1 rok.

Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu (tzw. krótkoterminowe) są to papiery

wartościowe nabywane w celu dalszej odsprzedaży z zyskiem.

Do środków pieniężnych jednostki gospodarczej zalicza się:

−

środki pieniężne w kasie,

−

środki pieniężne w banku,

−

inne środki pieniężne (np. czeki).
Majątek, którym dysponuje jednostka gospodarcza może pochodzić z dwóch źródeł:

−

kapitał własny,

−

kapitał obcy.
Źródła pochodzenia majątku jednostki (pasywa), nazywane źródłami finansowania

majątku, wskazują, kto wyposażył jednostkę gospodarczą w środki gospodarcze.

Rys. 12. Struktura źródeł finansowania majątku jednostki gospodarczej [opracowanie własne]

Kapitał własny jest tworzony (w zależności od formy prawnej jednostki gospodarczej)

z wkładów właściciela, wspólników, wpłat udziałowców lub akcjonariuszy.

Kapitał

podstawowy

stanowi

równowartość

majątku

jednostki

gospodarczej

odpowiadającą wartości wkładów wniesionych w momencie założenie jednostki w celu
finansowania jej działalności.

Kapitał zapasowy jest częścią kapitału własnego spółek kapitałowych i pochodzi z części

wypracowanego zysku.

Źródła

finansowania

Kapitał

własny

Kapitał obcy

Kapitał podstawowy

Kapitał zapasowy

Kapitał rezerwowy

Wynik finansowy netto

Zobowiązania długoterminowe

Zobowiązania krótkoterminowe

Fundusze specjalne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kapitał rezerwowy stanowi część kapitału własnego z przeznaczeniem na pokrycie

spodziewanych w przyszłości szczególnych wydatków lub przewidywanych strat.

Zobowiązania długoterminowe, to takie, których termin spłaty jest dłuższy niż jeden rok

od daty na jaką sporządza się sprawozdanie finansowe, zalicza się do nich m.in.:

−

długoterminowe pożyczki, papiery wartościowe,

−

długoterminowe kredyty.
Zobowiązania krótkoterminowe to takie, których termin spłaty nie przekracza roku od

daty na jaką sporządza się sprawozdanie finansowe, zalicza się do nich m.in.:

−

pożyczki i papiery wartościowe,

−

kredyty bankowe,

−

zobowiązania z tytułu dostaw usług,

−

zobowiązania z tytułu podatków,

−

zobowiązania z tytułu wynagrodzeń.
Fundusze specjalne do których zalicza się m.in. fundusz załogi przeznaczony na nagrody

dla pracowników, Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych.

Podstawą oceny sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa (stanu i struktury, jakimi

dysponuje) oraz sytuacji finansowej ( m.in. struktury źródeł finansowania, sposobu
finansowania) jest bilans majątkowy.

Bilans jest dwustronnym zestawieniem wartości środków gospodarczych (aktywów) oraz

źródeł ich pochodzenia (pasywów) sporządzonym na określony dzień i w określonej formie
[11 s. 96].

AKTYWA

PASYWA

Majątek trwały
Majątek obrotowy

Kapitał własny
Kapitał obcy

Suma AKTYWÓW

Suma PASYWÓW

Rys 13. Schemat bilansu majątkowego [opracowanie własne]

Przy sporządzania bilansu obowiązują następujące zasady:

−

zasada równowagi bilansowej, która oznacza, że suma aktywów jest równa sumie
pasywów,

−

zasada ciągłości bilansowej, według której bilans zamykający jeden rok jest jednocześnie
bilansem otwierającym następny rok,

−

zasada rzetelnej wyceny oznacza, ze wykazane w bilansie składniki aktywów i pasywów
powinny być zgodne ze stanem faktycznym.

Każda operacja gospodarcza w jednostce gospodarczej powinna być udokumentowana

i zarejestrowana.

Dokumentem księgowym (dowodem księgowym) jest pisemne stwierdzenie faktu

wystąpienia operacji gospodarczej. Zbiór dokumentów księgowych, które stanowią podstawę
rejestracji operacji gospodarczych dokonywanych w danej jednostce składa się na
dokumentacje księgową [12, s. 66].

Dokumenty księgowe powinny zawierać następujące dane [18]:

−

określony rodzaj dokumentu i numer identyfikacyjny dokumentu,

−

nazwy i adresy podmiotów dokonujących operacji gospodarczych,

−

opis operacji, jego wartość (jeżeli to możliwe określoną w jednostkach naturalnych),

−

datę dokonania operacji gospodarczej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 18. Druk polecenia przelewu/wpłaty gotówkowej

6) dokumenty dotyczące środków trwałych oraz dotyczące obrotu magazynowego:

a) przyjęcie środka trwałego, dokument służący do stwierdzenia faktu przyjęcia środka

trwałego do użytkowania,

b) protokół

zdawczo-odbiorczy

środka

trwałego,

dokument

służący

do udokumentowania nieodpłatnego przekazania środka trwałego innej jednostce,

c) likwidacja środka trwałego, dokument służący do udokumentowania kasacji lub

odsprzedaży środka trwałego,

d) przychód zewnętrzny, dokument stanowiący podstawę przyjęcia dostawy z zewnątrz

na stan magazynu, jest on jednocześnie dokumentem stwierdzającym zwiększenie
ilości zapasów,

e) wydanie na zewnątrz, dokument potwierdzający wydanie zapasów na zewnątrz

jednostki,

f) przesuniecie materiału, dokument potwierdzający przesunięcie materiałów między

dwoma magazynami,

g) zwrot materiału, dokument potwierdzający zwrot z produkcji i przyjęcie do magazynu

nadmiernej ilości, niewłaściwej jakości lub mylnie pobranego innego materiału,

h) przyjęcie wyrobu, dokument potwierdzający przyjęcie przez magazyn wyrobu

gotowego przeznaczonego do sprzedaży,

magazyn wyda, dokument potwierdzający rozchód materiałów na wewnętrzne
potrzeby tego rodzaju działalności jednostki, w której nie stosuje się szczegółowej
kalkulacji jednostkowych kosztów wytworzenia,

kartoteka magazynowa, dokument przeznaczony do prowadzenia ewidencji ilościowej
w magazynie.

Bez względu na cel lub rezultat działalności gospodarczej osoby prawne, jednostki

organizacyjne  niemające  osobowości  prawnej  oraz  osoby  fizyczne,  wykonujące  samodzielnie
działalność  gospodarczą  są  podatnikami  podatku  VAT.  Działalność  gospodarcza  obejmuje
wszelką  działalność  producentów,  handlowców  lub  usługodawców,  w  tym  podmiotów
pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne
zawody,  również  wówczas,  gdy  czynność  została  wykonana  jednorazowo  w  okolicznościach
wskazujących  na  zamiar  wykonywania  czynności  w  sposób  częstotliwy.  Działalność
gospodarcza  obejmuje  również  czynności  polegające  na  wykorzystywaniu  towarów  lub

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych [16]. Podatnicy
ci są zobowiązani do prowadzenia rejestru sprzedaży i rejestru zakupów. Rejestry te stanowią
zestawienie danych wynikających z dokumentów dotyczących sprzedaży bądź zakupów.

Za podstawę opodatkowania przyjmuje się całą wartość netto sprzedanego towaru

zestawionego  w  rejestrze  sprzedaży  i  od  tej  wartości  oblicza  się  kwotę  należnego  podatku.
Następnie  od  podatku  należnego  potrąca  się  kwotę  podatku,  jaka  została  uiszczona  w  cenie
zakupionych  do  działalności  gospodarczej  towarów  (rejestr  zakupów).  W  wyniku  odjęcia  od
podatku  należnego  wykazanego  w  rejestrze  sprzedaży,  podatku  naliczonego  wykazanego
w rejestrze  zakupów,  otrzymaną  kwotę  należy  wpłacić  do  urzędu  skarbowego
z równoczesnym  wypełnieniem  deklaracji  VAT-7.  Deklarację  tą  należy  składać  co  miesiąc
w urzędzie skarbowym [11, s.113].(ewentualnie kwartalnie).

Tabela 1. Rejestr sprzedaży VAT [11, s. 112]

Rejestr sprzedaży – VAT
Miesiąc …………………………

Sprzedaż opodatkowana
Stawką 22%

Stawką 7%

Stawką 0%

l
p

Nr
faktury

Data
wystawienia
faktury

Nr
identyfikacyjny
nabywcy

Wartość
sprzedaży
brutto

Wartość
netto

VAT

Wartość
netto

VAT

eksport

Sprzedaż
krajowa

Sprzedaż
wolna od
podatku

Podatek
należny
od
sprzeda
ży

Suma strony

Przeniesienie strony

Razem

Tabela 2. Rejestr zakupów VAT [11, s. 113]

Rejestr zakupów – VAT

Miesiąc …………………………

Zakupy opodatkowane służące sprzedaży
opodatkowanej

inwestycyjne

pozostałe

Zakupy
opodatkowane
służące sprzedaży
opodatkowanej

zwolnionej

l
p

awi

jny

aby

ść

rze

ży

tto

Wartość
netto

VAT

Wartość
netto

VAT

Wartość
netto

VAT

akupy

tó

ługu

cze

pod

akupy

opod

ane

akupy

obj

ęt

awk

pod

ąc

cze

Suma strony

Przeniesienie strony

Razem

Jednostka prowadząca działalność gospodarczą osiąga wpływy pieniężne z tytułu

wykonywania tej działalności. Wpływy te stanowią przychód danej jednostki. Przedsiębiorstwa
przemysłowe,  rolne,  handlowe,  usługowe  uzyskują  swe  główne  przychody  ze  sprzedaży
produktów, towarów i usług (tzw. przychody operacyjne). Oprócz tych przychodów, jednostki
gospodarcze  mogą  uzyskiwać  przychody  z  operacji  finansowych  (przychody  ze  sprzedaży
papierów  wartościowych,  wartościowych udziałów w innych  przedsiębiorstwach,  dywidendy)
oraz zyski nadzwyczajne (otrzymane odszkodowania, przychody ze sprzedaży zorganizowanej
części jednostki).

Rys. 19. Źródła przychodów w przedsiębiorstwie [opracowanie własne]

Ogólna suma przychodów = przychody operacyjne+ przychody z operacji finansowych+ zyski nadzwyczajne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uzyskiwanie przychodów związane jest z ponoszeniem kosztów na wyprodukowanie

produktów (koszty operacyjne), płaceniem odsetek od kredytów, pożyczek, zobowiązań
(koszty finansowe) oraz ze stratami nadzwyczajnymi (zdarzenia losowe).

Rys. 20. Źródła kosztów w przedsiębiorstwie [opracowanie własne]

Różnica pomiędzy przychodami a kosztami stanowi wynik finansowy (zysk lub stratę)

brutto. Po pomniejszeniu tego wyniku o obowiązkowe obciążenia finansowe (podatek
dochodowy, podatek akcyzowy uzyskiwany jest wynik finansowy netto [12, s. 200].

Rys. 21. Struktura ustalania wyniku finansowego netto [opracowanie własne]

Koszty w przedsiębiorstwie można również podzielić na koszty bezpośrednie i pośrednie.
Koszty bezpośrednie, to takie, które można bezpośrednio przypisać konkretnemu

wyrobowi na podstawie odpowiednich dokumentów (np. dowód pobrania materiałów, karta
pracy) zaliczyć do nich można np. koszty materiałów, surowców zużytych do wytworzenia
danego wyrobu, materiały pomocnicze, płace bezpośrednie.

Koszty pośrednie to takie, które są związane z działalnością poszczególnych odcinków

produkcyjnych  lub  całego  przedsiębiorstwa  i  dotyczą  wszystkich  produkowanych  tam
wyrobów.  Cechą  charakterystyczną  jest  to,  że  nie  ma  możliwości  dokładnego  ustalenia,  jaka
część  kosztów  przypada  na  określony  rodzaj  wyrobów  np.  koszty  ogrzewania,  oświetlenia,
płace kierownictwa.

Znając wartość przychodów ze sprzedaży oraz wartość kosztów bezpośrednich

poniesionych na uzyskanie tych przychodów oblicza się nadwyżkę bezpośrednią.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaka jest definicja rachunkowości?
2.  Jakie są cele i funkcje rachunkowości?
3.  Na czym polegają zasady rachunkowości?

Ogólna suma kosztów = koszty operacyjne+ koszty finansowe+ straty nadzwyczajne

−

Ogólna suma przychodów

Ogólna suma kosztów

Wynik finansowy (zysk lub strata) brutto

Wynik finansowy netto

Podatek dochodowy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.  Jakie są składniki majątku przedsiębiorstwa i źródła pochodzenia tego majątku?
5.  Co to jest bilans i jakie są zasady sporządzania bilansu?
6.  Jakie znasz dokumenty księgowe?
7.  Jakie są zasady wypełniania dokumentów księgowych?
8.  Jaki jest cel wypełniania rejestru sprzedaży i rejestru zakupów?
9.  W jaki sposób oblicza się wynik finansowy działalności przedsiębiorstwa?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź bilans przedsiębiorstwa mając dane: zobowiązania wobec dostawców 10000 zł,

środki pieniężne w kasie 2000 zł, środki trwałe 50000 zł, kapitał własny 55000 zł, wyroby
gotowe 5000 zł, środki pieniężne w banku 12000 zł, kredyty bankowe 5000 zł, należności od
odbiorców 1000 zł.

Tabela 1 do ćwiczenia 1.

AKTYWA

PASYWA

Składniki aktywów

Wartość w zł

Składniki pasywów

Wartość w zł

………
………
………
………

……..
……..
……..
……..

Suma AKTYWÓW

Suma PASYWÓW

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2)  zakwalifikować poszczególne składniki do aktywów i pasywów,
3)  obliczyć wartość aktywów i pasywów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wzór tabeli,

−

kalkulator,

−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 2

Wypełnij fakturę VAT. Przedsiębiorstwo Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego

„Przetworek”  z  siedzibą  w  miejscowości  Owocki  4,  02-000  Owocki,  NIP  123456789,
zakupiło  warzywa  (Symbol  PKWiU  01.12)  od  Przedsiębiorstwa  „Chłodnia  Owoców
i Warzyw”,  z siedzibą w miejscowości Kwiatki 11, 00-001 Kwiatki, NIP 987654321, w ilości
1500  kg,  po  2  zł  netto/kg.  Stawka  podatku  VAT  wynosi  7%.  Transakcja  została  dokonana
w dniu 25.09.2007r., tego samego dnia została wystawiona faktura. Płatność ma być dokonana
przelewem na konto sprzedającego w ciągu 14 dni od dnia wystawienia faktury.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Wypełnij druk polecenia przelewu dla Przedsiębiorstwa „Chłodnia Owoców i Warzyw”, z

siedzibą w miejscowości Kwiatki 11, 00-001 Kwiatki w kwocie 3210 zł, na konto bankowe 21
0000  1111  2222  3333  4444  5555  za  zakup  warzyw  zgodnie z  fakturą  z  dnia  01.10.2007r  nr
156/2007.  Zakupu  dokonało  Przedsiębiorstwo  Przetwórstwa  Owocowo-Warzywnego
„Przetworek”  z  siedzibą  w  miejscowości  Owocki  4,  02-000  Owocki.  Nr  konta  bankowego
przedsiębiorstwa 11 9999 8888 7777 6666 5555 4444. Wypełniając druk, pamiętaj o zasadach
wypełniania dokumentów księgowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2)  przeanalizować druk polecenia przelewu,
3)  dokładnie i starannie wypełnić druk.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

druk polecenia przelewu,

−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 4

Na podstawie danych z ćwiczenia 2 wypełnij rejestr zakupów.

Rejestr zakupów – VAT

Miesiąc …………………………

Zakupy opodatkowane służące sprzedaży
opodatkowanej

inwestycyjne

pozostałe

Zakupy
opodatkowane
służące sprzedaży
opodatkowanej

zwolnionej

l
p

awi

jny

aby

ść

rze

ży

tto

Wartość
netto

VAT

Wartość
netto

VAT

Wartość
netto

VAT

akupy

tó

ługu

cze

pod

akupy

opod

ane

akupy

obj

ęt

awk

pod

ąc

cze

Suma strony

Przeniesienie strony

Razem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2)  przeanalizować dane z ćwiczenia 2,
3)  przeanalizować wypełniony druk faktury VAT z ćwiczenia 2,
4)  wypełnić rejestr zakupów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wypełniona faktura VAT z ćwiczenia 2,

−

druk rejestru zakupów.

Ćwiczenie 5

Na podstawie danych z ćwiczenia 2 wypełnij rejestr sprzedaży.

Rejestr sprzedaży – VAT
Miesiąc …………………………

Sprzedaż opodatkowana
Stawką 22%

Stawką 7%

Stawką 0%

l
p

Nr
faktury

Data
wystawienia
faktury

Nr
identyfikacyjny
nabywcy

Wartość
sprzedaży
brutto

Wartość
netto

VAT

Wartość
netto

VAT

eksport

Sprzedaż
krajowa

Sprzedaż
wolna od
podatku

Podatek
należny
od
sprzeda
ży

Suma strony

Przeniesienie strony

Razem

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2)  przeanalizować dane z ćwiczenia 2,
3)  przeanalizować wypełniony druk faktury VAT z ćwiczenia 2,
4)  wypełnić rejestr sprzedaży.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wypełniona faktura VAT z ćwiczenia 2,

−

druk rejestru sprzedaży.

Ćwiczenie 6

Oblicz wynik finansowy netto mając następujące dane:

−

Przychody operacyjne 6500zł

−

Przychody finansowe 500 zł

−

Zyski nadzwyczajne 10 zł

−

Koszty działalności operacyjnej 4100 zł

−

Koszty finansowe 450 zł

−

Obowiązkowe obciążenia finansowe 155 zł

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2)  obliczyć wartość przychodów,
3)  obliczyć wartość kosztów,
4)  obliczyć wynik finansowy brutto,
5)  obliczyć wynik finansowy netto.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 7

Oblicz nadwyżkę bezpośrednią z przechowywania truskawek w chłodni owoców

i warzyw:

−

koszty chłodzenia truskawek 2500 zł,

−

koszty energii chłodni owoców i warzyw 2500 zł,

−

przychód ze sprzedaży truskawek 9500 zł,

−

płace bezpośrednie 2000zł,

−

koszty zakupu truskawek 3000zł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2)  obliczyć wartość przychodów,
3)  obliczyć wartość kosztów bezpośrednich,
4)  obliczyć nadwyżkę bezpośrednią.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

materiały piśmiennicze.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić definicję rachunkowości?



wymienić cele i funkcje rachunkowości?



scharakteryzować zasady rachunkowości?



określić składniki majątku przedsiębiorstwa i źródła pochodzenia
tego majątku?



wyjaśnić pojęcie bilansu i scharakteryzować zasady sporządzania
bilansu?



wymienić dokumenty księgowe?



określić zasady wypełniania dokumentów księgowych?



objaśnić cel wypełniania rejestru sprzedaży i rejestru zakupów?



obliczyć wynik finansowy działalności przedsiębiorstwa



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Formy opodatkowania podatkiem dochodowym

4.4.1. Materiał nauczania

Przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą mają możliwość wyboru różnych

form opodatkowania, które prezentuje Rys. 22.

Rys. 22. Formy opodatkowania podatkiem dochodowym [opracowanie własne]

Wybór formy opodatkowania uzależniony jest od rodzaju działalności oraz od rozmiarów

działalności określonej w wysokości przewidywanego przychodu [4, s. 142].

Zryczałtowany podatek dochodowy w formie karty podatkowej mogą płacić podatnicy

prowadzący działalność [17]:

−

usługową lub wytwórczo-usługową,

−

usługową w zakresie handlu detalicznego żywnością, napojami, wyrobami tytoniowymi
oraz kwiatami, z wyjątkiem napojów o zawartości alkoholu powyżej 1,5%,

−

usługową  w  zakresie  handlu  detalicznego  artykułami  nieżywnościowymi  z  wyjątkiem
handlu  paliwami  silnikowymi,  środkami  transportu  samochodowego,  częściami
i akcesoriami  do  pojazdów  mechanicznych,  ciągnikami  rolniczymi  i  motocyklami  oraz
z wyjątkiem handlu artykułami nieżywnościowymi objętego koncesjonowaniem,

−

gastronomiczną – jeżeli nie jest prowadzona sprzedaż napojów o zawartości alkoholu
powyżej 1,5%,

−

w zakresie usług transportowych wykonywanych przy użyciu jednego,

−

w zakresie usług rozrywkowych,

−

w zakresie sprzedaży posiłków domowych w mieszkaniach, jeżeli nie jest prowadzona
sprzedaż napojów o zawartości alkoholu powyżej 1,5%,

−

w wolnych zawodach, polegającą na świadczeniu usług w zakresie ochrony zdrowia
ludzkiego,

Formy opodatkowania podatkiem

dochodowym

Podatek dochodowy od osób fizycznych

Podatek dochodowy od osób prawnych

Formy zryczałtowane

Na zasadach ogólnych

Karta podatkowa

Ryczałt

ewidencjonowany

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

w wolnych zawodach, polegającą na świadczeniu przez lekarzy weterynarii usług
weterynaryjnych,

−

w zakresie opieki domowej nad dziećmi i osobami chorymi,

−

w zakresie usług edukacyjnych, polegającą na udzielaniu lekcji na godziny.

Podatnicy prowadzący działalność opodatkowaną w formie karty podatkowej są zwolnieni

od obowiązku prowadzenia ksiąg, składania zeznań podatkowych oraz wpłacania zaliczek na
podatek dochodowy. Podatnicy są zobowiązani wydawać na żądanie klienta rachunki i faktury
stwierdzające sprzedaż wyrobu, towaru lub wykonanie usługi, oraz przechowywać
w kolejności numerów kopie tych rachunków i faktur w okresie pięciu lat podatkowych, licząc
od końca roku, w którym wystawiono rachunek lub fakturę.

Podatnicy będą podlegać opodatkowaniu w formie karty podatkowej, jeżeli złożą wniosek

w Urzędzie Skarbowym o zastosowanie opodatkowania w tej formie.

Opodatkowaniu ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych podlegają przychody osób

fizycznych z pozarolniczej działalności gospodarczej również, gdy działalność ta jest
prowadzona w formie spółki cywilnej osób fizycznych lub spółki jawnej osób fizycznych,.

Podatnicy opłacają w roku podatkowym ryczałt od przychodów ewidencjonowanych jeżeli

w roku poprzedzającym rok podatkowy uzyskali przychody z działalności, prowadzonej
wyłącznie samodzielnie, w wysokości nie przekraczającej 250.000 euro lub uzyskali przychody
wyłącznie z działalności prowadzonej w formie spółki, a suma przychodów wspólników spółki
z tej działalności nie przekroczyła kwoty 250.000 euro.

Podatnicy będą podlegać opodatkowaniu w formie ryczałtu od przychodów

ewidencjonowanych, jeżeli złożą wniosek w Urzędzie Skarbowym o zastosowanie
opodatkowania w tej formie.

Podatnicy są obowiązani za każdy miesiąc obliczać ryczałt od przychodów

ewidencjonowanych i wpłacać go na rachunek urzędu skarbowego w terminie do dnia 20
następnego miesiąca.

Wysokość ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych wynosi:

1. 20% przychodów osiąganych w zakresie wolnych zawodów,
2. 17 % przychodów ze świadczenia usług (np. pośrednictwo w sprzedaży pojazdów

mechanicznych, pośrednictwo w handlu hurtowym, usługi hotelowe, parkingowe,
w zakresie

zarządzania

nieruchomościami,

doradztwa

zakresie

sprzętu

komputerowego),

3. 8,5 % przychodów z działalności usługowej, w tym przychodów z działalności

gastronomicznej w zakresie sprzedaży napojów o zawartości alkoholu powyżej 1,5 %,
przychodów związanych ze zwalczaniem pożarów i zapobieganiem pożarom, przychodów
ze świadczenia usług związanych z prowadzeniem przedszkoli oraz oddziałów
przedszkolnych w szkołach podstawowych,

4. 5,5% przychodów z działalności wytwórczej, robót budowlanych lub w zakresie

przewozów  ładunków  taborem  samochodowym  o  ładowności  powyżej  2  ton,  uzyskanej
prowizji  z  działalności  handlowej  w  zakresie  sprzedaży  jednorazowych  biletów
komunikacji  miejskiej,  znaczków  do  biletów  miesięcznych,  znaków  opłaty  skarbowej,
znaczków pocztowych, żetonów i kart magnetycznych do automatów,

5. 3,0% przychodów z działalności gastronomicznej, z wyjątkiem przychodów ze sprzedaży

napojów o zawartości alkoholu powyżej 1,5%, z działalności usługowej w zakresie
handlu, z działalności rybaków morskich i zalewowych w zakresie sprzedaży ryb i innych
surowców pochodzących z własnych połowów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podatnicy oraz spółki, których wspólnicy są opodatkowani w formie ryczałtu od

przychodów ewidencjonowanych, są obowiązani posiadać i przechowywać dowody zakupu
towarów, prowadzić wykaz środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych,
ewidencję wyposażenia oraz, odrębnie za każdy rok podatkowy, ewidencję przychodów.

Tabela 3. Druk podatkowej księgi przychodów i rozchodów cz.1 [13]

PODATKOWA KSIĘGA PRZYCHODÓW I ROZCHODÓW

…………………………………..
Imię i nazwisko (nazwa firmy)

………………………………..
adres
Rodzaj działalności

Kontrahent

Przychód

Wartość
sprzedanych
towarów i usług

Pozostałe
przychody

Razem
przychód (7-
8)

l
p

Data zdarzenia
gospodarczego

Nr dowodu
księgowego

Imię

nazwisko
(firma)

adres

Opis zdarzenia
gospodarczego

zł

g
r

1 2

Suma strony

Przeniesienie z
poprzedniej
strony

Razem

początku strony

Tabela 4. Druk podatkowej księgi przychodów i rozchodów cz. 2 [13]

PODATKOWA KSIĘGA PRZYCHODÓW I ROZCHODÓW

…………………………………..
Imię i nazwisko (nazwa firmy)

………………………………..
adres
Rodzaj działalności

Wydatki (koszty)

Zakup
towarów
handlowych i
materiałów
wg

cen

zakupu

Koszty
uboczne
zakupu

Wynagrodzenia
w gotówce i w
naturze

Pozostałe
wydatki

Razem

wydatki

(12+13+14)

zł

Uwa
gi

Opodatkowanie na zasadach ogólnych dotyczy osób fizycznych, spółek cywilnych osób

fizycznych,  spółek  jawnych  osób  fizycznych  oraz  spółek  partnerskich,  jeżeli  ich  przychody
netto  ze  sprzedaży  towarów,  produktów  i  operacji  finansowych  za  poprzedni  rok  obrotowy
wyniosły  co  najmniej  równowartość  w  walucie  polskiej  800  000  EURO.  Podatnicy  ci  są

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zobowiązani prowadzić księgi rachunkowe, w których ujmowane są wszystkie osiągnięte,
przypadające na jej rzecz przychody i obciążające ją koszty związane z tymi przychodami
dotyczące danego roku obrotowego.

Podatnicy będą podlegać opodatkowaniu na zasadach ogólnych, jeżeli złożą wniosek

w Urzędzie Skarbowym o zastosowanie opodatkowania w tej formie.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są formy opodatkowania podatkiem dochodowym?
2.  Jakie są zasady opodatkowania w formie karty podatkowej?
3.  Jakie są zasady opodatkowania ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych?
4.  Do czego służy podatkowa księga przychodów i rozchodów?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wypełnij deklarację w sprawie opodatkowania w formie karty podatkowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2)  przeanalizować druk deklaracji,
3)  wypełnić druk deklaracji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

druk deklaracji w sprawie opodatkowania w formie karty podatkowej,

−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 2

Wypełnij deklarację w sprawie opodatkowania w formie ryczałtu od przychodów

ewidencjonowanych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2)  przeanalizować druk deklaracji,
3)  wypełnić druk deklaracji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

druk deklaracji w sprawie opodatkowania w formie ryczałtu od przychodów
ewidencjonowanych,

−

materiały piśmiennicze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Wypełnij podatkową książkę przychodów i rozchodów mając następujące dane:

1. Sprzedano marynaty warzywne przedsiębiorstwu BONA z Leśnej o wartości 10000zł

w dniu 02.09.2007r. na podstawie faktury VAT nr141/2007

2. Zakupiono surowce do produkcji marynat od przedsiębiorstwa „Warzywny” z Orłowa

o wartości 15000 zł w dniu 05.09.2007r. na podstawie faktury VAT nr188/ml/2007

3. Dokonano wypłaty za pracę świadczoną na podstawie umowy zlecenie osobom wg

zestawienia nr 1/2007 w dniu 10.09.2007r. w kwocie 3000 zł

4. Sprzedano marynaty warzywne przedsiębiorstwu BRATEK z Podkowy o wartości

15000zł w dniu 15.09.2007r. na podstawie faktury VAT nr142/2007.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2)  przeanalizować druk podatkowej książki przychodów i rozchodów,
3)  wypełnić poszczególne kolumny podatkowej książki przychodów i rozchodów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

druk podatkowej książki przychodów i rozchodów.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić formy opodatkowania podatkiem dochodowym?



określić zasady opodatkowania w formie karty podatkowej?



określić

zasady

opodatkowania

ryczałtem

przychodów

ewidencjonowanych?



określić

cel

prowadzenia

podatkowej

księgi

przychodów

i rozchodów?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Działalność marketingowa w przedsiębiorstwie

4.5.1. Materiał nauczania

Marketing, jako część działalności gospodarczej to zespół działań przedsiębiorstwa

zaangażowanego w przepływ produktów spożywczych i usług z miejsca ich pierwotnej
produkcji ogrodniczej do rąk ostatecznego konsumenta (marketing produkcji rolno –

żywnościowej) [1, s.96]. Marketing w skali przedsiębiorstwa to świadome działanie podmiotu
gospodarczego polegające na osiąganiu zamierzonych celów rynkowych poprzez prowadzenie
skutecznych działań [8, s. 63]:

−

trafnego rozpoznawania oraz kształtowania potrzeb i preferencji nabywców,

−

wytwarzanie produktów i usług odpowiadających potrzebom klientów,

−

rozprowadzania produktów w systemie dystrybucji,

−

prowadzenie transakcji rynkowych na dogodnych warunkach.

−

Rys. 23. Istota marketingu [19, s.15]

O powodzeniu sprzedaży produktów lub usług i ograniczeniu ryzyka podejmowanych

decyzji, często przesądzają posiadane informacje o popycie, konkurencji lub zachowaniach
konsumentów na rynku. Informacje mogą pochodzić z różnych źródeł.

Źródła informacji i danych marketingowych

Informacje wtórne

są to istniejące już dane zbierane

i opublikowane w innych celach

niż określone badania

marketingowe

Informacje pierwotne

są to informacje i dane pozyskiwane od

potencjalnych konsumentów na

wybranych rynkach poprzez

przeprowadzenie badań

marketingowych:

Dane wewnętrzne

Dane zewnętrzne

dostępne

są

samym

przedsiębiorstwie,

które

jest

obiektem badania

pochodzą z różnych publikacji

poza przedsiębiorstwem

dotyczące wielkości sprzedaży,

personalne,

pochodzące z księgi skarg

i wniosków,

księgowe

Są to dane pochodzące z:

publikacji rządowych,

publikacji GUS,

publikacji innych instytucji

badawczych,

publikacji prasowych,

publikacji

zrzeszeń

związków branżowych,

raportów agencji badań

marketingowych,

komputerowych

baz

danych

wywiad,

obserwacja,

badania panelowe,

eksperyment,

badania ankietowe

Rys. 24. Źródła informacji i danych marketingowych [15, s. 149]

rozpoznać

przygotować

skoordynować

dostarczyć

osiągnąć

potrzeby odbiorców

odpowiednią ofertę rynkową

działania personelu produkcyjnego,
handlowego i służb finansowych

satysfakcji

cel przedsiębiorstwa

Marketing

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Badania marketingowe – jest to zbiór technik i zasad systematycznego, zaplanowanego

gromadzenia, przetwarzania i analizowania informacji o rynku, konsumpcji, potrzebach ludzi,
motywach ich postępowania oraz o efektach podjętych lub planowanych działań
marketingowych [7, s.73].

Wywiad – polega na przeprowadzeniu rozmowy przez badacza z osobą badaną

(respondentem).

Zaletą tej metody jest możliwość uzyskania przez badacza dodatkowych wyjaśnień, które

przyczyniają się do uzyskania większej dokładności udzielonych przez respondenta
odpowiedzi.

Ze względu na sposób kontaktowania się z respondentami wyróżnia się:

−

wywiad bezpośredni,

−

wywiad telefoniczny.
Wywiad może być prowadzony z większą liczbą osób (wywiad grupowy), ma on swoje

zastosowanie, jeżeli prowadzącemu wywiad zależy na informacjach będących rezultatem
dyskusji między respondentami.

Obserwacja – polega na gromadzeniu i rejestrowaniu informacji o faktach i zdarzeniach,

których  świadkiem  jest  osoba  prowadząca  badanie.  Przedmiotem  obserwacji  mogą  być
zachowania  ludzi  lub  przedmioty.  Osoba  prowadząca  obserwację  może  uczestniczyć
w zdarzeniach,  które  obserwuje  lub  tylko  obserwować.  Obserwacja  może  być  prowadzona
systematycznie, sporadycznie lub przypadkowo.

Badania panelowe charakteryzują się tym, że informacje dotyczące badanych zagadnień są

zbierane  systematycznie,  w  regularnych  odstępach  czasu,  od  jednostek  poddanych  badaniu.
Badania  te  pozwalają  na  otrzymanie  ciągłych,  systematycznych  i  kompletnych  informacji
o badanych  zjawiskach.  Jednostki,  od  których  zbierane  są  informacje,  stanowią  stałą  grupę,
tzw. panel.

Eksperymenty – polegają na badaniach zjawisk zachodzących pod wpływem czynnika

wprowadzonego przez badającego lub w kontrolowanych przez niego warunkach.

Badania ankietowe – polegają na tym, że wszyscy respondenci uczestniczący w badaniu

otrzymują taki sam kwestionariusz ankietowy i ich zadanie polega na udzieleniu odpowiedzi na
zamieszczone pytania. Badania ankietowe mogą być przeprowadzone różnymi technikami:

−

ankieta bezpośrednia, polega na bezpośrednim kontakcie ankietera z ankietowanym,

−

ankieta pocztowa, polega na tym, ze respondenci otrzymują kwestionariusze poczta
i wypełnione odsyłają organizatorowi badania,

−

ankieta telefoniczna,

−

ankieta prasowa, polega na tym, że kwestionariusz ankiety publikowany jest w prasie,
respondenci chcący wziąć udział w badaniu, wypełniają kwestionariusz ankiety i odsyłają
pod wskazany adres,

−

ankieta z wykładaniem kwestionariuszy w miejscach, gdzie oferowane są towary i usługi,

−

ankieta internetowa, polega na tym, że kwestionariusz ankiety zamieszczany jest na
stronach internetowych i chcący wziąć udział w badaniu, wypełniają kwestionariusz
ankiety i odsyłają pod wskazany adres internetowy [10, s. 36].

Zasady podczas sporządzania kwestionariusza ankiety [1, s. 149]:

1) język i słownictwo ankiet – dobór słów, jasność i jednoznaczność odpowiedzi,
2) porządek pytań w ankiecie; powinny układać się w pewne logiczne ciągi, zaczynające się

od pytań prostych, a kończące na najtrudniejszych,

3) forma pytań ankietowych:

−

pytania zamknięte, gdzie podaje się pewną liczbę odpowiedzi wariantowych,
a respondent proszony jest o wybranie jednej lub kilku z nich,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

pytania otwarte, które pozwalają respondentowi na swobodne sformułowanie
odpowiedzi oraz samodzielne ich kwalifikowanie,

4) instrukcje dla respondenta, w których zamieszczone jest dokładne wytłumaczenie

respondentowi, czemu służy ankieta i w jaki sposób powinien odpowiedzieć na pytania.

Do elementów (narzędzi) marketingu zalicza się: produkt, cenę, dystrybucję i promocję,

które tworzą kompozycję marketingu mix, tzw. formułę 4 P (produkt-produkt, cena-price,
dystrybucja-place, promocja-promotion). Poprzez elementy marketingu mix oraz ich narzędzia,
firma oddziałuje na rynek (Rys. 25).

MARKETING MIX

PRODUKT

CENA

DYSTRYBUCJA

PROMOCJA

Rdzeń

produktu,

produkt

rzeczywisty

i poszerzony

Cena podstawowa, rabaty,
przeceny, sposób zapłaty,

terminy płatności

Kanały dystrybucji,
logistyka

Reklama,

public

relations,

promocja

sprzedaży,

sprzedaż

osobista, sponsoring

Rys. 25. Marketing mix [19, s. 46]

Produkt to dobro materialne lub usługa pozwalające na zaspokojenie określonej potrzeby

konsumenta.  W  celu  zachęcenia  konsumenta  do  zakupu,  produkt  powinien  spełniać
następujące funkcje (w ujęciu marketingowym) [10, s.64]:
1)  zaspokojenie potrzeb nabywców,
2)  łatwość użytkowania produktów,
3)  wrażenie wizualne, czyli odpowiedni kształt i kolorystyka produktów.

W strukturze produktu wyodrębnia się trzy warstwy tzw. poziomy produktów

[15, s. 104]:
1)  rdzeń produktu (istota produktu),
2)  produkt rzeczywisty (produkt postrzegany),
3)  produkt poszerzony (o dodatkowe korzyści).

W ramach produktu rzeczywistego wyodrębnia się: jakość, markę, opakowanie

i oznakowanie produktu.

Jakość jest to zbiór cech produktu i stopień spełnienia przez produkt wymagań

konsumenta. Produkty dobrej jakości posiadają wszystkie cechy i spełniają wszystkie
wymagania stawiane przez nabywców i narzucone przez prawo [10, s. 67].

Marka jest to nazwa, pojęcie, znak, symbol, rysunek lub kombinacja tych elementów,

stworzone w celu oznaczenia produktu i jego odróżnienia od innych marek, oferowanych
przez konkurentów [15, s.108].

Korzyści dla konsumenta ze stosowania marki przez producentów:

−

marka ochrania interesy konsumentów przez zapewnienie stałej jakości, niezależnie od
miejsca zakupu,

−

dostarcza satysfakcji psychologicznej, szczególnie, gdy z marką wiąże się prestiż,

RYNEK

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

ułatwia zakupy, gdyż dobre marki są łatwo identyfikowane i umieszczane w widocznych
miejscach,

−

łączy się z ciągłym doskonaleniem produktu.

Rys. 26. Trzy warstwy (poziomy) produktu [15, s. 105]

Opakowanie spełnia następujące funkcje w odniesieniu do produktu:

−

funkcję ochronną zabezpieczenie wartości użytkowej towaru,

−

funkcję promocyjną tworzenie wizerunku produktu,

−

funkcję informacyjną zestaw informacji umieszczonych na opakowaniu na temat
producenta, produktu i jego użytkowaniu,

−

usprawniającą organizację w obrocie krajowym [15, s.109].

Oznakowanie produktu pozwala klientowi na uzyskanie podstawowych informacji

o produkcie. Informacje, jakie powinny być umieszczone na każdym produkcie to:

−

nazwa produktu i producenta,

−

cena detaliczna produktu,

−

charakterystyka produktu (składniki, z jakich produkt jest wykonany, data produkcji,
sposób użytkowania i termin przydatności [10, s. 71].
Oznakowanie produktów spożywczych określa rozporządzenie Ministra Rolnictwa

i Rozwoju Wsi z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie znakowania środków spożywczych
i dozwolonych substancji dodatkowych (Dz. U. Nr 220, poz. 1856 z późn. zm.).

Ze względu na przeznaczenie produktów, ich trwałość i częstotliwość zakupu wyróżnia

się następujące rodzaje produktów (tzw. klasyfikację produktów) [15, s. 105]:
1. Produkty zaopatrzeniowe (produkcyjne) są wykorzystywane w procesach produkcji

innych dóbr i usług:

−

dobra inwestycyjne, surowce, materiały, półprodukty,

Produkt

rzeczywisty

marka

opakowanie

jakość

Rdzeń
produktu

oznakowanie

gwarancja

naprawy

dostawa

Produkt

poszerzony/korzyści

dodatkowe

Instrukcja

obsługi

reklama

cje

kredyt

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. Produkty konsumpcyjne – dobra i usługi przeznaczone dla końcowego (finalnego)

konsumenta:

A. Ze względu na trwałość i materialność dzielą się na:

−

dobra nietrwałe, o krótkim okresie użytkowania, używane do bieżącej
konsumpcji,

−

dobra trwałe o długotrwałym okresie użytkowania, których używa się przez
dłuższy czas,

−

usługi – są to czynności wykonywane przez osoby posiadające odpowiednie
kwalifikacje w celu zaspokojenia potrzeb innych ludzi [10, s. 65].

B. Ze względu na częstotliwość dokonywania zakupów i oczekiwania konsumentów

dotyczących warunków zakupów [10, s. 66]:

−

produkty powszechnego i wygodnego zakupu – produkty kupowane często
i rutynowo, bez większego zastanowienia, zużywając na ich zakup mało czasu;
wśród nich wyróżnić można:
a) produkty podstawowe (środki spożywcze),
b) produkty nabywane pod wpływem impulsu (np. słodycze, gadżety),
c) produkty nagłej potrzeby (np. środki opatrunkowe),

−

produkty wybieralne – produkty, które są kupowane po zastanowieniu, po
wcześniejszych poszukiwaniu informacji o danym produkcie w celu dokonania
satysfakcjonującego wyboru,

−

produkty epizodycznego (sporadycznego) zakupu – produkty rzadko kupowane,
produkty te posiadają pewne niepowtarzalne cechy, cena tych produktów jest
zazwyczaj wysoka.

Od momentu wejścia produktu na rynek wielkość sprzedaży w czasie, będzie się

zmieniała. Cykl życia produktu to okres, w którym produkt pozostaje na rynku. Okres ten
rozpoczyna się w momencie wprowadzenia produktu na rynek, a kończy się z chwilą
zaprzestania sprzedaży produktu [10, s. 75].

Sprzedaż Zysk

projektowanie
produktu

wprowadzanie
na rynek

wzrost

dojrzałość

schyłek

Czas

Rys. 27. Typowy przebieg cyklu życia rynkowego produktu [19, s. 124]

Najczęściej wykorzystywanymi kryteriami klasyfikacji strategii cen są: metoda ustalania

cen oraz zależności pomiędzy ceną produktu jego jakością.

Metody ustalania cen:

1. Metoda kosztowa – polega na tym, że cena jest sumą kosztów (stałych i zmiennych), jakie

przedsiębiorstwo poniosło w związku z wytworzeniem określonego produktu,
i pożądanego zysku.

2. Metoda popytowa – polega na tym, że podstawą wyznaczenia ceny jest istniejący lub

przewidywany popyt. Dokonywana jest segmentacja rynku, a następnie badania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

marketingowe, które pozwalają na określenie wielkości popytu i cenowej elastyczności
popytu.

3. Metoda ustalania cen na podstawie cen produktów konkurencyjnych – polega na tym, że

podstawą  wyznaczenia  ceny  są  ceny  produktów  konkurencyjnych.  Punktem  wyjścia  do
ustalenia  ceny  jest  cena  przewodnia  na  nowy  produkt,  czyli  cena,  po  której  sprzedaje
swoje  produkty  firma  mająca  największy  udział  na  rynku  lub  średnia  cena  na  dany
produkt.

W przypadku zależności ceny produktu a jakością tego produktu, wyodrębnione są

strategie  jakościowo-cenowe,  (Rys.  28),  które  mogą  być  korzystne  dla  konsumenta  ze
względu  na  niski  poziom  cen  w  porównaniu  z  ich  jakością  (strategia  wysokiej  wartości,
strategia super okazji, strategia dobrej okazji). Strategie jakościowo-cenowe, które powodują,
że  klient  czuje  się  oszukany,  gdyż cena jest zawyżona w stosunku do jakości tego produktu
(strategia  przeładowania,  strategia  zdzierstwa,  strategia  pozornej  oszczędności).  Strategia
najwyższej  jakości,  średniej  wartości  i  oszczędności  są  optymalnymi  strategiami  dla  klienta,
gdyż cena produktu jest dokładnym odzwierciedleniem jakości tego produktu.

Podczas wprowadzania nowego produktu na rynek stosowane są następujące strategie

cenowe:

−

„zbieranie śmietanki”, polegająca na tym, że cena produktu w fazie wprowadzania na
rynek jest dużo wyższa od ceny, po jakiej sprzedawany jest produkt w kolejnych fazach
jego cyklu życia na rynku,

−

strategia penetracji, polegająca na tym, że cena produktu w fazie wprowadzania na rynek
jest niska wskutek czego istnieje większe prawdopodobieństwo, iż w kolejnym czasie
produkt zdobędzie dużą liczbę nabywców [10, s. 99].

soka

1.
Strategia

najwyższej

jakości

2.
Strategia

wysokiej

wartości

3.
Strategia super okazji

śr

4.
Strategia przeładowania

5.
Strategia

średniej

wartości

6.
Strategia dobrej okazji

7.
Strategia zdzierstwa

8.
Strategia

pozornej

oszczędności

9.
Strategia oszczędności

ść

Rys. 28. Zależność pomiędzy ceną produktu a jego jakością wyodrębniają strategie

jakościowo – cenowe [15, s. 110]

Następnym elementem marketingu, oprócz produktu i ceny jest dystrybucja, która oznacza

zbiór działań i decyzji związanych z udostępnieniem wytworzonych produktów finalnym
odbiorcom. Działania te obejmują [8, s. 92]:

−

przemieszczanie produktów z miejsca wytworzenia do miejsca końcowego przeznaczenia
(logistyka),

−

dostarczanie towarów we właściwym czasie np. nasiona, sadzonki,

−

kompletowanie asortymentu towarów (np. materiał siewny i zaprawy nasienne),

−

tworzenie optymalnych warunków zakupu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Logistyka jest to organizowanie wszystkich czynności transportowych i magazynowych,

które zapewnią optymalizację wyników ekonomicznych. Logistyka obejmuje procesy związane
z zarządzaniem i koordynowaniem przepływem towarów w czasie i przestrzeni oraz z
przekazywaniem informacji potrzebnych do sprawnego przepływu produktów (logistyka
marketingowa).

Kanał dystrybucji to sposób powiązań i kolejności ogniw (instytucji, osób) za

pośrednictwem których dokonuje się przemieszczenia produktów. Z funkcjonowaniem
kanałów dystrybucji łączy się [15, s.116]:

−

zmiana praw własności,

−

transport,

−

magazynowanie,

−

przekazywanie informacji,

−

finansowanie transportu, magazynowania,

−

promowanie.
Funkcje dystrybucji:

1) koordynacyjna, która zmierza do zrównoważenia podaży z popytem. Funkcja ta jest

związana ze zbieraniem i przekazywaniem producentom informacji o popycie i zawieraniu
transakcji kupna-sprzedaży,

2) organizacyjna, związana jest z procesami, którym poddawany jest produkt w celu

dostosowania podaży do popytu, należą do nich:

−

transport,

−

magazynowanie,

−

przerób handlowy,

−

stworzenie odpowiednich warunków sprzedaży.

Kanał bezpośredni – występuje wtedy, gdy producent sam sprzedaje swoje produkty

ostatecznemu nabywcy. Zalety korzystania z bezpośredniego kanału dystrybucji:

−

szybki przepływ informacji,

−

możliwość szybkiego reagowania na zmiany popytu,

−

pełna kontrola nad przepływem produktu,

−

przejmowanie przez producentów marży handlowej,

−

możliwość ustalania niskich (konkurencyjnych) cen [1, s. 125].

Rys. 29. Schemat bezpośredniego kanału dystrybucji

Kanał bezpośredni jest wykorzystywany, gdy:

−

liczba nabywców jest ograniczona (można ich zidentyfikować),

−

nabywcy znajdują się w niedużej odległości,

−

popyt jest równomierny (nie ma potrzeby magazynowania) [1, s.125].

Kanał pośredni występuje wtedy, gdy w drodze produktu między producentem

a ostatecznym nabywcą uczestniczą pośrednicy (punkt skupu, hurtownia, sprzedawca
detaliczny). Kanał dystrybucji krótki – między producentem a ostatecznym nabywcą występuje
tylko jeden pośrednik.

Producent

Ostateczny nabywca

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 30. Schemat kanału dystrybucji pośredniego krótkiego

Kanał dystrybucji długi, występuje wtedy, kiedy pomiędzy producentem, a ostatecznym

nabywcą występuje więcej niż jeden pośrednik.

Rys. 31. Schemat kanału dystrybucji pośredniego długiego

Kanał dystrybucji szeroki występuje wtedy, gdy na poszczególnych etapach dystrybucji

uczestniczy duża liczba podmiotów.

Rys. 32. Schemat kanału dystrybucji szerokiego

Kanał dystrybucji wąski występuje wtedy, gdy na poszczególnych etapach dystrybucji

uczestniczy niewiele podmiotów.

Rys. 33. Schemat kanału dystrybucji wąskiego

Zalety korzystania z pośredniego kanału dystrybucji [1, s. 126]:

−

niższe koszty dystrybucji dla producenta,

−

większy obszar dystrybucji,

Producent

Pośrednik

Ostateczny nabywca

Producent

Pośrednik 1

Pośrednik 2

Ostateczny nabywca

Producent

Pośrednik

Ostateczny nabywca

Producent

Pośrednik

Ostateczny nabywca

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

możliwy jest szerszy zakres usług dla konsumentów o zróżnicowanych wymaganiach.

Wybór kanału dystrybucji zależy od:

−

rodzaju rynku,

−

rodzaju i cech produktu,

−

wielkości i pozycji przedsiębiorstwa,

−

konkurencji.

Przykłady stosowanych kanałów dystrybucji w rolnictwie/ogrodnictwie [1, s. 128]:

−

bezpośrednia sprzedaż z gospodarstwa,

−

własny punkt sprzedaży detalicznej,

−

dostawy do lokalnych skupów,

−

bezpośrednie dostawy do hoteli, restauracji,

−

sprzedaż do hurtowni,

−

sprzedaż poprzez giełdę rolno-ogrodniczą,

−

sprzedaż do przetwórni,

−

sprzedaż grupową.

Ostatnim elementem marketingu, oprócz produktu, ceny i dystrybucji jest promocja.

Promocja (komunikacja marketingowa) – to działania informacyjne na rynku mające na celu
umocnienie pozycji rynkowej danego podmiotu [8, s. 101].
Producent może komunikować się z konsumentem, ostatecznym nabywcą wykorzystując
narzędzia promocji, takie jak:

−

reklama,

−

sprzedaż osobista,

−

promocja sprzedaży,

−

public relations,

−

sponsoring.

Reklama to swoista, płatna masowa forma przekazywania informacji przez określonego

nadawcę dotyczących produktów lub przedsiębiorstwa [10, s. 131].
Informacja przekazywana jest przy wykorzystaniu:

−

środków: mowy, dźwięków, tekstu i obrazu,

−

nośników reklamy: prasy, radia, telewizji, poczty, spotkaniami z odbiorcami.
Treści przekazywane za pomocą reklamy mogą mieć charakter [10, s. 132]:

1) apelu, którego istotą może być:

−

przekazywanie korzyści, jakie odniesie konsument dokonując zakupu, czyli apel
racjonalny,

−

odniesienie się do uczuć odbiorcy, do którego adresowana jest reklama, czyli apel
emocjonalny,

−

nawiązanie do powszechnie uznanych za właściwe zasad postępowania ludzi, czyli
apel moralny,

2) pytania,
3) sloganu.

Podstawowe elementy ogłoszenia reklamowego [8, s.103]:

−

nagłówek i apel reklamowy – w postaci sloganu; krótki, łatwy do objęcia wzrokiem.
W nagłówku zawarty jest podstawowy apel reklamowy pisany z reguły większą czcionką,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

sugestie pobudzające do działania,

−

nadawca reklamy,

−

cena.

Sprzedaż osobista – polega na prowadzeniu między sprzedawcą a kupującym rozmowy

sprzedażowej w czasie, której sprzedawca informuje klienta o zaletach oferowanego produktu
i korzyściach, jakie odniesie kupujący po nabyciu produktu [10, s. 131].

Public

relations

–

zespół

celowo

zorganizowanych

działań, zapewniających

przedsiębiorstwu systematyczne komunikowanie się ze swoim otoczeniem.

Środki wykorzystywane podczas public relations [8, s. 105]:

−

środki identyfikacji przedsiębiorstwa (np. papier firmowy, wizytówki, wystrój wnętrz),

−

informacja telefoniczna,

−

wiadomości drukowane i audiowizualizowane (raporty roczne, biuletyny, slajdy, płyty
CD),

−

aktywność publiczna (sponsorowanie imprez, akcji charytatywnych),

−

pozostałe informacje o firmie oraz inne wydarzenia np.: pokazy, rocznice, konferencje.

Promocja sprzedaży – obejmuje działania, które mają przyczynić się do podniesienia

wartości i atrakcyjności produktu (usługi). Promocja sprzedaży może być stosowana
w krótkim okresie i powinna wywołać relatywnie szybkie efekty w postaci zwiększenia
sprzedaży.

Rys. 34. Stosowanie promocji sprzedaży [10, s.142]

Techniki promocji sprzedaży (techniki aktywizacji sprzedaży) [10, s. 143]:

−

sprzedaż premiowana upominkiem,

−

obniżenie ceny,

−

konkursy, loterie, gry,

−

testowanie produktów.
Sponsoring – polega na dofinansowaniu indywidualnych sportowców, klubów

sportowych, imprez sportowych lub kulturalnych, oświatowych w zamian za możliwość
eksponowania swojego znaku towarowego [8, s.106].

Sformułowanie przez przedsiębiorstwo celów i strategii rozwoju polega na określeniu, co

przedsiębiorstwo  chce  osiągnąć  i  w  jaki  sposób.  Cele  przedsiębiorstwa  powinny  obejmować
również  określenie  udziału  w  rynku  przedsiębiorstwa  oraz  przedsiębiorstw  konkurencyjnych.
Do  przedstawienia  tych zależności, posłużyć może macierz BCG (Boston Consulting Group),
która opisuje udział firmy w rynku w stosunku do konkurencji (Rys. 35) [15, s. 73]:
–  pole „dojne krowy” określa produkty charakteryzujące się stabilnym rynkiem, na którym

firma ma duży udział,

–  pole „psy” określa stabilny rynek, na którym firma ma mały udział,
–  pole „gwiazdy” określa rosnący rynek, na którym firma ma duży udział,
–  pole „znaki zapytania” określa rosnący rynek, na którym firma ma mały udział.

Promocja sprzedaży

Stosowana wobec

klientów

Stosowana wobec sprzedawców

Stosowana wobec

pośredników

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Znaki zapytania

Gwiazdy

Kule u nogi

Dojne krowy

nku

Udział w rynku

Rys. 35. Macierz BCG [15, s. 73]

Strategie marketingowe określają sposób realizacji określonych celów przez

przedsiębiorstwo, składają się z następujących elementów [10, s. 154]:

−

wybór rynku docelowego, który polega na określeniu czyje potrzeby będą zaspokajane
przez przedsiębiorstwo,

−

wybór zestawu narzędzi marketingu stosowanych wobec klientów (produktu, ceny,
dystrybucji i promocji),

−

strategii rozwoju przedsiębiorstwa.
Możliwe są cztery warianty strategii rynkowych dla przedsiębiorstwa (Rys. 36)

[15, s. 91]:
– penetracja rynkowa, przedsiębiorstwo poszukuje możliwości zwiększenia sprzedaży

obecnych produktów na dotychczasowym rynku,

– rozwój rynku, firma poszukuje możliwości zwiększenia sprzedaży poprzez wejście na

nowe rynki z dotychczasowymi produktami,

– rozwój produktu, firma sprzedaje nowy produkt na dotychczasowym rynku,
– różnicowanie (dywersyfikacja), firma sprzedaje nowy produkt na nowym rynku.

Penetracja rynkowa

Rozwój produktu

Rozwój rynku

Dywersyfikacja

obecny

nowy

Produkt

Rys. 36. Macierz Ansoffa [15, s. 91]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Analiza sytuacji rynków docelowych powinna obejmować [10, s. 158]:

–  sytuację polityczno-ekonomiczną,
–  warunki przyrodniczo-demograficzne,
–  poziom postępu naukowo-technicznego,
–  wewnętrzne warunki działania przedsiębiorstwa,
–  warunki współpracy z partnerami na rynku,
–  analizę potrzeb nabywców i ich zachowań na rynku,
–  analizę popytu na oferowane produkty,
–  analizę dziabani firm konkurencyjnych.

Analiza szans i zagrożeń przedsiębiorstwa oraz słabych i mocnych stron (SWOT –

Strengths,  Weaknesses,  Oportunities,  Threats),  polega  na  przewidywaniu  zmian,  jakie  zajdą
w przyszłości  i  określeniu,  które  z  tych  zmian  stwarzają  szanse,  a  które  mogą  być  źródłem
zagrożeń  dla  działalności  firmy.  Analiza  szans  i  zagrożeń  dotyczy  czynników  zewnętrznych
wpływających  na  działalność  przedsiębiorstwa,  natomiast  analiza  słabych  mocnych  stron
dotyczy czynników wewnętrznych przedsiębiorstwa.

Do zewnętrznych źródeł szans i zagrożeń zaliczyć można, m.in.[10, s. 159]:

–  zmiany w zachowaniu klientów,
–  działania firm konkurencyjnych,
–  polityka państwa,
–  obowiązujące przepisy prawne.

Do wewnętrznych źródeł słabych i mocnych stron, zaliczyć można m.in.:

–  warunki współpracy z partnerami na rynku,
–  organizację pracy,
–  poziom kosztów ponoszonych przez przedsiębiorstwo,
–  kwalifikacje personelu,
–  stosowane metody produkcji,
–  stosowane metody zarządzania.

Silne strony

Słabe strony

−

Szanse

Zagrożenia

−

Rys. 37. Analiza SWOT

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Na podstawie wybranego przedsiębiorstwa przetwórstwa mięsnego określ jego słabe

i mocne strony, szanse i zagrożenia rozwoju.

Silne strony

Słabe strony

−

Szanse

Zagrożenia

−

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2)  przeanalizować działalność wybranego przedsiębiorstwa oraz jego otoczenie,
3)  wpisać  do  tabeli,  jakie  są  szanse  i zagrożenia rozwoju  przedsiębiorstwa oraz  jego mocne

i słabe strony.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wzór tabeli,

−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 4

Dla wybranego przedsiębiorstwa przetwórstwa mięsnego określ strategie rozwoju na

rynku, biorąc pod uwagę metody ustalania cen, zależność jakości produktu i ceny, kanały
dystrybucji, rodzaj produktu oraz jego cykl życia na rynku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować podrozdział z poradnika dla ucznia,
2)  przeanalizować działalność wybranego przedsiębiorstwa oraz jego otoczenie,
3)  narysować schemat strategii na plakacie,
4)  zaproponować strategię rozwoju przedsiębiorstwa na rynku.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 5

Dla przedsiębiorstwa przetwórstwa spożywczego z ćwiczenia 3, zaproponuj sposób

prezentacji i sprzedaży produktów wytwarzanych przez to przedsiębiorstwo. Podczas
opracowywania strategii należy uwzględnić takie elementy promocja, jak: reklama, sprzedaż
osobista, promocja sprzedaży, public relations, sponsoring.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Układ komórek organizacyjnych w przedsiębiorstwie i system ich powiązań między sobą,

to
a)  struktura organizacyjna.
b)  komórka organizacyjna.
c)  podstawowe funkcje przedsiębiorstwa.
d)  pomocnicze funkcje przedsiębiorstwa.

2. Funkcje podstawowe w przedsiębiorstwie

a)  są takie same we wszystkich przedsiębiorstwach.
b)  nie są uzależnione od charakteru przedsiębiorstwa.
c)  to zarządzanie zasobami ludzkimi, logistyka.
d)  stanowią główny przedmiot działalności firmy.

3. Schemat przedstawia

a)  strukturę organizacyjną liniową.
b)  strukturę organizacyjną liniowo-sztabową.
c)  strukturę organizacyjną funkcjonalną.
d)  schemat komórki organizacyjnej.

4. Zasada podziału pracy polega na

a) zwiększaniu nakładów w pewnym punkcie osiąga się wynik optymalny, a powyżej

którego następuje jego pogorszenie.

b) podzieleniu zadania, które ma być wykonane na czynności proste.
c) połączeniu wyspecjalizowanych wykonawców w jedną grupę działającą razem, która

będzie zwiększała wyniki pracy.

d) ciągłości pracy.

5. Środki, które są użytkowane przez czas dłuższy od czasu trwania jednego cyklu

produkcyjnego,  i  które  przekazują  w każdym cyklu produkcyjnym cząstkę swej wartości,
to
a)  środki obrotowe.
b)  produkty niezakończone.
c)  środki trwałe.
d)  wyroby gotowe.

6. Amortyzacja to

a) stopniowe zużycie środków trwałych i przenoszenie ich wartości na produkty

wytwarzane za ich pomocą.

b)  wielkość zużycia środka trwałego w ciągu roku, wyrażona w pieniądzu.
c)  procentowe zużycie się środka trwałego w ciągu roku.
d)  wartość środka trwałego w momencie oddania go użytku.

Kierownik

Pracownik I

Pracownik II

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. Za pomocą przeciętnego zużycia materiałów ustalana jest

a)  norma wyrobów gotowych.
b)  norma produkcji niezakończonej.
c)  norma zakupów towarów.
d)  norma zapasów materiałów.

8. Produkcja niepotokowa stosowana jest najczęściej w produkcji

a)  małoseryjnej.
b)  masowej.
c)  jednorodnych wyrobów.
d)  w  której  wykorzystywane  są  maszyny  dostosowane  do  wytwarzania  określonego

wyrobu.

9. Proces planowania, realizowania i kontrolowania sprawnego i efektywnego ekonomicznie

przepływu  surowców,  materiałów,  wyrobów  gotowych  oraz  odpowiedniej  informacji
z punktu pochodzenia do punktu konsumpcji w celu zaspokojenia wymagań klienta, to
a)  produkcja potokowa.
b)  logistyka.
c)  produkcja niepotokowa.
d)  produkcja szeregowa.

10. Zasada wiernego obrazu w rachunkowości polega na

a) przypisaniu wszystkich poniesionych kosztów i osiągniętych przychodów do tych

okresów sprawozdawczych (miesięcy), w których wystąpiły, niezależnie od zapłaty
lub wpływu środków pieniężnych.

b) założeniu, że działalność jednostki gospodarczej będzie kontynuowana w dającej się

przewidzieć przyszłości w niezmienionym istotnie zakresie.

c) odzwierciedlaniu

prawidłowego

wiernego

obrazu

działalności

jednostki

gospodarczej.

d) ewidencji operacji gospodarczych z podziałem na okresy sprawozdawcze (miesiące),

których one dotyczą.

11. Rzeczowy majątek trwały należy do

a)  środków gospodarczych przedsiębiorstwa.
b)  majątku obrotowego.
c)  kapitału własnego.
d)  kapitału obcego.

12. W bilansie majątkowym suma aktywów powinna być

a)  większa od sumy pasywów.
b)  mniejsza od sumy pasywów.
c)  równa sumie pasywów.
d)  mniejsza lub równa sumie pasywów.

13. Dokumentem potwierdzającym dokonanie sprzedaży towaru jest

a)  raport kasowy.
b)  dowód wypłaty.
c)  polecenie przelewu.
d)  faktura VAT.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Analizowanie ekonomicznych uwarunkowań produkcji

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Cholewicka-Goździk K. (red.): Marketing produktów rolno-żywnościowych. FAPA,

Warszawa 1997

2.  Dębski S.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw cz 1. WSiP, Warszawa 1994
3.  Dębski S.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw cz 2. WSiP, Warszawa 1994
4.  Goraj.  L.,  Kruk  K.,  Winter  M.,  Szadkowska-Rucińska  M.  Elementy  Rachunkowości.

FAPA, Warszawa 1998

5. Jabłonka K., Kałuża H., Marcysiak A., Nawrocki T., Szarek S.: Ekonomika w rolnictwie

cz.1. Wydawnictwo REA, Warszawa 2006

6. Klepacki B: Ekonomika i organizacja rolnictwa. WSiP, Warszawa 1999
7. Kożuch A., Mirończuk A.: Podstawy ekonomiki agrobiznesu Cz. I. WSiP, Warszawa

2000

8. Kożuch A.: Ekonomika i organizacja obrotu rolnego. WSiP, Warszawa 1998
9. Krawczyk

Logistyka

przedsiębiorstwie

www.wiedzainfo.pl/wyklady/102/logistyka_w_przedsiebiorstwie.html

10.  Musiałkiewicz J.: Marketing. Ekonomik, Warszawa 2001
11.  Niedzielski E., Łapińska A.: Zarządzanie firmą. WSiP, Warszawa 1999
12.  Nowak  E  :.  Rachunkowość  –  kurs  podstawowy.  Polskie  Wydawnictwo  Ekonomiczne,

Warszawa 1999

13. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 26 sierpnia 2003r. w sprawie prowadzenia

podatkowej księgi przychodów i rozchodów Dz. U. nr 152, poz. 1457

14. Sawicki K. (red.): Rachunkowość finansowa. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,

Warszawa 1999

15. Sznajder M., Przepióra A., Trębacz A.: Marketing produktów rolno-spożywczych.

Poznań. 1997

16. Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług Dz.U. z 2004 nr. Nr 54,

poz. 535

17. Ustawa z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym

od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne Dz.U.98.144.930 ze zm.

18. Ustawa z dnia 29 września 1994r. o rachunkowości, Dz. U. 1994, nr 121, poz. 591

z późn. zm.

19.  Wiśniewski A.: Marketing. WSiP, Warszawa 2001
20.  www.zmduda.pl
21.  Ziętara W.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa rolniczego. FAPA, Warszawa 1998