184

Kamienio³om ska³ triasowych Blachówka

w Bytomiu

5590

Lokalizacja:

województwo œl¹skie

powiat miejski Bytom

gmina Bytom

miejscowoϾ Bytom-Bobrowniki

Rejon geograficzny:

Wy¿yna Œl¹sko-Krakowska

Wy¿yna Œl¹ska

Garb Tarnogórski

Jednostka geologiczna:

monoklina œl¹sko-krakowska

niecka górnoœl¹ska

niecka tarnogórska

4350

Bytom

Gliwice

W obrêbie Garbu Tarnogórskiego, na granicy admini-

stracyjnej Bytomia i Tarnowskich Gór znajduje siê jedno

z trzech zatwierdzonych w województwie œl¹skim stanowisk

dokumentacyjnych przyrody nieo¿ywionej – kamienio³om

Blachówka. Geologicznie teren ten po³o¿ony jest w za-

chodniej czêœci niecki tarnogórskiej, stanowi¹cej jeden

z piêciu obszarów z³o¿owych rud Zn-Pb w rejonie œl¹skim.

Eksploatacja w kamienio³omie w Blachówce prowadzona

by³a od lat dziewiêædziesi¹tych XIX wieku. Pocz¹tkowo wy-

dobywano tu rudy ¿elaza, by po ich wyczerpaniu rozpocz¹æ

eksploatacjê dolomitów. Stanowisko dokumentacyjne „Bla-

chówka” ma powierzchniê 6 hektarów i kszta³t g³êbokiego

w¹wozu o stromo nachylonych, wysokich do 40 metrów

œcianach. Labirynt tworz¹cych go korytarzy ci¹gnie siê a¿ po

Stolarzowice, Repty, Tarnowskie Góry i Strzybnicê.

Warstwy skalne ods³oniête w kamienio³omie nale¿¹

wiekowo do triasu (wapieñ muszlowy) i powsta³y 250-

203 mln lat temu. Reprezentuj¹ je dolomity kruszconoœne

oraz dolomity diploporowe, przykryte przez kompleks

osadów czwartorzêdowych. Jedynie w pó³nocnym i

pó³nocno-wschodnim obrze¿eniu korony wyrobiska, pod

czwartorzêdowymi utworami udokumentowano jasne do-

lomity margliste, reprezentuj¹ce warstwy tarnowickie.

Dolomity kruszconoœne widoczne s¹ w po³udniowej

czêœci kamienio³omu. S¹ to ska³y barwy szarej i szaro-kre-

mowej, a na powierzchniach zwietrza³ych- ¿ó³tawej. Ulegaj¹

procesom krasowienia, a wykszta³cone w nich kawerny

i pustki wype³nione zosta³y wtórnie kalcytem i sporadycz-

nie krzemionk¹. Grube i silnie spêkane ³awice dolomitu,

pochodzenia epigenetycznego, zapadaj¹ po k¹tem 6-8°

na po³udniowy-zachód i zachód, a reliktowe struktury

sedymentacyjne zobaczyæ mo¿na tylko na powierzchniach

zwietrza³ych. Fauna triasowa reprezentowana jest przez

œlimaki, ma³¿e, ramienionogi, pierœcienice i liliowce. W

tej czêœci profilu wystêpuje okruszcowanie zwi¹zkami Fe

i Zn oraz Pb. Rudne skupienia limonitu w formie gniazd

i bu³ wystêpuj¹ g³ównie w stropowej czêœci dolomitów

kruszconoœnych. Rudy te by³y wydobywane w XIX i XX

wieku, a pozosta³oœci¹ po dawnym górnictwie s¹ sztolnie,

których wyloty widoczne s¹ w œcianach kamienio³omu.

Na dolomitach kruszconoœnych zalegaj¹ dolomity

diploporowe (œrodkowotriasowe), które stanowi¹ za-

sadnicz¹ czêœæ ods³oniêtych œcian wyrobiska Blachówka.

W œcianie zachodniej obserwowaæ mo¿na kompletny profil

tego ogniwa, reprezentowany przez ró¿nie wykszta³cone

odmiany dolomitu: ziarniste, porowate, g¹bczaste, kawer-

niste i zbite.

Szcz¹tki organiczne s¹ tu reprezentowane g³ównie przez

glony (od jednego z ich gatunków -

Diplopora annulatissima

Pia – ogniwo wziê³o swoj¹ nazwê), a nadto przez ramie-

nionogi i œlimaki oraz – rzadziej – korale, liliowce i g¹bki.

Sporadycznie wystêpuj¹ te¿ fragmenty koœci gadów.

Z wystêpowaniem w dolomitach diploporowych

szcz¹tków liliowców zwi¹zana jest miejscowa legenda.

Otó¿ œw. Jacek- dominikanin z Krakowa, odbywaj¹cy w XIII

wieku swoj¹ misjê, wybudowa³ na terenie Bytomia, obok

Ÿród³a, kaplicê. Podczas modlitwy jego sznur ró¿añcowy

pêk³ i paciorki wpad³y do wody. Przez d³ugie lata miejscowa

ludnoœæ czerpi¹c wodê Ÿródlan¹ odnajdywa³a „paciorki”,

które

de facto by³y fragmentami liliowców i które zosta³y

opisane przez E. Beyricha (w monografii z 1875 roku) jako

Entrochus silesiancus.

W œcianach kamienio³omu, jak i w jego otoczeniu,

widoczne s¹ formy krasu kopalnego w postaci rozleg³ych,

zamkniêtych depresji krasowych, czy lejków krasowych,

wype³nionych zwietrzelin¹. Tworz¹ j¹ ró¿nobarwne glinki

i ¿wiry kwarcowe oraz trzeciorzêdowe osady ilaste,

zawieraj¹ce zwi¹zki ¿elaza.

Obecnoœæ na tym obszarze l¹dolodu zlodowacenia

œrodkowopolskiego i po³udniowopolskiego dokumen-

Tarnowskie Góry

4348

1

2

185

Wybrana literatura: 1, 344, 415

Bytom-Bobrowniki

tuj¹ utwory polodowcowe - gliny zwa³owe. Zobaczyæ je

mo¿na w obrêbie ha³dy nadk³adu we wschodniej œcianie

kamienio³omu. W glinach wystêpuj¹ egzotyki ska³ skandy-

nawskich: wapienie, piaskowce oraz ska³y krystaliczne.

Pozosta³oœci¹ po wielowiekowej eksploatacji s¹ usypiska,

ha³dy, wyrobiska odkrywkowe (po eksploatacji wapieni, do-

lomitów, piasków czy ¿wirów), chodniki podziemne, sztolnie

i szyby (po eksploatacji rud Zn-Pb). Zauwa¿yæ tu mo¿na

równie¿ niecki osiadania oraz antropogeniczne zapadliska.

Kamienio³om Blachówka znajduje siê w obrêbie mia-

sta Bytom, przy drodze krajowej nr 43. Aby do niego

dotrzeæ nale¿y, jad¹c z Bytomia do Tarnowskich Gór przy

skrzy¿owaniu z drog¹ Radzionków-Stolarzowice, skierowaæ

siê na zachód. Obiekt po³o¿ony jest w odleg³oœci 2-2,5 km

od osiedla Blachówka.

Blachówka wchodzi w sk³ad trasy weekendowej dla

mi³oœników kolei w¹skotorowych i rowerzystów, biegn¹cej

z Zalewu Chech³o-Nak³o do Zbros³awic - Oœrodka

JeŸdzieckiego. W pobli¿u wyrobiska przebiega niebieski

szlak turystyczny prowadz¹cy z osiedla Blachówka do re-

zerwatu Segiet. Rezerwat ten przylega od strony zachodniej

kamienio³omu, chroniona jest w nim górska buczyna, jaka

kiedyœ porasta³a puszcze Wy¿yny Œl¹skiej. W rezerwacie

Segiet wytyczona zosta³a œcie¿ka dydaktyczna o d³ugoœci

3,8 km.

The Triassic rocks quarry Blachówka in Bytom

The Blachówka quarry is located in the area of the Tar-

nowskie Góry Bulge. The quarry has been active since the

1890-ties, first as an iron ore mine, than as dolomite quarry.

The exposed rocks are the Ore-bearing Dolomite and

the Diplopora Dolomite of Middle Triassic age (Muschelkalk,

250-203 Ma ago) covered by Quaternary sediments.

The Ore-bearing Dolomite occurs in the southern part

Autor fotografii: D. Nowelajka
Stanowisko dokumentacyjne zatwierdzone w 2004 r.

of the pit. The thick-bedded, epigenetic carbonate rock dips

to the southwest and west under 6-8°. The rock is grey to

greyish-crème or yellow at weathered surfaces where rel-

ics of sedimentary structures can be observed. Fossils are

represented by gastropods, bivalves, brachiopods, serpules

and crinoids visible only at weathered surfaces. The beds

are strongly fractured and karstified. Cavities are filled with

secondary calcite and rare silica. In a part of the succession

Fe, Zn and Pb ore minerals occur.

The main part of the quarry is cut in the Diplopora Do-

lomite. In the western wall full succession of this member

can be observed with a number of varieties: crystalline,

porous, spongy, cavernous and compact dolomites. Fossils

are represented by

Diplopora annulatissima, Physoporella

praealpina and Physoporella minutula as well as by moluscs,

brachiopods, corals and sponges. Sporadically, bones of

Triassic reptiles were encountered.

In the pit walls and in the surrounding terrain various

karst forms can be observed: sinkholes and karst depres-

sions filled with residual deposits: multicolored clays, quartz

gravels and Tertiary clays rich in iron compounds. In the

overburded dump located in the eastern part of the pit the

boulder clays were found, deposited during the Mid-Poland

and South-Poland glaciation periods.

The long-lasting exploitation left the open pits where

limestones and aggregates were extracted, and waste dumps

as well as galleries and shafts remained after ore mining

operations. The Blachówka documentation site is a deep

gorge of steep, over 40-meters-high walls, which covers

the area of 6 hectares.

The Blachówka quarry is located in the area of Bytom

town, 2.0-2.5 kilometers from Blachówka housing estate,

at the No. 43 state highway. Access is from the Bytom-

Tarnowskie Góry road, turning west at the crossing with

Ra-dzionków-Stolarzowice road.

1

2