Zagadnienia na egzamin: Praktyczna Filozofia Przyrody



Filozofia - definicja, ogólnie



Przyroda - minimum 3 znaczenia



Filozofia przyrody - definicja, ogólnie



Jońska filozofia przyrody - ogólnie i dokładniej kwestia arche



Praktyczna filozofia przyrody - geneza, specyfika



Estetyka przyrody, prekursorzy (John Muir)



Konsumpcjonizm - uwarunkowania i następstwa



Etyka środowiskowa - nurty, ogólne założenia

o

antropocentryzm

o

biocentryzm

o

holizm



Eko-filozofia Henryka Skolimowskiego - 2 imperatywy



Etyka ochrony zwierząt - świadomość zwierząt



Hipoteza Gai - ogólnie



Rozwój zrównoważony – ogólnie

Filozofia – definicja, ogólnie

Nazwa filozofia powstała ze złożenia greckich słów fileo+sophia = miłość+mądrość, co dokładnie
oznacza miłość (umiłowanie) mądrości. W Grecji wyraz ten oznaczał: miłość, mądrość, wykształcenie.
Słowo użyte po raz pierwszy przez Pitagorasa w V w. p.n.e. Obowiązujące do dziś znaczenie słowa nadał
Platon, dzieląc wiedzę na wiedzę o zjawiskach (mniemanie) i wiedzę o bycie (episteme). Od tego czasu
filozofia oznacza wiedzę istotniejszą, ogólniejszą, prawdziwszą i trwalszą od innych.

Filozofia dąży do wyjaśnienia wszystkiego, bez pomijania jakiegokolwiek fragmentu, warstwy
rzeczywistości. Filozofia bada całość: z tym, że całość jest to coś więcej niż suma części. Filozof dąży do
zrozumienia ogółu, czyli czegoś co nadaje sens wszystkim szczegółom łącząc je w sensowną całość.
Filozofia wychodzi poza nagromadzenie faktów, doświadczeń, szuka logosu – racji, przyczyny, zasady
wszystkich zasad. Jej cel jest czysty teoretyczny, kontemplacyjny. Szuka prawdy dla niej samej, a nie ze
względu na niej na coś poza.

Przyroda – minimum 3 znaczenia

Przyroda jako to, co pierwotne, początkowe, dane, zastane. Zrodzone samo z siebie (natura naturans),
bez udziału człowieka. W j.polskim sens ten został zachowany, przyroda jest tym, co przyrodzone, dane
w momencie narodzin.

Przyroda jako to, co zmysłowe, empirycznie dostępne. Przeciwieństwo tego, co nadprzyrodzone,
nadnaturalne, idealne, duchowe, transcendentne.

Przyroda jako dzieło boże, całość stworzenia (natura naturata). Zwykle dostrzegano w niej ład,
sensowność, celowość wynikające z realizacji boskiego pomysłu na urządzenie świata. Takie znaczenie
przyrody przyjmują kreacjoniści.

Przyroda jako całość, suma zjawisk, ogół ziemskich i pozaziemskich rzeczy, wszystkiego, co nas otacza,
a co nie jest ludzkim wytworem. Przyroda jest dziedziną samoistnego powstawania i przemijania rzeczy
zgodnie z naturalnym i koniecznym porządkiem, wedle niezmiennych praw, na które nie mamy
wpływu.

Filozofia przyrody – definicja, ogólnie

Filozofia przyrody to dział filozofii zajmujący się formułowaniem wniosków filozoficznych wynikających
z dokonań nauk przyrodniczych.

Filozofia przyrody, w odróżnieniu od filozofii nauki, nie zajmuje się krytyką i analizą metod badawczych
stosowanych przez nauki przyrodnicze, lecz raczej stara się wyciągać daleko idące wnioski z dokonań
tych nauk, przyjmując je za rodzaj pewnika.

Jońska filozofia przyrody – ogólnie i dokładniej kwestia arche

VII-VI w. p.n.e. (Azja Mniejsza, Sycylia) rodzi się nowy sposób rozumienia świata, samodzielny (rozum i
obserwacja), w oderwaniu od mitologii. Jońscy filozofowie przyrody byli zwani również hilozoistami
(ponieważ głosili, że materia świata jest ożywiona), fizjologami albo teofizjologami.

Hylozoizm – pogląd filozoficzny przypisujący życie, zdolność poruszania się i właściwości duchowe całej
materii. Został on sformułowany przez Talesa z Miletu (uważanego za pierwszego greckiego filozofa)
w twierdzeniu „wszystko jest ożywione, jak to widać w bursztynie i magnesie”. Owo nierozdzielanie
materii od siły, życia, duszy było charakterystyczne dla prawie wszystkich pierwszych filozofów
greckich.

Arche Talesa – podstawowym pytaniem Talesa, jak i innych jońskich filozofów przyrody, było pytanie
o arche, czyli początek, źródło, podstawę, osnowę i strukturę świata. Tales twierdził, że Arche to żywioł
wody, wszystko z niej pochodzi i do niej powraca - wniosek wyciągnął nie odwołując się do mitów, lecz
do obserwacji.

Arche (=pierwsza zasada, prezasada) – jedno z najdawniejszych i najistotniejszych pojęć filozoficznych,
coś co znajduje się zaraz u początków jak i u podłoża pewnej wybranej strefy rzeczywistości, albo
wszystkiego co jest. Coś co trwa niezmiennie, pozostaje takie samo, choć zmieniają się właściwości
rzeczy.

Anaksymander z Miletu – za arche (termin wprowadzony przez Amaksymandra!) uznał tzw. Apeiron
(bezkres), czynnik nieskończony i nieokreślony jakościowo, zawierający w sobie wszelkie
przeciwieństwa, które tworzą świat przyrody.

Anaksymenes z Miletu – za arche uznał powietrze lub tchnienie. Z niego poprzez rozrzedzenie i
zagęszczenie powstaje różnorodność rzeczy i zjawisk w świecie – rzadkie powietrze jest ogniem, potem
wiatrem, wodą, ziemią, kamieniami, itd.

Praktyczna filozofia przyrody – geneza, specyfika

Ludzkość w toku ewolucji prowadzi działania mające na celu jej stały rozwój. Rozwój ten często
pojmowany w sposób wypaczony doprowadził do zaistnienia poglądu o władczej roli człowieka w
przyrodzie. Wzorce zachowania wynikające z tego założenia zrodziły obecny kryzys ekologiczny.
Konieczne więc stało się opracowanie nowych koncepcji o charakterze normatywnym, które
kształtując proekologiczny stosunek, odwoływały by się do norm moralnych, a przez to powodowały
polepszenie bytu człowieka i innych przedstawicieli środowiska naturalnego. Filozofia taka zakłada, iż
człowiek nie jest centrum przyrody, a jedynie znajduje się w jej centrum, by otoczyć opieką siebie i inne
istoty świata ożywionego. Nurt tak pojętej ekofilozofii stanowią: "praktyczna filozofia przyrody"
przedstawiona przez K. M. Meyer-Abicha, nowa filozofia przyrody G. Böhme oraz ekologiczna etyka
odpowiedzialności za przyszłość z uwzględnieniem respektowania uprawnień przyrody.

Koncepcja praktycznej filozofii przyrody koncentruje się na aktywnej obecności człowieka w przyrodzie,
przy jednoczesnej jego odpowiedzialności za współśrodowisko.

Przyroda pozostaje w szczególnym związku ze światem ludzkim, z uwagi na co skłania nas do
porzucenia władczej postawy wobec środowiska na rzecz współdziałania z jego prawami.

Tak definiowany związek człowieka ze środowiskiem i jego przynależność do niego stanowią punkt
wyjścia do budowania praktycznej filozofii przyrody. Założenia te ujął Meyer-Abich w następujących
punktach:

1. Ludzkie zachowanie się wobec natury oznacza jej akceptację lub dokonywanie zmian;

2. Każdy człowiek jest częścią natury;

3. Sposób odnoszenia się do natury jest sposobem odnoszenia się do samego siebie. Znaczy to, że każdy
fakt ustosunkowania się do przyrody jest zarazem ustosunkowaniem się do samego siebie;

4. Doświadczenie natury jest doświadczeniem naszej natury, tzn. tak samo odbieramy naturę w ogóle,
jak naszą własną.

Konsumpcjonizm – warunkowanie i następstwa

Konsumpcjonizm jest to postawa polegająca na nieusprawiedliwionej (rzeczywistymi potrzebami oraz
kosztami ekologicznymi, społecznymi czy indywidualnymi) konsumpcji dóbr materialnych usług.

Konsumpcjonizm jest przekonaniem, że możliwe jest osiągnięcie osobistego szczęścia jedynie poprzez
konsumpcje dóbr i podniesienie statusu poprzez zakup produktów, jest sposobem zaspokojenia
własnego ego, egocentrycznym materializmem.

Konsumpcjonizm przyczynia się do marnotrawstwa dóbr, pracy ludzkiej i zasobów naturalnych.,
zagrażając przetrwaniu ludzkości. Wyrazem coraz większej i szybszej konsumpcji jest przyspieszenie w
ostatnich latach zużycia ekonomicznego wielu produktów i wyrzucanie na śmietnik jeszcze sprawnych
technicznie przedmiotów (np. z powodu zmieniającej się mody), przez co rośnie zanieczyszczenie
środowiska.

Etyka środowiskowa – nurty, ogólne założenia

Etyka środowiskowa to dyscyplina etyczna, która podejmuje zagadnienia moralnych relacji między
jednostką ludzką, różnymi grupami społecznymi i całymi społeczeństwami, a przyrodniczym
środowiskiem człowieka.

Przedmiotem etyki środowiskowej są wartości, normy i imperatywy regulujące stosunek człowieka do
jego przyrodniczego otoczenia z perspektywy dobra obiektów naturalnych oraz konieczności
ograniczenia instrumentalnego i utylitarnego traktowania świata przyrody.

Zadaniem etyki środowiskowej jest zbudowanie i uzasadnienie określonego systemu wartości i norm,
który za sprawą edukacji ekologicznej zostanie wpisany w sferę świadomości indywidualnej i
społecznej, kształtując podstawy i zachowania wywierające korzystny wpływ na całokształt relacji
człowieka i jego przyrodnicze otoczenia.

Antropocentryzm jest to pogląd filozoficzny i religijny, według którego człowiek stanowi centrum i cel
wszechświata. Antropocentryzm zakłada, że człowiek jest centrum wszechświata, który jest celowo
skonstruowany, aby umożliwić istnienie człowieka. W skrajnej postaci antropocentryzm przyjmuje, że
celem istnienia wszechświata jest człowiek, i że stanowi on ostateczny i najdoskonalszy produkt
ewolucji wszechświata. Prekursorami antropocentryzmu poznawczego byli sofiści, od których pochodzi
określenie, że „człowiek jest miarą wszechrzeczy”.

Biocentryzm jest to koncepcja, która zakłada, że wszystkie organizmy mają taką samą wartość, w
związku z tym powinny mieć równe prawa. Idea zakładająca, że wszystkie organizmy mają taką samą
wartość, w związku z czym powinny mieć równe prawa; w koncepcji biocentrycznej twierdzi się, że
natura ma wrodzone, nieodłączne i wewnętrzne wartości, które nie powinny w żaden sposób podlegać
ludzkim potrzebom. Biocentryzm odrzuca ideę nadrzędności gatunku ludzkiego nad zwierzętami. W
praktyce biocentryzm oznacza rezygnację z polowań, rybołówstwa, hodowania zwierząt w celach
żywnościowych, a także zachęca do wegetarianizmu.

Holizm: Model myślenia holistystycznego ujmuje człowieka i przyrodę jako integralną całość. Odwołują
się do niego fizycy, biolodzy, etolodzy i filozofowie. Holizm postuluje odejście od antropocentryzmu,
człowiek jest tu postrzegany raczej jako ogniwo w łańcuchu stworzenia, niż jako ukoronkowanie natury.
Szczególna pozycja człowieka w świecie wynikająca z jego rozumności, oznacza przede wszystkim
odpowiedzialność, a nie dominację.

Eko-filozofia – filozofia Henryka Skolimowskiego – 2 imperatywy

Ekofilozofia to dziedzina, w której zaczyna się wypracowywać inne, bardziej przyjazne naturze i życiu
światopoglądy, postawy mające ocalić niszczoną, zatruwaną przyrodę. Ekofilozofia jest nauką o
ekosystemie i jego otoczeniu. Otoczenie jest to rzeczywistość, która wchodzi lub może wchodzić w
relacje z systemem;

- aspekt teoretyczny ekofilozofii oznacza poznanie teoretyczne ekosystemu na różnych

poziomach złożoności;

- aspekt praktyczny ekofilozofii oznacza różnego rodzaju zastosowania nauki w ekosystemie,

np. sozotechnika (zapobieganie negatywnym skutkom oddziaływania człowieka na środowisko).

Imperatyw moralny - postępuj tak, aby zachować i spotęgować ewolucję w jej rozwoju, albowiem
jesteś jej częścią; z tej reguły wynikają reguły bardziej szczegółowe.

Imperatyw techniczny - nastawiony jest na wykładnię materialistyczną. Postęp techniczny dyktuje
warunki, podporządkowując sobie cywilizację i zmieniając wykładnik bytu.

Teza Skolimowskiego brzmi: spełniona wartościowo ludzkość to takie społeczeństwo, które kształtuje,
realizuje samo siebie, kierowane rozsądkiem i wolą przetrwania, mające „wizję” przyszłej, budowanej
cywilizacji, która również będzie w stanie służyć człowieczeństwu jako dobro.

Estetyka przyrody, prekursorzy (John Muir)

Eko-estetyka, Estetyka przyrody. Rozróżnienia greckie: to co „z natury” (physei), to co „ze sztuki”, czyli
z ustanowienia ludzkiego (thesei, nomo). Dwa rodzaje poznania: umysłowe (noesis) i zmysłowe
(aisthesis). „Estetyka (jako teoria sztuk wyzwolonych, jako niższa gnozeologia, jako sztuka pięknego
myślenia i jako sztuka myślenia analogicznego do rozumu) jest nauką o poznaniu zmysłowym (A.G.
Baumgarten).

Estetyka – odrębna nauk – dyscyplina o poznaniu zmysłowym.

John Muir (1838-1914):

Etyka ochrony zwierząt – świadomość zwierząt

Ta gałąź etyki, która zajmuje się problematyką środowiska naturalnego nazywana jest etyką
środowiskową, bądź też ekoetyką czy etyką ekologiczną. Fundamentem jej wyodrębnienia z etyki
ogólnej jest przedmiot jej refleksji, jaką jest środowisko naturalne, oraz wskazany cel przedmiotowy i
zadanie – ujawnienie podstawowych norm etycznych w odniesieniu do środowiska naturalnego.

Za Józefem Marcelim Dołęgą można jednak podać cztery charakterystyczne odłamy środowiska
naturalnego:

- holistyczną odmianę etyki środowiskowej,

- biocentrycznie zorientowaną etykę środowiskową,

- etykę ochrony zwierząt,

- antropocentryczną odmianę etyki środowiskowej.

Badanie świadomości zwierząt nie ma na celu uczłowieczania któregokolwiek z nich. Ma jedynie
dostarczyć obiektywnej wiedzy na temat ich natury i zachowań.

Przeprowadzono wiele interesujących badań i obserwacji nad zwierzętami dowodzących istnienia i
zdolności uświadomienia sobie przez zwierzęta własnej samoświadomości. Uprzytamniają sobie one
własną samoświadomość, tak jak my, w postaci wiedzy (świadomości) o własnej świadomości, z której
zdają sobie sprawę poprzez spostrzeżenie (świadomość) własnego istnienia. O samoświadomości i
postrzeganiu siebie przez „ja” świadczy wiele obserwacji poczynionych na zwierzętach, w których
wyraźnie dokonują one namysłu i spostrzegają umysłowo-cielesną odrębność od innych osobników.

Hipoteza Gai – ogólnie

Sformułowana w latach 60. Przez Jamesa Lovelocka jako „efekt uboczny” współpracy z NASA mającej
na celu odnalezienie życia na Marsie. („jeśli planeta jest martwa, wszystkie gazy będą w
równowadze…). Ziemia jako całość jest rodzajem superorganizmu złożonego ze wszystkich
organizmów zamieszkujących planetę oraz abiotycznego środowiska (atmosfera, oceany, powierzchnia
skał), z którymi są ściśle związane i wraz z którymi ewoluują.

Gaja nie jest dla człowieka ani złośliwa, ani czuła; jest po prostu odpowiednią nazwą dla globalnego
mechanizmu regulacji temperatury, kwasowości i składu atmosfery. Gaja to planetarna interakcja
wszystkich ekosystemów wchodzących w skład całej biosfery.

Wnioski: ludzie są całkowicie zależni od kondycji środowiska przyrodniczego, a nie odwrotnie. Przyroda
sobie bez nas poradzi i płakać po nas nie będzie.