56

Kamienio³om wapieni mioceñskich

w Nowinach

5592

4652

Józefów

W strefie krawêdziowej Roztocza Œrodkowego ods³aniaj¹

siê utwory kredowe i mioceñskie. Te ostatnie stanowi¹

zró¿nicowane litologicznie osady morza mioceñskiego, jakie

wype³nia³o zapadlisko przedkarpackie.

Wzgórza Nowiñskie tworz¹ zwarty kompleks o wymia-

rach 1,5 km na 2 km i dochodz¹ do wysokoœci 313 m n.p.m.

Zbudowane s¹ z gezowych osadów kredowych, przykrytych

w tym miejscu m³odszymi osadami mioceñskimi reprezen-

towanymi przez wapienie.

Ska³y te mo¿emy obserwowaæ w nieczynnym ju¿

kamienio³omie zlokalizowanym na po³udniowo-wschodnim

zboczu Krzy¿owej Góry, niedaleko wsi Nowiny, w odleg³oœci

300 m od drogi Susiec-Józefów. W wysokich do 12 metrów

œcianach kamienio³omu ods³aniaj¹ siê utwory górnego ba-

denu, reprezentowane przez wzajemnie przek³adaj¹ce siê

warstwy kalkarenitów (wapieni detrytycznych zawieraj¹cych

ponad 50% okruchów frakcji piaskowej) masywnych, z

warstwami horyzontalnie laminowanych kalkarenitów

drobnoziarnistych z domieszk¹ ziaren kwarcu i glaukonitu.

W grubszych warstwach pozornie masywnych widoczne

jest tabularne warstwowanie przek¹tne i warstwowanie

riplemarkowe. S¹ to struktury wskazuj¹ce na depozycjê

materia³u klastycznego przy udziale pr¹dów trakcyjnych.

Wapienie te charakteryzuj¹ siê zró¿nicowanym stopniem

lityfikacji (zwiêz³oœci). W wiêkszoœci s¹ scementowane,

miejscami jednak wykazuj¹ s³abszy stopieñ lityfikacji tworz¹c

partie rozsypliwe.

Ska³y eksploatowane kiedyœ w kamienio³omie w No-

winach cechuj¹ siê miejscami du¿¹ wytrzyma³oœci¹ na

œciskanie, dziêki czemu przy selektywnej eksploatacji mo¿na

by³o otrzymaæ bloki o stosunkowo du¿ej zwiêz³oœci. Czêœæ

wapieni nadaje siê do wypalania wapna. Ze ska³ o wiêkszej

zawartoœci tlenku wapnia miejscowa ludnoœæ wypala³a

niegdyœ wapieñ w prymitywnych piecach.

W zachodniej czêœci kamienio³omu obserwujemy w

œcianie na d³u¿szym dystansie wyraŸn¹ powierzchniê erozyjn¹,

Lokalizacja:

województwo lubelskie

powiat tomaszowski

gmina Susiec

miejscowoϾ Nowiny

Rejon geograficzny:

Wy¿yna Lubelsko-Lwowska

Roztocze Œrodkowe, Roztocze

Jednostka geologiczna:

zapadlisko przedkarpackie

oddzielaj¹c¹ doœæ zwiêz³e wapienie detrytyczne od s³abo

zwiêz³ych i s³abo wysortowanych wapieni organodetrytycznych

z licznymi pokruszonymi muszlami ostryg, ziarnami glaukonitu

i fragmentami czarnych krzemieni oraz ilasto- marglistych

klastów, których œrednica dochodzi nawet do 50 cm.

Oko³o 10-11 mln lat temu na obszarze Roztocza se-

dymentacja odbywa³a siê w p³ytkim zbiorniku morskim o

normalnym zasoleniu. W œrodowisku tym wystêpowa³y

strefy zasiedlane przez zró¿nicowane zespo³y organizmów

¿yj¹cych na dnie (bentonicznych). Ich niszczenie i przemiesz-

czanie w warunkach wysokoenergetycznego œrodowiska

by³o Ÿród³em materia³u organodetrytycznego stanowi¹cego

g³ówny sk³adnik wapieni organodetrytycznych, kalkarenitów

i kalcyrudytów dominuj¹cych w górnobadeñskich utworach

Roztocza Œrodkowego.

W kamienio³omie tym prowadzona by³a przez szereg

lat eksploatacja wapieni mioceñskich. Urobek odstawiany

by³ przy pomocy w¹skotorowej kolejki do stacji kolejowej

w Nowinach. Ciekawostk¹ jest to, ¿e kolejka na swojej

drodze musia³a siê wspinaæ na strome w tym miejscu zbocze

wierzchowiny. Na szczêœcie mia³o to miejsce w kierunku do

kamienio³omu, kiedy wagoniki jecha³y ju¿ puste. Obci¹¿one

urobkiem wagoniki zje¿d¿a³y „z górki” do stacji normalnoto-

rowej kolei w Nowinach. Dzisiaj na stacji tej nie zatrzymuj¹

siê ju¿ ¿adne poci¹gi.

Kamienio³om w Nowinach znajduje siê na ternie Krajo-

brazowego Parku Puszczy Solskiej, w pobli¿u czerwonego

szlaku krawêdziowego Roztocza (Zwierzyniec – Susiec) oraz

trasy rowerowej Ziemi Józefowskiej (kolor zielony).

Niedaleko, na pó³nocny zachód od kamienio³omu, znaj-

duje siê jedno z ciekawszych miejsc Roztocza Œrodkowego

chronionego w rezerwacie Czartowe Pole. Jego nazwa po-

chodzi od legendy g³osz¹cej, ¿e kiedyœ

jeno czarci tam hasali.

Rezerwat, który powsta³ w 1958 roku, obejmuje swoim

zasiêgiem przede wszystkim malowniczo ukszta³towany,

dziêki stromym zboczom, odcinek doliny rzeki Sopot, wraz z

4650

Susiec

Tomaszów Lubelski

1

2

3

57

Wybrana literatura: 15, 63, 64, 67,

71, 74, 165, 267, 298, 338,

361, 362, 464, 465, 466, 482

Nowiny

Autor karty stanowiska dokumentacyjnego i fotografii:

L. Jankowski (2005)

szeregiem wodospadów w okolicy œródleœnej wsi Hamernia.

Najwy¿szy wodospad ma oko³o 1 m wysokoœci. Wodospady

maj¹ nierówny, postrzêpiony przebieg progów i s¹ w czêœci

zaroœniête. Miêdzy nimi tworz¹ siê niewielkie piaszczyste

wysepki. Dodatkow¹ atrakcj¹ rezerwatu s¹ ruiny XVIII-

wiecznej papierni, która nale¿a³a do najwiêkszych zak³adów

w Królestwie Polskim. Papiernia produkowa³a papier

g³ównie ze szmat, dziêki czemu okoliczne lasy nie ucierpia³y.

Zak³ad wykorzystywa³ energiê pr¹du rzeki Sopot.

The Miocene limestones quarry in Nowiny

In the marginal zone of the Central Roztocze Cretaceous

and Miocene sediments can be studied in an inactive quarry

located in the southeastern slope of the Krzy¿owa Góra

Hill, close to Nowiny village and some 300 meters from

the Susiec-Józefów road. In quarry walls, up to 12 meters

high, the Badenian strata are exposed: massive calkarenites

alternating with horizotally laminated, fine-grained calcaren-

ites with admixture of quartz and glauconite. From industrial

point of view the rocks exploited in the Nowiny quarry were

sandy limestones. The limestones may reveal significant

compressive strength and, applying the selective extraction,

large block of relatively highly compacted limestone can be

mined. Other varieties of the limestones can be used by for

lime production. In fact, lime was produced in the past from

primitive lime kilns by local communities.

Sedimentological studies prove the existence of shallow

marine basin about 14-12 Ma ago. The environment showed

normal salinity and some zones were inhabitated by diversi-

fied benthic fauna. Destruction of such zones and transport

of material under high-energetic conditions produced the

components of organodetrital limestones, calcarenites and

calcirudites – the dominating Upper Badenian rocks of the

Roztocze area.

The quarry in Nowiny belongs to the Solec Forest Land-

scape Park. In the vicinity there is the red touristic trail from

Zwierzyniec to Susiec and the green bike trail, which routes

around the Józefów area.

Northwest from the quarry tourists can visit the nature

conservation reserve “Czartowe Pole”. The reserve was es-

tablished in 1958 in order to protect one of most interesting

sites in the whole Central Roztocze – the scenic fragment

of steep-sloped Sopot River valley with numerous waterfalls

(close to Hamernia village).

1

2

3