operator urzadzen przemyslu spozywczego 827[01] o1 02 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Joanna Baran

Posługiwanie się dokumentacją techniczną 827[01].O1.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Tomasz Kacperski
dr inż. Kazimierz Witosław

Opracowanie redakcyjne:
mgr Joanna Baran

Konsultacja:
mgr Radosław Kacperczyk

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 827[01].O1.02
„Posługiwanie się dokumentacją techniczną”, zawartego w programie nauczania dla zawodu
operator maszyn i urządzeń przemysłu spożywczego.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Normalizacja w rysunku technicznym. Informacje techniczne, sposoby

prezentowania

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Formaty arkusza, tabliczka rysunkowa. Podziałki

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Konstrukcja, wzory i wielkość pisma. Rodzaje i grubości linii oraz ich

zastosowanie

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Zasady szkicowania. Cechy i wymagania dobrego szkicowania

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Rzutowanie prostokątne i aksonometryczne

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Widoki, przekroje i kłady

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Zasady wymiarowania przedmiotów na rysunkach

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Oznaczenia w rysunku technicznym

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

4.9. Rysunki wykonawcze, montażowe i schematyczne

4.9.1. Materiał nauczania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.2. Pytania sprawdzające

4.9.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

4.10. Dokumentacja Techniczno-Ruchowa

4.10.1. Materiał nauczania

4.10.2. Pytania sprawdzające

4.10.3. Ćwiczenia

4.10.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności

z zakresu posługiwania się dokumentacją techniczną.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiadomości jakie
powinieneś już posiadać, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

–

cele kształcenia w postaci wykazu umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy
z poradnikiem,

–

materiał nauczania, zawierający niezbędne wiadomości teoretyczne, które ułatwią Ci
przygotowanie się do ćwiczeń,

–

zestaw pytań sprawdzający przed przystąpieniem do ćwiczeń wiedzę, jaką zdobyłeś,

–

ćwiczenia, które umożliwią Ci zweryfikowanie wiadomości teoretycznych oraz
ukształtowanie umiejętności praktycznych,

–

sprawdziany postępów, pozwalające zweryfikować stopień opanowanych wiadomości,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowym zestawem zadań, który sprawdzi stan opanowanej
przez Ciebie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniająca wskazująca Ci książki, które pozwolą Ci rozszerzyć wiadomości
z zakresu tej jednostki modułowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

827[01].O1.01

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej i ochrony środowiska

827[01].O1.03

Stosowanie materiałów konstrukcyjnych w przemyśle

spożywczym

827[01].O1.06

Stosowanie podstawowych technik wytwarzania części

maszyn

827[01].O1.02

Posługiwanie się dokumentacją techniczną

827[01].O1.05

Analizowanie układów elektrycznych

i sterowania w maszynach i urządzeniach

827[01].O1.04

Rozpoznawanie elementów maszyn, urządzeń

i mechanizmów

827[01].O1

Techniczne podstawy zawodu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

rozpoznawać podstawowe przybory kreślarskie,

–

posługiwać się przyborami kreślarskimi,

–

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

interpretować związki wyrażone za pomocą wzorów, wykresów, schematów, diagramów,
tabel,

–

przeliczać różne jednostki miar kątowych,

–

przeliczać różne jednostki miar liniowych,

–

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

wyjaśnić znaczenie techniki w przetwórstwie spożywczym,

–

rozróżnić rodzaje i przeznaczenie informacji technicznej,

–

wyszukać informacje techniczne zawarte w graficznych materiałach informacyjnych,

–

przeanalizować informacje zawarte w tabelach i na wykresach,

–

posłużyć się instrukcjami obsługi i dokumentacją techniczno-ruchową maszyn i urządzeń
stosowanych w przetwórstwie spożywczym,

–

określić cel normalizacji w rysunku technicznym,

–

przygotować przybory kreślarskie i materiały rysunkowe do wykonywania szkiców,

–

wykonać szkice brył geometrycznych w rzutach prostokątnych i aksonometrycznych,

–

wykonać szkice typowych części maszyn,

–

zwymiarować szkice części maszyn,

–

wykonać rysunki typowych części maszyn,

–

odczytać informacje z norm dotyczących rysunku technicznego,

–

odczytać na rysunkach technicznych oznaczenia chropowatości powierzchni, sposób
obróbki, powłoki ochronne oraz tolerancję kształtu i położenia, pasowanie,

–

odczytać rysunki konstrukcyjne i technologiczne,

–

rozróżnić rysunki techniczne: wykonawcze, złożeniowe, zestawieniowe, montażowe,
zabiegowe, operacyjne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Normalizacja

rysunku

technicznym.

Informacje

techniczne, sposoby prezentowania

4.1.1. Materiał nauczania

Normalizacja w rysunku technicznym

Według PN-EN 45020:2007 definicję normy możemy przedstawić następująco:
„Dokument przyjęty na zasadzie konsensusu i zatwierdzony przez upoważnioną

jednostkę organizacyjną ustalający do powszechnego i wielokrotnego stosowania zasady,
wytyczne lub charakterystyki odnoszące się do różnych rodzajów działalności lub ich
wyników i zmierzający do uzyskania optymalnego stopnia uporządkowania w określonym
zakresie. Zaleca się, aby normy były oparte na osiągnięciach zarówno nauki, techniki, jak
i praktyki oraz miały na celu uzyskanie optymalnych korzyści społecznych”.

W Polsce normy ustanawia i upowszechnia do stosowania Polski Komitet

Normalizacyjny (PKN), który współpracuje z Międzynarodową Organizacją Normalizacyjną
ISO.

Wiele Polskich Norm (PN) rysunkowych uzgadnia się z ISO, dlatego rysunek staje się

międzynarodowym językiem technicznym. W katalogu PKN wszystkie obowiązujące
w Polsce normy są podzielone na dziedziny.
Na przykład zapis katalogowy 01. 100.20 należy odczytać następująco:
01dziedzina (Zagadnienia ogólne), 100 grupa tematyczna (Rysunek techniczny), 20 podgrupa
(Rysunek techniczny maszynowy).

Celem normalizacji jest ujednolicenie i uproszczenie nazewnictwa, kształtów, wymiarów,

sposobów przedstawiania (rysowania) przedmiotów, rodzajów zastosowanych materiałów,
metod oraz dokładności wykonania i odbioru technicznego poszczególnych zespołów, całych
maszyn czy urządzeń. Znormalizowane elementy możemy spotkać zarówno w maszynach
i urządzeniach przemysłu spożywczego, jak również w samochodach, dźwigach oraz innych
urządzeniach technicznych. Stosowanie normalizacji ma duże znaczenie gospodarcze,
usprawnia produkcję maszyn, którą prowadzą fabryki i zakłady, ułatwia konstruktorom
opracowywanie nowych maszyn, obniża koszty produkcji, dzięki skróceniu czasu
przygotowania i uruchomienia produkcji oraz w dużym stopniu ułatwia prace montażowe
i naprawcze. Dzięki normalizacji użytkownicy różnych branż mogą bez problemu nabyć
zużytą lub uszkodzoną część. Znormalizowane nazewnictwo ułatwia porozumiewanie się
producentów i użytkowników. Posługiwanie się normami przy wykonywaniu i odczytywaniu
rysunków technicznych jest bardzo wygodne. Przez stosowanie odpowiednich umownych
znaków i linii można wyrazić w prosty sposób myśl techniczną, dzięki czemu rysunek nie jest
skomplikowany, a jednocześnie przejrzysty i czytelny.

Polskie Normy oznaczone są następującymi literami:

–

PN -… - norma własna,

–

PN – EN - … - norma zharmonizowana z normą europejską,

–

PN – ISO - … - norma zharmonizowana z normą międzynarodową.

Przykłady oznaczenia Polskich Norm:

PN – EN 453:2002 Maszyny do przemysłu spożywczego. Mięsiarki do ciasta.

Wymagania z zakresu bezpieczeństwa i higieny.

PN – EN 454:2002 Maszyny do przemysłu spożywczego. Ubijarki i mięsiarki planetarne.

Wymagania z zakresu bezpieczeństwa i higieny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

PN – EN 1672–2:2005 (U) Maszyny do przemysłu spożywczego. Pojęcia podstawowe.

Wymagania z zakresu higieny.

(Norma ta zastępuje PN – EN 1672–2:1992)
PN – EN 1674:2002 Maszyny do przemysłu spożywczego. Wałkowarki do ciasta.

Wymagania z zakresu bezpieczeństwa i higieny.

PN – EN 1678:1999 Maszyny do przemysłu spożywczego. Krajalnice warzyw.

Wymagania z zakresu bezpieczeństwa i higieny.

PN – EN 1974:2000 Maszyny do przemysłu spożywczego. Krajalnice. Wymagania

z zakresu bezpieczeństwa i higieny.

Zagadnienia z rysunku reguluje Polska Norma PN-ISO 10209-1.

PN – EN ISO 5455:1998 Rysunek techniczny. Podziałki.
PN – EN ISO 5456-3 Rysunek techniczny. Metody rzutowania. Część 3: Przedstawianie

aksonometryczne.

Informacje techniczne, sposoby prezentowania

Rysunek jest graficzną formą porozumiewania się między ludźmi. Rysunki zawodowe

wykonywane zgodnie z normami rysunkowymi nazywamy rysunkami technicznymi. Zatem
rysunek techniczny możemy zdefiniować jako graficzny sposób przedstawienia maszyn
i urządzeń lub ich części składowych. Umożliwia on przekazanie w sposób zwięzły i prosty
myśli naukowo-technicznej, zastępuje słowny opis maszyn, części, przedmiotów, wyraża ich
kształty, wielkości, budowę i sposób wykonania [1].

Możemy rozróżnić, w zależności od sposobu przedstawiania następujące rodzaje

rysunków technicznych:
–

rysunek techniczny jest to przedstawienie przedmiotu zgodnie z przyjętymi zasadami,
z zastosowaniem podziałki, z użyciem przyborów kreślarskich,

–

szkic jest to przedstawienie przedmiotu na ogół odręcznie i niekoniecznie w podziałce,

–

schemat czyli rysunek, w którym zastosowano symbole graficzne w celu przedstawienia
zasady działania i budowy maszyny lub mechanizmu,

–

plan czyli przedstawienie rozmieszczenia mechanizmu lub maszyny.

W rysunku technicznym maszynowym stosujemy następujące rodzaje linii: ciągła, ciągła
falista, ciągła zygzakowa, kreskowa, punktowa, dwupunktowa i wielopunktowa. Zgodnie
z PN rozróżniamy następujące odmiany grubości linii:

Tabela 1. Grubość linii rysunkowych [8, s. 23]

Linia cienka

0,13

0,18

0,25

0,35

0,5

0,7

Linia gruba

0,25

0,35

0,5

0,7

1,4

Do wykonywania szkiców i rysunków technicznych, w zależności od przeznaczenia

rysunku, używamy następujących materiałów:
–

papier zwykły w kratkę, linię lub bez nadruków (gramatura papieru, jak w papierze
do drukarek), stosowany na szkice odręczne,

–

karton biały sztywny (brystol) biały, nieprzeźroczysty, o powierzchni szorstkiej
i matowej albo gładkiej i lekko błyszczącej. Używany do wykonywania rysunków
w ołówku i tuszu,

–

szkicówka papier przeźroczysty, o barwie najczęściej jasnoszarej i powierzchni matowej
lub błyszczącej. Używana do wykonywania rysunków w ołówku i tuszu, które mają być
wielokrotnie powtarzane w postaci odbitek na papierze światłoczułym,

–

kalka techniczna do rysowania twardymi ołówkami lub tuszem. Jest to materiał
półprzeźroczysty, o małej wytrzymałości mechanicznej, podczas składania pęka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalecane jest, aby rysunki wykonane na kalce technicznej były zwijane w rulon
i przechowywane w tubie rysunkowej wykonanej z tworzywa lub tektury,

–

papier i kalka milimetrowa służą głównie do rysowania wykresów i w tym celu są
pokryte nadrukowaną siatką milimetrową.
Rysunki wykonujemy ołówkiem i tuszem. Wykonujemy je na różnego typu materiałach,

dlatego należy stosować ołówki o różnych stopniach twardości. Oznaczenie twardości ołówka
składa się z cyfry i dużej litery, np. 2B.

Literą:

–

B oznaczono ołówki miękkie (8B, 7B, 6B, 5B, 4B, 3B, 2B, B) im większa wartość przy
literze B, tym ołówek bardziej miękki,

–

H oznaczono ołówki twarde (6H, 5H, 4H, 3H, 2H, H) – im większa wartość przy literze
H, tym ołówek bardziej twardy,

–

HB, F, Nr2 – oznaczono ołówki średnio twarde.

W rysunku technicznym stosujemy różne grubości linii rysunkowej, ważną sprawą jest

precyzja wykonania linii, dlatego często stosujemy ołówki automatyczne, które nie są
w oprawie drewnianej, dzięki czemu nie musimy strugać takiego ołówka. Do ołówka
automatycznego możemy stosować różnej grubości grafit, jak również wkłady o różnej
twardości oraz średnicy rysika. Ołówki takie nie wymagają ciągłego temperowania,
a w czasie rysowania zachowują tę samą grubość.

Rysunki techniczne wykonuje się również tuszem kreślarskim. Najczęściej stosowanym

tuszem jest tusz czarny. Produkowane są również tusze kolorowe. Podczas wykonywania
rysunku technicznego ołówkiem często zachodzi potrzeba ścierania zbędnych linii. Do tego
celu używa się gumki. Są one produkowane w różnych stopniach twardości. Najlepsze są
gumki miękkie. Do opisywania rysunków tuszem służą pióra redis. Podczas pisania
końcówka pióra redis powinna przylegać do płaszczyzny rysunku, co zapewnia jednakową
grubość pisma.

Do wykonywania rysunków technicznych niezbędne są również przybory rysunkowe.

Możemy do nich zaliczyć:

Przybornik kreślarski – zawiera niezbędny zestaw przyborów, który jest produkowany

w różnych typach, zależnie od liczby i rodzaju zestawionych przyborów. Podstawowy
przybornik kreślarski zawiera:
–

cyrkiel uniwersalny składa się z dwóch ramion, z których jedno jest zakończone
uchwytem do mocowania igły, a drugie wymiennym wkładem, np.: igłą, grafionem,
grafitem; cyrkla takiego używa się do przenoszenia odcinków oraz rysowania okręgów
i ich łuków ołówkiem lub tuszem,

–

przenośnik różni się tym od cyrkla uniwersalnego, że obydwa jego ramiona są
zaopatrzone w igły, służy do odmierzania długości odcinków i przenoszenia ich na papier
rysunkowy,

–

zerownik do rysowania okręgów o małych średnicach,

–

odmierzacz nastawny – spełnia to samo zadanie jak przenośnik,

–

grafion służy do rysowania linii prostych i krzywych,

–

pióra grafitowe,

–

zapasowe igły.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Poniższy rysunek przedstawia przybornik kreślarski.

Rys. 1.

Przybornik kreślarskicyrkiel uniwersalny,przenośnik;cyrkiel
uniwersalny

mały,zerownik,odmierzacz,grafiony,zasobnik

z grafitami [2, s. 31]

Literami oraz c z indeksem 1, 2, 3 itp. oznaczono elementy zamienne do mocowania

w cyrklach, np. do kreślenia tuszem.

Rapidografy przyrządy kreślarskie w postaci pióra, którego użycie pozwala na rysowanie

linii i opisywanie rysunków wykonywanych tuszem.

Liniał rysunkowy przybór rysunkowy służący do wykreślania linii prostych, np. linijka

lub przymiar rysunkowy

Krzywiki - za pomocą krzywików możemy kreślić łuki, należy jednak pamiętać, że ten

sposób nie jest zbyt dokładny.

Trójkąty kreślarskie używa się ich do kreślenia linii pod kątem. Komplet trójkątów

składa się z dwóch sztuk, jeden posiada kąty 90

, 45

a drugi 90

, 60

, 30

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest cel normalizacji w rysunku technicznym?
2. Kto w Polsce ustanawia normy?
3. Jakie rodzaje rysunków są wyszczególnione w PN?
4. Z czego składa się oznaczenie twardości ołówka?
5. Jakie przybory wchodzą w skład przybornika kreślarskiego?
6. Do czego służy krzywik?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Objaśnij, co określają podane oznaczenia norm:

–

PN – EN 453:2002,

–

PN – EN 454:2002,

–

PN – EN 1678:1999,

–

PN – EN 1974:2000,

–

PN – EN ISO 5455:1998,

–

PN – EN ISO 5456-3.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić znaczenie symboli literowych,

2) określić branżę, której dotyczy norma,

3) określić rok wydania i numer normy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wyżej wymienione PN.

Ćwiczenie 2

Dobierz materiały i przybory rysunkowe do szkicowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

2) zidentyfikować materiały i przybory rysunkowe,
3) dobrać przybory rysunkowe do szkicowania,
4) uzasadnić przyjęte rozwiązanie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

komplet materiałów rysunkowych,

–

komplet przyborów kreślarskich.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić co zawiera Polska Norma?



2) sformułować definicje normy?



3) zdefiniować rysunek techniczny?



4) wymienić przybory kreślarskie?



5) wymienić oznaczenia twardości ołówków?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Formaty arkusza, tabliczka rysunkowa. Podziałki

4.2.1. Materiał nauczania

Formaty arkusza

Formatem zasadniczym arkusza jest format A4 o wymiarach 210 x 297mm. Formaty A3,

A2, A1, A0 powstają przez zwielokrotnienie formatu A4. Format A3 = 2A4, format A2 =
2A3 = 4A4, i tak dalej.

Rys. 2.

Wymiary formatów podstawowych.[3, s. 11]

Formaty od A4 do A0 noszą nazwę formatów podstawowych, w odróżnieniu od

formatów pochodnych, tworzonych przez zwielokrotnienie krótszych boków formatów
podstawowych. Oznaczenie formatu pochodnego składa się z oznaczenia formatu
podstawowego i jego wielokrotności (w liczbach całkowitych) A4 x 6.

Rys. 3.

Przykłady formatów pochodnych.[3, s. 11]

Każdy arkusz powinien mieć obramowanie pola rysunku. Obramowanie wykonuje się,

w zależności od wielkości formatu w odległości od 5 do 10mm. od linii obcięcia kopii.
Tabliczka rysunkowa

Tabliczka rysunkowa jest to element rysunku technicznego, która w formie opisu

słownego zawiera istotne informacje o narysowanym przedmiocie. Zawiera takie informacje
jak: nazwę przedmiotu, podziałkę w jakiej został narysowany, materiał, z którego przedmiot
został wykonany, nazwę lub znak przedsiębiorstwa, w którym został wykonany, informacje
dotyczące osób, które opracowały rysunek i go skontrolowały. Na arkuszach formatów od A0
do A3 tabliczki rysunkowe rysowane są w prawym dolnym rogu (arkusze o takich formatach
są usytuowane tylko poziomo). Natomiast arkusz formatu A4 jest usytuowany tylko pionowo,
a więc tabliczka rysunkowa znajduje się na krótszym boku w prawym dolnym rogu rysunku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4.

Tabliczki rysunkowe: a) tabliczka wykazu części, b) tabliczka podstawowa. [8, s. 25]

Podziałki

Podziałki stosuje się wtedy, gdy nie można przedstawić na arkuszu rysunkowym

przedmiotu w jego rzeczywistej wielkości z powodu zbyt dużych lub zbyt małych rozmiarów.
Rysuje się wtedy przedmiot w zmniejszeniu, powiększeniu, czyli w tzw. skali.

Rozróżnia się podziałkę główną, w której zostały wykonane większość rzutów lub

rysunków na arkuszu i podziałki pomocnicze, w których zostały wykonane pewne szczegóły
rysunków zwykle w powiększeniu. Podziałkę główną wpisuje się w odpowiednie pole
w tabliczce rysunkowej, natomiast podziałki pomocnicze umieszcza się nad odpowiednimi
rzutami cząstkowymi szczegółów przedmiotu. Podziałki stosowane w rysunku technicznym
przedstawia poniższa tabela.

Tabela. 2. Podziałki stosowane w rysunku technicznym. [8, s. 24]

Podziałki powiększające

100:1

10:1

50:1

5:1

20:1

2:1

Podziałka naturalna

1:1

1:2

1:5

1:10

1:20

1:50

1:100

1:200

1:500

1:1000

1:2000

1:5000

1:10 000

Podziałki zmniejszające

1:20 000

1:50 000

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest zasadniczy format arkusza i jakie są jego wymiary?
2. W jaki sposób tworzone są arkusze kolejne A3, A2, A1, A0?
3. Jaki jest cel stosowania podziałek rysunkowych?
4. Co zawiera tabliczka rysunkowa?
5. W jakim miejscu na rysunku technicznym umieszczamy tabliczkę rysunkową?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na arkuszu A4 narysuj tabliczkę rysunkową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować arkusz papieru A4,

2) zaprojektować tabliczkę rysunkową,

3) narysować tabliczkę rysunkową.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier rysunkowy,

−

przybory kreślarskie,

−

ołówki,

−

gumka.

Ćwiczenie 2

Na arkuszu A4 narysuj prostokąt o wymiarach 50 x 85 mm w podziałce 1:2.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

2) dobrać przybory rysunkowe do szkicowania,
3) narysować prostokąt w podziałce 1:2 na arkuszu A4.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

komplet materiałów rysunkowych,

–

komplet przyborów kreślarskich.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić format zasadniczy arkusza?



obliczyć, jaki wymiar ma format arkusza A3?



wyjaśnić, do czego służy tabliczka rysunkowa?



wyjaśnić, kiedy stosuje się podziałki?



wyjaśnić, co to jest podziałka naturalna?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Konstrukcja, wzory i wielkość pisma. Rodzaje i grubości

linii oraz ich zastosowanie

4.3.1. Materiał nauczania

Pismo rysunkowe

Do opisywania rysunków technicznych maszynowych stosuje się pismo techniczne.

Rysunek techniczny zawiera oprócz informacji graficznych również opis. Dlatego też
wprowadzono znormalizowane elementy pisma jak: wysokość, grubość, pochylenie.
Wyróżniamy pismo rodzaju A lub rodzaju B. Wysokość pisma zalezy od formatu
opisywanego arkusza. Dla rysunków szkolnych wykonywanych na formatach A3 i A4 zaleca
się następujące wielkości pisma:
–

napisy główne h= 8 i 6 mm,

–

napisy pomocnicze h= 4 i 3 mm,

–

wymiarowanie i uwagi h= 3 mm.
Na rysunkach opisywanych odręcznie stosuje się (według PN-EN ISO 3098-0):

–

pismo rodzaju A, proste (V),

–

pismo rodzaju A, pochyłe (S),

–

pismo rodzaju B, proste (V) – stosowanie zalecane,

–

pismo rodzaju B, pochyłe (S).

Pismo użyte na rysunkach może być pismem pochyłym (α = 75

) i pismem prostym.

Podstawą konstrukcji liter oraz cyfr jest prosta lub pochyła siatka pomocnicza, która ułatwia
kreślenie na niej znaków.

Rys. 5. Siatka pomocnicza prosta i pochyła [8, s.20]

Rys. 6. Konstrukcja odręcznego pisma
technicznego a) rodzaju A, b) rodzaju B
[8, s.20]

Wymiary pisma technicznego rodzaju A przedstawia poniższy rysunek.

Rys. 7. Wymiary pisma technicznego rodzaju A

[8, s. 20]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8.

Pismo rodzaju A i B [5, s. 30]

Linie rysunkowe

Dla uzyskania lepszej czytelności rysunku kreśli się go różnymi liniami. Przy kreśleniu

rysunków technicznych stosuje się następujące rodzaje linii:

–

ciągłą nieprzerywaną, np. linia falista,

–

przerywaną, czyli linię utworzoną z regularnie powtarzającego się takiego samego
elementu graficznego (kreski lub punku), np. linia kreskowa,

przerywana złożoną (przemienną), czyli linię utworzoną z regularnie powtarzających się
takich samych grup elementów graficznych (kresek i punktów), np. linia punktowa.
Zastosowanie różnego rodzaju linii przy wykonywaniu rysunków technicznych przedstawia
poniższa tabela (zgodnie z normą PN – 82/N – 01616).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 3. Zastosowanie różnego rodzaju linii rysunkowych [8, s, 22]

Lp. Rodzaj linii

Rysunek linii

Przeznaczenie linii

Linia ciągła

− widoczne wyraźne zarysy

i krawędzie na widokach
i przekrojach przedmiotów
(i obiektów budowlanych),

− linie przyjęte do wyrażenia

podstawowych danych (np.
na rysunkach technicznych,
wykresach i mapach),

− linie wymiarowe, linie

odniesienia,

linie

wynoszące

Linia

ciągła

zygzakowata

lub

falista

− urwania przedmiotów,

− oddzielenie widoku od

przekroju

Linia kreskowa

− niewidoczne

zarysy

krawędzie

przedstawionych
przedmiotów,

zakryte

innym przedmiotem lub
jego częścią,

− linie przyjęte do wyrażenia

drugorzędnych danych

Linia punktowa

− linie wyobrażalne, np. osie

symetrii,

− osie rozdzielające

− (w przypadku obiektów

budowlanych),

− - płaszczyzny przekroju

Linia dwupunktowa

− skrajne położenie części

ruchomych,

− zarys części przyległych,

− ograniczenie powierzchni

niezbędnych do obsługi
urządzenia

Grubość linii należy dostosować do rodzaju, wielkości i podziałki rysunku. Rozróżnia się

trzy odmiany linii rysunkowych pod względem grubości: cienką, grubą i bardzo grubą.

Grubość linii należy dobrać głównie w zależności od wielkości rysowanego przedmiotu,

stopnia złożoności jego budowy i przeznaczenia rysunku. Wybrane grupy grubości linii
powinny być jednakowe dla wszystkich rysunków wykonywanych na jednym arkuszu
i w jednakowej podziałce.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela. 4. Grubość linii rysunkowych w mm [3, s. 13]

Grupa linii

Nazwa linii

Bardzo gruba

1,0

1,4

2,0

Gruba

0,5

0,7

1,0

1,4

Cienka

0,18

0,25

0,35

0,5

Odstępy między kreskami w liniach kreskowych, miedzy kreska i punktami w liniach

punktowych oraz między punktami w liniach dwukropkowych zależą od grubości linii
i powinny wynosić:
–

dla linii o grubości do 0,35 mm co najmniej czterokrotną grubość linii,

–

dla linii o większej grubości co najmniej 2 mm.
Linie kreskowe i punktowe powinny zaczynać się i kończyć kreskami. Linie kreskowe

i punktowe powinny przecinać i łączyć się kreskami. Załamania i wygięcia linii kreskowych
i punktowych należy wykonywać kreskami. W równoległych liniach kreskowych punktowych
położonych blisko siebie przerwy między elementami linii powinny być wzajemnie
przesunięte. Dotyczy to także zygzaków w równoległych liniach zygzakowych.

Rys. 9. Prawidłowe rysowanie: a), c) łączących się i przecinających linii ciągłych, punktowych

i kreskowych, d), e) równoległych linii ciągłych, kreskowych, punktowych i zygzakowych
[3, s. 13]

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie przeznaczenie ma pismo techniczne?
2. Jakie znasz rodzaje pisma technicznego?
3. Jakie zastosowanie mają różnego rodzaju linie rysunkowe?
4. Jakie elementy rysujemy linią ciągłą?
5. Jakie elementy rysujemy linią ciągłą zygzakowatą?
6. Jakie przeznaczenie na rysunku technicznym ma linia punktowa?
7. Jak powinny zaczynać się i kończyć linie punktowe?
8. Jak powinny się przecinać linie kreskowe?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykorzystaj tabliczkę rysunkową z ćwiczenia 1 rozdziału 4.2. i uzupełnij ją pismem

technicznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować arkusz papieru A4 z ćwiczenia 1 z rozdziału 4.2,

2) opisać pismem technicznym tabelkę rysunkową.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

papier rysunkowy,

–

przybory kreślarskie,

–

ołówki,

–

gumka.

Ćwiczenie 2

Narysuj na arkuszu papieru format arkusza A4, dorysuj do niego ramkę. Linią ciągłą

cienką narysuj prostokąt o wymiarach 60 x 100.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przygotować arkusz papieru,

2) wymierzyć format arkusza A4,
3) wyznaczyć i narysować ramkę,
4) narysować prostokąt.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

papier rysunkowy,

–

przybory kreślarskie,

–

ołówki,

–

gumka.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić rodzaje pisma technicznego?



wymienić rodzaje linii rysunkowych?



wymienić grubości linii rysunkowych?



określić zastosowanie linii rysunkowych?



narysować linią cienką płaski przedmiot?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Zasady

szkicowania.

Cechy

wymagania

dobrego

szkicowania

4.4.1. Materiał nauczania

Szkicowanie figur płaskich

Płaskie przedmioty o jednakowej grubości przedstawia się na szkicu w sposób taki, jak

gdyby leżały na płaszczyźnie rysunku. Zarysy krawędzi szkicowanych przedmiotów są
przeważnie odcinkami prostych przecinających się po różnymi kątami lub łukami kół innych
krzywych. Grubość płaskich przedmiotów uwidacznia się cyfrą umieszczona wewnątrz
zarysu, poprzedzając ją znakiem mnożenia (X). Najprostszym przypadkiem szkicowania jest
odwzorowanie przedmiotu w jego rzeczywistych wymiarach.

Rys. 10.

Szkice przedmiotów o zarysach prostych [2, s. 15]

Rys. 11.

Szkicowanie przedmiotów o zarysach zaokrąglonych [2, s. 15]

Szkicowanie brył geometrycznych

Rysując przedmioty o zmiennej grubości i złożonych kształtach, na szkicu należy ukazać

tzw. trzeci wymiar. Na poniższym rysunku jest przedstawiony przedmiot w kształcie płytki
prostokątnej z otworem i użebrowaniem. Przedmiot został najpierw naszkicowany w sposób
poglądowy (rys. 12.a) według zasad Demetrii ukośnej. Rysunek 12.b przedstawia te płytkę
jak gdyby przyłożoną do powierzchni arkusza rysunkowego (położenie I), a rys. 12.c
obróconą o 90

w kierunku do patrzącego (położenie II). Płytka została jak gdyby przetoczona

po płaszczyźnie rysunku z jednego do drugiego położenia. Otrzymany szkic składa się
z dwóch widoków przedmiotu: widoku z przodu i widoku z góry. Są to tzw. rzuty prostokątne
płytki [2].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 12. Szkic płytki z otworami i użebrowaniem: a) rysunek pogladowy, b) widok

z przodu, c) widok z góry [2, 18]

Szkicowanie części maszynowych obrotowych

Szkic części maszynowej obrotowej rozpoczyna się od narysowania osi symetrii. Jeśli na

szkicu przedstawia się wymiary i przed wymiarami średnic powierzchni obrotowych zostanie
wpisany znak Ø, drugi widok staje się niepotrzebny.

Rys. 13. Szkice przedmiotów obrotowych [2, s. 26]

Szkicowanie linii poziomych, pionowych, ukośnych, okręgów, elips i łuków

Przedmioty, które odwzorowujemy na rysunku technicznym, mają bardzo często złożone

kształty. Na ich kształt składają się najczęściej: linie proste, okręgi, łuki, owale oraz
różnorodne kombinacji tych elementów.

Do prawidłowego wykreślania wzajemnego położenia tych elementów stosuje się zasady

konstrukcji geometrycznych. Poniżej przedstawione zostaną przykłady następujących
konstrukcji geometrycznych:

–

rysowanie linii prostych,

–

rysowanie linii prostopadłych,

–

rysowanie linii ukośnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

rysowanie okręgów,

–

rysowanie elips,

–

rysowanie łuków.

Rys. 14.

Rysowanie linii prostych równoległych [4, s. 30]

Rys. 15.

Rysowanie linii prostopadłych [4, s. 30]

Rys. 16. Wykreślanie kątów [4, s. 33]

Rys. 17. Wykreślanie łuków [4, s. 35]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 18. Wykreślanie okręgów [4, s. 36-37]

Rys. 19. Wykreślanie elipsy [5, s. 49]

Cechy i wymagania dobrego szkicowania

Szkic jest przedstawieniem przedmiotu, wykonanym odręcznie i stanowi podstawę do

wykonania rysunku. Do wykonywania szkiców najczęściej używa się papieru w kratkę lub
papieru zwanego brystolem. Zalecanymi ołówkami do szkicowania są ołówki grafitowe
miękkie oznaczone symbolami B do 4B.

Płaskie przedmioty o jednakowej grubości przedstawia się na szkicu w sposób taki, jak

gdyby leżały na płaszczyźnie rysunku. Zarysy krawędzi szkicowanych przedmiotów są
przeważnie odcinkami prostych, przecinających się pod różnymi kątami lub łukami kół oraz
innych krzywych. Najprostszym przypadkiem szkicowania jest odwzorowanie rysunkowe
przedmiotu w jego rzeczywistych wymiarach. Nie zawsze jest to możliwe. Dlatego zazwyczaj
przedmiot zbyt duży szkicuje się w proporcjonalnym zmniejszeniu, a zbyt mały
w proporcjonalnym zwiększeniu względem odpowiednich wymiarów naturalnych. Szkic
powinien być wykonany tak, żeby można było na jego podstawie wyobrazić sobie
odwzorowywany przedmiot i poprawnie sporządzić jego rysunek wykonawczy oraz jak to się
często zdarza – użyć go bezpośrednio jako rysunku wykonawczego. Szkic musi zawierać
wszystkie informacje niezbędne do wykonania przedmiotu. Szkice wykonane niestarannie,
traktowane przez szkicujących jako „brudnopis”, są bezwartościowe. Do szkicowania zalicza
się następujące czynności:
–

dokonanie analizy szkicowanego przedmiotu,

–

wykonanie szkicu (w czterech etapach),

–

opisanie wykonanego szkicu,

–

sprawdzenie szkicu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 20.

Etapy szkicowania [5, s. 20]

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są zasady szkicowania figur płaskich?
2. Jakie są zasady szkicowania brył geometrycznych?
3. Jakie są zasady szkicowania okręgów?
4. Jakie są cechy dobrego szkicowania?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Naszkicuj przedmiot otrzymany od prowadzącego zajęcia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

2) dokonać analizy szkicowanego przedmiotu,

3) zaplanować etapy szkicowania,

4) wykonać szkic,

5) opisać wykonany szkic,

6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

eksponaty i modele,

–

przybory kreślarskie,

–

ołówki,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

gumka.

Ćwiczenie 2

Stosując konstrukcje geometryczne narysuj na formacie A4 połączenie dwóch prostych

przecinających się pod katem 60

łukiem o promieniu r = 30 mm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przygotować arkusz papieru,

2) narysować ramkę,
3) narysować i opisać tabliczkę rysunkową,
4) narysować położenie linii prostych,
5) narysować, stosując zasady konstrukcji geometrycznych łuk o zadanym promieniu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

papier rysunkowy,

–

linijka,

–

kątomierz,

–

cyrkiel,

–

ołówek,

–

gumka.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

dobrać format arkusza rysunkowego?



wykonać konstrukcję geometryczną?



posłużyć się przyborami kreślarskimi?



dokonać analizy szkicowanego przedmiotu?



naszkicować przedmiot płaski?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Rzutowanie prostokątne i aksonometryczne

4.5.1. Materiał nauczania

Chcąc przedstawić figurę płaską lub bryłę geometryczną na płaszczyźnie rysunku

najczęściej wybiera się metodę rzutowania. Figurą płaską nazywamy taką figurę, w której
jeden z wymiarów w stosunku do jego pozostałych wymiarów jest niewielki. Nazwą bryła
określa się przedmiot, dla którego można określić trzy wymiary: długość y, wysokość z oraz
szerokość x.

Przedstawiając na rysunku figurę płaską można ją bez problemu odwzorować na

płaszczyźnie papieru, między dwiema osiami zawartymi na płaszczyźnie kartki. Chcąc
przedstawić bryłę na papierze, pojawia się problem. Dlatego też korzystamy wówczas
z metody rzutowania figur.

Wyróżnia się:

–

rzutowanie prostokątne,

–

rzutowanie aksonometryczne.
Rzutowanie polega na sprowadzeniu poszczególnych punktów rysowanego przedmiotu

na płaszczyznę rzutów, czyli rzutnie, tj. na płaszczyznę arkusza rysunkowego.

Rzutowanie prostokątne
W Polsce oraz wielu innych krajach obowiązuje rzutowanie prostokątne metodą

europejską – E. Polega ona na wyznaczeniu rzutów prostokątnych przedmiotu, na wzajemnie
prostopadłych rzutniach. Przedmiot rzutowany znajduje się między obserwatorem i rzutnią.

Wyróżniamy rzuty w zależności od kierunku rzutowania:

–

w kierunku A – rzut z przodu (rzut główny),

–

w kierunku B – rzut z góry,

–

w kierunku C – rzut z lewej strony,

–

w kierunku D – rzut z prawej strony,

–

w kierunku E – rzut z dołu,

–

w kierunku F – rzut z tyłu.

Rys. 21..

Układ rzutów według metody E. [3, s.33

Warunkiem do prawidłowego rzutowania prostokątnego jest zachowanie kątów prostych

między prostą rzutującą, płaszczyzną rzutu (rzutnią) oraz między dodatkowymi
płaszczyznami rzutu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 22. Zasady rzutowania prostokątnego [8, s.27]

W rysunku technicznym za pomocą rzutów poszczególnych punktów wyznacza się figury

trójwymiarowe (bryły), możemy zatem takie figury ukazać za pomocą trzech rzutów
prostopadłych. Przykład rzutowania walca i stożka przedstawia poniższy rysunek.

Rys. 23. Rzuty brył na trzy rzutnie: b) walca, c) stożka.[7, s. 71]

Ważne jest to, aby podczas rysowania przedmiot przedstawić w rzucie głównym, od tej

strony, która przedstawia najwięcej charakterystycznych cech przedmiotu. Należy również
pamiętać o tym, by przedstawić przedmiot w tylu rzutach, ile jest potrzebnych do
jednoznacznego odwzorowania przedmiotu na rysunku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rzutowanie aksonometryczne

W odróżnieniu od rzutowania prostokątnego, rzutowanie aksonometryczne umożliwia

przedstawienie przedmiotu we wszystkich trzech wymiarach, z ukazaniem jego długości,
szerokości i wysokości w jednym poglądowym rzucie.

Wyróżniamy rzuty aksonometryczne:

–

izometryczne (jednowymiarowe),

–

dimetryczne ukośne (dwuwymiarowe),

–

dimetryczne prostokątne.
Najprostszą metodą rysowania są rzuty ukośne, natomiast najbardziej naturalnie

wyglądają rysunki w rzucie dimetrycznym prostokątnym.

Rys. 24.

Układ osi współrzędnych: a) rzut izometryczny, b) rzut dimetryczny ukośny,
c) rzut dimetryczny prostokątny [3, s. 183, 184, 186]

W rzutowaniu aksonometrycznym musimy pamiętać o tym, że główne krawędzie

przedmiotu rysuje się równolegle do osi współrzędnych, stosując obowiązujące podziałki
podane nad osiami. Przykłady figur narysowanych w rzutach aksonometrycznych.

Rys. 25. Rzut izometryczny [3, s. 183]

Rys. 26. Rzuty dimetryczne a) ukośny, b) prostokątny [3, s. 184, 186]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są metody odwzorowania przedmiotu na płaszczyźnie wykonane z jego kilku stron?
2. Na czym polega rzutowanie prostokątne?
3. Jakie znasz rodzaje rzutowania aksonometrycznego?
4. W jakich rysunkach najczęściej spotykamy rzutowanie aksonometryczne?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Od nauczyciela otrzymasz przedmiot. Narysuj go na arkuszu papieru A4 w rzucie

prostokątnym. Pamiętaj o odpowiednim doborze grubości i rodzaju linii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zmierzyć wymiary przedmiotu,
2) narysować osie symetrii,
3) narysować kształt przedmiotu stosując linię ciągłą cienką,
4) narysować kontur przedmiotu stosując linię ciągłą grubą,
5) usunąć zbędne linie z rysunku,
6) narysować i opisać tabliczkę rysunkową.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

modele brył,

–

arkusz papieru,

–

przybory kreślarskie,

–

ołówki,

–

gumka.

Ćwiczenie 2

Od nauczyciela otrzymasz przedmiot. Dobierz format arkusza oraz wybierz jeden

z układów osi i narysuj przedmiot w rzucie aksonometrycznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zmierzyć wymiary przedmiotu,
2) dobrać format arkusza papieru,
3) wybrać układ osi,
4) narysować przedmiot w rzucie aksonometrycznym z wykorzystaniem przyborów

kreślarskich,

5) narysować tabliczkę rysunkową i opisać ją.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

modele brył,

–

arkusz papieru,

–

przybory kreślarskie,

–

ołówki,

–

gumka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

narysować figurę płaską w rzucie prostokątnym?



narysować bryłę w rzucie prostokątnym?



narysować bryłę w rzucie aksonometrycznym?



dobrać układ osi do rzutowania aksonometrycznego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Widoki, przekroje i kłady

4.6.1. Materiał nauczania

Rzutami przedmiotów mogą być zarówno widoki, przedstawiające ich zewnętrzne

kształty, jak i przekroje, które pokazują budowę wewnętrzną przedmiotów. Zarys i krawędzie
widoczne na widokach i przekrojach przedmiotu należy narysować linią grubą. W przypadku
łagodnych zaokrągleń linii przejściowych nie doprowadza się ich do zarysu przedmiotu. Do
odwzorowania krawędzi niewidocznych stosuje się linie kreskowe cienkie.

Rys. 27. Widok i przekrój przedmiotu [3, s. 35]

Zasady wykonywania przekrojów

Przekrój wykonujemy poprzez przecięcie wyobrażalną płaszczyzną przedmiotu

i odrzucenie tej części przedmiotu, która znajduje się przed płaszczyzną przekroju.
Powstawanie przekroju przedstawia poniższy rysunek.

Rys. 28.

Przykład wykonania przekroju części: a) powstawanie przekroju i jego rzutu,
b) rysowanie przekroju. [8, s. 38]

Płaszczyznę przekroju oznacza się dwoma krótkimi odcinkami linii grubej. Kierunek

rzutowania oznaczamy przy pomocy strzałek. Przy strzałkach piszemy duże litery np. A-A
oznaczające kolejny przekrój. W zależności od ilości płaszczyzn tnących rozróżniamy:
–

przekrój prosty (przy jednej płaszczyźnie tnącej),

–

przekrój złożony (przy kilku płaszczyznach tnących), nosi również nazwę łamanego lub
stopniowego.
W przekrojach złożonych każdą część kreskujemy inaczej (w różnych kierunkach).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 29.

Przekrój łamany [8, s. 40]

Położenie płaszczyzny przekroju oznaczamy w rzucie dwiema krótkimi grubymi

kreskami nie przecinającymi zarysu przedmiotu oraz strzałkami wskazującymi kierunek
rzutowania przekroju, umieszczonymi w odległości 2 ÷ 3mm od zewnętrznych końców
kresek. Płaszczyzna przekroju oznaczona jest dwiema jednakowymi wielkimi literami, które
umieszcza się obok strzałek, natomiast nad rzutem przekroju jeszcze raz umieszcza się te
litery, rozdzielając je poziomą kreską. Sposób ten dotyczy kreskowania przedmiotów
wykonanych ze stali, żeliwa, metali kolorowych. Natomiast inne materiały mają inne
znormalizowane oznaczenia. Przekroje przedmiotów o bardzo cienkich, o grubości około
2mm możemy zaczernić.

Tabela. 5. Oznaczenia materiałów na rysunkach technicznych [3, s. 39]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kłady przekrojów

Kłady przekrojów przedstawiają figury płaskie w płaszczyźnie przekroju poprzecznego.

Rozróżniamy kłady miejscowe i przesunięte. Miejscowy kład przekroju otrzymujemy przez
obrót o 90

płaszczyzny przekroju dookoła osi symetrii przekroju tak, aby część przekroju

znajdująca się przed obrotem bliżej patrzącego znalazła się z lewej strony osi albo nas nią.
Zarys kładu miejscowego rysuje się linią cienką. Kład przekroju przesunięty otrzymuje się
przesuwając kład miejscowy wzdłuż śladu płaszczyzny przekroju poza zarys przedmiotu.
Zarys kładu przesuniętego rysuje się linią grubą.

Rys. 30. a) i b) Miejscowe kłady przekrojów, c) i d) Kłady przekrojów rozwiniętych [2, s. 105]

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co przedstawia widok przedmiotu?
2. Co przedstawia przekrój przedmiotu?
3. Jak wykonać przekrój przedmiotu?
4. Jakie znasz rodzaje przekroi przedmiotu?
5. Jakie rozróżniasz kłady przekroju?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na rysunku został przedstawiony przedmiot w rzucie głównym i przekroju, ukazującym

jego wewnętrzną strukturę. Korzystając z zaznaczonej płaszczyzny przekroju narysuj przekrój
A – A.

Rys. 1. Rysunek do ćwiczenia 1

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać treść zadania i przeanalizować rysunek,
2) przygotować odpowiedni format arkusza rysunkowego,
3) sporządzić przekrój A-A przedmiotu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

papier rysunkowy,

–

przybory kreślarskie,

–

ołówki,

–

gumka.

Ćwiczenie 2

Na rysunku został przedstawiony przedmiot w rzucie głównym. Korzystając

z zaznaczonej płaszczyzny przekroju narysuj przekrój A – A.

Rys. 1. Rysunek do ćwiczenia 2

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować rysunek,
2) przygotować format arkusza rysunkowego,
3) sporządzić przekrój A-A przedmiotu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

papier rysunkowy,

–

przybory kreślarskie,

–

ołówki,

–

gumka.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

rozróżnić widok od przekroju?



wyjaśnić, jak powstaje przekrój przedmiotu?



oznaczyć przekrój na rysunku?



4) rozróżnić, z jakiego materiału został wykonany przedmiot wykonany

w przekroju?



5) wyjaśnić, jak powstaje kład przekroju?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Zasady wymiarowania przedmiotów na rysunkach

4.7.1. Materiał nauczania

Rysunek techniczny przedmiotu przedstawiony w rzutach, pokazuje nam jego kształt.

Aby móc wykonać ten przedmiot, powinniśmy znać jego wymiary. Potrzebny jest do tego
wymiar rysunkowy, który określa wielkość liniową (bądź kątową) wyrażoną w określonych
jednostkach miary (np. mm). Na rysunku technicznym wymiary określa się graficznie za
pomocą zespołu linii, cyfr i znaków. Wymiarowanie jest to podawanie wymiarów
przedmiotów na rysunkach technicznych za pomocą linii, liczb i znaków wymiarowych.

Wymiar rysunkowy składa się z następujących elementów:

–

linii wymiarowej,

–

pomocniczej linii wymiarowej,

–

liczby wymiarowej,

–

znaków wymiarowych.

Rys. 31. Określenia stosowane przy wymiarowaniu i sposoby przedstawiania wymiarów: a) za

pomocą liczby wymiarowej, b) za pomocą znaku wymiarowego, c) wymiar wysokości
(lub głębokości) [7, s. 79]

Linie wymiarowe

Linie wymiarowe rysuje się cienką ciągłą linią i ogranicza się je najczęściej grotami,

a niekiedy również kreskami lub kropkami. Liniami wymiarowymi nie powinny być linie
zarysu przedmiotu, osie symetrii oraz linie pomocnicze. Linie wymiarowe nie powinny się
przecinać, jedynym przypadkiem przecięcia są linie wymiarowe średnice okręgów
współśrodkowych.

Pomocnicze linie wymiarowe rysujemy linią cienką ciągłą, nie powinny się wzajemnie

przecinać oraz nie powinny przecinać linii wymiarowych.

Rys. 32. Sposób rysowania linii wymiarowych i pomocniczych linii wymiarowych [8, s. 43]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Liczby wymiarowe

Liczby wymiarowe występujące w jednym arkuszu rysunkowym należy pisać cyframi

o jednakowej wysokości. Umieszcza się je nad liniami wymiarowymi, w pobliżu środka linii
wymiarowej. Nie powinno się przecinać liczb wymiarowych żadnymi liniami. Liczby
wymiarowe wyrażają długość, którą podajemy w milimetrach, nie podajemy jednak
oznaczenia mm, zaś wartości katów podajemy w stopniach, minutach oraz sekundach.

Rys. 33. Prawidłowe rozmieszczenie liczb wymiarowych [2, s. 77]

Znaki wymiarowe

Do opisania rysunku technicznego stosuje się również znaki wymiarowe. Dzięki nim

możemy zidentyfikować kształt oraz odczytać rysunek. Znaki wymiarowe umieszczamy
przed liczbami wymiarowymi.

Tabela. 6. Znaki wymiarowe.[2, s. 80]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady wymiarowania

Zapoznanie się z zasadami prawidłowego wymiarowania przedmiotów pozwoli na

poprawne wymiarowanie. Zasady te obowiązują w sposób bezwzględny. Są one następujące:
–

zasada pomijania wymiarów oczywistych – pomijamy wymiary kątów wynoszących 0°
lub 90° pomijamy wymiary elementów symetrycznie rozmieszczonych w stosunku do osi
symetrii, pomijamy podziałki elementów równomiernie rozmieszczonych na okręgu,

–

zasada nie powtarzania wymiarów – nie powtarzamy wymiarów w tym samym rzucie,
ani w różnych rzutach tego samego przedmiotu,

–

zasada grupowania wymiarów – wymiary dotyczące tego samego detalu konstrukcyjnego
przedmiotu: rowka, występu, występujące na jednym rzucie powinny być zgrupowane.

Rys. 34. Przykłady wymiarowania części maszynowych [2, s. 83]

Tolerancja kształtu i położenia

Przez pojęcie tolerowania wymiarów należy rozumieć określenie przy wymiarach

nominalnych ich granicznych odchyłek. Określają one w sposób jednoznaczny pole tolerancji.
Na tym polu powinien znaleźć się żądany wymiar nominalny. Konieczność stosowania
tolerancji wynika z nieuchronności uzyskiwania podczas różnego rodzaju obróbek, pewnych
błędów wymiarów nominalnych. Na rysunku technicznym podaje się tolerancję wymiaru tuż
za żądanym wymiarem i poprzedza znakiem + lub np.:

−

Oznaczenie tolerancji kształtu i położenia zawiera: znak tolerancji, wartość tolerancji

w milimetrach oraz literowe oznaczenie elementu odniesienia. Wpisuje się te dane w ramkę
prostokątną podzielona na dwie lub trzy części.

Rys. 35. Oznaczenie tolerancji na rysunku [9, s. 36]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pasowanie

Pasowanie jest to dobieranie elementów, przeważnie wałka i otworu o jednakowym

wymiarze nominalnym. Pasowanie rozpatrywane jest przy współpracy wałka i otworu, przy
występującym luzie (dodatnia lub równa zeru różnica wymiarów otworu i wałka przed
połączeniem) oraz wcisku (wartości bezwzględnej ujemnej różnicy wymiarów otworu i wałka
przed połączeniem).

Rozróżnia się następujące rodzaje pasowań:

–

luźne zapewniony jest zawsze luz lub może być równy zero,

–

ciasne zapewniony jest zawsze wcisk,

–

mieszane może występować zarówno wcisk, jak i luz.
Wyróżniamy dwa sposoby pasowań normalnych:

–

pasowanie według zasady stałego otworu – polega na dobieraniu odpowiednich luzów
lub wcisków, które wynikają z połączenia otworu podstawowego z wałkiem o różnych
położeniach pól tolerancji,

–

pasowanie według zasady stałego wałka – polega na dobieraniu odpowiednich luzów lub
wcisków, które wynikają z połączenia wałka podstawowego z otworami o różnych
położeniach pól tolerancji.

Rys. 36. Graficzne przedstawienie tworzenia pasowań: a) wg zasady stałego otworu, b) wg zasady

stałego wałka. [2, s. 249]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tolerowanie normalne

Tolerowaniem normalnym nazywa się tolerowanie wymiarów przez dobranie

odpowiednich odchyłek z norm. Stosowane są różne sposoby tolerowania wymiarów:
–

za pomocą tolerowania symbolowego, symbol pisze się literami i cyframi,

–

za pomocą tolerowania liczbowego, za wymiarem nominalnym wpisuje się odchyłki
graniczne,

–

za pomocą tolerowania mieszanego przy zastosowaniu symboli i odchyłek granicznych.

Rys. 37.

Przykłady tolerowania wymiarów: a) za pomocą symboli z normy, b) za pomocą
odchyłek liczbowych, c) za pomocą symboli i odchyłek, d) za pomocą wymiaru
granicznego. [8, s. 52]

Tolerowanie swobodne

Tolerowaniem swobodnym nazywamy tolerowanie wymiarów przez dobranie wartości

odchyłek według uznania konstruktora. Tolerowanie swobodne jest zawsze tolerowaniem
liczbowym.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Do czego służy wymiarowanie?
2. Z jakich elementów składa się wymiar rysunkowy?
3. Jak powinny wyglądać liczby wymiarowe na rysunku technicznym?
4. Jakie znasz zasady wymiarowania?
5. Jak oznaczamy tolerancje na rysunku?
6. Jakie znasz rodzaje pasowań?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na rysunku został przedstawiony wałek. Twoim zadaniem jest jego zwymiarowanie.

Rys. 1. Rysunek do ćwiczenia 1

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować rysunek,
2) przygotować format rysunku,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) narysować przedmiot na formatce rysunkowej posługując się przyborami kreślarskimi,
4) ustalić bazy wymiarowe, od których będą wyprowadzane wymiary,
5) wpisać liczby i symbole wymiarowe,
6) sprawdzić, czy wszystkie elementy przedmiotu zostały zwymiarowane.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusz papieru,

–

przybory kreślarskie,

–

ołówki,

–

gumka.

Ćwiczenie 2

Na przedstawionym rysunku zostały złamane zasady wymiarowania. Znajdź te błędy

i narysuj poprawiony i zwymiarowany rysunek.

Rys. 1. Rysunek do ćwiczenia 2

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować rysunek,
2) przygotować formatkę rysunkową,
3) narysować przedmiot na formatce rysunkowej posługując się przyborami kreślarskimi,

z uwzględnieniem błędu,

4) wpisać liczby i symbole wymiarowe,
5) sprawdzić, czy wszystkie elementy przedmiotu zostały zwymiarowane.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

papier rysunkowy,

–

przybory kreślarskie,

–

ołówki,

–

gumka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zwymiarować wałek?



znaleźć błędne wymiarowanie na rysunku technicznym?



zastosować znaki wymiarowe na rysunku technicznym?



zastosować zasadę niepowtarzania wymiarów?



wyjaśnić, na czym polega zasada grupowania wymiarów?



określić celowość stosowania tolerancji kształtu?



7) wyjaśnić, na czym polega zasada pasowania wg zasady stałego

wałka?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Oznaczenia w rysunku technicznym

4.8.1. Materiał nauczania

Oznaczenie chropowatości powierzchni

Na rysunkach technicznych oznacza się dopuszczalną chropowatość powierzchni w tym

celu, by podczas jego wykonania uzyskać odpowiednie właściwości przedmiotu. Oznaczanie
chropowatości powierzchni na rysunkach technicznych składa się z następujących elementów:
–

znaku chropowatości,

–

wartości liczbowej parametru R

lub R

średnia arytmetyczna profilu chropowatości,

wysokość chropowatości wg 10 punktów),

–

oznaczeń dodatkowych (sposobu obróbki).

Rys. 38. Przykłady oznaczeń chropowatości [3, s.86]

Rys. 39. Przykład oznaczenia chropowatości powierzchni oraz sposobu obróbki [3, s.87]

Na rysunku technicznym oznaczając obróbkę cieplną podaje się następujące informacje:

–

rodzaj obróbki cieplnej (nawęglać, hartować),

–

głębokość warstwy utwardzonej w milimetrach,

–

twardość z odchyłkami.
Gdy przedmiot ma być pokryty jednolitą powłoką, jej oznaczenie określa się

w wymaganiach technicznych.

Oznaczanie kierunkowości struktury powierzchni

Kierunkowość struktury powierzchni jest podawana w przypadkach szczególnych, gdy

dla danej powierzchni istotne znaczenie mają ślady obróbki. Rodzaj kierunkowości struktury
oznaczamy za pomocą symboli graficznych, podanych w poniższej tabeli.

Oznaczenie graficzne rysuje się liniami ciągłymi cienkimi, a oznaczenia literowe

pismem prostym. Symbol graficzny kierunkowości występuje zawsze z oznaczeniem
chropowatości. Umieszcza się go z prawej strony znaku chropowatości bezpośrednio przy
rozpatrywanej powierzchni i podaje zawsze jednocześnie sposób obróbki (słownie) nad półką
znaku chropowatości.

Rys. 40.

Przykład oznaczenia kierunkowości struktury powierzchni [2, s. 142]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 7. Oznaczenia graficzne kierunkowości struktury powierzchni [2, s. 141]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oznaczanie obróbki cieplnej i cieplno-chemicznej

Na rysunkach technicznych obróbkę cieplną i cieplno-chemiczną oznacza się przez

podanie wymagań dotyczących właściwości materiału po obróbce. Dotyczy to np. żądanej
twardości materiału (HRC, HB) lub określenia innych właściwości mechanicznych. Jeśli
wymagania te dotyczą całego przedmiotu wówczas podaje się je nad tabliczką,
np.: HRC 40±2 lub Nawęglać h 1±0,2 (gdzie h- głębokość warstwy nawęglanej). Jeżeli
obróbce cieplnej ma być poddany jedynie element całego przedmiotu, to wówczas ten
element zaznaczamy na rysunku linią punktową. Właściwość materiału po obróbce cieplnej
umieszczamy nad linia odniesienia doprowadzoną do linii punktowej.

Rys. 41.

Oznaczenie obróbki cieplnej. [8, s. 50]

Powłoki ochronne

Aby zwiększyć odporność stali na korozje stosuje się powłoki ochronne. Mogą to być

powłoki metalowe, z kauczuku, tworzyw sztucznych, farb, lakierów. Na rysunkach
technicznych powierzchnie na którą ma być nałożona powłoka ochronna oznacza się dużą
literą alfabetu nad linią odniesienia. Natomiast linię odniesienia, która jest zakończona
strzałką doprowadza się do zarysu przedmiotu lub do linii punktowej poprowadzonej
równolegle do przedmiotu. Dopuszczalne jest również pisanie oznaczeń powłoki (zamiast
litery) bezpośrednio nad linia odniesienia.

Rys. 42. Sposób oznaczania powłok [2, s. 143]

Jeśli na jednym przedmiocie występują różne powłoki ochronne, należy powierzchnie

które mają inne powłoki oznaczać innymi literami alfabetu, natomiast w wymaganiach podąć
ich symbole, np.:

Powłoka A – Fe/Zn – 5 m
Powłoka B – 3463–326–011

co w odniesieniu do powłoki B oznacza: emalię ftalową karbamidową, schnącą
w temperaturze 160

±5, koloru białego, matową. [3, s.144]

Rys. 43.

Sposób oznaczenia: a) rodzaju powłoki bezpośrednio nad linią odniesienia, b)
powierzchni o różnych powłokach. [2, s. 144]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak oznaczamy obróbkę cieplną na rysunku technicznym?
2. W jaki sposób oznaczamy powłoki ochronne na rysunku technicznym?
3. Jak oznaczamy rodzaj kierunkowości struktury?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie oznaczeń parametrów R

zawartych na poniższym rysunku określ rodzaj

obróbki, jaki został narzucony przez rysującego.

Rys. 1. Rysunek do ćwiczenia 1

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać informacje o chropowatości powierzchni,
2) wyszukać w normie informacje o znakach graficznych dotyczących chropowatości,
3) określić rodzaj obróbki powierzchni.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

normy dotyczące chropowatości.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić parametry chropowatości?



na rysunku oznaczyć przedmiot, który powinien być nawęglany?



oznaczyć na rysunku technicznym element, na którym ma być
nałożona powłoka ochronna?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Rysunki wykonawcze, montażowe i schematyczne

4.9.1. Materiał nauczania

Rysunki wykonawcze

Rysunki wykonawcze opracowuje się na podstawie rysunku złożeniowego. Rysunek

złożeniowy jest przedstawieniem wytworu w całości. Na rysunku muszą być uwidocznione
wszystkie części wytworu. W związku z tym w rysunkach złożeniowych stosuje się
rzutowanie aksonometryczne i przekroje. Wszystkie części wytworu muszą być
ponumerowane i opisane w tabelce rysunkowej. Rysunki powinny być wykonane bardzo
starannie, bez względu na to, jakim narzędziem zostały narysowane. Rysunek wykonawczy
powinien być narysowany przejrzyście, z zachowaniem wszystkich zasad dotyczących
wykonywania rysunku technicznego. Rysunek ten jest podstawą do bezpośredniego
wykonania części w warsztacie, a następnie jej kontroli i odbioru technicznego. Rysunki
wykonawcze powinny być w wykonane w wystarczającej liczbie rzutów wraz z ukazaniem
niezbędnych przekrojów. Rysunki wykonawcze powinny zawierać:
–

wymiary wraz z określeniem ich tolerancji,

–

oznaczenie stanu powierzchni (np. chropowatość),

–

oznaczenie obróbki cieplnej i powierzchniowej,

–

oznaczenie powłok ochronnych.

Rys. 44. Przykład rysunku wykonawczego [2, s. 271]

Rysunki montażowe

Rysunki montażowe obrazują wzajemne położenie poszczególnych części oraz sposób

ich montażu w przyrządach. Wyjaśniają one i uzupełniają stronę opisową instrukcji
montażowych. Wszystkie części na rysunkach montażowych powinny być opisane
odpowiednimi numerami, połączonymi liniami odniesienia z odpowiednia częścią. Na tych
rysunkach z reguły nie umieszczamy wymiarów rysunkowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 45. Przykład rysunku montażowego [2, s. 273]

Rysunki schematyczne

Rysunków schematycznych czyli schematów używamy w celu wyjaśnienia ogólnych

zasad budowy i działania różnych mechanizmów maszyn i urządzeń oraz procesów
technologicznych, chemicznych.

Rysunek schematyczny (schemat) powinien obrazować w sposób najprostszy ogólne

zasady budowy i sposoby działania mechanizmu, maszyny lub urządzenia, nie powinien
zawierać szczegółów konstrukcyjnych.

Rys. 46. Schemat krajalnicy tarczowej [1, s. 48]

Rys. 47. Schemat tarki do ziemniaków [1, s. 51]

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaka rolę odgrywa rysunek wykonawczy w procesie produkcyjnym?
2. W jakim celu wykonuje się rysunki montażowe i do czego one służą?
3. W jakim celu używamy schematów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sklasyfikuj niżej umieszczony rysunek do odpowiedniej grupy. Uzasadnij swoją

odpowiedź.

Rys. 1. Rysunek do ćwiczenia 1

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać treść zadania,
2) przeanalizować rysunek,
3) przyporządkować rysunek do odpowiedniej grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

tablica z Polskimi Normami,

–

poradnik ucznia,

–

literatura z punktu 6 Poradnika, dotycząca rysunków schematycznych.

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

rozróżnić rysunki wykonawcze, montażowe i schematyczne?



wyjaśnić, co przedstawiają rysunki montażowe?



wyjaśnić, co przedstawiają schematy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10. Dokumentacja Techniczno-Ruchowa

4.10.1. Materiał nauczania

Dokumentacja Techniczno-Ruchowa (DTR) zwana jest również paszportem maszyny

i jest opracowana dla każdej maszyny lub urządzenia osobno, powinna zawierać:
1) charakterystykę (parametry techniczne) i dane ewidencyjne,
2) rysunek zewnętrzny,
3) wykaz wyposażenia normalnego i specjalnego,
4) schematy kinematyczne, elektryczne oraz pneumatyczne,
5) schematy funkcjonowania,
6) instrukcję użytkowania,
7) instrukcję obsługi,
8) instrukcję konserwacji i smarowania,
9) instrukcję BHP,
10) normatywy remontowe,
11) wykaz części zamiennych,
12) wykaz części zapasowych,
13) wykaz faktycznie posiadanego wyposażenia,
14) wykaz załączonych rysunków.

Dokumentacja techniczno-ruchowa powinna znajdować się na stanowisku pracy.
Poniższe przykłady przedstawiają informacje zawarte w DTR.

Tabela 8. Zalecane smary [10]

Rys. 48. Zamienność części [10]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 9. Zamienność części [10]

Dla obrabiarek DTR jest bardzo obszerna i zawiera:

–

dane ewidencyjne,

–

spis rysunków,

–

opis techniczny z określeniem wielkości charakterystycznych obrabiarki i wykazem
wyposażenia normalnego i specjalnego,

–

opis sposobu transportowania obrabiarki ilustrowany rysunkami wykazującymi miejsca
złożenia lin podczas transportu suwnicą,

–

opis ustawienia i fundamentowania obrabiarki na stanowisku pracy wraz z rysunku
fundamentu,

–

opis przyłączenia obrabiarki do sieci elektrycznej oraz jej uziemienia lub zerowania,

–

opis sposobu czyszczenia obrabiarki przed uruchomieniem,

–

instrukcję smarowania,

–

opis przeznaczenia poszczególnych dźwigni, korb, pokręteł, wyłączników itp.,

–

opis sposobu uruchomienia obrabiarki,

–

szczegółowy opis eksploatacji obrabiarki,

–

schemat elektryczny ideowy i montażowy wraz z opisem,

–

schemat kinematyczny obrabiarki,

–

opis poszczególnych zespołów i mechanizmów obrabiarki,

–

opis wyposażenia normalnego i specjalnego wraz uwagami dotyczącymi jego
użytkowania,

–

opis regulacji i usuwania usterek w poszczególnych zespołach i mechanizmach
obrabiarki,

–

określenie cyklu naprawczego oraz uwagi dotyczące konserwacji, przeglądów, remontu
bieżącego, remontu średniego i remontu głównego oraz odbioru technicznego po
remontach,

–

katalog części zamiennych,

–

karty pomiarów dokładności obrabiarki. [11]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są elementy dokumentacji techniczno ruchowej.
2. Co zawiera dokumentacja techniczno ruchowa?
3. Gdzie powinna znajdować się dokumentacja techniczno ruchowa?

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj przykładową dokumentacje techniczno-ruchową urządzenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) opracować charakterystykę techniczną i dane ewidencyjne urządzenia,
2) opracować instrukcję użytkowania urządzenia,
3) opracować instrukcję konserwacji urządzenia,
4) opracować instrukcje bhp,
5) opracować instrukcję obsługi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

model urządzenia do sporządzenia DTR,

–

normy niezbędne do opracowania DTR,

–

rysunki schematyczne urządzenia,

–

literatura z punktu 6 Poradnika, dotyczaca DTR.

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

scharakteryzować poszczególne elementy wchodzące w skład DTR?



określić zadania DTR?



sporządzić DTR przykładowego urządzenia?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test składa się z 20 zadań, do każdego masz 4 możliwości wyboru. Na karcie odpowiedzi

przy odpowiednim zadaniu postaw X, w razie pomyłki zaznacz kółeczkiem błędną
odpowiedź, następnie zaznacz odpowiedź prawidłową.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 35 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Wykonując rysunki techniczne posługujemy się ołówkami. Symbol ołówka miękkiego to

a) H.
b) HB.
c) B.
d) F.

2. Zerownik służy do

a) rysowania linii prostych i krzywych.
b) odmierzania długości odcinka.
c) rysowania okręgów o małych średnicach.
d) do zerowania skali.

3. Szkic jest to rysunek

a) przedstawiający rozmieszczenia mechanizmu.
b) wykonany na ogół odręcznie, niekoniecznie w podziałce.
c) wykonany w podziałce i zwymiarowany na papierze brystolu.
d) wykonany za pomocą programu typu CAD.

4. Zasadniczy format arkusza to

a) A1.
b) A2.
c) A3.
d) A4.

5. Rzut właściwy jest przedstawiony na

rysunku
a) A.
b) B.
c) C.
d) D.

6. Do zaznaczenia urwania przedmiotu należy użyć linii

a) ciągłej zygzakowej.
b) punktowej.
c) kreskowej.
d) ciągłej.

7. Pismo rysunkowe może być proste lub pochyłe. Pismo pochyłe jest nachylone do

podstawy rysunku pod katem α równym
a) 65°.
b) 70°.
c) 75°.
d) 80°.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Podziałkę powiększającą oznacza się np.

a) 1:20.
b) 1:1.
c) 1:2.
d) 20:1

9. W dimetrii ukośnej jest narysowana bryła

a) A.
b) B.
c) C.
d) D.

10. Układ osi współrzędnych stosowanych w rzucie izometrycznym przedstawia rysunek

a) a).
b) b).
c) c).
d) żaden z wymienionych.

11. Zarys przedmiotu przedstawiony na widoku rysujemy linią

a) cienką.
b) grubą.
c) kreskową.
d) punktową.

12. Przekrój pokazuje na rysunku

a) zewnętrzne kształty.
b) wewnętrzna budowę.
c) zewnętrzne i wewnętrzne kształty.
d) element w rzucie.

13. Na rysunku pokazany jest przekrój

a) prosty.
b) łamany.
c) zmienny.
d) poprzeczny.

14. Linie wymiarowe rysujemy linią

a) kreskową.
b) gruba ciągłą.
c) cienką ciągłą.
d) punktową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15. Znak wymiarowy SØ przedstawia

a) długość łuku.
b) promień.
c) średnicę.
d) średnicę kuli.

16. Twardość na rysunku oznacza się symbolem

a) h 40±2.
b) HRC 40±2.
c) H 40±2.
d) C 40±2.

17. Powłoki ochronne na rysunku oznacza się

a) dużą literą alfabetu nad linią odniesienia.
b) dużą literą alfabetu pod linią odniesienia.
c) małą literą alfabetu nad linią odniesienia.
d) małą literą alfabetu pod linią odniesienia.

18. W warsztacie części wykonuje się na podstawie rysunku

a) montażowego.
b) wykonawczego.
c) złożeniowego.
d) składanego.

19. Na rysunku pokazane jest oznaczenie kierunkowości struktury

a) jednokierunkowe prostopadłe do krawędzi powierzchni.
b) jednokierunkowe współśrodkowe.
c) wielokierunkowe promieniowe.
d) wielokierunkowe skrzyżowane.

20. Pasowanie ciasne to pasowanie zapewniające

a) zawsze luz.
b) luz, który może być równy 0.
c) zawsze wcisk.
d) zawsze wcisk jak i luz.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko...............................................................................

Posługiwanie się dokumentacją techniczną

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Boruch M. i Król B.: Procesy technologii żywności. Politechnika Łódzka, Łódź 1993
2. Buksiński T., Szpecht A.: Rysunek techniczny. WSiP, Warszawa 1993
3. Dobrzański T.: Rysunek techniczny maszynowy. WNT, Warszawa 1998
4. Dobrzański T.: Rysunek techniczny. WNT, Warszawa 1990
5. Gąsiorowska D., Horsztyńska B.: Posługiwanie się dokumentacją techniczną. KOWEZ,
6. Hoszek W.: Urządzanie zakładów gastronomicznych i gospodarstw domowych. Format-

AB, Warszawa 2005

7. Kozłowska D.: Podstawy mechanizacji. Hortpress, Warszawa 1995
8. Kozłowska D.: Podstawy techniki. Hortpress, Warszawa 2001

Warszawa 2002

9. Waszkiewicz E. i S.: Rysunek zawodowy dla ZSZ. WSiP, Warszawa 1994

PN-76/N-01601
PN-86/N-01603
PN-91/N-01604
PN-80/N-01606
PN-78/N-01608
PN-80/N-01610
PN-80/N-01612
PN-81/N-01613
PN-82/N-01614
PN-82/N-01616
PN-82/N-01619
PN-91/N-01636
PN-82/M-01088
PN-82/M-01089
PN-85/M-01119
PN-92/M-01144
PN-87/M-01145
PN-83/M-01152
PN-89/M-01154

10. http://www.all-pumps.pl/katalogi_tuthill/DTR_GlobalGear_Polska.pdf
11. http://pl.wikipedia.org/wiki/Dokumentacja_techniczno-ruchowa