RUDY ŻELAZA

RUDA CYNKU

RUDA OŁOWIU

MAGNETYT

Fe

3

O

4

HEMATYT

Fe

2

O

3

SYDERYT

FeCO

3

SFALERYT

ZnS

GALENA

PbS

Barwa

żelazisto-czarna

żelazisto-czarna do

wiśniowo-czerwonej

szary, żółtawy, brunatny

żółta, jasno do ciemno

brązowej, czarna, brunatna

lub bezbarwna

ołowianoszara

Rysa

czarna

wiśniowa

biała, żółtawa

biała lub jasnożółta

szaroczarna

Połysk

półmetaliczny

półmetaliczny do matowego

szklisty lub diamentowy

szklisty lub diamentowy

metaliczny

Pokrój

izometryczny

płytkowy, tabliczkowy

tabliczkowy, słupkowy

izometryczny

izometryczny

Łupliwość

niedokładna

brak

doskonała

doskonała

doskonała

Przełam

muszlowy

muszlowy

muszlowy lub nierówny

muszlowy

grubomuszlowy

Twardość

5,5 – 6,0

6,5

4 – 4,5

3,5 – 4

2,5

Gęstość [g/cm

3

]

4,9 – 5,2

5,2 – 5,3

3,96

3,9 – 4,2

7,6

Inne

silnie magnetyczny

słabo magnetyczny

burzy z gorącym HCl

RUDY MIEDZI

RUDY ARSENU

CHALKOZYN

Cu

2

S

CHALKOPIRYT

CuFeS

2

MALACHIT

Cu

2

(CO

3

)(OH)

2

AZURYT

Cu

3

(CO

3

)

2

(OH)

2

ARSENOPIRYT

FeAsS

Barwa

ciemno ołowianoszara do

czarnego

mosiężnożółta z

zielonawym odcieniem

szmaragdowozielona

intensywnie niebieska

cynowo-biała do

stalowoszarej

Rysa

czarna do ciemnoszarej

zielonkawoczarna

zielona

niebieska

szaroczarna

Połysk

metaliczny, często matowe

naloty

metaliczny

szklisty, jedwabisty

szklisty, jedwabisty

metaliczny

Pokrój

tabliczkowy, słupkowy

izometryczny

pręcikowy

słupkowy do tabliczkowego

słupkowy

Łupliwość

niewidoczna

trudno rozpoznawalna

wyraźna

doskonała

wyraźna

Przełam

muszlowy

muszlowy

nierówny, muszlowy lub

włóknisty

muszlowy

nierówny

Twardość

2,5 – 3,0

3,5 – 4,0

4,0

3,5 - 4

5,5 – 6,0

Gęstość [g/cm

3

]

5,7 – 5,8

4,2 – 4,3

4,0

3,7 – 3,9

5,9 – 6,2

Inne

RUDY SIARKI

RUDA CHROMU

RUDY POLIMINERALNE

PIRYT

FeS

2

MARKASYT

FeS

2

CHROMIT

FeCr

2

O

4

LIMONIT

FeO(OH) · nH

2

O

GALMAN

Barwa

złocista, mosiężno-żółta

mosiężnożółty z zielonym

odcieniem

czarna, brunatnoczarna

rdzawobrązowa z ziemnymi

przerostami

żółtobrązowa

Rysa

czarna

zielonkawo-czarna

brunatnoczarna

zółtobrązowa

biała, szara

Połysk

metaliczny

metaliczny

metaliczny

matowy

matowy

Pokrój

najczęściej izometryczny

tabliczkowy, słupkowy

izometryczny

nie występuje w postaci

kryształów

Łupliwość

niewyrażna

wyraźna

brak

brak

brak

Przełam

nierówny lub muszlowy

nierówny

muszlowy

ziemisty

ziemisty

Twardość

6 – 6,5

6 – 6,5

5,5

4 – 5,5

2 – 5

Gęstość [g/cm

3

]

4,8 – 5,1

4,8 – 4,9

4,5 – 4,8

2,7 – 4,3

Inne

odmiana polimorficzna -

markasyt

odmiana polimorficzna -

piryt

kruchy

utleniona ruda żelaza

ruda cynku – produkt

utleniania kruszców Zn

P

OLIMORFIZM

(wielopostaciowość) polega na tym, że ta sama substancja chemiczna tworzy dwie lub więcej faz krystalicznych, różniących się strukturą

i własnościami fizycznymi. Odmiany polimorficzne mogą tworzyć zarówno pierwiastki, jak i związki chemiczne. Odmiany polimorficzne różnią się niekiedy
znacznie własnościami fizycznymi – np. diament i grafit. Przykłady – CaCO

3

(trygonalny kalcyt i rombowy aragonit); SiO

2

(trygonalny b-kwarc, heksagonalny

a-kwarc, heksagonalny a-trydymit, regularny a-cristoballit); FeOOH (goethyt a-FeOOH, lepidokrokit g-FeOOH, akaganeit b-FeOOH, feroxyhit d'-FeOOH, HP-
FeOOH); skalenie potasowe – K[AlSi

3

O

8

] - (sanidyn, ortoklaz, mikroklin), FeS

2

(piryt – regularny, markasyt – rombowy).

W

YSTĘPOWANIE RUD METALI W

P

OLSCE

Rudy miedzi

Chalkopiryt - jest bardzo rozpowszechniony choć zazwyczaj w małych ilościach. Występuje w Sudetach (Srebrna Góra, Złoty Stok, Miedzianka, okolice
Kłodzka) a także w Górach Świętokrzyskich
Bornit - występuje w Sudetach oraz Górach Świętokrzyskich. Jest jednym z najważniejszych minerałów Legnicko – Głogowskiego Okręgu Miedzionośnego.
Kowelin - jest rozpowszechniony choć w małych ilościach. Występuje w Sudetach (Kowary, Kamienna Góra) a także w obrębie LGOM.
Chalkozyn - Jest to bardzo ważny minerał użyteczny miedzi. W Polsce występuje w Legnicko – Głogowskim Okręgu Miedzionośnym, Górach
Świętokrzyskich oraz Złotoryi.

Malachit - W Polsce występuje w Górach Świętokrzyskich, zwłaszcza w okolicy Kielc i na Dolnym Śląsku. Malachit znakomicie się poleruje, ujawniając
urozmaiconą budowę wewnętrzną. Wykorzystywany jest do celów jubilerskich i wytwarzania dzieł sztuki dekoracyjnej.
Azuryt - Występuje w Górach Świętokrzyskich (Miedzianka), Tatrach (Miedziane, Hala Pyszna), Sudetach (Duszniki Zdrój, Złoty Stok) oraz Karpatach
fliszowych

Rudy cynku i ołowiu

Sfaleryt - Jest to dominujący minerał Zn strefy pierwotnej śląsko – krakowskich złóż rud Zn i Pb (Bytom, Olkusz), znany jest także z Gór Świętokrzyskich i
Sudetów (Złoty Stok, Miedzianka)
Galena - Jest to najważniejsza ruda ołowiu, nośnik srebra, które jest z niej pozyskiwane od wielu wieków. Galena jest podstawowym kruszcem ołowiu śląsko
– krakowskich złóż Zn i Pb (Olkusz, Bytom, Tarnowskie Góry), występuje w Górach Świętokrzyskich (Miedzianka, Miedziana Góra). Niewielkie jej ilości
występują w żyłach hydrotermalnych Tatr a także w Sudetach (Góry Sowie) oraz na Dolnym Śląsku.

Rudy żelaza

Goethyt – w Polsce jest bardzo pospolitym minerałem, piękne naskorupienia tego minerału można oglądać np. w kopalni Czerwona k. Starachowic
Hematyt - W niewielkich ilościach występuje w wielu skałach magmowych, zwłaszcza zabarwionych na czerwono. W Polsce występuje w Górach
Świętokrzyskich, na Dolnym Śląsku oraz w Tatrach.
Magnetyt - Jest to najważniejsza ruda żelaza, już od średniowiecza eksploatowana w Kowarach, Kletnie i okolicy Szklarskiej Poręby. Znana jest także z
Dolnego Śląska oraz z masywu suwalskiego a także wielu skał osadowych (m.in. piaski bałtyckie i wydmowe)
Syderyt - Syderyty przez wieki były ważnymi rudami żelaza lecz są to rudy ubogie i dlatego ich znaczenie gospodarcze zanika. Występują w Rudkach k.
Nowej Słupii, w Zagłębiu Częstochowskim a także w osadach ilastych Górnośląskiego Zagłębia Węglowego a także w Lubelskim Zagłębiu Węglowym oraz na
Dolnym Śląsku
Pirotyn - Występuje w niewielkich ilościach w bazaltach koło Lubania, wśród łupków hornblendowych w Miedziance czy złożu kruszców arsenu w Złotym
Stoku.

Rudy siarki (historyczne)

Piryt - Jest bardzo rozpowszechniony. Kiedyś piryt był wydobywany w Rudkach k. Nowej Słupii oraz na Dolnym Śląsku. Znany jest także z Tatr a także z
zagłębi węglowych (Górno- i Dolnośląskiego oraz Lubelskiego) oraz z rejonów Olkusza.
Markasyt - W Polsce markasyt jest bardzo rozpowszechniony w skałach osadowych (łupki, węgle kamienne i brunatne) oraz w dolomitach kruszconośnych
triasu śląsko – krakowskiego.

Ruda chromu

Najważniejszą rudą chromu jest chromit. Jest to minerał zasadowych skał magmowych. Był wydobywany w Tąpadłach koło Sobótki. W znaczniejszych
ilościach występuje także w skałach serpentynowych na Dolnym Śląsku.

Rudy arsenu

Najważniejszą rudą arsenu jest arsenopiryt. Arsenopiryt był wydobywany do połowy XX wieku w Złotym Stoku. Znany jest także z okolic Strzelina,
Świdnicy, Kowar Miedzianki, Szklarskiej Poręby.