Operator_urządz_prz_spozyw_827[01]_O1.01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Prawo pracy, przepisy prawne w zakresie BHP. Nadzór i kontrola

warunków pracy

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Środki ochrony indywidualnej. Instrukcje obsługi maszyn i instrukcje

bezpiecznej pracy

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.4. Choroby zawodowe. Zasady ochrony środowiska

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Zagrożenia pożarowe oraz zasady ochrony przeciwpożarowej

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Organizacja pierwszej pomocy podczas wypadków przy pracy. Zasady

postępowania w razie wypadku, awarii lub zagrożenia pożarem

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o przepisach oraz zasadach

bezpieczeństwa i higieny pracy, czynnikach środowiska pracy, mogących powodować
zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia oraz postępowaniu w sytuacjach awaryjnych, a także
udzielaniu pomocy osobie, która uległa wypadkowi.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań, zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

827[01].O1

Techniczne podstawy zawodu

827[01].O1.01

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej i ochrony środowiska

827[01].O1.03

Stosowanie materiałów konstrukcyjnych

w przemyśle spożywczym

827[01].O1.06

Stosowanie podstawowych technik wytwarzanie

części maszyn

827[01].O1.02

Posługiwanie się dokumentacją techniczną

827[01].O1.05

Analizowanie układów elektrycznych

i sterowania w maszynach i urządzeniach

827[01].O1.04

Rozpoznawanie elementów maszyn, urządzeń

i mechanizmów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

przestrzegać ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

wyjaśniać rolę higieny w życiu codziennym i w pracy,

−

rozróżniać czynniki szkodliwe dla zdrowia i życia człowieka,

−

stosować zasady zachowania się w różnych sytuacjach zagrożenia,

−

stosować zasady udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach,

−

wskazywać odpowiednie instytucje w zależności od zaistniałego zagrożenia,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

korzystać z komputera i jego oprogramowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

przeanalizować podstawowe akty prawne prawa pracy w zakresie praw i obowiązków
pracownika,

−

przeanalizować podstawowe akty prawne w zakresie praw i obowiązków pracodawcy,

−

przeanalizować podstawowe akty prawne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

przeanalizować podstawowe akty prawne w zakresie ochrony przeciwpożarowej,

−

przeanalizować podstawowe akty prawne w zakresie ochrony środowiska,

−

wskazać instytucje nadzoru i kontroli warunków pracy,

−

zidentyfikować zagrożenia dla zdrowia i życia człowieka występujące w procesie pracy,

−

ustalić sposoby zapobiegania i likwidacji zagrożeń występujących w procesie pracy,

−

zidentyfikować zagrożenia dla zdrowia i życia człowieka występujące ze strony
środowiska pracy,

−

określić zasady przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz
odzieży roboczej,

−

określić zasady bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn i urządzeń
stosowanych w przetwórstwie spożywczym,

−

przeanalizować przyczyny wypadków przy pracy,

−

przeanalizować przyczyny chorób zawodowych oraz związaną z nimi profilaktykę,

−

ustalić sposób postępowania, zgodnie z instrukcją ochrony przeciwpożarowej,
w przypadku zagrożenia pożarem,

−

zastosować sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony przeciwpożarowej,

–

udzielić pierwszej pomocy w stanach zagrożenia zdrowia lub życia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Prawo pracy, przepisy prawne w zakresie BHP. Nadzór

i kontrola warunków pracy

4.1.1. Materiał nauczania

Prawna ochrona pracy

Powszechnie obowiązujące źródła prawa pracy, można uszeregować w hierarchicznym

systemie,  w  którym  najważniejszą  pozycję  zajmuje  Konstytucja  Rzeczypospolitej  Polskiej
(Dz. U.  z  1997 r.,  Nr  78,  poz.  483),  która jest  ustawą  zasadniczą  i gwarantuje  m.  in.  nadzór
państwa  nad  warunkami  wykonywania  pracy.  Kolejnymi  są:  kodeks  pracy  i  inne  ustawy  ,
ratyfikowane

umowy

międzynarodowe,

akty

wykonawcze

(np.

rozporządzenia),

ponadzakładowe i zakładowe układy zbiorowe pracy oraz regulaminy pracy. Wiele rozwiązań
dotyczących  prawa  pracy  ma  swoje  źródło  w Konwencjach  Międzynarodowej  Organizacji
Pracy  lub  w  Dyrektywach  Unii  Europejskiej.  Proces  dostosowywania  naszego  prawa  do
wymogów dyrektyw unijnych trwa od kilku  lat. Dyrektywy dotyczące  bezpieczeństwa pracy
stanowią obowiązujące prawo w Unii Europejskiej.

Podstawowym polskim aktem prawnym w dziedzinie prawa pracy, regulującym m.in.

kwestie bezpieczeństwa i higieny pracy jest Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy
(Dz. U. z 1974 r. Nr 24, poz.141 z późn. zm.).

Jako uzupełnienie kodeksu pracy należy traktować rozporządzenia i zarządzenia Rady

Ministrów

oraz

naczelnych

centralnych

organów

administracji

państwowej,

m.in. rozporządzenia  i  zarządzenia  Ministra Pracy  i  Polityki  Społecznej  oraz  rozporządzenia
i zarządzenia  Ministra  Rolnictwa  i  Rozwoju  Wsi.  Rozporządzenia  i  zarządzenia  stanowią
przepisy  wykonawcze  do  kodeksu  pracy,  zawierają  normy  szczegółowo  regulujące  pewne
zagadnienia,  np.  Rozporządzenie  Rady  Ministrów  z  dnia  24  sierpnia  2004  r.  w  sprawie
wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych
prac (DZ. U. z 2004 r. Nr 200, poz. 2047 z późn. zm.).

Układy zbiorowe pracy są porozumieniem między pracodawcą, a związkami

zawodowymi i dotyczą wszystkich pracowników zatrudnionych przez pracodawcę.

Kodeks pracy wymaga od pracodawców stworzenia regulaminów pracy określających

godziny pracy, przerwy w pracy, wymogi bezpieczeństwa. Regulaminu pracy nie wprowadza
się, jeżeli w zakładzie pracy obowiązują postanowienia układu zbiorowego pracy lub, gdy
pracodawca zatrudnia mniej niż 20 pracowników.
Obowiązki i uprawnienia stron uczestniczących w procesie pracy

Kodeks pracy określa obowiązki i uprawnienia stron uczestniczących w procesie pracy.

Obowiązki pracodawcy:

Ustawowym obowiązkiem każdego pracodawcy jest zapewnienie pracownikom

bezpiecznych i higienicznych warunków pracy chroniących ich życie i zdrowie. Zakład pracy,
odpowiednio wykorzystując najnowsze zdobycze nauki i techniki, powinien właściwie
organizować pracę, usuwać ewentualne uchybienia, stosować się do nakazów organów
nadzoru nad warunkami pracy, wykonywać polecenia społecznego inspektora pracy.

Na pracodawcy spoczywa również obowiązek:

−

informowania pracowników o ryzyku zawodowym, związanym z wykonywaniem
określonej pracy,

−

stosowania środków zapobiegających chorobom zawodowym oraz innym chorobom,
które związane są z wykonywaną pracą,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zapoznawanie pracowników z przepisami i zasadami bhp związanymi z wykonywaną
przez nich pracą,

−

zaopatrywania pracowników nieodpłatnie w środki ochrony zbiorowej i indywidualnej.

Obowiązki osoby kierującej

Osoby kierujące w jednostce gospodarczej zespołem pracowników, tzn. kierownicy

wydziałów, oddziałów, mistrzowie, brygadziści i inni obowiązani są:

−

organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy,

−

dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,

−

organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie
pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami
związanymi z warunkami środowiska pracy,

−

dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego,
a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,

−

egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy,

−

zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad
pracownikami.
Obowiązki pracownika:

−

poznawanie przepisów i zasad bhp oraz uczestniczenie w szkoleniach,

−

wykonywanie pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp,

−

dbanie o właściwy stan maszyn i urządzeń oraz utrzymywanie porządku w miejscu pracy,

−

stosowanie środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, a także odzieży i obuwia
roboczego zgodnie z przeznaczeniem,

−

poddawanie się wstępnym, okresowym oraz kontrolnym badaniom lekarskim
i wykonywanie zaleceń lekarskich,

−

niezwłoczne powiadamianie przełożonych oraz ostrzeganie współpracowników i innych
osób o zaistniałej sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia,

−

współdziałanie z pracodawcą i bezpośrednimi przełożonymi w wypełnianiu obowiązków
dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.
Znajomość zagadnień bezpieczeństwa i higieny pracy, jest jednym z elementów

kwalifikacji  zawodowych,  nie  wolno  bowiem, dopuścić  pracownika  do  wykonywania  pracy,
jeżeli nie zna on przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Przed dopuszczeniem do
pracy należy więc przeszkolić pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Jest to
szkolenie  wstępne,  obejmujące,  oprócz  wykładu  zapoznającego  z  przepisami  i  zasadami
bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  również  instruktaż  wstępny  na  stanowisku  pracy.  Ponadto
zakład  pracy  obowiązany  jest  prowadzić  okresowe  szkolenia  z  zakresu  bhp,  którego  celem
jest ugruntowanie, rozszerzenie i aktualizacja znajomości tych przepisów i zasad.

Podstawowe prawa pracownika:

1. W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy

i stwarzają  bezpośrednie  zagrożenie  dla  zdrowia  lub  życia  pracownika  albo,  gdy
wykonywana  przez  niego  praca  grozi  takim  niebezpieczeństwem  innym  osobom,
pracownik  ma  prawo  powstrzymać  się  od  wykonywania  pracy,  zawiadamiając  o  tym
niezwłocznie przełożonego.

2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, o którym mowa

w pkt1, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia

w przypadkach, o których mowa w pkt1 i 2, pracownik zachowuje prawo do
wynagrodzenia.

4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od

wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku,
gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagrożenie dla innych osób.

5. Przepisy pkt 1, 2 i 4 nie dotyczą pracownika, którego obowiązkiem pracowniczym jest

ratowanie życia ludzkiego lub mienia.

6. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Zdrowia i Opieki

Społecznej określa, w drodze rozporządzenia, rodzaje prac wymagających szczególnej
sprawności psychofizycznej.

Ochrona pracy kobiet i młodocianych

Grupami pracowniczymi, chronionymi w sposób szczególny są kobiety i młodociani.

Pracodawca  zatrudniający  kobiety  i  pracowników  młodocianych  powinien  sporządzić
zakładowy  wykaz  prac  wzbronionych  kobietom  i  młodocianym.  Kodeks  pracy  zakazuje
zatrudniania kobiet przy pracach szczególnie uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia. Rodzaje
tych  prac  określa  rozporządzenie  Rady  Ministrów  z  10  września  1996r.  w  sprawie  wykazu
prac  szczególnie  uciążliwych  lub  szkodliwych  dla  zdrowia  kobiet  (Dz.U.  Nr  114,  poz.  545
z późn. zm.).

Młodocianym w rozumieniu kodeksu pracy jest osoba, która ukończyła 16 lat, a nie

przekroczyła 18 roku życia. Zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 16 lat.
Wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy:
–

ukończyli co najmniej gimnazjum,

–

przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich

–

zdrowiu.
Minister pracy i polityki socjalnej w porozumieniu z ministrem edukacji narodowej może

w drodze rozporządzenia określić przypadki, w których wyjątkowo jest dopuszczalne:

−

zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum,

−

zwolnienie młodocianych nie posiadających kwalifikacji zawodowych od odbycia
przygotowania zawodowego,

−

zatrudnianie osób nie mających 16 lat, które ukończyły gimnazjum,

−

zatrudnianie osób nie mających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum

Biorąc powyższe pod uwagę:

–

młodocianego nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych, ani w porze nocnej,

–

przerwa w pracy młodocianego powinna trwać nieprzerwanie nie mniej niż 14 godzin
(łącznie z porą nocną),

–

czas pracy osoby w wieku do 16 lat nie może przekroczyć 6 godzin na dobę,

–

czas pracy osoby w wieku powyżej 16 lat nie może przekroczyć 8 godzin na dobę.
Pracodawca jest obowiązany prowadzić ewidencję pracowników młodocianych.
Nie wolno zatrudniać młodocianych przy pracach wzbronionych, które są zawarte

w rozporządzenie Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac
wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U.
nr 200, poz. 2047 z późn. zm.). Dyrektywy unijne 92/85/EWG i 94/33/EWG dotyczą ochrony
pracy kobiet i młodocianych. Szczególnie dotyczy to gospodarstw rolnych, w których dzieci
nie powinny wykonywać prac związanych z:

−

opakowaniami po środkach trujących,

−

odchodami zwierzęcymi,

−

pozostałościami po uboju zwierząt,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

maszynami i urządzeniami rolniczymi.

Nadzór i kontrola przestrzegania prawa pracy

W celu zapewnienia zatrudnionym należytych warunków bezpieczeństwa i higieny pracy

powołane  zostały  określone  organy  nadzoru.  Najważniejszym  ich  zadaniem  jest  działalność
kontrolna  dotycząca  przestrzegania  zasad  bhp,  działalność profilaktyczna,  wyrażająca się  na
przykład wydawaniem nakazów dla zapewnienia właściwych warunków bhp w przyszłości

i usunięcia stwierdzonych zagrożeń oraz działalność polegająca na stosowaniu środków

represyjnych w razie stwierdzenia uchybień w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Instytucjami powołanymi do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz zasad

i przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy są przede wszystkim: Państwowa
Inspekcja Pracy (PIP) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna, działające na podstawie
odrębnych przepisów.

Państwowa Inspekcja Pracy jest podległym Sejmowi Rzeczpospolitej Polskiej organem

nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów oraz zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy. Zakres jej działania i uprawnień określa Ustawa z 6 marca
1981 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1362).

Do zadań ustawowych Państwowej Inspekcji Pracy należy między innymi:

–

nadzór  i  kontrola  przestrzegania  przez  pracodawców  prawa  pracy,  w  szczególności
przepisów  i  zasad  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  przepisów  dotyczących  stosunku
pracy,  wynagrodzenia  za  pracę  i  innych  świadczeń  ze  stosunku  pracy,  czasu  pracy,
urlopów, ochrony pracy kobiet, młodocianych i osób niepełnosprawnych,

–

kontrola przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy projektowaniu
budowy, przebudowy i modernizacji zakładów pracy oraz stanowiących ich wyposażenie
maszyn i urządzeń technicznych oraz technologii,

–

uczestniczenie w przyjmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub przebudowanych
zakładów pracy lub ich części,

–

nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców wymagań bezpieczeństwa i higieny
pracy przy konstruowaniu i produkcji maszyn, urządzeń i narzędzi pracy,

–

analizowanie przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych, kontrola stosowania
środków zapobiegających tym wypadkom i chorobom oraz udział w badaniu
okoliczności i przyczyn wypadków ciężkich, zbiorowych i śmiertelnych,

–

ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika i udział w postępowaniu w tych
sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego,

–

wnoszenie powództw oraz uczestniczenie w postępowaniu przed sądem pracy
w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy,

–

udzielanie porad technicznych i prawnych,

–

opiniowanie projektów aktów prawnych oraz inicjowanie prac legislacyjnych w zakresie
prawa pracy,

–

inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym
Państwowa Inspekcja Sanitarna sprawuje nadzór i kontrolę przestrzegania zasad,

przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy. Instytucja ta została powołana w celu
ochrony  zdrowia  przed  wpływem  czynników  szkodliwych  i  uciążliwych,  a  w  szczególności
w celu  zapobiegania  powstawaniu  chorób  zakaźnych  i  zawodowych.  Oprócz  wymienionych
instytucji ważną rolę odgrywają organy technicznego nadzoru  i kontroli, takie  jak  np. Urząd
Dozoru  Technicznego  czy  Wyższy  Urząd  Górniczy,  których  zakres  kontroli  ma  znaczący
wpływ na stan bezpieczeństwa w zakładach pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co jest podstawowym źródłem prawa pracy w Polsce?
2.  Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy?
3.  Jakie są podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy?
4.  Kogo można nazwać pracownikiem młodocianym?
5.  Jakie są główne ograniczenia przy zatrudnianiu młodocianych?
6.  Jakie są najważniejsze zadania Państwowej Inspekcji Pracy?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyszukaj w odpowiednich aktach prawnych, obowiązki pracownika w zakresie

bezpieczeństwa i higieny pracy. Zredaguj na tej podstawie kodeks postępowania pracownika
w zakładzie pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2)  wyszukać w Internecie odpowiedni akt prawny,
3)  wyszukać  w  ustawie  i  rozporządzeniach  obowiązków  pracownika  w  zakresie

bezpieczeństwa i higieny pracy,

4)  sporządzić wykaz obowiązków, jakie nakładają przepisy prawa na pracownika,
5)  zredagować kodeks postępowania pracownika,
6)  wyciągnąć wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy::

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

Kodeks Pracy,

−

przybory do pisania,

−

wybrana literatura z rozdziału 6 Poradnika.

Ćwiczenie 2

Na podstawie odpowiednich aktów prawnych sporządź wykaz prac niedozwolonych do

wykonywania przez młodocianych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać materiał nauczania,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  wyszukać np. w Internecie odpowiedni akt prawny,
4)  wyszukać w rozporządzeniu rodzaj prac zabronionych dla młodocianych,
5)  sporządzić wykaz prac,
6)  wyciągnąć i zapisać wnioski.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy::

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

kodeks pracy,

−

przybory do pisania,

−

wybrana literatura z rozdziału 6 Poradnika,

−

notatnik.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

korzystać ze źródeł prawa pracy obowiązujących w Polsce?



wymienić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?



określić podstawowe prawa i obowiązki pracownika w zakresie bhp?



określić główne ograniczenia przy zatrudnianiu młodocianych?



określić instytucje nadzoru państwowego nad warunkami pracy
w Polsce?



określić podstawowe zadania Państwowej Inspekcji Pracy?



określić podstawowe zadania Państwowej Inspekcji Sanitarnej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Zasady

kształtowania

bezpiecznych

higienicznych

warunków pracy

4.2.1. Materiał nauczania

Ergonomia jest nauką zajmującą się zasadami i metodami dostosowania warunków pracy

człowieka do jego właściwości fizycznych i psychicznych.

Często określa się cel ergonomii jako zapewnienie człowiekowi dobrego życia,

zadowolenia,  poczucia  bezpieczeństwa  i  komfortu  psychicznego,  jakie  może  on  doznawać
z chwilą  stworzenia  mu  optymalnych  warunków  do  pracy  i  wypoczynku.  Pracodawcy
powinni  kierować  się  osiągnięciami  ergonomii,  aby  zapewnić  optymalne  warunki
wykonywania pracy. Należy uwzględnić następujące wskazania ergonomii:

−

projektowanie przestrzeni pracy i środków pracy powinno uwzględniać uwarunkowania
wynikające z wymiarów ciała ludzkiego w powiązaniu z procesem pracy, przestrzeń
pracy powinna być dostosowana do pracownika,

−

praca powinna być tak zaprojektowana, aby można było uniknąć niepotrzebnego lub
nadmiernego obciążenia mięśni, stawów, wiązadeł oraz układów oddechowego
i krążenia,

−

postawa ciała nie powinna powodować zmęczenia pracą na skutek długotrwałego
napięcia mięśni,

−

wymagana siła mięśni powinna odpowiadać fizycznym możliwościom pracownika,

−

należy ustalić równowagę między ruchami ciała, korzystniejszy jest bowiem ruch niż
długotrwały bezruch,

−

elementy sygnalizacyjne i urządzenia informacyjne powinny być zaprojektowane
i usytuowane w sposób zgodny z możliwościami percepcyjnymi oraz ruchowymi
pracownika,

−

środowisko pracy winno być zaprojektowane i utrzymywane w taki sposób, aby warunki
fizyczne, chemiczne i biologiczne nie miały szkodliwego wpływu na ludzi, ale służyły
zachowaniu ich zdrowia oraz utrzymywaniu zdolności i gotowości do pracy,

−

proces  pracy  powinien  być  tak  zaprojektowany,  aby  chronił  zdrowie  i  zapewniał
bezpieczeństwo  pracowników,  przyczyniał  się  do  ich  dobrego  samopoczucia  i  ułatwiał
realizację celu pracy.
Ergonomia  w  swoim  podstawowym  ujęciu  zajmuje  się  optymalizacją  pracy,  rozumianej

jako układ lub system współdziałania człowieka ze środkami pracy w określonym środowisku
materialnym  i  społecznym,  zmierzający  do  wytworzenia  tak  zwanego  produktu.  Ergonomia
określana  jest  też  bardzo  często  jako:  interdyscyplinarna  nauka,  zajmująca  się
przystosowaniem  narzędzi,  maszyn,  środowiska  i  warunków  pracy  do  anatomicznych
i psychofizycznych  cech  człowieka,  zapewniając  sprawne,  wydajne  i  bezpieczne
wykonywanie  przez  niego  pracy,  przy  stosunkowo  niskim  koszcie  biologicznym.  Zadaniem
ergonomii  jest  optymalne  kształtowanie  systemu  pracy,  zarówno  poszczególnych  jego
elementów  jak  i  relacji  między  nimi.  Oznacza  ono  zapewnienie  wydajności  pracy
wykonywanej  w  warunkach  nie  tylko  pełnego  bezpieczeństwa,  ale  pozwalających  na
wszechstronny  rozwój  pracownika  –  intelektualny,  psychiczny  i społeczny.  Te  optymalne
warunki pracy  stwarzają  możliwości  i  motywację u pracownika do zwiększania wydajności.
Podstawowym  warunkiem  przy  projektowaniu  pracy  jest  jej  bezpieczeństwo.  Kształtowanie
takich  warunków  pracy  wymaga  wiedzy  o  niezawodności  działania  nie  tylko  układów
technicznych,  ale  i  człowieka  –  jego  możliwości  fizycznych  i psychicznych,  a  także  wiedzy
o różnicach  między  możliwościami  poszczególnych  osób.  Bowiem  nie  każda  osoba  może
pracować  na  dowolnym  stanowisku  pracy.  Istnieją  przecież  takie  stanowiska,  na  których

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

potrzebna  jest  na  przykład  ponadprzeciętna  siła  fizyczna,  albo  zdolność  do  logicznego
rozumowania.  Trzeba  pamiętać  także  o  tym,  że  optymalizacja  warunków  pracy  to  nie  tylko
dobre projektowanie, ale także nieustanne korygowanie i uwzględnianie zmian zachodzących
w  organizacji,  czy  wyposażeniu  stanowiska.  Powinien  być  to  proces  ustawicznej  analizy
i oceny  warunków  pracy,  dokonywanej  w  oparciu  o  kryteria  systemowe.  Tylko  wówczas,
kiedy  ten  proces  ma  charakter  ciągły,  będzie  można  stworzyć  ergonomiczne  miejsce  pracy.
Wszystkie  trzy  elementy  występujące  w  układzie  człowiek  –  środki  pracy  –  środowisko  są
ważne  dla  prawidłowego  kształtowania  warunków  pracy,  ze  względu  na  wzajemne
oddziaływanie.  Kluczowym  zagadnieniem  jest  jednak  wiedza  o  człowieku.  Podstawą
tworzenia  zasad  kształtowania  optymalnych  warunków  pracy  jest  znajomość  możliwości
psychofizycznych  człowieka.  Ważna  jest  zwłaszcza  znajomość  ograniczeń  tych  możliwości.
Gdy  praca  przekracza  możliwości  adaptacji,  pojawia  się  zmęczenie  umysłowe  i  fizyczne,
rozwijają  się  dolegliwości  i choroby  zawodowe. Traci  na  tym  wydajność  pracy.  I  kiedy  nie
jest  to  zjawisko  dotyczące  jednej  osoby,  oznacza  to,  że  dane  miejsce  pracy  zostało  źle
zaprojektowane  i  wymaga  natychmiastowej  reorganizacji.  Konieczna  jest  znajomość  cech
człowieka  istotnych  dla  wykonywania  pracy  wydolności  fizycznej,  umysłowej,  cech
psychicznych  oraz  obciążenia  fizycznego  (dynamicznego  i  statycznego)  i  psychicznego
wynikającego  z  danej  pracy.  Zakres  prac  w działaniach  ergonomicznych  na  tych  wszystkich
polach  aktywności  człowieka  obejmuje  zawsze  relacje  między  aktywnością  człowieka,
środkami służącymi do uprawiania tej aktywności a środowiskiem. Rolą ergonomii jako nauki
jest tworzenie  wiedzy  kompleksowej  oraz  opracowywanie  metod  i  narzędzi  integrujących te
dziedziny.

W zakresIE działań stosowanych, wyróżnia się dwa kierunki ergonomii:

−

ergonomię koncepcyjną, projektową,

−

ergonomię korekcyjną.
Ergonomia koncepcyjna zajmuje się optymalizacją układu człowiek–technika–

środowisko  na  etapie  projektowania.  Projekty  te  dotyczą  przede  wszystkim  środków
i środowiska  pracy,  natomiast  możliwości  psychofizyczne  człowieka  są  tu  punktem
odniesienia.  Bazą  do  ergonomicznego  projektowania  są  wyniki  badań  podstawowych
i stosowanych oraz metody: diagnoza i modelowanie. Ergonomia korekcyjna jest realizowana
w  miejscu  pracy.  Zajmuje  się  analizą  istniejących  warunków  na  stanowiskach  pracy,  oceną
pod  katem  zgodności  tych  warunków  z  wymaganiami,  jakie  dyktują  psychofizyczne,
antropologiczne,  biomechaniczne  cechy  człowieka  oraz  wymaganiami  społecznymi
i organizacyjnymi cechami pracy, następnie

opracowaniem projektu optymalizacji. W analizie i ocenie konieczne jest systemowe

ujęcie wielu elementów systemu pracy na stanowisku takich jak:
–

sposób i efektywność systemu komunikacji między pracownikami, (przekaz informacji
wzrokowej i słuchowej),

–

podział zadań między pracownika a maszynę (komputer), (analiza wysiłku i pozycji przy
pracy),

–

ocena dostosowania narzędzi i parametrów środowiska pracy do zadania (oświetlenia,
hałasu, mikroklimatu),

−

ocena organizacji, podziału zadań i odpowiedzialności według kompetencji
pracowników.

Wynikiem analizy i oceny ergonomicznej stanowiska pracy powinno być opracowanie

planu  korekty  warunków  pracy  w  zakresie,  jaki  jest  możliwy  w  danej  sytuacji.  Tym
zagadnieniem  zajmuje się  ergonomia korekcyjna. Obydwa kierunki prac ergonomicznych są
ze  sobą  ściśle  powiązane.  Ergonomia  koncepcyjna  opiera  się  o  bazy  danych  dotyczące
psychofizjologicznych możliwości człowieka i dane techniczne do projektowania, ale również

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

o  wyniki  badań  prowadzonych  w  zakresie  ergonomii  korekcyjnej.  Natomiast  weryfikacja
przyjętych  podczas  projektowania  rozwiązań  układu  człowiek  –  technika  –  środowisko,
następuje przez jego analizę w warunkach produkcyjnych. Oczywiście, najbardziej racjonalne
jest  podejmowanie  odpowiednich  działań  w  zakresie  ergonomii  koncepcyjnej,  łatwiej
i ekonomiczniej  jest,  bowiem  wprowadzać  wymogi  ergonomiczne  dla  nowej  koncepcji
projektu niż później go korygować.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Czym zajmuje się ergonomia?
2.  Jakie są wskazania ergonomii?
3.  Jakie są kierunki ergonomii?
4.  Co to jest optymalizacja warunków pracy?
5.  Jakie jest kluczowe zagadnienie ergonomii?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj wskazane przez nauczyciela stanowisko pracy pod względem

ergonomicznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować zasady kształtowania bezpiecznych warunków pracy,
2) określić czynniki szkodliwe i niebezpieczne, które występują na wybranym stanowisku

pracy,

3) dokonać klasyfikacji wyodrębnionych czynników,
4) sporządzić

formie

tabeli

wykaz

czynników

szkodliwych,

uciążliwych

i niebezpiecznych pod względem ergonomicznym na stanowisku pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6, dotycząca energii.

Ćwiczenie 2

Zidentyfikuj zagrożenia, jakie mogą wystąpić w wyniku źle zorganizowanego stanowiska

pracy we wskazanym zakładzie przetwórstwa spożywczego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odnaleźć informacje o bezpiecznym wykonywaniu pracy,
2) przeanalizować, jakie zagrożenia mogą wystąpić w zakładzie przetwórstwa

spożywczego,

3) zapisać jakie mogą występować zagrożenia w wyniku źle zorganizowanych warunków

pracy,

4) zaprezentować efekty pracy na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały piśmienne,

−

przykładowe schematy urządzeń,

−

wybrana literatura z rozdziału 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić zadania ergonomii?



wymienić kierunki ergonomii?



scharakteryzować ergonomię korekcyjną?



scharakteryzować ergonomię projektową?



scharakteryzować wskazania ergonomii?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Środki ochrony indywidualnej. Instrukcje obsługi maszyn

i instrukcje bezpiecznej pracy

4.3.1. Materiał nauczania

Zgodnie z przepisami art. 237 Kodeksu pracy pracodawca jest obowiązany dostarczyć

pracownikowi  nieodpłatnie  środki  ochrony  indywidualnej  zabezpieczające  przed  działaniem
niebezpiecznych  i  szkodliwych  dla  zdrowia  czynników  występujących  w  środowisku  pracy
oraz  informować  go  o  sposobach  posługiwania  się  tymi  środkami.  Pracodawca  jest
obowiązany  dostarczyć  pracownikowi  nieodpłatnie  odzież  i  obuwie  robocze,  spełniające
wymagania określone w Polskich Normach:

−

jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,

−

ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny pracy.
Rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, których

stosowanie  na  określonych  stanowiskach  jest  niezbędne,  oraz  przewidywane  okresy
użytkowania  odzieży  i  obuwia  roboczego  pracodawca  ustala  w  porozumieniu  z  zakładową
organizacją  związkową.  Jeżeli  u  danego  pracodawcy  nie  działa  zakładowa  organizacja
związkowa, pracodawca dokonuje takich ustaleń w porozumieniu z pracownikami wybranymi
w tym celu przez załogę, w trybie przyjętym w zakładzie pracy.

Środki ochrony indywidualnej to urządzenia lub wyposażenie przeznaczone do noszenia

bądź trzymania przez pracownika w celu ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń,
które mogą mieć wpływ na jego zdrowie lub bezpieczeństwo pracy.

Z wymagań prawa Unii Europejskiej dotyczących, bezpieczeństwa i higieny pracy oraz

jednolitego  rynku  wewnętrznego  wynika,  że  środki  ochrony  indywidualnej  stosowane
w środowisku  pracy  i  życia  powinny  zapewniać  możliwie  największe  bezpieczeństwo
w przewidywanych  warunkach  używania  oraz  być  dostosowane  do  cech  i  potrzeb
użytkowników.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie

zasadniczych  wymagań  dla  środków ochrony  indywidualnej  (Dz. U. z  dnia  28  grudnia  2005
r.), środki ochrony  indywidualnej powinny: Środki ochrony  indywidualnej to urządzenia  lub
wyposażenie  przeznaczone  do  noszenia  bądź  trzymania  przez  pracownika  w  celu  ochrony
przed  jednym  zagrożeniem  lub  większą  liczbą  zagrożeń,  które  mogą  mieć  wpływ  na  jego
zdrowie lub bezpieczeństwo pracy.

Do środków ochrony indywidualnej zalicza się również:

–

zespoły składające się z kilku urządzeń lub rodzajów wyposażenia, które zostały ze sobą
połączone w celu ochrony człowieka przed jednym lub wieloma jednocześnie
występującymi zagrożeniami,

–

urządzenia lub wyposażenie ochronne, połączone z nie ochronnym środkiem
wyposażenia indywidualnego noszonym lub też trzymanym przez osobę, w celu
wykonania określonych czynności,

–

wymienne składniki środków ochrony indywidualnej, które są istotne dla ich właściwego
funkcjonowania, używane wyłącznie do takich środków.
Warunkiem

podstawowym

prawidłowego

funkcjonowania

środków ochrony

indywidualnej w ramach zakładowego systemu ochrony pracy są:

−

właściwy dobór,

−

przeszkolenie pracowników w zakresie użytkowania tych środków oraz ich parametrów
ochronnych,

−

właściwe rozpoznanie czynników szkodliwych oraz ich stężenia i natężenia,

−

system monitoringu zagrożeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki ochrony indywidualnej stanowią jeden z elementów systemu bezpieczeństwa

pracy. Ich funkcjonowanie w zakładzie pracy powinno być poprzedzone:

−

analizą zagrożeń oraz oceną ryzyka,

−

szkoleniem pracowników na temat zagrożeń występujących na stanowiskach pracy oraz

ich skutków dla zdrowia lub życia.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, pracodawca ma obowiązek zapewnić

pracownikom bezpieczeństwo i ochronę ich zdrowia w każdym aspekcie związanym z pracą.
W ramach swej odpowiedzialności pracodawca powinien m.in. stosować środki, według
następujących zasad:

−

unikanie ryzyka,

−

ocena ryzyka, którego nie można uniknąć,

−

zapobieganie ryzyku u źródła (np. przez zastąpienie niebezpiecznych procesów
produkcyjnych bezpiecznymi lub zmianę organizacji pracy),

−

prowadzenie spójnej polityki zapobiegania ryzyku w zakładzie pracy,

−

dostosowanie stanowisk pracy do pojedynczego człowieka,

−

nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony
indywidualnej,

−

właściwe informowanie pracowników na temat zagrożeń na stanowiskach pracy

– spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności (oznakowane znakiem bezpieczeństwa

"B", a od dnia uzyskania przez Polskę członkostwa UE – znakiem "CE"),

– nie powodować same z siebie dodatkowego zagrożenia,

– być udostępnione w odpowiedniej ilości,

– być wybrane (typ) z uwzględnieniem stanu zdrowia pracownika i warunków istniejących

w miejscu pracy,

– być użytkowane zgodnie z instrukcją podaną przez producenta.

Klasyfikacja środków ochrony indywidualnej

Według Polskiej Normy PN-Z-08053:1998 środki ochrony indywidualnej dzieli się, pod

względem ich ogólnego przeznaczenia, na 9 grup oznaczonych odpowiednimi symbolami.

Tabela 1. Podział środków ochrony indywidualnej według ich ogólnego przeznaczenia [12]

Nazwa grupy

Symbol oznaczenia

Odzież ochronna

Środki ochrony kończyn dolnych

Sprzęt ochrony głowy

Sprzęt ochrony twarzy i oczu

Sprzęt ochrony układu oddechowego

Sprzęt ochrony słuchu

Sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości

Środki izolujące cały organizm

Środki ochrony kończyn górnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odzież ochronna – odzież, która okrywa lub zastępuje odzież osobistą i chroni

pracownika  przed  jednym  lub  wieloma  zagrożeniami.  Do  odzieży  ochronnej  nie  zalicza  się
odzieży  przeznaczonej  do  wykonywania  prac,  przy  których  występuje  tylko  intensywne
brudzenie  substancjami  nieszkodliwymi  dla  zdrowia,  działają  czynniki  powodujące
przyśpieszone  niszczenie  odzieży  lub  wymagana  jest  specjalna  czystość  wytwarzanego
produktu.  Ten  rodzaj  odzieży,  zaliczany  jest  do  odzieży  roboczej,  która  nie  podlega
obowiązkowej certyfikacji.

Do odzieży ochronnej zalicza się: płaszcze, peleryny, kurtki, kombinezony, fartuchy

przednie, bluzy, ubrania, spodnie, kamizelki,ochraniacze klatki piersiowej, ochraniacze
brzucha i części tułowia, kaptury, kapelusze, czapki, berety, stożki, chustki.

Środki ochrony kończyn dolnych – obuwie ochronne – produkowane jest w szerokim

asortymencie  i  jest  przeznaczone  zwykle  do  ochrony  przed  kilkoma  rodzajami  zagrożeń
jednocześnie.  Jego  parametry  ochronne  zależą  głównie  od  materiałów  użytych  do  ich
produkcji,  a  także  konstrukcji  i  ewentualnego  wyposażenia  w  dodatkowe  elementy  (np.
podnoski stalowe, wkładki stalowe, ochrony śródstopia, ochrony kostki).

Środki ochrony kończyn górnych to: rękawice ochronne, ochraniacze: palców, dłoni,

nadgarstka,  przedramienia,  łokcia,  dermatologiczne  środki  ochrony  skóry.  Dobór  rękawic
ochronnych  zależy  od  rodzaju  zagrożeń  występujących  na  stanowisku  pracy,  rodzaju
wykonywanej pracy, warunków otoczenia, materiału z jakiego są wykonane rękawice oraz ich
konstrukcja. Dermatologiczne środki ochrony skóry tzw. „rękawice biologiczne” to specjalne
kremy, żele,  maści ochronne. Mogą być hydrofilowe – rozpuszczalne w wodzie, a chroniące
przed  olejami,  smarami,  rozpuszczalnikami  i  hydrofobowe  –  nierozpuszczalne  w  wodzie,
a chroniące  przed  wodnymi  roztworami  soli,  kwasów,  zasad.  Stosowane  są  jeżeli  warunki
pracy wykluczają używanie rękawic ochronnych:

−

podczas prac z urządzeniami wirującymi ze względu na możliwość pochwycenia
rękawicy,

−

gdy praca wymaga stałej dużej precyzji – podczas naprawy maszyn i ich podzespołów.
Środki ochrony kończyn górnych muszą być stosowane przy pracach stwarzających

ryzyko urazów rąk, związanych z działaniem wysokiej temperatury, wibracji, substancji
chemicznych, w kontakcie z wodą, substancjami toksycznymi, żrącymi, z materiałami
gnijącymi, mogącymi być źródłem infekcji, w tym w szczególności:

−

prace z użyciem przedmiotów ostrych, tnących, kłujących, parzących,

−

czyszczenie, piaskowanie, śrutowanie przedmiotów,

−

przenoszenie ładunków o wysokiej lub niskiej temperaturze
Sprzęt ochrony głowy – przemysłowy hełm ochronny stanowi podstawowe

zabezpieczenie głowy pracownika przed uderzeniem na stanowisku pracy. Głównym
zadaniem hełmów jest ochrona przed uderzeniami spadających przedmiotów oraz
uderzeniami głową o wystające elementy konstrukcji stanowiska pracy.

Sprzęt ochrony twarzy i oczu – dowolna postać środka ochrony indywidualnej

osłaniającego, oczy wraz z ich najbliższym otoczeniem oraz twarz lub jej część (czasami
łączonej z ochroną szyi, uszu, karku i głowy). Ze względu na konstrukcję, można wyróżnić:
–

okulary ochronne,

–

gogle ochronne,

–

osłony twarzy,

–

przyłbice spawalnicze,

–

tarcze ochronne ( np. tarcze spawalnicze).
Sprzęt ochrony układu oddechowego – sprzęt zapewniający dopływ czystego powietrza

do strefy oddychania. Należy wyróżnić dwie podstawowe grupy zagrożeń dla układu
oddechowego:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

zanieczyszczone powietrze (występowanie szkodliwych substancji w postaci: cząstek,
gazów, par),

–

niedobór tlenu (zawartość poniżej 17%).
Wymienione wyżej grupy czynników determinują sposób ochrony oraz podział sprzętu

ochrony układu oddechowego. Sprzęt ten można podzielić na dwie grupy:
–

sprzęt oczyszczający (działający przez oczyszczenie powietrza) np. maski, półmaski,
hełmy powietrzne itp.,

–

sprzęt izolujący (działający przez doprowadzenie powietrza lub tlenu ze źródła wolnego
od zanieczyszczeń).
Dodatkowo można wyróżnić sprzęt ucieczkowy – przeznaczony do ewakuacji.

Maski

Półmaski

Rys. 1. Maski i półmaski [12]

Sprzęt ochrony słuchu – ochronniki słuchu są najprostszym i najszybszym sposobem

ochrony narządu słuchu przed skutkami oddziaływania hałasu.

Sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości – pracownicy pracujący na stanowiskach

zagrożonych upadkiem z wysokości, na których nie mogą być stosowane ochrony grupowe
np. pomosty, siatki ochronne, powinni być wyposażani w indywidualne systemy chroniące
przed upadkiem z wysokości.

Pracodawca ma obowiązek wydać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące

bezpieczeństwa  i  higieny pracy  na  stanowiskach pracy. (art. 237(4) k.p. oraz rozporządzenie
MPiPS  z  dnia  26  września  1997  r.  w  sprawie  ogólnych  przepisów  bhp).  Instrukcję  należy
umieścić  przy  maszynach  i  urządzeniach  tak,  aby  była  dostępna  i  czytelna.  Pracownik
powinien  się  zapoznać  z  jej  treścią,  a  pisemne  potwierdzenie  przechowywane  jest  w  jego
aktach osobowych.

Instrukcja BHP na stanowisku pracy powinna zawierać:

1. Uwagi ogólne.

Do samodzielnej pracy na stanowisku przy urządzeniu może przystąpić pracownik:

–

który uzyskał zezwolenie na pracę na stanowisku przy urządzeniu od bezpośredniego
przełożonego,

–

pełnoletni,

–

legitymujący się:
a)  odpowiednim wykształceniem,
b)  przeszkoleniem zawodowym,
c)  przeszkoleniem wstępnym,
d)  przeszkoleniem ogólnym,
e)  instruktażem stanowiskowym bhp,
f)  przeszkoleniem w zakresie ochrony p.poż.,
g)  dobrym  stanem  zdrowia,  potwierdzonym  zaświadczeniem  lekarskim  lekarza

medycyny pracy,

h) inne wymagania.

–

wypoczęty,

–

trzeźwy,

–

inne wymagania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. Przed rozpoczęciem pracy pracownik powinien:

–

szczegółowo zapoznać się ze stanowiskową instrukcją bhp znajdującą się na
stanowisku pracy,

–

ubrać się w odzież roboczą ochronną przewidzianą do użycia na danym stanowisku
pracy,

–

zdjąć z rąk wszystkie zbędne przedmioty takie jak biżuteria itp.,

–

sprawdzić stan wyposażenia technicznego stanowiska w tym stan techniczny maszyn
i urządzeń, narzędzi, osłon i zabezpieczeń,

–

sprawdzić stan i ciągłość przewodów elektrycznych zasilających (zewnętrznych),

–

sprawdzić stan wtyczek i gniazd z bolcem zerowym,

–

sprawdzić czy oświetlenie jest odpowiednie,

–

włączyć wentylację lub inne urządzenie gwarantujące bezpieczną pracę,

–

zapewnić odpowiednią ilość materiałów potrzebnych do wykonania zadania,

–

usunąć wszystkie zbędne przedmioty znajdujące się w miejscu pracy,

–

upewnić się czy podłoga wokół stanowiska pracy jest czysta,

–

upewnić się czy rozpoczęcie pracy nie spowoduje zagrożenia dla osób
przebywających na tym stanowisku pracy lub w jego bezpośrednim otoczeniu,

–

inne wymagania,

Uwaga: w razie stwierdzenia jakichkolwiek uszkodzeń czy usterek nie wolno

podejmować  pracy.  Należy  niezwłocznie  powiadomić  o  tym  swojego  bezpośredniego
przełożonego  w  celu  szybkiej  ich  likwidacji.  Dopiero  po  upewnieniu  się,  że  zostały  one
usunięte pracownik może przystąpić do wykonywania zadania.
3.  W czasie pracy należy:

–

ściśle stosować się do zaleceń,

–

stanowiskowej instrukcji bhp,

–

poleceń i wskazówek przełożonych,

–

dokumentacji techniczno ruchowej,

–

sprawdzić czy uruchomienie maszyny nie stworzy zagrożenia wypadkowego,

–

koncentrować całą swoją uwagę wyłącznie na czynnościach wykonywanych,

–

pracować z szybkością odpowiadającą naturalnemu rytmowi pracy,

–

odkładać narzędzia na wyznaczone miejsca,

–

w razie konieczności opuszczenia swojego stanowiska pracy pracownik
zobowiązany jest zatrzymać obsługiwane urządzenie lub maszyny, które mogą
spowodować zagrożenie,

–

w przypadku przerwy w dostawie prądu należy wyłączyć obsługiwane maszyny
i urządzenia.

4. Pracownikowi nie wolno:

–

stosować niebezpieczne metody pracy,

–

korzystać z niesprawnej maszyny,

–

pracować bez nakazanych ochron osobistych,

–

usuwać osłon i urządzeń czy znaków zabezpieczających,

–

naprawiać samodzielnie maszyny,

–

dotykać części maszyn będących w ruchu (pasów, lin, kół),

–

czyścić i smarować maszynę będącą w ruchu,

–

naprawiać urządzeń elektrycznych będących pod napięciem,

–

dotykać przewodów elektrycznych będących pod napięciem,

–

przeszkadzać innym w pracy,

–

tarasować przejścia i dojścia do stanowiska pracy, sprzętu zabezpieczających p.poż.,

–

inne wymagania.

5. Po zakończeniu pracy należy:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

zatrzymać obsługiwane maszyny i inne urządzenia,

–

wyłączyć dopływ energii je zasilające,

–

dokładnie oczyścić stanowisko pracy,

–

ułożyć narzędzia i przyrządy pomocnicze w miejscach na to przeznaczonych,

–

oczyścić używane ochrony osobiste i odłożyć je na stałe miejsce ich przechowywania,

–

upewnić się czy pozostawione stanowisko i urządzenia nie stwarzają żadnych zagrożeń
dla środowiska,

–

przekazać informacje o wykonanych pracach swojemu przełożonemu.

Instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy dla obsługi pieca piekarniczego

Warunki dopuszczenia pracownika do pracy:

–

ukończone 18 lat,

–

ukończona co najmniej szkoła zawodowa w danej specjalności lub inne uprawnienia do
wykonywania zawodu,

–

przejście odpowiedniego instruktażu zawodowego, zapoznanie się z instrukcją obsługi,
przeszkolenie bhp,

–

stan zdrowia odpowiedni do wykonywanej pracy potwierdzony świadectwem wydanym
przez uprawnionego lekarza,

–

ubrany w odzież roboczą przewidzianą dla danego stanowiska w zakładowej tabeli norm
odzieży roboczej,

–

przy obsłudze maszyn z ruchomymi elementami nie można pracować w odzieży
z luźnymi (zwisającymi) częściami jak np. luźno zakończone rękawy, krawaty, szaliki,
poły, oraz bez nakryć głowy okrywających włosy
Czynności przed rozpoczęciem pracy:

–

przygotować urządzenia pomocnicze do składowania i transportu towarów,

–

zaplanować kolejność wykonywania poszczególnych czynności,

–

sprawdzić stan techniczny pieca, oświetlenia stanowiska i stan instalacji elektrycznej,

–

przygotować niezbędne pomoce warsztatowe, przyrządy pomiarowe, narzędzia pracy,
zmiotki, haczyki oraz konieczne ochrony osobiste, np. okulary, maski itp.
Zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania pracy nie wolno:

–

na stanowisku pracy przechowywać surowców, gotowych wyrobów, materiałów
pomocniczych i odpadów w ilościach większych od wynikających z potrzeb
technologicznych, umożliwiających utrzymanie ciągłości pracy na zmianie,

–

maszyn będących w ruchu: naprawiać, czyścić, smarować (z wyjątkiem przewidzianych
w DTR - dokumentacja techniczno ruchowa),

–

pieca podczas pracy pozostawiać bez obsługi lub nadzoru (chyba, że dopuszcza to DTR),

–

ręcznie zakładać i zrzucać pasy pędne, liny i taśmy,

–

wznawiać pracę pieca bez usunięcia uszkodzenia,

–

zdejmować osłony i zabezpieczenia z obsługiwanych maszyn i narzędzi,

–

wytwarzać parę wodną w komorach wypiekowych w sposób inny niż przewidziany
instrukcją pieca,

–

podczas obsługi paleniska dotykać narzędziami końcówek rur i nośnej ścianki paleniska,

–

czyścić rury grzejne bez użycia właściwego sprzętu ochrony osobistej,

–

składować w pomieszczeniu paleniskowym sprzętu nie przeznaczonego do obsługi
paleniska,

–

składować sprzęt przeznaczony do obsługi paleniska w sposób utrudniający obsługę
pieca,

–

zastawiać wylotu paleniska żadnymi przedmiotami
Nakazuje się:

–

przyłączenie pieca do źródła energii nie powinno stanowić zagrożenia dla obsługi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

pasy pędne, liny i taśmy pędne mogą być napinane, naprawiane łączone, skracane
i smarowane po unieruchomieniu przenośnika,

–

ręczne przemieszczanie i przewożenie ciężarów o masie przekraczającej ustalone normy
jest niedopuszczalne,

–

używać tylko sprawnych narzędzi i pomocy warsztatowych, nieuszkodzonych,
prawidłowo oprawionych,

–

podczas wykonywania pracy zwracać uwagę tylko na wykonywane czynności,
uwzględniając warunki bezpiecznej pracy dla siebie i otoczenia,

–

przy przyjmowaniu pieczywa z form należy posługiwać się rękawicami ochronnymi,

–

do oświetlania komór wypiekowych w piecach piekarskich należy używać lamp
elektrycznych o napięciu do 24 V,

–

naparowanie ciasta należy wykonać przy zamkniętych drzwiach paleniska,

–

przy czyszczeniu kanałów dymowych i zbiorników wodnych (bojlerów) należy
posługiwać się przenośnymi schodkami z pomostem,
Czynności po zakończeniu pracy:

–

uporządkować stanowisko pracy oraz narzędzia i sprzęt ochronny,

–

wyłączyć piec ( odłączyć zasilanie energią),
Zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych:

–

o wadach i / lub uszkodzeniach maszyny należy niezwłocznie zawiadomić przełożonego,

–

piec, którego uszkodzenie stwierdzono w czasie pracy, powinien być niezwłocznie
odłączony od zasilania,

–

bezwzględnie należy udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym,

–

w razie awarii maszyny stwarzającej zagrożenie dla otoczenia należy zastosować
zrozumiałą i dostrzegalną sygnalizację ostrzegawczą i alarmową,

–

każdy zaistniały wypadek przy pracy zgłaszać swojemu przełożonemu, a stanowisko
pracy pozostawić w takim stanie, w jakim nastąpił wypadek,
Uwagi:

–

narzędzia i urządzenia o napędzie mechanicznym podlegają okresowym przeglądom
i badaniom na skuteczność zerowania,

–

czyszczenie żarówek i kloszy znajdujących się w pomieszczeniach może odbywać się
tylko po wyłączeniu prądu.
Na podstawie art. 210 K.P. pracownik ma prawo- w razie gdy warunki pracy nie

odpowiadają  przepisom  bhp  i  stwarzają  bezpośrednie  zagrożenie  dla  zdrowia  lub  życia
pracownika  lub  gdy  wykonywana  przez  niego  praca grozi takim  niebezpieczeństwem  innym
osobom  powstrzymać  się  od  wykonywanej  pracy,  zawiadamiając  o  tym  niezwłocznie
przełożonego.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to są środki ochrony indywidualnej?
2.  Jakie wymagania powinny spełniać środki ochrony indywidualnej?
3.  Na jakie grupy dzieli się środki ochrony indywidualnej?
4.  Co to jest odzież ochronna?
5.  Jakie są zadania sprzętu ochrony głowy?
6.  Co zalicza się do sprzętu ochrony twarzy i oczu?
7.  Kiedy środki ochrony indywidualnej spełniają wymagania ochronne?
8.  Co powinna zawierać instrukcja bezpiecznej pracy stanowisku?
9.  Co powinna zawierać instrukcja obsługi maszyn i urządzeń?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz odzież roboczą i/lub środki ochrony indywidualnej dla pracownika przemysłu

spożywczego na określonym stanowisku pracy (piekarz, rzeźnik). Opisz stanowisko, na
którym pracuje.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) sporządzić opisy stanowisk pracy w przemyśle spożywczym (pracownik piekarni,

rzeźni),

2) dobrać pracownikowi na określonym stanowisku pracy środki ochrony indywidualnej

i odzież roboczą,

3) omówić wykonane ćwiczenie,
4) zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy::

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

wykaz środków ochrony indywidualnej i ochronnej,

–

różna odzież robocza i ochronna,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika, dotycząca środków ochrony indywidualnej.

Ćwiczenie 2

Określ zasady przydzielania odzieży ochronnej pracownikom.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  sporządzić 3 opisy stanowisk pracy wymagające odzieży ochronnej,
2)  przeanalizować sposoby przydzielania odzieży ochronnej,
3)  omówić wykonane ćwiczenie,
4)  zapisać wnioski,
5)  przedstawić pozostałym kolegom proponowane zasady.

Wyposażenie stanowiska pracy::

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

wykaz środków ochrony indywidualnej,

–

materiały piśmienne,

–

notatnik,

–

literatura z rozdziału 6, dotycząc odzieży ochronnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować środki ochrony indywidualnej?



określić wymagania, jakie powinny spełniać środki ochrony
indywidualnej?



dokonać podziału środków ochrony indywidualnej na grupy?



dobrać odzież ochronną?



dobrać sprzęt ochrony głowy?



dobrać sprzęt ochrony twarzy i oczu?



określić, kiedy środki ochrony indywidualnej spełniają wymagania
ochronne?



określić zasady przydzielania odzieży roboczej?



określić zasady przydzielania środków ochrony indywidualnej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Choroby zawodowe. Zasady ochrony środowiska

4.4.1. Materiał nauczania

Definicja choroby zawodowej zawiera art. 4 Ustawy z dnia 30 października 2002 roku

o ubezpieczeniu  społecznym  z  tytułu  wypadków  przy  pracy  i  chorób  zawodowych  (Dz.U.
nr 199,  poz.  1673  ze  zm.),  tzw.  wypadkowej.  Za  chorobę  zawodową  uważa  się  chorobę
określoną  w wykazie  chorób  zawodowych,

o którym mowa w art. 237 § 1 pkt. 2 Kodeksu

pracy, jeżeli została spowodowana

działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia,

występujących w środowisku pracy

lub sposobem wykonywania pracy. Przy ocenie działania

szkodliwych czynników należy

uwzględnić rodzaj, stopień i okres narażenia zawodowego,

sposób wykonywania pracy,

bezpośredni kontakt z chorymi zakaźnie lub materiałem

pochodzącym od tych chorych

oraz z czynnikami powodującymi choroby inwazyjne,

uczuleniowe i nowotworowe.

Wykaz chorób zawodowych zawiera Załącznik do

Rozporządzenia  Rady  Ministrów  z  dnia  30  lipca  2002  r.  w  sprawie  wykazu  chorób
zawodowych,  szczegółowych  zasad  postępowania  w  sprawach  zgłaszania  podejrzenia,
rozpoznawania  i  stwierdzania  chorób  zawodowych  oraz  podmiotów  właściwych  w  tych
sprawach  (Dz.  U.  nr  132,  poz.  1115).  Przy  każdej  z  chorób  uznawanych  za  choroby
zawodowe  wskazano  tam  okres,  w  którym  wystąpienie  udokumentowanych  objawów
chorobowych  upoważnia  do  rozpoznania  choroby  zawodowej,  pomimo  wcześniejszego
zakończenia  narażenia  zawodowego.  Za  choroby  zawodowe  uważa  się  wyłącznie  choroby
wymienione  w  wykazie  chorób  zawodowych.  W celu  stwierdzenia  choroby  zawodowej
należy przede wszystkim dokonać oceny narażenia zawodowego, którą przeprowadza:
–

w związku z podejrzeniem choroby zawodowej – lekarz zgłaszający

podejrzenie,

–

w toku ustalania rozpoznania choroby zawodowej – lekarz zatrudniony w jednostce
orzeczniczej I i II stopnia,

–

w  toku  podejmowania  decyzji  o  stwierdzeniu  choroby  zawodowej  lub  decyzji  o  braku
podstaw  do  stwierdzenia  choroby  zawodowej  –  państwowy  powiatowy  inspektor
sanitarny, którego dalej określamy właściwym państwowym inspektorem sanitarnym.
Zgłoszenie  podejrzenia  choroby  zawodowej  oraz  jej  rozpoznanie  może  nastąpić

u pracownika  lub  byłego  pracownika  w  okresie  jego  zatrudnienia  w  warunkach  narażenia
zawodowego lub po zakończeniu pracy w takim narażeniu, nie później jednak niż w okresie,
który  został  określony  w  wykazie  chorób  zawodowych.  Pierwszym  etapem  postępowania
w sprawie  choroby  zawodowej  jest  jej  zgłoszenie.  Zgłoszenia  podejrzenia  choroby
zawodowej u pracownika, u którego podejrzewa się chorobę zawodową, dokonuje:
–

pracodawca zatrudniający pracownika, u którego podejrzewa się chorobę zawodową,

–

lekarz, który podczas wykonywania zawodu powziął podejrzenie choroby zawodowej
u pracownika.
Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej może również dokonać:

–

pracownik, który podejrzewa, że występujące u niego objawy mogą wskazywać na taką
chorobę, przy czym pracownik aktualnie zatrudniony zgłasza podejrzenie za
pośrednictwem lekarza sprawujące go nad nim profilaktyczną opiekę zdrowotną,

–

lekarz stomatolog, który podczas wykonywania zawodu powziął podejrzenie wystąpienia
u pacjenta choroby zawodowej,

–

lekarz weterynarii, który podczas wykonywania zawodu stwierdził u pracownika,
mającego kontakt z chorymi zwierzętami, objawy, mogące nasuwać podejrzenie choroby
zawodowej.
Podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się właściwemu państwowemu inspektorowi

sanitarnemu i właściwemu inspektorowi pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jednostkami orzeczniczymi I stopnia są m.in.:

–

poradnie i oddziały chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy,

–

katedry, poradnie i kliniki chorób zawodowych akademii medycznych,

–

przychodnie i oddziały chorób zakaźnych poziomu wojewódzkiego w zakresie chorób
zawodowych, zakaźnych i inwazyjnych.
Jedną z wielu chorób zawodowych, które występują u pracowników przetwórstwa

spożywczego  jest  alergiczny  nieżyt  nosa.  Narażeni  na  tę  chorobę  są  przede  wszystkim
pracownicy  zbożowi  oraz  piekarze.  Zawodowy  nieżyt  nosa  można  podzielić  na  nieżyt
o podłożu  immunologicznym  (alergiczny)  i  nieżyt  nosa  z  podrażnienia.  U  pracowników
zbożowych  i piekarzy  narażenie  na  wystąpienie  choroby  zawodowej  występuję  ze  strony
roztoczy, mąki zbożowej i ryżowej. Pracownicy przemysłu spożywczego narażeni są również
na  alergeny  ziarna  kasztanowca,  ziarna  zielonej  kawy,  czarnego  pieprzu,  nasion  kopru,
papryki,  jaj,  grzybów.  Głównymi  czynnikami  ryzyka  rozwoju  uczulenia  i  wystąpienia
objawów  choroby  zawodowej  nieżytu  nosa  są  wielkości  przebywania  w  środowisku
zanieczyszczonym tymi alergenami oraz palenie papierosów.

Konieczność ochrony środowiska jest wynikiem rozwoju cywilizacji. Zasady ochrony

środowiska  reguluje  Ustawa  z  dnia  27  kwietnia  2001 r.  –  Prawo  ochrony  środowiska.
Środowisko  jest  to  ogół  elementów  przyrodniczych,  w  szczególności  powierzchnia  ziemi,
łącznie  z  glebą,  kopaliny,  wody,  powietrze,  świat  roślinny  i  zwierzęcy,  a  także  krajobraz,
znajdujących  się  zarówno  w  stanie  naturalnym,  jak  też  przekształconych  w  wyniku
działalności  człowieka.  Często  również  jako  element  środowiska  traktowane  są  dobra
materialne,  zabytki  architektury  i  kultury,  a  według  niektórych  koncepcji  można  zaliczyć
przynajmniej  część  środowiska  pracy.  Działalność,  głównie  gospodarcza  powoduje
uciążliwości  dla  środowiska,  jego  zagrożenia  i  zanieczyszczenia.  Uciążliwościami  dla
środowiska  są  zjawiska  fizyczne  lub  stany  utrudniające  życie  albo  dokuczliwe  dla
otaczającego  środowiska,  zwłaszcza  hałas,  wibracje,  zanieczyszczenie  powietrza,
zanieczyszczenie odpadami. Wymienione zjawiska lub stany kwalifikuje się jako uciążliwości
szkodliwe  dla  środowiska,  jeżeli  występują  w  natężeniu  utrudniającym  życie  także,  gdy  są
dokuczliwe  w stopniu  powodującym  zagrożenie  zdrowia  ludzi,  uszkodzenie  lub  zniszczenie
środowiska.  Obowiązek  eliminowania  lub  ograniczania  uciążliwości  obciąża  jednostki
organizacyjne,  osoby  fizyczne  prowadzące  działalność  gospodarczą.  Zobowiązane  są  one
stosować  technologie  i  rozwiązania  techniczne  stwarzające  jak  najmniejsze  uciążliwości  dla
środowiska oraz stosować urządzenia ochronne.

Zanieczyszczenie środowiska to wprowadzenie do środowiska (powietrza, wody, ziemi)

substancji  stałych,  ciekłych  lub  gazowych  albo  energii  w  takich  ilościach  lub  w  takim
składzie, że  może  to  ujemnie  wpłynąć  na  zdrowie człowieka, klimat,  przyrodę,  glebę,  wodę
lub  spowodować  inne  zmiany  w  środowisku,  w  tym  również  kulturowym.  Przez
zanieczyszczenie  rozumie  się  przekraczanie  konwencjonalnych  norm  stanu  środowiska  lub
dopuszczalnych  wskaźników  emisji  zanieczyszczeń.  Do  najgroźniejszych  rodzajów
zanieczyszczeń  należą  dwutlenek  węgla  (CO

), tlenek węgla (CO), dwutlenek siarki (SO

dwutlenek azotu (NO

), fosfor (P), rtęć (Hg), ołów (Pb), ropa naftowa, DDT i inne pestycydy,

promieniowanie  elektromagnetyczne  niejonizujące  i jonizujące.  Również  hałas  jest
elementem  destrukcyjnie  działającym  na  środowisko.  W technice  rolniczej  należy  dbać
o unikanie wprowadzania do gleby substancji olejowych: wycieki oleju napędowego, wycieki
oleju przekładniowego, nadmiernych ilości smarów z mechanizmów. Ważne jest również nie
przekraczanie  dopuszczalnych  stężeń  substancji  chemicznych  podczas  nawożenia  i  ochrony
roślin.

Przedsiębiorstwo korzystające ze środowiska jest obowiązane zapewnić przestrzeganie

wymagań ochrony środowiska, w szczególności przez:
1) odpowiednią organizację pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) powierzanie funkcji związanych z zapewnieniem ochrony środowiska osobom

posiadającym odpowiednie kwalifikacje zawodowe,

3) zapoznanie pracowników, których zakres czynności bezpośrednio wpływa na ochronę

środowiska, z wymaganiami w tym zakresie, gdy nie jest konieczne odpowiednie
przygotowanie zawodowe w tym zakresie,

4) podejmowanie działań w celu wyeliminowania lub ograniczenia szkód w środowisku

wynikających z nieprzestrzegania wymagań ochrony środowiska przez pracowników,
a także podejmowania środków w celu wyeliminowania takich przypadków
w przyszłości,

5) obowiązkowe postępowanie pracowników w sposób zapewniający ochronę środowiska.

Człowiek jest jednym z elementów środowiska ale często oddziałuje na miejsce,

w którym żyje – destrukcyjnie. Znaczną część tych niewłaściwych działań możemy jednak
wyeliminować, przyjmując postawę przyjazną środowisku.

Bardzo często nie mamy bezpośredniego wpływu na zanieczyszczenie środowiska

wynikające,  z działalności  gospodarczej.  Możemy  jednak,  zmieniając  własne  zachowania,
wykształcić  nawyki  takiego  postępowania,  które  przyczyni  się  do  ograniczenia
zanieczyszczenia  środowiska  w  naszym  otoczeniu.  Często  są  to  bardzo  proste  działania,
niewymagające dodatkowych nakładów finansowych, dodatkowego czasu.

Pierwszym krokiem w tym kierunku jest ograniczenie ilości odpadów oraz ich

segregacja.  Przyczyna  jest  prosta:  rozdzielanie  śmieci  umożliwia  często  ich  ponowne
wykorzystanie,  czyli  recykling.  Dotyczy  to,  na  przykład  szkła,  wyrobów  metalowych
(puszek),  makulatury.  Segregowanie  śmieci,  zamiast  –  co  się  często  zdarza  –  wyrzucanie  je
w jednym  worku  do  wspólnego  kontenera.  Na  osiedlach  mieszkaniowych  są  często
rozstawione specjalne, osobne pojemniki na szkło, plastik, metal i papier. Nie należy wrzucać
śmieci do jednego worka, lecz podzielić je, a następnie wrzucić do pojemników. Umożliwi to
ich ponowne przetworzenie  i wykorzystanie. Szczególnie ważna  jest utylizacja opakowań po
substancjach  chemicznych  i resztek  tych  substancji  (rozpuszczalniki,  farby,  środki  ochrony
roślin).

Kolejnym elementem jest poszanowanie energii i wody. Ważne jest, abyśmy

maksymalnie korzystali ze światłą dziennego. Sprzyja temu odpowiednie oświetlenie miejsca
pracy (do prac montażowych wystarczy intensywne oświetlenie punktowe wystarczy
włączona lampka. Oszczędność energii elektrycznej może też wynikać z wykorzystania
energii cieplnej. Podczas sezonu grzewczego ważne jest, by drzwi i okna były szczelne.

Trzeba zwracać uwagę na odpady elektryczne i elektroniczne. Odpady zużytego sprzętu

elektrycznego i elektronicznego powstają najczęściej w miejscach ich użytkowania, dlatego
powinniśmy pamiętać o zapewnieniu zgodnego z zasadami ochrony środowiska odzysku
sprzętu elektronicznego, powierzając odbiór zużytego sprzętu wyspecjalizowanym firmom.

Akumulatory elektryczne i baterie galwaniczne należą do produktów, które po zużyciu

stają się odpadami o charakterze niebezpiecznym dla środowiska i zdrowia ludzi. Zbudowane
z materiałów  wysoko  przetworzonych, zawierają  substancje  szkodliwe  takie  jak  ołów,  kadm
i rtęć.  Gospodarka  odpadowymi  akumulatorami  i  bateriami  jest  szczególnie  trudna
ze względu  na  fakt  występowania  ich  jako  różnorodnych  źródeł  prądu  w  bardzo  szerokim
asortymencie  urządzeń,  używanych  w bardzo  wielu  dziedzinach  życia. Nie  należy  wyrzucać
baterii  do  odpadów  komunalnych,  a  wyrzucać  je  do  specjalnych  pojemników.  Baterie
poddane  procesom  odzysku  stanowią  znaczne  zasoby  ochraniające  naturalne  złoża
surowcowe.

Również rozwój nowych rozwiązań produkcyjnych wprowadza powszechne stosowanie

do procesów technologicznych folii jako materiału opakowaniowego, zabezpieczającego,
która wymaga recyklingu, a nie spalania, ze względu na wysoką emisję substancji
rakotwórczych do atmosfery.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to jest choroba zawodowa?
2.  Jaka jest zasada uznania choroby zawodowej?
3.  Jaki akt prawny reguluje zasady ochrony środowiska?
4.  W  jaki  sposób  przedsiębiorstwo  może  zapewnić  przestrzeganie  wymagań  ochrony

środowiska?

5.  Jak można oszczędzać energię elektryczną?
6.  Jak należy postępować ze zużytymi akumulatorami i bateriami galwanicznymi?
3.  Na czym polega zewnętrzny masaż serca?
4.  Na czym polega udzielenie pierwszej pomocy w przypadku złamania?
11.  Na czym polega udzielenie pierwszej pomocy w przypadku zranienia?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj sposób segregacji odpadów we wskazanym zakładzie przetwórstwa mięsnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w zespole,
2) zastanowić się, jakie zagrożenia środowiska wynikają z działalności zakładu

przetwórstwa mięsnego, zapisać wszystkie pomysły na kartce,

3) uporządkować zapisane pomysły, ustalić, co można zrobić ze zużytymi elementami

urządzeń elektrycznych, opakowaniami, środkami chemicznymi i jakie metody
wypracować na stanowiskach pracy, by doprowadzić do zmniejszenia zużycia energii
elektrycznej,

4) zaprezentować efekty pracy zespołów na forum całej grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika, dotycząc ochrony środowiska,

–

ustawa o ochronie środowiska.

Ćwiczenie 2

Na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu

chorób zawodowych wypisz choroby zawodowe występujące w przetwórstwie spożywczym

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować się z materiałem nauczania znajdującym się w poradniku,
2)  odnaleźć rozporządzenie Rady Ministrów,
3)  odnaleźć załącznik do rozporządzenia z wykazem chorób zawodowych,
4)  wynotować choroby zawodowe występujące w przetwórstwie spożywczym.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wykazu chorób zawodowych,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

materiały piśmienne,

−

notatnik.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić co to jest choroba zawodowa?



okreslić akt prawny dotyczący o chorob zawodowych?



wymienić zasady ochrony środowiska?



określić zadania ochrony środowiska?



wymienić najgroźniejsze rodzaje zanieczyszczeń?



określić zadania przedsiębiorstwa korzystającego z środowiska?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Zagrożenia

pożarowe

oraz

zasady

ochrony

przeciwpożarowej

4.5.1. Materiał nauczania

Ochrona przeciwpożarowa polega na przedsięwzięciach mających na celu ochronę życia,

zdrowia i mienia przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym zagrożeniem
przez:

−

zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej, lub innego
miejscowego zagrożenia,

−

zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru, klęski żywiołowej lub innego
miejscowego zagrożenia,

−

prowadzenie działań ratowniczych.

Przyczyny powstawania pożarów

Najczęściej spotykanymi przyczynami pożarów jest ludzka nieostrożność, która objawia

się  drastycznym  lekceważeniem  podstawowych  zasad  bezpieczeństwa  oraz  świadomym
łamaniem  przepisów  przeciwpożarowych.  Szczególnie  powszechne  jest  nieprzestrzeganie
zakazu  palenia  tytoniu  w  miejscach  niedozwolonych,  niewłaściwe  zabezpieczenie  prac
określanych  jako  niebezpieczne  pożarowo  oraz  lekceważenie  zagrożeń  związanych
z używaniem  cieczy  palnych.  Drugą  pod  względem  częstotliwości  przyczyną  występowania
pożarów  są  wady  i  nieprawidłowa  eksploatacja  urządzeń  elektrycznych.  Objawia  się  to
głównie  nadmiernym  obciążaniem  obwodów  zasilających,  eksploatowaniem  urządzeń
niesprawnych  technicznie  oraz  użytkowaniem  przenośnych  urządzeń  grzewczych  w  sposób
niezgodny z przeznaczeniem i określonymi zasadami użytkowania.
Podstawowe przepisy prawne

Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym zagadnienia związane z ochroną

przeciwpożarową jest Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U.
z 2002r.  Nr  147,  poz.  1229,  z  późn.  zm.).  Przepisy  wykonawcze  do  Ustawy  znajdują  się
w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r.
w sprawie  ochrony  przeciwpożarowej  budynków,  innych  obiektów  budowlanych  i  terenów
(Dz.  U.  z  dnia  11  maja  2006  r.).  Rozporządzenie  określa  między  innymi  warunki
zabezpieczenie przeciwpożarowego zbioru, transportu i składowania palnych płodów rolnych.
Obowiązki

właściciela

(kierownika

zakładu

pracy)

zakresie

ochrony

przeciwpożarowej.

Właściciel lub kierownik zakładu pracy jest zobowiązany zapewnić jego ochronę

przeciwpożarową, która polega głównie na:

−

przestrzeganiu

przeciwpożarowych

wymagań

budowlanych,

instalacyjnych

i technologicznych,

−

wyposażeniu budynków, obiektów i terenu w sprzęt pożarniczy i ratowniczy oraz środki
gaśnicze,

−

zapewnieniu osobom przebywającym w zakładzie pracy bezpieczeństwa i możliwości
ewakuacji,

−

przygotowaniu zakładu pracy do prowadzenia akcji ratowniczej,

−

ustalaniu sposobów postępowania w razie powstania pożaru, klęski żywiołowej lub
innego miejscowego zagrożenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obowiązki pracownika w zakresie ochrony przeciwpożarowej

Na pracownikach ciąży również wiele obowiązków związanych z ochroną

przeciwpożarową, gdyż są oni zobowiązani:

−

znać przepisy przeciwpożarowe, instrukcje o alarmowaniu straży pożarnej i ich
przestrzegać,

−

znać miejsce rozmieszczenia i sposobu użycia podręcznego sprzętu pożarniczego

oraz

urządzeń przeciwpożarowych,

−

wykonywać wszystkie czynności związane z pracą w sposób gwarantujący pełne
bezpieczeństwo pożarowe,

−

utrzymać stale w należytym porządku swoje stanowisko pracy oraz czuwać nad
prawidłowym działaniem powierzonej sobie maszyny, urządzenia lub aparatury, aby nie
spowodowały one pożaru,

−

nie zastawiać i nie blokować dojścia do sprzętu pożarniczego i urządzeń
przeciwpożarowych

oraz przejść między stanowiskami pracy oraz maszynami

i urządzeniami, a także wyjść z pomieszczeń,

−

usuwać

bezzwłocznie

stwierdzone

przyczyny

mogące

spowodować

pożar,

niedociągnięcia zaś, których nie można usunąć we własnym zakresie, zgłaszać
natychmiast przełożonemu

lub pracodawcy,

−

brać udział w szkoleniach w zakresie ochrony przeciwpożarowej,

−

w razie pożaru uczestniczyć w akcji ratowniczej i wykonywać wszelkie polecenia
kierującego działaniami ratowniczymi,

−

uprzątnąć swoje stanowisko pracy, z chwilą zakończenia pracy, wyłączyć dopływ prądu
lub gazu do maszyn i urządzeń oraz sprawdzić, czy nie ma niebezpieczeństwa powstania
pożaru.

Zasady ochrony przeciwpożarowej

W obiektach oraz na terenach przyległych do nich zabronione jest wykonywanie

czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie
prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji.

Właściciele, budynków oraz placów składowych i wiat, z wyjątkiem budynków

mieszkalnych  jednorodzinnych,  oznakowują  drogi  ewakuacyjne  znakami  zgodnymi
z Polskimi  Normami.  Oznakowania  wymagają  pomieszczenia,  w  których  w  myśl  przepisów
techniczno-budowlanych  konieczne  są,  co  najmniej  2  wyjścia  ewakuacyjne.  Z  każdego
miejsca  przeznaczonego  na  pobyt  ludzi  w  obiekcie  powinny  być  zapewnione  odpowiednie
warunki  ewakuacji,  zapewniające  możliwość  szybkiego  i  bezpiecznego  opuszczenia  strefy
zagrożonej  lub  objętej  pożarem.  Warunki  ewakuacji  powinny  być  dostosowane  do  liczby
i stanu  sprawności  osób  przebywających  w  obiekcie,  funkcji  obiektu  oraz  jego  konstrukcji
i wymiarów.

Przy wytyczaniu dróg ewakuacyjnych należy uwzględnić wymogi w sprawie warunków

technicznych,  jakim  powinny  odpowiadać  budynki  i  ich  usytuowanie,  liczbę  osób
przewidywanych do ewakuacji  nie tylko z poszczególnych kondygnacji obiektu, ale również
z ich  części.  Istotne  jest  również  właściwe  oznakowanie  dróg  ewakuacyjnych.  Generalną
regułą jest stosowanie poszczególnych wymienionych w Polskiej Normie PN-92 N-01256/02
pt.  „Znaki  Bezpieczeństwa.  Ewakuacja”  znaków  ściśle  z  ich  przeznaczeniem  oraz  takie  ich
rozmieszczanie,  aby  z  każdego  miejsca drogi widoczny  był  co najmniej kolejny  jeden  znak.
Szczegóły  dotyczące  prawidłowego  rozmieszczania  znaków  ewakuacyjnych  określa
natomiast Polska Norma PN-N-01256-5.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kierunek drogi ewakuacyjnej

Ciągnąć, aby otworzyć

Pchać, aby otworzyć

Przesunąć w celu otwarcia

Stłuc, aby uzyskać dostęp

Kierunek wyjścia schodami w górę Kierunek do wyjścia schodami w dół

Rys. 2. Znaki ewakuacyjne [13]

Podręczny sprzęt gaśniczy i środki gaśnicze

Podręczny sprzęt gaśniczy stanowią: gaśnice, hydranty wewnętrzne, koce gaśnicze

i tłumnice. Podręczny sprzęt gaśniczy jest przeznaczony wyłącznie do gaszenia pożarów
w zarodku. Przy doborze sprzętu gaśniczego należy brać pod uwagę następujące wskazania.

Tabela 2 Dobór podręcznego sprzętu gaśniczego do palącego się materiału [

]

Grupa
pożarów

Rodzaj palącego się materiału

Rodzaj środka gaśniczego

Ciała stałe pochodzenia organicznego,
przy

spalaniu,

których

występuje

zjawisko żarzenia (drewno, papier itp.
materiały)

woda, piana gaśnicza, proszek gaśniczy,
dwutlenek węgla

Ciecze  palne  i  substancje  stałe  topniejące
wskutek ciepła (rozpuszczalniki, pasty  do
podłogi, topiące się tworzywa sztuczne)

piana gaśnicza, proszek gaśniczy, dwutlenek
węgla, halon

Gazy palne (gaz miejski, metan, propan-
butan)

proszek gaśniczy, dwutlenek węgla, halon

Pożary ABC występujące w obrębie
urządzeń pod napięciem

proszek gaśniczy, dwutlenek węgla, halon

Symbolami literowymi oznakowane są gaśnice odpowiednio do gaszenia pożarów danej

grupy.

Gaśnice są to przenośne urządzenia o masie brutto do 20 kg i masie środka gaśniczego do

12 kg. Napełnione są substancjami gaśniczymi, które są wyrzucane z gaśnicy pod ciśnieniem,
z zasady w postaci strumienia. Na każdej gaśnicy znajduje się instrukcja jej użycia,
oznaczenie rodzaju gaśnicy (np. GS – gaśnica śniegowa), masa środka gaśniczego podawana
najczęściej w kilogramach oraz oznaczenie literowe wskazujące, do jakich grup pożarów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

może być zastosowana (np. B,C, E). Polska Norma wyróżnia następujące typy gaśnic
(w zależności od zawartego w gaśnicy środka gaśniczego): gaśnice wodne, gaśnice pianowe,
gaśnice proszkowe, gaśnice śniegowe CO

, gaśnice halonowe.

Hydrant wewnętrzny to zawór zainstalowany na specjalnej sieci wodociągowej

obudowany szafką i wyposażony w wąż pożarniczy i prądownice. Może być o średnicy 25
lub 52 mm. Ma on zastosowanie do gaszenia pożarów w zarodku wszędzie tam gdzie jako
środek gaśniczy stosuje się wodę.

Koc gaśniczy jest to płachta z tkaniny całkowicie niepalnej (np. z włókna szklanego)

o powierzchni około 2 m

. Przechowuje się go w specjalnym futerale. Służy do tłumienia

pożaru w zarodku przez odcięcie dopływu powietrza do palącego się przedmiotu. Koc
gaśniczy może być używany wielokrotnie.

Tłumice są to płaskie miotły wiklinowe, obszyte wsiąkliwą tkaniną i osadzone na długich

drążkach. Służą do gaszenia (tłumienia) iskier i żagwi przenoszonych przez wiatr na obejścia
i dachy. Zamoczoną w wodzie tłumicą uderza się w miejsca, na które padły iskry lub,
z których wydostaje się płomień.

Pomocną rolę w gaszeniu pożaru odgrywają bosaki, topory, siekiery, kilofy, łomy, łopaty

i szufle.

Do powszechnie stosowanych środków gaśniczych zalicza się:

–

wodę,

–

piasek,

–

pianę gaśniczą,

–

proszki gaśnicze,

–

gazy gaśnicze.
Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego jest specjalnym, opracowywanym indywidualnie

na potrzeby konkretnego obiektu dokumentem, w którym właściciel zarządca lub użytkownik
obiektu,  zobowiązany  jest  szczegółowo  określić  obowiązujące  w  nim  zasady  ochrony
przeciwpożarowej.  Opracowanie  tego  dokumentu  najlepiej  powierzyć  jest  doświadczonemu
specjaliście  i  po  zatwierdzeniu  go  przez  właściciela  (administratora)  wprowadzić  w  życie
stosownym zarządzeniem wewnętrznym.

Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego dla obiektów użyteczności publicznej lub

zamieszkania zbiorowego powinna zawierać:
–

potencjalne źródła powstania pożaru i drogi jego rozprzestrzeniania,

–

zasady zapobiegania możliwości powstania pożaru,

–

zasady zabezpieczania prac niebezpiecznych pożarowo,

–

rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego,

–

obecność stałych i półstałych urządzeń gaśniczych oraz instalacji sygnalizacyjno-
alarmowej w obiekcie oraz związany z tym wymagany sposób zachowania się ludzi na
wypadek ich uruchomienia,

–

organizację i warunki ewakuacji z uwzględnieniem,

–

środków i sposobów ogłaszania alarmu o niebezpieczeństwie,

–

warunków ewakuacji przy wykorzystaniu dróg komunikacji ogólnej, w tym korytarzy

i klatek schodowych oraz drabin i zewnętrznych schodów ewakuacyjnych, sąsiednich

tarasów, pomieszczeń, okien (parter),

–

sposobów prowadzenia ewakuacji,

–

zasady postępowania na wypadek pożaru, w tym zasady postępowania pracowników
w przypadku powstania pożaru do czasu przybycia jednostek ratowniczo-gaśniczych oraz
współdziałania z kierującym akcją ratowniczą.
Należy pamiętać, że o wiele łatwiej jest zapobiegać pożarom niż je gasić. Toteż ważnym

elementem ochrony przeciwpożarowej powinna być profilaktyka, czyli takie ostrożne
i rozsądne postępowanie ludzi, które wyklucza możliwość powstania pożaru.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są zasady ochrony przeciwpożarowej?
2.  Co to są podręczne środki gaśnicze?
3.  Co zaliczamy do sprzętu gaśniczego?
4.  Co to jest instrukcja bezpieczeństwa pożarowego?
5.  Jakie są grupy pożarów?
6.  Co powinna zawierać instrukcja bezpieczeństwa pożarowego?
7.  Co zaliczamy do powszechnie stosowanych środków gaśniczych?
8.  Jakie są przyczyny powstawania pożarów?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź wykaz podręcznego sprzętu gaśniczego i środków gaśniczych, znajdujących się

w zakładzie przetwórstwa spożywczego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować tabelę roboczą z wykazem podręcznego sprzętu gaśniczego i środków

gaśniczych w zakładzie przetwórstwa spożywczego,

2) sporządzić wykaz znajdującego się w zakładzie przetwórstwa spożywczego podręcznego

sprzętu gaśniczego i środków gaśniczych,

3) sporządzić wykaz brakującego podręcznego sprzętu gaśniczego i środków gaśniczych,
4) wyciągnąć wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory do pisania,

−

podręczny sprzęt gaśniczy,

−

wybrana literatura z rozdziału 6 Poradnika, dotycząc sprzętu gaśniczego.

Ćwiczenie 2

Wskaż obowiązki pracownika w zakresie ochrony przeciwpożarowej

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odczytać informacje w poradniku o obowiązkach pracowników w zakresie ochrony

przeciwpożarowej,

2)  sporządzić wykaz obowiązków pracownika,
3)  wykonać ćwiczenie zgodnie z instrukcją,
4)  dokonać oceny wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały piśmienne,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika , dotycząca ochrony przeciwpożarowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić zasady ochrony przeciwpożarowej?



określić zadania ochrony przeciwpożarowej?



wskazać elementy planu ewakuacji?



rozpoznać znaki ewakuacyjne?



rozpoznać środki gaśnicze i sprzęt gaśniczy?



rozpoznać grupy pożarów?



określić obowiązki pracodawcy?



określić obowiązki pracownika?



wymienić podstawowe przepisy prawne?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Organizacja pierwszej pomocy podczas wypadków przy

pracy.

Zasady postępowania w razie wypadku, awarii lub

zagrożenia pożarem

4.6.1. Materiał nauczania

Wypadek, to nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące śmierć lub

uszczerbek na zdrowiu
Wypadki pozazawodowe

Urazy przy czynnościach nie pozostających w związku z pracą zawodową, np. podczas

wypoczynku, przy pracach domowych.

Do wypadków zawodowych zalicza się:

−

wypadek przy pracy,

−

wypadek traktowany na równi z wypadkiem przy pracy,

−

wypadek przy innych czynnościach, w tym wypadek przy pracy świadczonej na innej
podstawie niż umowa o pracę, np. umowa zlecenie, umowa agencyjna, umowa o dzieło,

−

wypadek w drodze do pracy i z pracy,

−

wypadek przy pracy rolniczej.
Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną

powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
–

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub
poleceń przełożonych,

–

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz
pracodawcy, nawet bez polecenia,

–

w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą
pracodawcy, a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych

w ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:
–

w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż wykonywanie pracy, chyba że
wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje
w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,

–

podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,

–

przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje
związkowe.
Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane

przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z  miejsca wykonywania zatrudnienia
lub  innej  działalności  stanowiącej  tytuł  ubezpieczenia  rentowego,  jeżeli  droga  ta  była
najkrótsza  i  nie  została  przerwana.  Jednakże  uważa  się,  że  wypadek  nastąpił  w  drodze  do
pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona
i  jej  czas  nie  przekraczał  granic  potrzeby,  a  także  wówczas,  gdy  droga,  nie  będąc  drogą
najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych najdogodniejsza.

Za drogę do pracy lub z pracy uważa się oprócz drogi z domu do pracy lub z pracy do

domu również drogę do miejsca lub z miejsca:
–

innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego,

–

zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych,

–

zwykłego spożywania posiłków,

–

odbywania nauki lub studiów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Procedura postępowania powypadkowego

Jeżeli miał miejsce wypadek przy pracy wymagane jest:

–

zgłoszenie wypadku,

–

zabezpieczenie miejsca wypadku,

–

zawiadomienie o wypadku,

–

powołanie zespołu powypadkowego,

–

postępowanie zespołu powypadkowego,

–

sporządzenie dokumentacji powypadkowej,

–

zatwierdzenie protokołu powypadkowego,

–

zarejestrowanie wypadku,

–

sporządzenie karty statystycznej GUS.
Wypadek w drodze do pracy wymaga podjęcia następujących czynności:

–

zgłoszenie wypadku,

–

sporządzenie dokumentacji powypadkowej.

Pierwsza pomoc

Prawny obowiązek udzielania pomocy jest określony w artykule 162 Kodeksu karnego,

którego zapis brzmi:

§.1. Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim

niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy,
mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia
albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu – podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Nie popełnia przestępstwa, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne

poddanie się zabiegowi lekarskiemu albo w warunkach, w których możliwa jest niezwłoczna
pomoc ze strony instytucji lub osoby do tego powołanej.
Reanimacja a resuscytacja

Terminów reanimacja i resuscytacja używa się często w języku potocznym zamiennie,

jako równoznacznych określeń zabiegów ratunkowych mających na celu przywrócenie
funkcji życiowych. Tymczasem czynnikiem różnicującym te pojęcia jest stan świadomości
chorego.

Jeżeli w wyniku czynności ratowniczych oprócz przywrócenia krążenia, oddychania

i czynności układu nerwowego, choremu wraca świadomość, to jest to stan reanimacji.

Jeżeli uzyskamy tylko przywrócenie podstawowych funkcji życiowych bez powrotu

świadomości, to jest to stan resuscytacji. Występuje on wtedy, gdy czynności ratownicze
zostały podjęte po upływie dłuższego okresu czasu od momentu zaniknięcia objawów życia.

Pierwsza pomoc na miejscu wypadku ratuje życie, gdy u poszkodowanego wystąpią:

zaburzenia w oddychaniu (bezdech), zatrzymanie krążenia, krwotok, wstrząs pourazowy.

W zależności od wyniku tej oceny należy przystąpić do udzielenia pierwszej pomocy

w zakresie:
–

podjęcia sztucznego oddychania,

–

zewnętrznego masażu serca,

–

zatamowania krwotoku,

–

ułożenia poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej,

–

zabezpieczenia poszkodowanego przed pogłębieniem wstrząsu,

–

wezwania pogotowia ratunkowego,

–

wezwania policji.

Instrukcja udzielania pierwszej pomocy

Podstawowym zadaniem ratownika (osoby udzielającej pierwszej pomocy) jest ocena

stanu zdrowia osoby poszkodowanej w wyniku wypadku lub nagłego zachorowania.

Pierwsza pomoc na miejscu wypadku ratuje życie, gdy u poszkodowanego wystąpią:

–

zaburzenia w oddychaniu (bezdech),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

zatrzymanie krążenia,

–

krwotok.
Podstawowym zadaniem jest ustalenie, czy zachowane są procesy decydujące

bezpośrednio o życiu ofiary: wyczuwalne tętno, oddech, drożne drogi oddechowe,
przytomność.

Rys 3. Badanie tętna [8, str. 264]

Schemat postępowania podczas akcji ratunkowej:

1. Ocenić przytomność poszkodowanego (próba kontaktu słownego i jego orientacji

w otoczeniu).

2.  Udrożnić drogi oddechowe.
3.  Ułożyć poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej.
4.  W razie bezdechu lub oddechu niewydolnego podjąć sztuczne oddychanie metodą "usta-

usta", a w razie zatrzymania krążenia przystąpić do zewnętrznego masażu serca.

5. W razie krwotoku, zatamować krwotok, płasko ułożyć poszkodowanego z uniesieniem

nóg powyżej tułowia (celem zwiększenia dopływu krwi do mózgu i serca).

6. Zabezpieczyć chorego przed wilgocią i utratą ciepła, (okryć kocem lub nieprzemakalnym

tworzywem).

7. Zabezpieczyć prawidłowe oddychanie.
8. Akcję ratowniczą prowadzić do czasu przybycia fachowego personelu medycznego

Rys. 4.

ozycja boczna ustalona [8, s. 264]

Zaburzenia w oddychaniu

Zaburzenia w oddychaniu ściśle wiążą się z zaburzeniami czynności krążenia. Aby

uratować życie poszkodowanego należy przywrócić czynność obu układów.

Jeśli jako pierwszy wystąpi zanik czynności oddechowej, krążenie może trwać jeszcze

przez  krótki  czas,  ale  jest  ono  wtedy  coraz  mniej  wydolne  i  dochodzi  do  jego  zatrzymania.
Najczęstszą i bezpośrednią przyczyną zgonu po wypadkach jest bezdech. Do zgonu dochodzi
po  kilku  minutach  od  jego  wystąpienia.  Bezdech  przeważnie  spowodowany  jest
uszkodzeniem  mózgu,  uszkodzeniem  dróg  oddechowych  lub  ich  niedrożnością.
W przeważającej  części  wypadków  oddech,  można  przywrócić  za  pomocą  prostych
czynności, ratując  życie  poszkodowanemu, pod  warunkiem, że przystąpi  się natychmiast do
udzielenia pierwszej pomocy.

Brak ruchów oddechowych klatki piersiowej oraz niemożność wyczucia na własnym

policzku, wydychanego przez poszkodowanego powietrza, świadczą o bezdechu. Wówczas
przystępujemy do udrożnienia dróg oddechowych i sztucznego oddychania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Udrożnienie dróg oddechowych

U osób nieprzytomnych, leżących na plecach, najczęstszą przyczyną niedrożności dróg

oddechowych  jest  zapadnięty  język  lub  ciało  obce  tkwiące  i  zatykające  drogi  oddechowe.
Ciałami obcymi mogą być: krew, wymiociny, szczątki ubrania, złamana proteza zębowa, itp.
Z zapadniętym  językiem radzimy  sobie w prosty sposób, odchylając głowę poszkodowanego
do tyłu. Wówczas język przesuwa się do góry i drogi oddechowe udrażniają się. Czynność tą
wykonujemy  następująco:  podkładamy  jedną  rękę  pod  szyję  ratowanego  i  unosimy  ją  do
góry,  jednocześnie  drugą  rękę  układając  na  czole,  po  czym  odchylamy  głowę  do  tyłu.
Staramy się głowę odchylić maksymalnie, wykonując tę czynność ostrożnie.

W przypadkach podejrzanych o złamanie kręgosłupa szyjnego, zatkane językiem drogi

oddechowe udrażniamy poprzez uniesienie żuchwy lub wyciągnięcie języka.

Uniesienie żuchwy polega na wysunięciu jej w kierunku pionowym u poszkodowanego,

leżącego na wznak. Można to uzyskać, naciskając do przodu obu kciukami kąty żuchwy, lub
przez pociągnięcie za zęby dolne tak, aby wysunęły się one przed zęby górne. W przypadku,
gdy nie osiągniemy udrożnienia dróg oddechowych za pomocą wyżej wymienionych metod,
należy dokonać tego poprzez wyciągnięcie języka. Po wymuszonym otwarciu ust chwytamy
język między kciuk i palec wskazujący, po czym wyciągamy go na brodę.

Ciała obce usuwamy z ust i gardzieli po odwróceniu poszkodowanego na bok

i otworzeniu  jego  ust.  Podczas  usuwania  ciał  obcych  z  jamy  ustnej  wkładamy  między  zęby
poszkodowanego  przedmiot,  który  zabezpiecza  nasz  palec  przed  odgryzieniem  na  wypadek
szczękościsku.
Sztuczne oddychanie

Przy przywracaniu czynności oddechowych najskuteczniejszą metodą jest sztuczne

oddychanie "usta-usta", przy której ratujący wdmuchuje swoje powietrze wydechowe
bezpośrednio do ust ratowanego.

Rys.5. Sztuczne oddychanie usta-usta [8, s.265]

Przed przystąpieniem do sztucznego oddychania należy głowę poszkodowanego odchylić

do  tyłu,  zatkać  palcami  jego  nos  i  po  wykonaniu  głębokiego  wdechu  własnymi  ustami
wdmuchiwać  powietrze  do  ust  poszkodowanego  (rys.  5).  Unoszenie  się  ściany  klatki
piersiowej  ratowanego  świadczy  o  skuteczności  sztucznego  oddechu.  Odjęcie  ust  od
ratowanego  umożliwia  bierny  wydech.  Ratujący  musi  mieć  pewność,  że  w  czasie  wydechu
powietrze wydostaje się na, zewnątrz, bowiem inaczej oddech nie jest skuteczny.

Czynność wdmuchiwania powietrza do płuc wykonujemy z częstotliwością od 16 do 20

razy na minutę, do czasu powrotu samoistnego wydolnego oddechu lub przejęcia
poszkodowanego przez personel karetki reanimacyjnej.

Jeśli pod ręką mamy maseczkę, wówczas powietrze wdmuchujemy przez nią. Zapobiega

ona bezpośredniemu kontaktowi ratownika z ustami poszkodowanego. Maseczka taka
znajduje się w Ratunkowym Zestawie Opatrunkowym PCK oraz w innych zestawach
ratunkowych. Nie należy jednak tracić czasu na jej szukanie, gdyż zwłoka w przystąpieniu do
sztucznego oddychania zmniejsza szansę uratowania poszkodowanego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W przypadku wystąpienia trudności w przeprowadzeniu oddychania metodą "usta-usta"

(spowodowanych  np.  szczękościskiem),  równie  skuteczne  jest  zastosowanie  oddychania
metodą  "usta-nos".  Przy  tej  metodzie  ratownik  ręką  zatyka  szczelnie  usta,  a  powietrze
wdmuchuje przez nos z większą siłą niż w metodzie "usta-usta", ze względu na większy opór
podczas  wdmuchiwania  i  przepływu  powietrza.  Podczas  wydechu  usta  ratowanego  odsłania
się.

U dzieci i niemowląt oddech, można prowadzić metodą "usta-usta, nos". Wówczas

ratujący obejmuje swoim ustami, zarówno usta, jak i nos ratowanego dziecka.

Gdy poszkodowany odzyska własny oddech, należy ułożyć go w pozycji bocznej

ustalonej.
Zatrzymanie czynności serca

Zatrzymanie czynności serca powoduje zatrzymanie krążenia krwi w ustroju. Objawia się

ono nagłą utratą przytomności, bezdechem pojawiającym się po kilku sekundach od
zatrzymania krążenia krwi, brakiem tętna na dużych tętnicach w okolicy szyi i pachwin (brak
tętna na tętnicach promieniowych nie świadczy o zatrzymaniu krążenia), poszerzonymi
i niereagującymi na światło źrenicami oraz bladosinym wyglądem chorego.

Zatrzymanie krążenia krwi wymaga natychmiastowego przystąpienia do masażu

zewnętrznego serca (nazywanego często masażem pośrednim serca) i równocześnie
sztucznego oddychania.

Zewnętrzny masaż serca

Zewnętrzny masaż serca polega na rytmicznym uciskaniu mostka w kierunku kręgosłupa

tak, aby wymiar "mostek-kręgosłup" ulegał, zmniejszeniu o 3–5 cm (rys.6. Serce leżące
między mostkiem a kręgosłupem zostaje uciśnięte, co powoduje wyciśnięcie krwi z komór do
małego i dużego krążenia.

Po zaprzestaniu ucisku na mostek następuje powtórne odkształcenie się ściany klatki

piersiowej, co pozwala na napełnienie się krwią komór serca. Sytuacja powtarza się przy
następnym ucisku mostka i jego zwolnieniu. Dostateczne krążenie krwi i ciśnienie tętnicze
uzyskuje się wykonując masaż z szybkością 80 uciśnięć na minutę.

Rys.6. Masaż serca [8, s. 265]

Technika masażu

Chorego układa się na plecach na twardym podłożu. Ucisk mostka powinien być silny,

szybki i krótki. Dokonywany jest nadgarstkami ratownika ułożonymi jeden na drugim (rys 6).

Rys. 7. Technika masażu serca [14]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Miejscem ucisku jest linia środkowa ciała tuż poniżej połowy długości mostka. Masaż

serca  może  być  skuteczny  tylko  w  połączeniu  ze  sztucznym  oddychaniem.  Jeżeli  akcję
ratowniczą  prowadzi  jeden  ratownik,  musi  wykonać  zarówno  sztuczne  oddychanie,  jak
i masaż  serca.  Po  każdych  dwóch  wdmuchnięciach  powietrza  do  płuc  dokonuje  się
15 uciśnięć na mostek. Liczba sztucznych oddechów powinna wynosić 16-20 na minutę.

Znacznie łatwiejsze jest wykonywanie reanimacji (ożywiania) przez dwóch ratowników

Wówczas jeden ratownik wykonuje sztuczne oddychanie, a drugi zewnętrzny masaż serca.
Ratujące osoby powinny współdziałać tak, aby liczba wdmuchnięć powietrza do płuc
w stosunku do uciśnięć mostka wynosiła 1:5.

Pojawienie się samoistnego tętna na dużych tętnicach szyjnych lub udowych, a potem na

tętnicach obwodowych, świadczy o powrocie czynności serca.
Oparzenia

Oparzenie polega na uszkodzeniu skóry i tkanek pod nią leżących na skutek działania

wysokiej temperatury, substancji chemicznych, a także prądu elektrycznego i promieniowania
jonizującego.

Wyróżniamy trzy stopnie oparzeń:

–

stopień I – zaczerwienienie skóry, obrzęk i uczucie pieczenia,

–

stopień II – na zaczerwienionej i obrzękniętej skórze pojawiają się pęcherze wypełnione
płynem surowiczym, ostry ból,

–

stopień  III  –  dochodzi  do  martwicy  skóry  na  całej  jej  grubości,  z  towarzyszącym
uszkodzeniem  głębiej  położonych  tkanek  jak  tkanka  podskórna,  mięśnie  i  ścięgna.
Krańcową formą oparzenia III stopnia jest zwęglenie tkanek.
Pierwsza  pomoc  w  oparzeniach  polega  na  schładzaniu  czystą,  zimną  wodą  miejsca

oparzenia przez okres 15–20 minut. Jeżeli odzież przylgnęła do ciała nie wolno jej odrywać.
Następnie ranę osłania się jałowym opatrunkiem, nie może on jednak wywierać ucisku na
miejsce oparzenia.
Zranienia

Każdemu zranieniu przekraczającemu powierzchowne otarcie naskórka towarzyszy

mniejsze  lub  większe  krwawienie.  Rozmiary  krwawienia  są  uwarunkowane  wielkością
i głębokością  rany  oraz  liczbą  i  przekrojem  uszkodzonych  naczyń.  Silne  krwawienia  mogą
zagrozić  życiu  rannego,  jednak  nawet  nieznaczne  mogą  same  w  lub  w  połączeniu  z  bólem
spowodować zaburzenia w krążeniu, tzw. wstrząs. Przy zranieniach mamy także do czynienia
z niebezpieczeństwem zakażenia.

Lekkie krwawienie ustępuje samoistnie, należy tylko założyć jałowy opatrunek. Silne –

należy zatamować miejscowym uciśnięciem rany. Można ucisnąć również tętnicę
doprowadzającą krew.

Ta metoda stosowana jest głównie w przypadku krwawienia na kończynach i polega na:

–

uniesieniu kończyny do góry, powyżej serca, dzięki czemu zmniejsza się ukrwienie,

–

uciśnięciu odpowiednich tętnic powyżej krwawiącego miejsca.
Samo uciskanie tętnicy nie jest wystarczające. Na krwawiącą ranę należy nałożyć

opatrunek uciskowy.
–

ranę nakrywamy jałową gazą,

–

jałowy opatrunek umocowujemy kilkoma okrążeniami opaski,

–

na ranę nakładamy poduszeczkę np. drugi, nierozwinięty bandaż, wszystko przyciskamy
następnymi okręceniami mocno naciągniętej opaski.

Złamania

Objawy złamania w znacznym stopniu zależą od umiejscowienia i funkcji danej kości, od

rodzaju  złamania,  przemieszczenia  odłamów  oraz  rozległości  uszkodzeń  w  sąsiednich
tkankach.  Do  podstawowych,  stałych  objawów  złamania  należy  ból  (ostry  ból  w  miejscu
złamania,  nasilający  się  przy  najmniejszej  próbie  ruchu  lub  bolesność  uciskowa  w  czasie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dotyku). Innym objawem jest zniekształcenie. Po uszkodzeniu kończyny może ona wydawać
się krótsza lub być dziwnie przekręcona (ma ułożenie inne od naturalnego). Mogą na niej
powstawać obrzęk i zasinienie.

Podstawową czynnością pierwszej pomocy przy złamaniu jest szybkie i właściwe

unieruchomienie. Jest to z reguły unieruchomienie prowizoryczne, które ma na celu:
zmniejszenie bólu w miejscu uszkodzenia oraz niedopuszczenie do dalszych uszkodzeń kości,
stawów i innych tkanek znajdujących się w okolicy złamania.

Podczas wykonywania prac w gospodarstwach hodujących i użytkujących konie,

szczególnie związanych z obsługą zwierząt oraz podczas jazdy konnej często dochodzi do
złamań kończyn.

Do unieruchomienia poszczególnych części kończyny górnej stosuje się temblaki tzw.

zwykłe (do podparcia uszkodzonych kości ramienia) oraz podnoszące kończynę (przy
złamaniach obojczyka oraz kości dłoni i palców).

Złamania kończyny górnej mogą wystąpić na całej jej długości – od stawu barkowego do

palców u rąk. Udzielanie pierwszej pomocy ma na celu zapobieżenie dalszym uszkodzeniom
poprzez  jej  unieruchomienie  i  wezwanie  kwalifikowanej  pomocy  medycznej.  W  przypadku
złamania kończyny  dolnej  należy  delikatnie położyć poszkodowanego  i poprosić go, aby  się
nie  poruszał.  Jeśli  kończyna  jest  nieco  zgięta,  to  należy  przed  przystąpieniem  do  jej
unieruchomienia,  polecić  pomocnikowi,  aby  podtrzymywał  poszkodowanego  podczas
wykonywania wyciągu.

Unieruchamianie, podczas złamania kości podudzia kończyny dolnej, polega na

przywiązaniu zdrowej nogi do uszkodzonej. Podczas wykonywania tych czynności należy:
–

delikatnie zbliżyć kończynę nieuszkodzoną do złamanej,

–

wsunąć podkładkę między kolana a kostki, aby zapobiec przemieszczaniu się złamanej
kości,

–

obwiązać trzema chustami, przygotowanymi jako bandaż szeroki, nogi poszkodowanego
nad kolanem, na nim i poniżej złamania (pomocnik w tym czasie trzyma
poszkodowanego dwiema dłońmi za kostki w rejonie stawu skokowego),

–

czwartą chustą, złożoną potrójnie, obwiązać nogi poszkodowanego w kostkach i po
skrzyżowaniu na tzw. podbiciu wykonać węzeł na stopach poszkodowanego.

Postępowanie w razie wypadku

Szczegółowe zasady postępowania w razie zaistnienia wypadku przy pracy określa

rozporządzenie RM i Kodeks Pracy w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków
przy prac. Zgodnie z nim, po zaistnieniu wypadku, pracodawca jest zobowiązany do:
–

udzielenia pierwszej pomocy pracownikowi który uległ wypadkowi,

–

zabezpieczenia miejsca wypadku,

–

zbadania okoliczności i przyczyn wypadku,

–

sporządzenia właściwej dokumentacji wypadku.
Miejsce wypadku należy zabezpieczyć do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn

wypadku w sposób wykluczający:
–

dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,

–

uruchomianie bez koniecznej potrzeby urządzeń, które w związku z wypadkiem zostały
wstrzymane,

–

dokonywanie zmiany ich położenia,

–

dokonywanie zmiany położenia innych przedmiotów które spowodowały wypadek,

–

pozwalają odtworzyć jego przebieg.
Okoliczności i przyczyny wypadków bada zespół powypadkowy w składzie:

–

przy wypadkach śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych – kierownik zakładowej służby
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zakładowy społeczny inspektor pracy,

–

przy wypadkach pozostałych – pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
oddziałowy społeczny inspektor pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zespół powypadkowy jest zobowiązany zacząć działać niezwłocznie po otrzymaniu

wiadomości  o  wypadku.  Po  ustaleniu  okoliczności  i  przyczyn  wypadku  zespół  sporządza
protokół  powypadkowy  według  określonego  wzoru.  Protokół  powypadkowy  zatwierdza
pracodawca niezwłocznie po jego sporządzeniu, nie później jednak niż w ciągu 5 dni od dnia
jego  sporządzenia.  Zespół  powypadkowy  jest  obowiązany  zapoznać  poszkodowanego
pracownika  z  treścią  protokołu  powypadkowego przed  jego  zatwierdzeniem.  Poszkodowany
pracownik  ma  prawo  zgłosić  uwagi  i  zastrzeżenia  do  ustaleń  protokołu,  o  czym  zespół  ma
obowiązek  go  poinformować.  Zatwierdzony  protokół  powypadkowy  pracodawca
niezwłocznie  dostarcza  pracownikowi, pouczając  go o  sposobie  i  trybie odwołania.  Protokół
powypadkowy  dotyczący  wypadków  śmiertelnych,  ciężkich  i  zbiorowych  należy  doręczyć
niezwłocznie  właściwemu  terenowemu  organowi  PIP.  Protokół  powypadkowy  wraz
z załącznikami (przesłuchania świadków i poszkodowanego, pisemne opinie lekarza i innych
specjalistów, szkice lub fotografie miejsca wypadku) przechowuje się w aktach zakładu pracy
przez  10  lat.  Na  podstawie  protokołu  powypadkowego  stwierdzającego,  że  zaistniały
wypadek  jest  wypadkiem  przy  pracy  pracodawca  jest  zobowiązany  do  sporządzenia
statystycznej karty wypadku przy pracy.

Proces pracy odbywa się w konkretnym, materialnym środowisku, w którym mogą

występować  czynniki  fizyczne,  chemiczne  i  biologiczne  (jest  to  tzw.  środowisko  pracy).
Czynniki te mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia osób wykonujących pracę.
Najczęstszą przyczyną wypadków przy pracy jest “brak uwagi”, inne błędy  i niedociągnięcia
przy  wykonywaniu  pracy,  brak  lub  niedostateczna  kontrola  warunków  bhp,  brak  należytej
współpracy.

Dużą

część

działalności,

obejmującej

kształtowanie

bezpiecznych

i higienicznych warunków pracy, można określić jako profilaktykę wypadków przy pracy.
Działania w zakładzie pracy, które można zaliczyć do klasycznej profilaktyki wypadków przy
pracy to:
–

bezpośredni nadzór,

–

system zarządzania,

–

działalność służb bhp,

–

komisje bezpieczeństwa,

–

kontrole warunków pracy,

–

szkolenie w zakresie bhp,

–

rejestracja danych o wypadkach,

–

zasady i przepisy bhp,

–

działalność propagandowa,

–

stosowanie sprzętu ochrony osobistej,

–

utrzymanie ładu i porządku w miejscu pracy.
Przyczynami wypadków przy pracy w przetwórstwie spożywczym mogą być zagrożenia

ze  strony  ruchomych  elementów  maszyn  i  urządzeń  technicznych.  Urządzenia  te  stanowią
zagrożenie powstania urazów na skutek uderzenia, wciągnięcia, pochwycenia lub zgniecenia.
Inną  przyczyną  mogą  być  czynniki  chemiczne,  do  których  będziemy  zaliczali  substancje
toksyczne,  drażniące,  uczulające,  mutagenne.  Powszechne  stosowanie  urządzeń  zasilanych
energią  elektryczną  niesie  ze  sobą  różnego  rodzaju  zagrożenia  zarówno  dla  człowieka  jak
i jego środowiska. Pracownik ma do czynienia z wieloma urządzeniami elektrycznymi, które,
jeśli są niewłaściwie użytkowane, stają się przyczyną wielu wypadków oraz chorób

Zasady postępowania w przypadku powstania pożaru w obiekcie

1. W przypadku zaistnienia pożaru w obiekcie należy bezwzględnie podporządkować się

poleceniom kierującego akcją ewakuacyjną lub innych osób obsługujących akcję.

2. Wyjść z pomieszczeń i zgodnie z kierunkiem ewakuacji udać się do najbliższego wyjścia

ewakuacyjnego prowadzącego na zewnątrz obiektu.

3. W razie braku możliwości opuszczenia pomieszczenia należy szczelnie zamknąć drzwi

i wyraźnie sygnalizować o miejscu przebywania do czasu przybycia ratowników.

4. Zachować spokój i nie wywoływać paniki.
5. Udzielić pomocy osobom poszkodowanym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady postępowania w razie awarii maszyny i urządzenia

O wadach lub uszkodzeniach maszyny lub urządzenia należy niezwłocznie zawiadomić

przełożonego. W maszynach lub urządzeniach gdzie stwierdzono uszkodzenie w czasie pracy
należy bezzwłocznie zatrzymać i odłączyć od zasilania. Jeśli maszyna stwarza zagrożenie dla
otoczenia należy zastosować zrozumiałą i dostrzegalną sygnalizację ostrzegawczą oraz
alarmową.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co kryje się pod określeniem wypadki zawodowe?
2.  Jakie zdarzenie uważa się za wypadek przy pracy?
3.  Jak należy postępować z osobą poszkodowaną?
4.  Jaka jest różnica pomiędzy reanimacją a resuscytacją?
5.  W jaki sposób można udrożnić drogi oddechowe?
6.  Jak wykonuje się sztuczne oddychanie metodą „usta-usta”?
7.  Na czym polega zewnętrzny masaż serca?
8.  Na czym polega udzielenie pierwszej pomocy w przypadku złamania?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj sztuczne oddychanie na fantomie zgodnie z obowiązującymi zasadami

udzielania pierwszej pomocy w stanach zagrożenia życia i zdrowia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przygotować stanowisko ćwiczeń,
2)  wykonać ćwiczenie zgodnie z instrukcją,
3)  dokonać samooceny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

fantom ,

–

instrukcja wykonywania sztucznego oddychania,

–

apteczka pierwszej pomocy wyposażona zgodnie z obowiązującymi standardami,

–

wybrana literatura z rozdziału 6 poradnika, dotycząca pierwszej pomocy.

Ćwiczenie 2

Wskaż obowiązki pracodawcy w razie zaistnienia pożaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  odczytać informacje w poradniku o obowiązku pracodawcy w razie zaistnienia pożaru,
2)  sporządzić wykaz obowiązków pracodawcy i pracownika,
3)  dokonać oceny wykonania ćwiczenia,
4)  przedstawić pozostałej części grupy efekt swojej pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

materiały piśmienne,

–

komputer z dostępem do internetu,

–

Kodeks pracy.

Ćwiczenie 3

Zainscenizuj z kolegą (koleżanką) wypadek przy pracy, w wyniku, którego nastąpiło

złamanie kości podudzia i udziel pierwszej pomocy zgodnie z obowiązującymi zasadami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wyznaczyć pomocnika,
2)  przygotować stanowisko ćwiczeń,
3)  wykonać ćwiczenie zgodnie z instrukcją,
4)  dokonać samooceny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

instrukcja udzielania pierwszej pomocy w przypadku złamań,

–

apteczka pierwszej pomocy wyposażona zgodnie z obowiązującymi standardami.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić, co uważa się za wypadek przy pracy?



określić, co uważa się za wypadek przy pracy w rolnictwie?



odróżnić reanimację i resuscytację?



udrożnić drogi oddechowe?



udzielić pierwszej pomocy w przypadku złamania?



wykonać sztuczne oddychanie metodą „usta-usta”?



udzielić pierwszej pomocy osobie zranionej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  20  zadań.  Do  każdego  zadania  dołączone  są  4  możliwości  odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 35 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy ponosi

a)  pracownik.
b)  pracodawca.
c)  osoby kierujące pracownikami.
d)  Państwowa Inspekcja Pracy.

2. Pracodawca jest obowiązany informować pracowników, w związku z zagrożeniami

występującymi na stanowisku pracy o
a)  ryzyku zawodowym oraz zasadach ochrony przed zagrożeniami.
b)  trudnościach występujących w związku z pracą.
c)  potrzebie zapoznania się z chorobami związanymi z wykonywaną pracą.
d)  ochronie przeciwpożarowej w zakładzie pracy.

3. Przystosowaniem budynków i ich wyposażenia, narzędzi, maszyn, urządzeń do

możliwości psychofizycznych pracowników zajmuje się
a)  fizjologia.
b)  socjologia.
c)  ekonomia.
d)  ergonomia.

4. Zgodnie z prawem pracy pracownik ma obowiązek

a)  organizować stanowisko pracy zgodnie ze swoimi potrzebami.
b)  zaopatrywać się środki ochrony indywidualnej.
c)  poznawać przepisy i zasady bhp.
d)  informować pracodawcę o ryzyku zawodowym.

5. Osoba młodocianą w myśl kodeksu pracy jest osoba która ukończyła

a)  14 lat a nie przekroczyła 16 roku życia.
b)  15 lat a nie przekroczyła 17 roku życia.
c)  18 lat a nie przekroczyła 21 roku życia.
d)  16 lat a nie przekroczyła 18 roku życia.

6. Skrót PIP oznacza

a)  Prywatne Instytucje Prawne.
b)  Państwowe Instytucje Pracodawców.
c)  Państwowa Inspekcja Pracy.
d)  Przedsiębiorstwo Inżynieryjno Polonijne.

7. Do Zadań PIP należy między innymi

a)  ustalanie przerw pracy.
b)  nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców prawa pracy.
c)  nadzór i kontrola nad produkcją.
d)  zwolnienia pracowników z pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Do środków ochrony indywidualnej możemy zaliczyć

a)  odzież osobistą.
b)  odzież chroniącą pracownika przed zagrożeniami.
c)  płaszcze przeciwdeszczowe.
d)  zużytą odzież roboczą.

9. Do sprzętu ochrony układu oddechowego zaliczamy

a)  sprzet zanieczyszczający.
b)  sprzęt oczyszczający.
c)  filtry kominowe.
d)  wentylatory miejscowe.

10. Przedstawione urządzenia na rysunku to

a)  półmaski.
b)  nakrycia głowy.
c)  pompy powietrza.
d)  nakolanniki.

11. Definicję choroby zawodowej możemy odnaleźć w

a)  regulaminie pracy.
b)  kodeksie karnym.
c)  kodeksie pracy.
d)  wykazie chorób.

12. Do wypadków zawodowych zaliczamy

a)  jazdę samochodem po zakupy.
b)  wypadek w czasie zakupów w dniu wolnym od pracy.
c)  wypadek w drodze do pracy i z niej.
d)  wykonywanie pracy nie pozostającej w związku z pracą zawodową.

13. Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej u pracownika dokonuje

a)  żona pracownika.
b)  dzieci pracownika.
c)  pielęgniarka zakładowa.
d)  pracodawca zatrudniający pracownika.

14. Obowiązek udzielania pierwszej pomocy jest określony w artykule Kodeksu karnego

a)  162.
b)  159.
c)  165.
d)  160.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15. W trakcie wykonywania sztucznego oddychania i masażu serca na każde1wdmuchnięcie

powietrza do płuc przypada 5 uciśnięć mostka, w przypadku, gdy pomocy udziela
a)  jeden ratownik.
b)  dwóch ratowników.
c)  trzech ratowników.
d)  liczba ratowników jest bez znaczenia.

16. Ochrona przeciwpożarowa polega na

a)  zapobieganiu powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru.
b)  zawiadomieniu o powstałym pożarze.
c)  podniecaniu pożaru.
d)  uszkadzaniu i zawalaniu dróg dojazdowych do pożaru.

17. Do gaszenia pożarów grupy E użyjemy środka gaśniczego

a)  wody, halonu.
b)  piany gaśniczej, proszku gaśniczego.
c)  proszku gaśniczego, dwutlenku węgla,.
d)  dwutlenku węgla, piany gaśniczej.

18. Do gaszenia palącej się odzieży należy użyć

a)  koca gaśniczego.
b)  wody z hydrantu.
c)  gaśnicy pianowej.
d)  gaśnicy proszkowej.

19. Podręcznym sprzętem gaśniczym jest

a)  zawór bezpieczeństwa.
b)  koc gaśniczy.
c)  armatka śnieżna.
d)  kurtyna wodna.

20. Szczegółowe zasady postępowania w razie zaistnienia wypadku określa

a)  Kodeks pracy.
b)  ustalenia dyrektora.
c)  pracownik.
d)  poszkodowany.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko...............................................................................

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa, higieny i prawa pracy, ochrony
przeciwpożarowej i ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Baranowicz W.: Wytyczne w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz wzór instrukcji

bezpieczeństwa pożarowego dla obiektów szkół. MEN, Warszawa 1997

2.  Buchfelder A., Buchfelder M.: Podręcznik pierwszej pomocy. PZWL, Warszawa 1993
3.  Gałusza M.: Pracowniku uważaj. Wydawnictwo TARBONUS, Tarnobrzeg 1998
4.  Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998
5.  Kodeks Pracy
6.  Korczak C. (red.): Higiena i ochrona zdrowia. PZWL, Warszawa 1997
7.  Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1999
8.  Pruchniewicz W.: Akademia jeździecka. Część I. Wydawnictwo Chaber PR – Akademia

Jeździecka, Warszawa 2003

9. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26.09.1997 r. w sprawie

ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Dz. U. Nr 129, poz. 844 z póź. zm

10. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17.09.1999 r. w sprawie bezpieczeństwa

i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych Dz. U. Nr 80, poz. 912
z .póź. zm

11. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. „Prawo ochrony środowiska”, Dz. U. 2001.62.627

z dnia 20 czerwca 2001, z póź. zm

12.  www.ciop.pl
13.  www.komers-bhp.pl
14.  www.czkw.kielce.uw.gov.pl

Literatura metodyczna
1.  Dretkiewicz-Więch  J.:  ABC  nauczyciela  przedmiotów  zawodowych.  Operacyjne  cele

kształcenia. Zeszyt 32. CODN, Warszawa 1994

2.  Ornatowski T., Figurski J.: Praktyczna nauka zawodu. ITeE, Radom 2000

Czasopisma
1.  Nowa Edukacja Zawodowa
2.  Edukator Zawodowy – www.koweziu.edu.pl/edukator/index.php