220

Kamienio³om ska³ mioceñskich

w Szañcu

5600

Lokalizacja:

wojewodztwo œwiêtokrzyskie

powiat buski

gmina Busko Zdrój

miejscowoϾ Szaniec

Rejon geograficzny:

Wy¿yna Ma³opolska

Niecka Nidziañska

Niecka Po³aniecka

Jednostka geologiczna:

niecka nidziañska

4478

Kielce

Na terenie Szanieckiego Parku Krajobrazowego znaj-

duje siê nieczynny kamienio³om wapieni i piaskowców

trzeciorzêdowych. Kamienio³om zlokalizowany jest we

wschodniej czêœci Góry Kamnica, znajduj¹cej siê oko³o 1

km na pó³noc od miejscowoœci Szaniec (5 km na pó³noc od

Buska Zdroju).

Szaniecki Park Krajobrazowy obejmuje œrodkow¹ czêœæ

Wa³u Piñczowsko-Wojczañskiego oraz po³udniowo zachod-

ni fragment Niecki Po³anieckiej (P³askowy¿ Staniecki). Park

chroni liczne i oryginalne enklawy krajobrazu z malowniczy-

mi wapiennymi i gipsowymi wzgórzami oraz ciep³olubnymi

zbiorowiskami roœlinnoœci kserotermicznej, torfowisko-

wej i s³onolubnej. Wystêpuj¹ tu ska³y trzeciorzêdowe,

z kompleksami gipsów w czêœci po³udniowej i wapieniami,

buduj¹cymi malownicze wzgórza, w czêœci po³udniowo-

wschodniej.

W kamienio³omie w Szañcu ods³aniaj¹ siê trzeciorzêdowe

ska³y, wykszta³cone jako piaskowce i wapienie organodetry-

tyczne. Te ostatnie sk³adaj¹ siê z bioklastów, czyli pokruszo-

nych szcz¹tków organicznych (przewa¿nie wapiennych). W

œcianach o wysokoœci 3 - 6 m na przestrzeni kilkudziesiêciu

metrów ods³aniaj¹ siê ska³y o wyraŸnie zró¿nicowanej

litologii.

Ni¿sz¹ czêœæ profilu tworz¹ piaskowce kwarco-

we, partiami bardzo s³abo zwiêz³e, drobno- i bardzo

drobnoziarniste, ze zmienn¹ domieszk¹ pokruszonych

krasnorostów, fragmentów muszli miêczaków, otwornic

i serpul. W piaskowcach wystêpuj¹ kilkunastocentyme-

trowe przewarstwienia i³owców marglistych i margli. W

piaskowcach mo¿emy obserwowaæ dobrze widoczne

struktury warstwowañ poziomych, przek¹tnych: rynno-

wych i riplemarkowych.

W wy¿szej czêœci profilu dominuj¹ wapienie organo-

detrytyczne piaszczyste, grubo- i œrednioziarniste, czêsto

z udzia³em drobnych ¿wirów. G³ównym sk³adnikiem ziar-

nistym ska³y s¹ fragmenty krasnorostów o ró¿nym stopniu

obtoczenia, z domieszk¹ ziaren kwarcu, ska³ wêglanowych

i krzemionkowych. Materia³ ¿wirowy stanowi¹ okruchy

wapieni, margli, rodolitów (ska³ zbudowanych z ziaren ob-

leczonych przez krasnorosty), rzadziej krzemieni. Wk³adki

¿wirowe wystêpuj¹ w postaci soczew lub ³awic z wyraŸnymi

erozyjnymi powierzchniami sp¹gowymi. W osadach tych

bardzo dobrze widoczne s¹ struktury rynnowego warstwo-

wania przek¹tnego.

Ods³aniaj¹ce siê w kamienio³omie osady deponowane

by³y oko³o 7 milionów lat temu w p³ytkiej strefie brzegowej

ciep³ego morza mioceñskiego, które wype³nia³o zapadlisko

przedkarpackie. Badania sedymentologiczne wykaza³y, ¿e

osady piaszczyste z ni¿szej czêœci profilu deponowane by³y w

dolnej czêœci przybrze¿a morskiego i podmorskich sk³onów

barier. Wy¿ej zalegaj¹ce wapienie powstawa³y w strefie

wysokoenergetycznego przybrze¿a oraz przedzielaj¹cych

je przesmyków.

Wapienie w kamienio³omie w Szañcu nale¿¹ do

mioceñskich ska³, które na obszarze Niecki Nidziañskiej

s¹ przedmiotem eksploatacji jako ceniony materia³ budow-

lany. Mimo niezbyt wysokiej wytrzyma³oœci na œciskanie,

odznaczaj¹ siê znaczn¹ odpornoœci¹ na dzia³anie czynników

atmosferycznych i s¹ stosowane w budownictwie od XIV

wieku. Wykazuj¹ przy tym wielk¹ podatnoœæ na obróbkê,

która mo¿e byæ dokonywana rêcznie przy pomocy prostych

narzêdzi: m³otka, siekiery i pi³y.

Ods³oniêcie w Szañcu stwarza mo¿liwoœæ obserwacji

wykszta³cenia i sk³adu wapieni buduj¹cych znaczne obszary

tego rejonu. Dostarcza informacji na temat zró¿nicowanych

warunków i œrodowiska ich powstania. Umo¿liwia zapozna-

nie siê z metodami eksploatacji i rêcznej obróbki wapieni

wykorzystywanych w architekturze ju¿ od XIV wieku. Wy-

robisko zlokalizowane jest na wzniesieniu, które stanowi

doskona³y punkt widokowy. Roztacza siê z niego rozleg³a

Busko Zdrój

5598

1

2

3

221

Wybrana literatura: 88, 369, 436

Szaniec

panorama Szanieckiego Parku Krajobrazowego. Oko³o 500

m na po³udnie od kamienio³omu, u podnó¿a wzniesienia,

przebiega szlak zielony Grochowiska – Szaniec – Stopnica

– Solec Zdrój – Winiary – Nowy Korczyn – Wiœlica.

The Miocene rocks quarry in Szaniec

One of interesting sites located in the area of the Szaniec

Landscape Park is an inactive quarry of Tertiary limestones

and sandstones in Szaniec. The quarry was developed in the

eastern slope of Kamienica Hill, about 1 kilometer from

Szaniec village and about 5 kilometers north from Busko

Zdrój town.

The 3-6-meters-high quarry walls provide exposures of

lithologically diversified rocks. Lower part of the succession

comprises fine- and very fine-grained, quartz sandstones,

locally poorly cemented and containing variable amounts

of fossils: red algae, bivalves, foraminifers and serpules.

Well-visible are sedimentary structures: horizontal, cross-,

trough and ripplemark beddings.

Autorzy karty stanowiska dokumentacyjnego i fotografii:

M. Kuleta, M. Nowak (2005)

The upper part of the sequence is dominated by coarse-

and medium-grained, sandy, organodetrital limestones with

common admixture of fine gravels. Main detrital components

are variously rounded fragments of red algae accompanied

by quartz, carbonate and siliceous rocks grains. Well-visible

are trough cross-bedding structures.

The exposed sediments were deposited about 7 Ma ago

in a shallow, nearshore zone of the warm Miocene sea which

filled the Carpathian Foredeep.

The Szaniec quarry enables the detailed observations of

limestones, which compose significant part of the area as

well as provides information on extraction and dressing of

this rock which has been applied as construction stone since

the XIVth century. The adjacent hill is an excellent lookout

from which the panorama of the Szaniec Landscape Park can

be appreciated. About 500 meters south from the quarry

the visitor will join the green touristic trail from Grochow-

iska through Szaniec, Stopnica, Solec-Zdrój, Winiary, Nowy

Korczyn to Wiœlica.

1

2

3