„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Ewa Zajączkowska

Wykonanie montażu zespołów mechanicznych sprzętu
optycznego 731[04].Z2.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Zdzisław Anglart
inż. Teresa Piotrowska


Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Ewa Zajączkowska


Konsultacja:
dr inż. Anna Kordowicz Sot

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 731[04].Z2.01
„Wykonywanie montażu zespołów mechanicznych sprzętu optycznego”, zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu optyk-mechanik.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1.

Wprowadzenie

3

2.

Wymagania wstępne

4

3.

Cele kształcenia

5

4.

Materiał nauczania

6

4.1.

Montaż zespołów mikroskopów

6

4.1.1.

Materiał nauczania

6

4.1.2. Pytania sprawdzające

31

4.1.3. Ćwiczenia

32

4.1.4. Sprawdzian postępów

38

4.2.

Montaż zespołów lunety

39

4.2.1. Materiał nauczania

39

4.2.2. Pytania sprawdzające

42

4.2.3. Ćwiczenia

42

4.2.4. Sprawdzian postępów

44

4.3.

Montaż zespołów lornet

45

4.3.1.

Materiał nauczania

45

4.3.2. Pytania sprawdzające

49

4.3.3. Ćwiczenia

49

4.3.4. Sprawdzian postępów

50

4.4.

Montaż zespołów aparatów fotograficznych

51

4.4.1.

Materiał nauczania

51

4.4.2. Pytania sprawdzające

57

4.4.3. Ćwiczenia

58

4.4.4. Sprawdzian postępów

59

5.

Sprawdzian osiągnięć

60

6. Literatura

67

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o podstawowych sposobach

mocowania elementów optycznych, ich wykonywaniu oraz czyszczeniu zmontowanych
zespołów.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ć

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

Schemat układu jednostek modułowych

731[04].Z2.01

Wykonywanie montażu zespołów

mechanicznych sprzętu optycznego

731[04].Z2.02

Mocowanie elementów

optycznych

731[04].Z2

Montaż i justowanie urządzeń

optycznych

731[04].Z2.03

Wykonywanie montażu i justowanie

zespołów sprzętu optycznego

731[04].Z2.04

Wykonywanie montażu końcowego

i justowanie kompletnego sprzętu

optycznego

731[04].Z2.05

Wykonywanie montażu i justowanie

sprzętu optoelektronicznego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

stosować jednostki układu SI,

–

przeliczać jednostki,

–

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu fizyki, charakteryzowania elementów
optycznych, dobierania przyrządów optycznych oraz wykonywania mechanizmów
drobnych i precyzyjnych,

–

określać właściwości materiałów stosowanych w przemyśle optycznym i precyzyjnym,

–

czytać rysunki wykonawcze,

–

czytać schematy optyczne,

–

czytać instrukcje technologiczne i montażowe,

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

obsługiwać komputer,

–

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

odczytać dokumentację techniczną,

–

zorganizować stanowisko pracy,

–

dobrać materiały do montażu sprzętu i urządzeń optycznych i optoelektronicznych,

–

dobrać narzędzia do montażu sprzętu optycznego i optoelektronicznego,

–

dobrać przyrządy pomiarowe i kontrolne wykorzystywane przy montażu.

–

zaplanować kolejność czynności podczas montażu mechanicznego,

–

dobrać i zastosować elementy mechanizmów drobnych i precyzyjnych do montażu na
podstawie dokumentacji technicznej,

–

dobrać i zastosować elementy mechaniczne do wstępnego i ostatecznego montażu,

–

określić właściwości materiału uszczelniającego,

–

zastosować materiały uszczelniające w procesie montażu mechanicznego,

–

ocenić zgodność wykonywania czynności technologicznych z normami technicznymi,
jakościowymi oraz dokumentacją,

–

sprawdzić działanie montowanego sprzętu,

–

sprawdzić momenty oporowe, martwe ruchy i płynność ruchów,

–

zamontować migawki, mechanizmy przesuwu taśmy filmowej, przekładnie i mechanizmy
napędowe,

–

zamontować zespoły mechaniczne w mikroskopach, lunetach, lornetach, aparatach
fotograficznych, powiększalnikach, rzutnikach, niwelatorach, teodolitach, kolimatorach,
noktowizorach, laserach, aparaturze optoelektronicznej i innych,

–

ocenić jakość wykonywanych prac montażowych,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Montaż zespołów mikroskopów

4.1.1. Materiał nauczania

Wiadomości wstępne

Montaż jest łączeniem oddzielnych części w całość. W technice wiąże się to ze

składaniem elementów w zespoły konstrukcyjne, a tych w maszyny i urządzenia. Działania
montażowe realizowane są w oparciu o dokumentacje techniczną.

Montaż przyrządów optycznych możemy podzielić na etapy:

–

montaż mechanicznych zespołów urządzeń optycznych np. mechanizmów przekładni,
mechanizmów napędowych ,

–

montaż elementów i zespołów optycznych,

–

montaż gotowych urządzeń optycznych,

–

justowanie i regulacja zmontowanego sprzętu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

Rys. 1. Klucze specjalne [dokumentacja techniczna PZO]:

a)

klucz hakowy z pojedynczym ząbkiem stosowany do nakrętek okrągłych z otworami z boku,

b)

klucz płaski do nakrętek okrągłych z nacięciami na średnicy zewnętrznej (średnica
odkręcanej lub dokręcanej nakrętki zgodna z wymiarem klucza),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

c)

klucz płaski do nakrętek okrągłych z sześcioma nacięciami na obwodzie,

d)

klucz sztorcowy do nakrętek tulejkowych (najczęściej z gwintem zewnętrznym) z otworami
na powierzchni czołowej nakrętki,

e)

podstawowe wymiary klucza hakowego,

f)

klucz płaski nastawny do nakrętek tulejkowych (najczęściej z gwintem zewnętrznym)
z otworami na powierzchni czołowej nakrętki,

g)

klucz nastawny sztorcowy do nakrętek okrągłych z nacięciami na średnicy zewnętrznej,

h)

komplet kluczy sztorcowych do nakrętek tulejkowych z nacięciami na powierzchni czołowej
nakrętki,

i)

komplet kluczy sztorcowych do nakrętek tulejkowych z otworami na powierzchni czołowej
nakrętki,

j)

klucze specjalistyczne różne,

k)

klucze płaskie podwójne,

l)

klucze płaskie jednostronne,

m)

klucze oczkowe sześciokątne jednostronne,

n)

klucze oczkowe dwunastokątne dwustronne,

o)

klucze rurowe,

p)

klucze sześciokątne wewnętrzne,

q)

klucz sztorcowy specjalny,

r)

klucz do śrub ampulowych (z sześciokątem wewnętrznym),

s)

klucz nasadowy przegubowy łamany,

t)

pokrętka (grzechotka) do kluczy nasadowych (końcówki pokrętek ¾’’, ¼’’, ½’’)

Rys. 2. Klucz płasko-oczkowy odsadzony [http://www.topserw.com.pl/_pl,pl/35/klucz+plasko+oczkowy.html]

Klucze płaskie, oczkowe, płasko-oczkowe występują w wymiarach s x l w milimetrach:

6 x 120; 7 x 120; 8 x 150; 9 x 150; 10 x 175; 11 x 175; 12 x 205; 13 x 205; 14 x 205; 15 x
225; 16 x 225; 17 x 270; 18 x 270; 19 x 270; 20 x 295; 21 x 295; 22 x 295; 23 x 325; 24 x
325; 25 x 325; 26 x 355; 27 x 355; 28 x 390; 29 x 390; 30 x 390; 32 x 430; 34 x 430; 36 x
475; 38 x 475; 41 x 525; 46 x 575; 50 x 575; 55 x 575; 60 x 575; 65 x 575; 70 x 575.

Rys. 3. Komplet kluczy imbusowych DIN 911 f-my CIMCO [http://www.agat-system.pl/cimco.php]

Komplet kluczy składa się z kluczy: SW 2-2,5-3-4-5-6-8-10 [w milimetrach] lub 5/64’’-

2/32’’-1/8’’-5/32’’-3/16’’-7/32’’-1/4’’-5/16’’ [w calach].

Klucze imbusowe są produkowane również z grotem kulowym rysunek 3 co pozwala na

odkręcanie śrub pod innym kątem niż prostopadły do powierzchni łba śruby.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

a)

b)

Rys. 4. Grot kulisty. a) widok końcówki wkrętaka, b) oznaczenie graficzne grota

[http://www.agat-system.pl/cimco.php]

Klucze do zastosowań profesjonalnych powinny być wykonane ze stali hartowanej

chromowo wanadowo molibdenowej lub chromowo-niklowej wykończenie powierzchniowe:
polerowanie i chromowanie.

Produkowane są klucze i pokrętki izolowane do zadań elektrotechnicznych.

Wkrętaki precyzyjne

Rys. 5. Wkrętaki precyzyjne f-my CIMCO [http://www.agat-system.pl/cimco.php]

1.

Duże, pewne zagłębienie pod palec.

2.

Obrotowa głowica centrująca.

3.

Kolorowy pierścień kodowy, określający kształt grota (rysunek 6).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

4.

Zgrubienie do precyzyjnego pokręcania.

5.

Wzdłużnie rowkowana części rękojeści do mocniejszego i szybszego dokręcania.

Rys. 6. Oznaczenie graficzne grotów wkrętaków f-my CINCO [http://www.agat-system.pl/cimco.php]

Rys. 7. Przekroje grotów wkrętaków precyzyjnych f-my CINCO [opracowanie własne]

a)

wkrętaki precyzyjne do wkrętów płaskich: 1,0 x 0,18; 1,2 x 0,25; 1,8 x 0,3; 2,0 x 0,4;
2,5 x 0,4; 3,0 x 0,5; 3,5 x 0,6; 4,0 x 0,8,

b)

wkrętaki precyzyjne do wkrętów krzyżakowych typu Philips: PH 000; PH 00; PH 0;
PH 1,

c)

wkrętaki precyzyjne typu Torx: T 5; T 6; T 7; T 8; T 9; T10; T 15,

d)

wkrętaki precyzyjne sześciokątne imbusowe: SW 0,7; SW 0,9; SW 1,3; SW 1,5; SW
2,0; SW 2,5; SW 3,0,

e)

wkrętaki precyzyjne krzyżowe typu Pozidriv: PZ 0; PZ 1,

f)

wkrętaki precyzyjne nasadowe sześciokątne: SW 2,5; SW 3,0; SW 3,2; SW 3,5; SW
4,0; SW 5,0; SW 5,5

Wkrętaki elektrotechniczne i warsztatowe

Rys. 8. Groty wkrętaków elektrotechnicznych i warsztatowych f-my CINCO

[http://www.agat-system.pl/cimco.php]:

a)

wkrętaki płaskie warsztatowe DIN5265 A – ISO 2380 o wymiarach: 3,5 x 0,6 x 75; 4,0 x
0,8 x 75; 5,5 x 1,0 x 100; 6,5 x 1,2 x 150; 8,0 x 1,2 x 150; 8,0 x 1,6 x 175; 10,0 x 1,6 x
200,

b)

wkrętaki płaskie elektrotechniczne DIN 5265 A o wymiarach: 2,5 x 0,4 x 75; 3,0 x 0,5 x
100; 3,5 x 0,6 x 100; 4,0 x 0,8 x 100; 5,5 x 1,0 x 125; 5,5 x 1,0 x 200,

c)

wkrętaki krzyżakowe typu Philips DIN 5262B o oznaczeniach: PH 0 x 60; PH 1 x 80; PH
2 x 100; PH 3 x 150,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

d)

wkrętaki typu Pozidriv 5262 B o oznaczeniach: PZ 0 x 60; PZ 1 x 80; PZ 2 x 100; PZ 3 x
150,

e)

wkrętaki typy Torx z otworem (oznaczenie graficzne grota rysunek ??????)
o oznaczeniach: T 6 x 50; T 7 x 50; T 8 x 60; T 9 x 60; T 10 x 80; T 15 x 80; T 20 x 100;
T 25 x 100; T 30 x 115; T 40 x 115,

f)

wkrętaki sześciokątne nimbusowe z końcówką kulową DIN 52 65 o oznaczeniach: SW 3,0
x 100; SW 4,0 x 100; SW 5,0 x 100; SW 6 x 125; SW 8,0 x 150,

g)

wkrętaki sześciokątne nasadowe DIN 3125 o oznaczeniach: SW 5 x 125; SW 5,5 x 125;
SW 6,0 x 125; SW 7 x 125; SW 8 x 125; SW 9 x 125; SW 10 x 125; SW 11 x 125; SW 13
x 125; SW 13 x 125; SW 14 x 125; SW 17 x 125

Rys. 9. Oznaczenie graficzne grota wkrętaka Torx z otworem [http://www.agat-system.pl/cimco.php]

Wkrętaki gaźnikowe o krótkim grocie

Rys. 10 Wkrętak gaźnikowy [http://www.agat-system.pl/cimco.php]

Wkrętaki gaźnikowe (długość grota 25 mm) produkowane są jako wkrętaki z grotem

płaskim i grotem krzyżowym o oznaczeniach i wymiarach:
a)

grot płaski: 5,5 x 1,0 x 25; 8,0 x 1,2 x 25,

b)

grot krzyżowy : PH 1 x 25; PH 2 x 25.

Wkrętaki elektrotechniczne i warsztatowe wg normy ISO 2380 EN 29001,

z wysokostopowej stali narzędziowej chrom-vanadium, chromowane z czernionym grotem,
z rękojeścią

dwukomponentową,

ze

specjalnych

tworzyw.

Dodatkowo

wkrętaki

elektrotechniczne muszą być izolowane.

Pęsety

Pęsety wykonywane są z wysokogatunkowej stali nierdzewnej. Posiadają różne kształty

części chwytnej (rysunek 11). Występują jako narzędzia chromowane nie izolowane
i izolowane.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Rys. 11. Pęsety [dokumentacja techniczna PZO]

Ponieważ w tym zawodzie mamy do czynienia z optyką (soczewkami, pryzmatami itp.)

musimy uważać aby nie dotykać tych elementów. Wszelki montaż lub demontaż
przeprowadzamy za pomocą odpowiednich narzędzi. Jednymi z takich narzędzi stosowanymi
do małych szkieł optycznych są specjalne pęsety z naklejonymi kawałeczkami prasowanego
korka (rysunek 12).

Rys. 12. Pęsety z częścią chwytną do optyki. a) płaska, b) do soczewek

c) o kształtach wielokątnych [opracowanie własne]

Pęsety z rysunku 12 b i c są wykonywane o różnych promieniach lub kątach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Pilniki

Pilnik – jest narzędziem służącym do piłowania, czyli skrawania z obrabianej

powierzchni cienkiej warstwy o grubości od 0,01 do 1 mm.

Budowa

Pilniki wykonane są z wysokiej jakości stali węglowej T12, z dodatkami krzemu

i manganu. Materiał ten jest bardzo twardy: 66 HRC oraz monolityczny, co podwyższa jego
wytrzymałość na złamanie. Składają się z części roboczej i uchwytu. Na uchwycie zwykle
osadzona jest rękojeść. Na powierzchniach części roboczej nacięte są zęby, nachylone w jedną
stronę, ustawione skośnie względem osi pilnika. Pilniki różnią się miedzy sobą wielkością,
wielkością zębów oraz kształtem.

Główny podział pilników:

a)

pilniki ślusarskie,

b)

pilniki ślusarskie do pił,

c)

pilniki kluczykowe,

d)

pilniki precyzyjne,

e)

pilniki igiełkowe precyzyjne,

f)

pilniki igiełkowe zegarmistrzowskie,

g)

pilniki frezowane,

h)

pilniki maszynowe,

i)

pilniki rzeźbiarskie,

j)

tarniki,

k)

tarniki ręcznie nacinane,

l)

tarniki igiełkowe ręcznie nacinane.
Pilniki mogą mieć przekrój owalny, trójkątny, okrągły, prostokątny, płaski, soczewkowy,

kwadratowy, mieczowy, półokrągły lub inny.

W zależności od liczby nacięć przypadających na centymetr długości rozróżnia się

następujące pilniki:

−

pilnik zdzierak (4,5–12,5),

−

pilnik równiak (5,6–16),

−

pilnik półgładzik (9,5–23,6),

−

pilnik gładzik (13,2–31,5),

−

pilnik gładzik podwójny (20–45),

−

pilnik jedwabnik (35,5–67).

Zastosowanie

Pilniki stosowane są głównie w ślusarstwie, ale są używane również w wielu innych

dziedzinach. Służą do piłowania metalu, drewna, tworzyw sztucznych.

Igiełkowe precyzyjne i igiełkowe zegarmistrzowskie – mały pilnik z bardzo drobnymi
nacięciami, używany bez rękojeści do drobnych, precyzyjnych prac.

Wymiary pilników igiełkowych precyzyjnych [szerokość x długość w milimetrach]:

100 x 2; 140 x 3; 160 x 3; 180 x 3; 200 x 3,5.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

i)

j)

k)

l)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

m)

n)

o)

Rys. 13. Pilniki igiełkowe precyzyjne o przekroju: a) płaski RPJa, b) okrągły RPJb, c) półokrągły RPJc,

c)

kwadratowy RPJd, e) trójkątny RPJe, f) płaski zbieżny, g) nożowy RPJg, h) owalny RPJh,

h)

soczewkowy RPJk, j) mieczowy RPJm, k) płaski z zaokrąglonymi brzegami RPJs, l) płaski

z zaokrąglonymi naciętymi brzegami RPJs m) płaski zbieżny z zaokrąglonymi brzegami RPJp,

n) Barett RPJn, o) półokrągły RPJr [http://www.befana.com.pl/polska/index.html]

Pilniki precyzyjne o kształtach nie omówionych powyżej:

a)

b)

c)

d)

e)

f)

Rys. 14 Pilniki precyzyjne (wymiary w [mm] długość x szerokość x grubość): a) płaski szeroki: 100 x 13 x 3;

125 x 16 x 3,5; 150 x 19 x 4; 200 x 22 x 5; 220 x 26 x 5; 250 x 18 x 6,3; 300 x 30 x 7,7, b) płaski bardzo wąski

dwie strony nacięte: 100 x 4 x 2; 125 x 4,5 x 2,5; 150 x 5 x 3; 200 x 7 x 3,5; 250 x 9 x 4,5, c) nożowy: 100 x 12
x 3; 125 x 15 x 3,5; 150 x 18 x4; 200 x 22 x 5, d) soczewkowo nożowy: 100 x 6 x 2,2; 150 x 10 x 3,5; 200 x 12

x 4,5, e) Karett: 100 x 12 x 3; 125 x 14 x 3,5; 150 x 16 x 4; 200 x 21 x 5, półokrągły dwustronny: 150 x 12,5 x

3,5; 200 x 14,5 x 3,5 [http://www.befana.com.pl/polska/index.html]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Pilniki diamentowe

Pilniki diamentowe służą do obróbki końcowej bardzo twardych materiałów np.

złożonych profilów wykrojników, matryc i sprawdzianów wykonanych z węglików
spiekanych i hartowanej stali. Kształt pilnika dobiera się w zależności od profilu obrabianej
powierzchni. Pilnik diamentowy składa się z trzpienia ze stali węglowej narzędziowej oraz
z warstwy diamentowej osadzonej na trzpieniu metodą elektrolityczną w kąpieli galwanicznej.

Szczypce

Najczęściej stosuje się szczypce uniwersalne (rysunek 15), przeznaczone do prac zarówno

z elementami płaskimi, jak i okrągłymi. Szczypce te wyposażone są w ostrza tnące specjalnie
utwardzane, służące do cięcia drutu. Rozmiary szczypiec zależą wyłącznie od ich
przeznaczenia. Wiele modeli szczypiec jest dostępnych z różnymi kształtami i pozycjami
główki. Oznacza to, że szczypce mogą być dokładnie dobrane do określonego zadania. Warto
pamiętać, że do prac pod napięciem należy dobierać szczypce specjalnie do tego celu
przeznaczone izolowane, posiadające właściwe atesty i certyfikaty.

Szczypce uniwersalne

a)

b)

Rys. 15. Szczypce uniwersalne (kombinerki): a) typ mocny, b) typ delikatny [http://www.techsam.com.pl]

Szczypce do cięcia

a)

b)

Rys. 16. Szczypce do cięcia: a) bocznego (cęgi boczne), b) czołowego (cęgi czołowe)

[http://www.techsam.com.pl]

Szczypce płaskie

Rys. 17 Szczypce płaskie f-my Wiha [materiały reklamowe f-my Wiha]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Szczypce okrągłe

Rys. 18. Szczypce okrągłe f-my Wiha [materiały reklamowe f-my Wiha]

Szczypce półokrągłe

a)

b)

Rys. 19. Szczypce półokrągłe f-my Wiha: a) proste, b) odgięte [materiały reklamowe f-my Wiha]

Szczypce specjalne

Rys. 20. Szczypce proste precyzyjne 11’’ f-my Jonnesway [http://www.narzedziowy.pl]

Rys. 21. Szczypce specjalne: a) imadełkowe, b) regulowane [dokumentacja techniczna PZO]

Szczypce profesjonalne powinny być odkuwane ze stali węglowej lub chromowo-

wanadowej i hartowane indukcyjnie do 64HRC dla osiągnięcia maksymalnej wytrzymałości.

Cęgi do pierścieni Segiera

Do montażu i demontażu pierścieni zabezpieczających typu Segera używamy

specjalnych szczypiec.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Rys. 22. Szczypce do pierścieni Segera wewnętrznych: a) proste, b) wygięte [http://www.techsam.com.pl]

Rys. 23. Szczypce do pierścieni Segera zewnętrznych: a) proste, b) wygięte [http://www.techsam.com.pl]

Ściągacze

Ś

ciągacze są używane do demontażu: łożysk, tulei wciskanych itp.

Ś

ciągacze występują jako dwuramienne, trójramienne (rysunek 24), uniwersalne (rysunek 25)

i specjalne, śrubowe i hydrauliczne.

Rys. 24. Ściągacz do łożysk trójramienny [http://www.techsam.com.pl]

Parametry ściągacza na rysunku 24: średnica ściąganego elementu 19 do 45 mm i nacisk 1T.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Rys. 25. Ściągacz dwuramienny i trójramienny [http://www.techsam.com.pl]

Rysunki od 1 do 25 przedstawiają przykłady przydatnych narzędzi stosowanych do

montażu i demontażu mechanicznego urządzeń optycznych.

Montaż zespołów mechanicznych mikroskopu

Rys. 26. Mikroskop studencki – schemat [opracowanie własne]

Budowę mikroskopu optycznego przedstawia rysunek 26. Podstawa mikroskopu

w połączeniu ze statywem stanowi szkielet do mocowania zespołów funkcjonalnych. Stolik
służy do ustawiania obserwowanych preparatów, które mogą być przytrzymywane sprężystymi
łapkami. Łapki można obracać dokoła czopów lub wyjmować ze stolika razem z czopami. Do
pionowego przesuwania stolika służy mechanizm ruchu mikro-makro: większe pokrętki służą
do uzyskania przesuwu zgrubnego (makro), a mniejsze – przesuwu drobnego (mikro).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Rewolwer zmieniacz obiektywów służy do szybkiej wymiany zmiany obiektywu podczas
pracy mikroskopu. W górnej części tubusa mocuje się kolankową nasadkę okularową, która –
poprzez pryzmat – zmienia kierunek biegu promieni, ułatwiając obserwację bez konieczności
pochylenia stolika. W górną część nasadki wsuwa się dowolny okular. Lusterko służy do
kierowania światła w stronę kondensora. Lusterko może obracać się wokół osi poziomej
i pionowej. Kondensor skupia wiązkę światła na obserwowanym szczególe preparatu.

Do podstawowych zespołów mechanicznych mikroskopów montowanych jako oddzielne

zespoły zaliczamy:

−

prowadnice,

−

mechanizm mikro-makro,

−

nasadka krzyżowa,

−

stolik z ruchem krzyżowym,

−

rewolwerowy zmieniacz obiektywów.
Istnieją również zespoły mikroskopów, które wstępnie montujemy podczas montażu

mechanicznego, są to:

−

zespół przesuwu dioptryjnego okulara,

−

zespół nasadki dwuokularowej.

Montaż przysłon stałych

Rys. 27. Przysłony stałe: a) przysłona wciskana w rurkę, b) przysłona stała z ołytką ogniskową [2, s. 61]

Przysłony stałe w przyrządach optycznych mają najczęściej kształt koła lub pierścienia,

rzadziej szczeliny. Spotyka się czasem kształty bardziej urozmaicone naniesione metodą
fotograficzną w postaci warstwy zaczernionej emulsji lub nieprzezroczystej cienkiej powłoki
metalicznej. Rolę przysłon spełniają również krawędzie opraw elementów optycznych.

Montaż prowadnic tocznych

Części do montażu układu mechanicznego powinny być dostarczone po umyciu ich

w myjce ultradźwiękowej. Zwykle w poszczególnych komorach odbywa się:
–

wstępne mycie przez natryskiwanie gorącym rozpuszczalnikiem organicznym,

–

mycie ultradźwiękowe,

–

płukanie w parach rozpuszczalnika,

–

suszenie strumieniem gorącego powietrza.

Jeśli części nie są myte w agregacie, to należy je umyć w kilku kolejnych wanienkach

z benzyną i opłukać w trzeciej wanience z benzyną czystą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Po umyciu części suszy się je przez godzinę w temperaturze 60°C, a następnie

w temperaturze otoczenia.

Przed rozpoczęciem właściwego montażu należy sprawdzić, czy części nie mają

wgnieceń, zadziorów, zacieków emalii na powierzchniach roboczych itp. skaz. Drobne skazy
usuwa się pilnikiem iglakiem lub skrobakiem; części z większymi wadami należy
wybrakować.

Rys. 28. Prowadnice toczne w mikroskopie: 1 – statyw, 2 – korpus prowadnicy,

3, 7, 9, 15, 16, 20, 23 – wkręty, 4 – zębatka, 5 – prowadnica boczna, 6 – prowadnica środkowa,

8 – mechanizm mikro-makro, 10 – kołek, 11 – sprężyna hamująca, 12 – korek, 13 – kołek,

I4 – kulki, 17 – prowadnica boczna, 18, 19, 21, 22 – bieżnie drucikowe [11, s. 154]

Montaż prowadnic przeprowadzamy zgodnie z instrukcją montażową wg planu:

–

do statywu 1 (rysunek 28) przykręca się korpus prowadnic 2,

–

w korpusie 2 umieszcza się mechanizm mikro-makro 8 tak, aby okienko mechanizmu
z wystającym kółkiem zębatym było skierowane w stronę zębatki 4,

–

do prowadnicy środkowej 6 montujemy cztery bieżnie drucikowe 22 po dwie z każdej
strony tak, aby wystające końce miały jednakową długość,

–

do prowadnic bocznych przykręca się po dwie bieżnie drucikowe 2, bieżnie drucikowe są
dłuższe od prowadnic ok. 20 mm,

–

wystające końce bieżni po dokręceniu należy odłamać szczypcami i wyrównać pilnikiem
ś

ciernym. Taka konstrukcja bieżni jest technologicznie prosta i umożliwia uzyskanie

bardzo lekkich i płynnych ruchów stolika. Kasowanie luzów uzyskuje się wkrętami
bocznymi 16,

–

po zamontowaniu prowadnic należy wprowadzić zębnik ruchu mikro-makro. Ustawienie
zębnika uważa się za prawidłowe, jeżeli nie wyczuwa się luzów w układzie zębnik-
zębatka, a przesuw zębatki odbywa się płynnie, bez drgań i, zacięć,

–

wartość momentu obrotowego pokrętek ruchu makro reguluje się przez wkręcanie lub
wykręcanie korka 12, od którego jest uzależniony nacisk sprężyny hamującej 11,

–

wszystkie połączenia ruchowe należy pokrywać cienką warstwą smaru, wskazanego
w instrukcji technologicznej. Należy zwrócić uwagę, aby przed smarowaniem
powierzchnie były oczyszczone.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Budowa i montaż mechanizmu mikro-makro

Budowę mechanizmu mikro-makro prostego mikroskopu studenckiego przedstawia

rysunek 29.

Rys. 29. Mechanizm mikro-makro: 1, 7, 11, 16, 24 – wkręty, 2 – tuleja korpusu,

3, 20, 21 – koszyki prowadnic kulki, 4 – tarczka dociskowa, 5, 10 – sprężyny talerzykowe,

12, 25 – pokrętki ruchu drobnego (mikro), 13, 18 – pokrętki ruchu zgrubnego (makro), 14 – oś,

15 – zębnik, 17, 19 – pierścienie z bieżniami kulek, 22 – talerzyk, 23 – tarczka [11, s. 156]

Montaż mechanizmu mikro-makro przeprowadzamy wg instrukcji technologicznej.

Podczas montażu należy zwrócić uwagę na:

–

dokładne mycie wszystkich części,

–

selekcję kulek w grupach co 2 µm,

–

używanie odpowiednich środków chemicznych np.: kleje, smary, oleje, uszczelniacze
(silikony, akryle), lakiery wskazanych w instrukcji montażowej,

–

przeprowadzenie odpowiedniej regulacji.
Zmontowany zespół mocuje się na przyrządzie kontrolnym i sprawdza płynność ruchu

oraz moment obrotowy pokrętek. W razie przekroczenia dopuszczalnych granic momentu
należy wyregulować tarczkę 23 i złączyć ją klejem szelakowym z tuleją 18.

Mechanizm mikro-makro z kołami zębatymi jest przedstawiony na rysunku 30.

W mechanizmie tym zastosowano pryzmatyczne prowadnice. Dzięki zastosowaniu przekładni
planetarnej i kolejnych przełożeń redukujących ruch mikro jest bardzo powolny, tak że na
jeden obrót pokrętki 2 lub 28 przypada przesunięcie stolika o 0,1 mm. Na obwodzie pokrętki
28 jest podziałka o 100 działkach. Obrót o 1 działkę elementarną powoduje przesunięcie
stolika o 1µm. Pokrętka 26 ma na obwodzie 4 wskazówki, które można ustawić na dowolny
wskaz podziałki. Podwójne koła 6+7, 12+13 i 19+20 są wzajemnie ściągane za pomocą
sprężyn, które zabezpieczają przed powstawaniem martwych ruchów (luzów międzyzębnych).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Rys. 30. Mechanizm mikro-makro z kołami zębatymi: 1, 5, 21, 25, 27, 30 – nakrętki, 2 – pokrętka ruchu mikro,
3 – korpus pokrętki, 4, 16, 54, 55 – wkręty, 6, 7, 19, 20 – koła pośrednie ruchu makro, 8, 10, 14, 17, 22, 29, 32,

36 – podkładki, 9, 11, 15, 40, 42, 45, 46 – koła zębate, 12, 13 – koła pośrednie ruchu mikro, 18 – wałek,

23, 33 – tuleje łożyskujące, 24, 35 – koła ruchu makro, 26 – pierścień nastawczy, 28 – korpus pokrętki mikro

z podziałką, 31 – sprężyna talerzowa, 34 – pokrętka ruchu makro, 37 – korpus mechanizmu, 38 – zębnik,

39 – oś, 41,44 – łożyska kulkowe, 43 – mostek, 47 – zębatka, 48 – wałek, 49, 53 – listwy boczne, 50 – kulka,

51 – koszyczek, 52 – wspornik [11, s. 158]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

W procesie montażu stosuje się dobieranie łożysk ślizgowych i uzębień. Do docierania

powierzchni mosiężnych i ze stopów lekkich używa się mączki pumeksowej zmieszanej
z olejem wazelinowym. Docieranie powierzchni stalowych wykonuje się z użyciem pasty
docierakowej złożonej z prażonego tlenku chromu, stearyny, nafty i chlorku. Luz osiowy
mechanizmu usuwa się przez dobieranie podkładek 8, 10, 14 i 17, wykonywanych w różnych
grubościach. Wartość momentu obrotowego reguluje się przez dokręcanie pierścieni 25, 27
i 30, napinających sprężyny 31 pod każdym z pierścieni.

Śruba mikrometryczna mikroskopu warsztatowego

Budowę zespołu bębna mikrometrycznego przedstawia rysunek 31.

Rys. 31. Śruba mikrometryczna: 1– wspornik, 2, 4, 15, 20 – wkręty, 3 – wpust, 5 – nakrętka mikrometryczna,

6 – bęben stały, 7, 14 – pierścienie dociskowe, 8 – nakrętka kasująca luzy, 9 – śruba mikrometryczna;

10 – trzpień przesuwny, 11 – bęben obrotowy, 12 – wkręt, 13 – korbka, 16 – korek, 17 – płytka, 18 – kulka,

19 – sprężyna, 21 – wkręt oporowy [11, s. 168]

Luzy gwintu mikrometrycznego usuwa się przez dokręcanie nakrętki 8 z gwintem

stożkowym, co powoduje zaciskanie się nakrętki 5 (jest ona przecięta w kilku miejscach na
obwodzie). Śruba mikrometryczna przesuwa stolik mikroskopu za pośrednictwem trzpienia
10, który jest zabezpieczony przed możliwością obrotu przez płytkę 3 wchodzącą w kanałek
wykonany wzdłuż trzpienia. Ograniczenie swobody trzpienia do jednego ruchu posuwowego
eliminuje wpływ ewentualnych błędów bicia czoła trzpienia w połączeniu z płaszczyzną
stolika. Luzy osiowe między trzpieniem i śrubą kasuje silna sprężyna śrubowa 19.

Podczas montażu należy zwrócić uwagę na:

–

przecieranie na smarze całej długości gwintu w śrubie mikrometrycznej z nakrętką
mikrometryczną przy lekkim dociągnięciu nakrętki stożkowej,

–

wspólne rozwiercanie skręconej do oporu śruby 9 z nakrętką 5,

–

docieranie pastą chromową średnicy D na trzech odcinkach wskazanych na rysunek 31,

–

szlifowanie średnicy D w trzpieniu 10 w celu dopasowania trzpienia do śruby z nakrętką,

–

przecieranie wspólne na smarze trzpienia ze śrubą i nakrętką na średnicy D,

–

sprawdzenie płynności przesuwu,

–

kontrola, czy nie ma martwego ruchu trzpienia na wpuście,

–

regulację położenia kątowego bębna obrotowego względem bębna stałego,

–

ustawienie wskazu zerowego bębna obrotowego na kreskę milimetrową bębna stałego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Przesuw dioptryjny okulara

W celu umożliwienia obserwacji przez użytkownika bez użycia okularów korekcyjnych

okulary przyrządów optycznych są dostosowane do regulacji dioptryjności.

Rys. 32. Okular z regulacją dioptryjną: 1 – tuleja, 2 – korpus, 3, 4 – pierścienie dociskowe, 5 – pierścień

dioptryjny, 6 – pierścień radełkowany, 7 – wkręt, 8 – muszla oczna, 9 – filtr F w oprawie [13, s. 169]

Użytkownik posługujący się okularami o mocy np. – 3 dioptrie może dokonywać

obserwacji przez przyrząd optyczny bez okularów, jeśli powiększenie dioptryjne 5 (rysunek
32) przyrządu ustawi się na wskaz – 3. Pierścienie dioptryjne w obu okularach można
ustawiać niezależnie.

Rysunek 32 przedstawia typowe rozwiązanie okulara z regulacją dioptryjną. Jest to okular

lornetki pryzmatycznej. Zespoły sklejonych soczewek S

1

i S

2

są mocowane za pomocą

gwintowanych pierścieni. Wkręcanie dokonuje się przez obracanie pierścienia radełkowanego
6. Razem z pierścieniem radełkowanym obraca się pierścień 5 z widoczną na rysunku
podziałką dioptryjną. Wskazy podziałki ustawia się na kreskę K wykonaną na korpusie.

Gwint dioptryjny G jest wykonywany jako wielozwojny gwint trapezowy o kącie 60°

i podziałce 1,5 lub 2 mm. Głębokość gwintu wynosi ok. 0,4 podziałki.

Podczas montażu stosuje się tylko przecieranie wykonanych części na smar, mycie

i suszenie w temperaturze 60 do 80°C, a następnie studzenie i składanie na smar
eksploatacyjny. Suszenie części w podwyższonej temperaturze jest niezbędne dla całkowitego
odparowania benzyny, ponieważ powodowałaby ona rozkład smaru, jego pełzanie, parowanie
i zanieczyszczanie powierzchni optycznych nalotami tłuszczowymi
w czasie eksploatacji wyrobu.

Budowa i montaż nasadki krzyżowej

Dokładny przesuw preparatu w kierunku wzdłużnymi poprzecznym można uzyskać, jeśli

na stolik nałoży się nasadkę krzyżową przedstawioną na rysunku 33.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Rys. 33. Nasadka krzyżowa na stolik mikroskopu produkcji PZO: 7 – wkręt mocujący nasadkę,

2 – łapka nieruchoma, 3 –łapka odchylna, 4 – pokrętka przesuwu wzdłużnego,

5 – pokrętka przesuwu poprzecznego, 6, 8 – podziałki, 7, 9 – noniusze [13, s. 199]

Nasadka jest mocowana do stolika za pomocą dwu kołków i wkręta. Badany preparat

umieszcza się w uchwycie złożonym z łapek: nieruchomej 2 i sprężyście odchylnej 3. Do
przesuwu wzdłużnego służy pokrętka 4, do poprzecznego – pokrętka 5. Wygodny powrót do
każdego miejsca preparatu oraz pomiary umożliwiają: podziałka 6 ruchu wzdłużnego
z noniuszem 7 i podziałka 8 ruchu poprzecznego z noniuszem 9.

W przypadku nasadki krzyżowej rozróżniamy montaż wstępny i końcowy.
W montażu wstępnym:

–

selekcjonuje się prowadnice 10 i 17 (rysunek 34) z jaskółczymi ogonami oraz dociera
z użyciem pasty,

–

następnie selekcjonuje się zębatki, a w razie potrzeby dopiłowuje się stopki oporowe S

1

i S

2

do uzyskania płynnego ruchu z kołami zębatymi.

Po umyciu i wysuszeniu części przystępuje się do montażu końcowego, który obejmuje:

–

montaż łapki odchylnej – należy tak przeprowadzić, aby uzyskany luz wynosił L = 0,02
do 0,06 mm, a ruchu łapki uzyskiwał kąt a = 40 ÷ 80°,

–

montaż napędów podziałek – należy (wykorzystując luzy wkrętów ze łbami
cylindrycznymi) doprowadzić prowadnice i zębatki do równoległości z płaszczyzną
podstawy, należy również zwrócić uwagę, aby krawędzie podziałek i noniuszy były
równoległe, a szczelina między nimi wynosiła 0,014 do 0,05 mm,

–

złożenie całości wykonuje się po zmontowaniu napędów i podziałek.

Po zmontowaniu całej nasadki sprawdza się docisk szkiełka podstawkowego

i rozstawienie elementów mocujących na stoliku wzorcowym oraz płynność ruchów w całym
zakresie po dokręceniu wkręta 22 do stolika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Rys. 34. Mechanizmy nasadki krzyżowej: 1 – pokrywka, 2 – sprężyna, 3, 23 – kołki, 4 – łapka odchylna,

5, 13 – wkręty, 6 – wspornik łapki, 7, 8, 19 – jaskółcze ogony, 9, 18 – zębatki, 10, 17 – prowadnice,

11, 20 – kółka zębate, 12 – pokrętka, 14 – łapka stała, 15 – noniusz, 16 – podziałka,

21 – korpus, 22 – wkręt mocujący nasadkę [13, s. 200]

Budowa i montaż stolika krzyżowego

W mikroskopach do ustawiania preparatu występują również stoliki krzyżowe,

umożliwiające przesuw preparatu we współrzędnych prostokątnych. Na podstawie stolika
znajdują się łapki: sztywna i odchylna. Przesuw podłużny otrzymuje się przez obrót pokrętła
4, poprzeczny przez obrót pokrętki 5. Umieszczenie pokrętek na wspólnej osi i skierowanie
ich w dół, ku podstawie mikroskopu, znacznie ułatwia manewrowanie preparatem.

Montaż łapki wychylnej 1 (rysunek 35) wykonuje się jak dla nasadki krzyżowej. Montaż

prowadnic z drucikami I po których toczą się kulki 1 złożone w koszyczku 11, opisano
w punkcie 3.1.

Przy montażu zespołu napędowego należy zwrócić uwagę na:

–

dobieranie przez selekcję zębatki Z

1

i Z

2

,

–

dotarcie na smar łożysk kół zębatych,

–

zestawienie na luzach wkrętów wspornika, aby toczenie się kół po zębatkach było płynne,
lecz bez wyczuwalnych luzów, a następnie wkręty silnie dokręcić i wspornik połączyć
kołkami z korpusem 14,

–

samoczynny obrót pokrętki ruchu wzdłużnego przy obracaniu pokrętki ruchu
poprzecznego (lub odwrotnie) jest niedopuszczalny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Rys. 35. Mechanizmy stolika krzyżowego: 1 – łapka wychylna, 2 – belka prowadnic ruchu wzdłużnego,

3 – tuleja łożyskująca, 4 – wspornik, 5, 10 – kulki, 6, 11 – koszyczki, 7 – podkładka,

8 – sprężyna talerzowa, 9 – pokrętka ruchu wzdłużnego, 12 – drucik bieżni,

13 – belka prowadnic ruchu poprzecznego, 14 – korpus [13, s. 202]

Budowa i montaż mechaniczny nasadki dwuokularowej

Przy jednoocznej obserwacji oko niepracujące ulega szybkiemu zmęczeniu. Nasadka

dwuokularowa umożliwia obserwację obuoczną (nie mylić z obserwacją stereoskopową).
Wiązka światła padająca w kierunku A (rysunek 36) ulega na światłodzielącej powierzchni
BC częściowemu (około 50%) odbiciu w kierunku D, a później E. Druga część wiązki
przechodzi dalej i w pryzmacie ulega odbiciu w kierunku G i H. Kostka ma za zadanie
wyrównanie drogi optycznej.

Aby umożliwić poprawną obserwację użytkownikom o różnym rozstawieniu źrenic,

korpusy z tubusami buduje się jako obracalne wokół osi D; dzięki czemu jest możliwa zmiana
rozstawienia między osiami tubusów od Lmin = 55 mm do Lmax = 75 mm. Jeżeli użytkownik
ma różnicę dioptryjną obu oczu, to może dokonywać obserwacji bez okularów, ustawiając
podziałkę P prawego tubusa na odpowiednią działkę i dalej ogniskować całość tubusem
mikroskopu.

Korpus prawy i nasadki jest wykonany jako ciśnieniowy odlew aluminiowy z mosiężnymi

wtopkami panewek 2. Podobnie korpus lewy) ma wtopki r . Oba korpusy mogą się obracać
wokół stalowej osi.

W montażu mechanicznym nasadki dwuokularowej należy zwrócić uwagę na następujące

czynności:
–

mierzenie średnic i selekcja osi z korpusami,

–

docieranie osi z korpusem z użyciem pasty,

–

dobranie grubości trzech podkładek, dla usunięcia luzu wzdłużnego,

–

wyregulowanie momentu oporowego obrotu korpusów,

–

ustawienie zakrywki z podziałką tak, aby przy maksymalnym rozstawieniu tubusów
odczyt podziałki wynosił „75”,

–

sprawdzenie płynności ruchu i momentu oporowego korpusów oraz luzów poprzecznego
i wzdłużnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Rys. 36. Mikroskopowa nasadka dwuokularowa: 1 – korpus prawy, 2 – panewki, 3 – osłona prawa,

4 – tubus prawy, 5 – oś, 6 – zakrywka, 7 – korek, 8 – korpus lewy, 9 – tubus lewy, 10 – osłona lewa,

11 – wtopki panewkowe, 12, 17 – przysłony, 13 – docisk, 14, 15 – wkręty, 16 – podkładka,

18 – główka [13, s. 204]

Budowa i montaż rewolwerowego zmieniacza obiektywów

Zmieniacz obiektów jest wykonywany najczęściej w kształcie kulistej miseczki 1

(rysunek 37), osadzonej obrotowo na pochylonym czopie stożkowym 2. W miseczce znajduje

się 3÷5 gwintowanych gniazd z gwintem

36

1

5

4

′′

×

′′

, w które s

ą

wkr

ę

cone ró

ż

ne obiektywy.

Wybrany obiektyw wprowadza si

ę

w poło

ż

enie pracy (pod tubus), przez obracanie czaszy

wokół czopa. Do ustalania poło

ż

enia miseczki słu

ż

y kulka 3, która pod działaniem spr

ęż

yny 4

wpada w jeden z kanałów K pier

ś

cienia 5 wci

ś

ni

ę

tego w korpus z czopem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Rys. 37. Rewolwerowy zmieniacz obiektywów: 1 – miseczka, 2 – czop, 3 – kulka, 4 – sprężyna płaska,

5 – pierścień, 6 – prowadnica, 7 – kołek oporowy, 8 – sprężyna płaska, 9, 10 – wkręty, 11 – kołek [13, s. 206]

W celu uzyskania ustawienia wszystkich zmienianych obiektywów na ten sam punkt

preparatu wszystkie otwory z gwintem muszą się znajdować z dużą dokładnością w tym
samym miejscu pod tubusem (warunek paracentryczności). Dla zapewnienia niezmiennej
ostrości obrazu preparatu przy wymianie obiektywów odległość a czoła oporowego C od
stałego punktu powinna być taka sama dla wszystkich otworów (warunek parfokalności).

Cały zmieniacz jest wsuwany do tubusa na prowadnicy 6 w kształcie jaskółczego ogona

do oparcia się o kołek 7. Wymienność całego zmieniacza stosuje się w tym celu, aby nie
zachodziła potrzeba wykręcania obiektywów, jeśli użytkownik zamierza posługiwać się liczbą
obiektywów większą od liczby gniazd w jednej miseczce. Dla zapewnienia długiej żywotności
zmieniacza wszystkie jego części muszą być wykonane z wysoką dokładnością
i ze starannie dobranych materiałów.

W celu otrzymania paracentryczności i parfokalności należy obróbkę otworów

z gwintem 4/5" x 1/36" i czół C wykonywać po wstępnym zmontowaniu zmieniacza.

Pierwszą operacją montażu jest wciskanie na prasie ręcznej pierścienia 5 (rysunek 37) do

miseczki 1 i zaciśnięcie obrzeża miseczki na krawędziach przecięć pierścienia. Następnie
w tak wykonanym podzespole obrabia się czoło P i powierzchnię stożkową S miseczki 1,
współpracujące z korpusem 2.

Drugi podzespół składa się z korpusu 2, jaskółczego ogona 6 i sprężyny 8, połączonych

wkrętami i kołkami. Korpus z jaskółczym ogonem ustawia się względem siebie za pomocą
specjalnego uchwytu, w którym następnie wierci się w obu częściach wspólne otwory pod
kołki. Wkręt 9 mocujący sprężynę wkleja się na klej szelakowy.

Kolejną operacją jest kompletowanie parami wykonanych poprzednio podzespołów

i toczenie w korpusie 2 płaszczyzny P oraz czopa stożkowego 3 z pozostawieniem
niewielkiego zapasu na docieranie tych powierzchni. Po toczeniu następuje dociera
powierzchniach stożkowej S i płaskiej P. Po docieraniu należy części umyć w trzech wannach
z benzyną i wysuszyć. W skompletowanym i dotartym jak wyżej zespole łączy się wspólnie
czoło miseczki i korpusy po czym dociera razem z wkrętem do uzyskania płynnego ruchu beż
wyczuwalnych luzów. Po docieraniu części myje się w benzynie i suszy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

W kolejnej operacji odkręca się wkręt odłącza korpus od miseczki i przykręca do niego

sprężynę płaską k. Do sprężyny wkłada się kulkę składa zatrzask, wypróbowuje jego
działanie, zdejmuje miseczkę, wierci dwa otwory pod kołki i kołkuje sprężynę z korpusem.

Następnie w specjalnym przyrządzie określa się wysokość kołka oporowego dla

uzyskania wymiaru M toczy jego czoło oporowe i wciska do prowadnicy.

Wszystkie części zmieniacza są więc już zmontowane. W zmontowanym zmieniaczu

wykonuje się ostateczne wytaczanie i gwintowanie otworów 5 x 36 oraz toczenie czół
oporowych.

Dla uzyskania warunków paracentryczności i parfokalności zmieniacz mocuje się na

jaskółczy ogon w specjalnym przyrządzie na tokarce i toczenie poszczególnych gniazd
wykonuje się przez obrót miseczki w kolejne położenie zatrzasku.

Po wykonaniu gniazd zmieniacz demontuje się, nie naruszając jedynie połączeń

kołkowych, myje w benzynie i suszy. Po wysuszeniu powierzchnie współpracujące ruchowo
pokrywa się cienką warstwą odpowiednich smarów i ponownie montuje.
Kontrola międzyoperacyjna zmieniacza jest prowadzona wyrywkowo. Zmontowane na
gotowo zmieniacze są poddawane w 100% kontroli końcowej, która obejmuje:
–

sprawdzenie płynności ruchu i powtarzalności działania zapadki,

–

sprawdzenie centralności ustawienia obiektywów w gniazdach,

–

sprawdzenie ostrości obrazu w gniazdach,

–

sprawdzenie powtarzalności wymiaru M kołka oporowego.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Z jakich podstawowych zespołów mechanicznych zbudowany jest mikroskop?

2.

W jakich zespołach mikroskopu użyto prowadnic tocznych?

3.

Jakie ma zadanie mechanizm mikro-makro w mikroskopie?

4.

Jakie rozróżniamy mechanizmy mikro-makro?

5.

Jak działa regulacja dioptryjna w okularze mikroskopowym?

6.

Jakie zadanie w mikroskopie ma rewolwerowy zmieniacz obiektywów?

7.

Jak zbudowana jest nasadka okularowa?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zmontuj prowadnice toczne w mikroskopie szkolnym według rysunku.

Rysunek do ćwiczenia 1: Prowadnice toczne w mikroskopie: 1 – statyw, 2 – korpus prowadnicy,

3, 7, 9, 15, 16, 20, 23 – wkręty, 4 – zębatka, 5 – prowadnica boczna, 6 – prowadnica środkowa,

8 – mechanizm mikro-makro, 10 – kołek, 11 – sprężyna hamująca, 12 – korek, 13 – kołek,

I4 – kulki, 17 – prowadnica boczna, 18, 19, 21, 22 – bieżnie drucikowe [11, s. 154]

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zasady działania
mikroskopów,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące mechanizmów drobnych
i precyzyjnych,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące przyrządów pomiarowo-
kontrolnych do wykonania montażu mechanicznego zespołów mechanicznych
przyrządów optycznych,

4)

zapoznać się z rysunkiem prowadnicy (rysunek 28 – poradnik dla ucznia),

5)

zapoznać się z instrukcją technologiczną montażu prowadnicy w mikroskopie,

6)

przygotować stanowisko montażowe,

7)

dobrać narzędzia do wykonania montażu prowadnicy w mikroskopie,

8)

dobrać przyrządy kontrolno-pomiarowe do wykonania wybranych typów mocowań,

9)

przygotować elementy do montażu,

10)

zmontować prowadnice w mikroskopie zgodnie z instrukcją montażową.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

komplet elementów prowadnicy tocznej w mikroskopie,

−

komplet narzędzi potrzebnych do montażu prowadnic,

−

komplet przyrządów pomiarowo-kontrolnych,

−

komplet uniwersalnych przyrządów pomiarowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

Ćwiczenie 2

Opisz proces technologiczny wykonania montażu ruchu mikro-makro według rysunku.

Rysunek do ćwiczenia: Mechanizm mikro-makro: 1, 7, 11, 16, 24 – wkręty, 2 – tuleja korpusu,

3, 20, 21 – koszyki prowadnic kulki, 4 – tarczka dociskowa, 5, 10 – sprężyny talerzykowe,

12, 25 – pokrętki ruchu drobnego (mikro),13, 18– pokrętki ruchu zgrubnego (makro),

14 – oś, 15 – zębnik, 17, 19 – pierścienie z bieżniami kulek, 22 – talerzyk, 23 – tarczka [11, s. 156]

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy mikroskopów,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zasady montażu
mechanizmu mikro-makro w mikroskopie,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące przyrządów pomiarowo-
kontrolnych do wykonania montażu zespołu mikro-makro,

4)

przygotować arkusze do wykonania technologii montażu zespołu mikro-makro,

5)

opisać proces wykonania montażu zespołu mikro-makro.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

rysunek konstrukcyjny zespołu ruchu mikro-makro w mikroskopie,

−

wzorcowa karta technologiczna wykonania montażu zespołu mechanicznego mikroskopu,

−

przybory kreślarskie,

−

arkusze papieru A4.

Ćwiczenie 3

Zmontuj zespół mechanizmu przesuwu dioptryjnego okulara mikroskopowego

wg. otrzymanego rysunku konstrukcyjnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące montażu mechanicznego
zespołów sprzętu optycznego,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zespołów mechanicznych
mikroskopów,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zasady działania
mikroskopów,

4)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące mechanizmów drobnych
i precyzyjnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

5)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące przyrządów pomiarowo-
kontrolnych do wykonania montażu mechanicznego zespołów mechanicznych
przyrządów optycznych,

6)

zapoznać się z rysunkiem zespołu mechanizmu dioptryjnego,

7)

zapoznać się z instrukcją technologiczną montażu prowadnicy w mikroskopie,

8)

przygotować stanowisko montażowe,

9)

dobrać narzędzia do wykonania montażu okulara z regulacją dioptryjną w mikroskopie,

10)

przygotować elementy do montażu,

11)

zmontować okular z regulacją dioptryjną w mikroskopie zgodnie z instrukcją montażową.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

komplet elementów okulara z regulacją dioptryjną,

−

komplet narzędzi potrzebnych do montażu okulara z regulacją dioptryjną,

−

komplet przyrządów pomiarowo-kontrolnych,

−

komplet uniwersalnych przyrządów pomiarowych.

Ćwiczenie 4

Zmontuj nasadkę krzyżową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zasady działania
mikroskopów,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące mechanizmów drobnych
i precyzyjnych,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zespołów mechanicznych
mikroskopów,

4)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące montażu mechanicznego
zespołów sprzętu optycznego,

5)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące przyrządów pomiarowo –
kontrolnych do wykonania montażu mechanicznego zespołów mechanicznych
przyrządów optycznych,

6)

zapoznać się z rysunkiem zespołu nasadki krzyżowej,

7)

zapoznać się z instrukcją technologiczną montażu nasadki krzyżowej w mikroskopie,

8)

przygotować stanowisko montażowe,

9)

dobrać narzędzia do wykonania montażu nasadki krzyżowej w mikroskopie,

10)

przygotować elementy do montażu,

11)

zmontować nasadkę krzyżową w mikroskopie zgodnie z instrukcją montażową,

12)

sprawdzić działanie nasadki krzyżowej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

komplet elementów nasadki krzyżowej,

−

komplet narzędzi potrzebnych do montażu nasadki krzyżowej,

−

komplet przyrządów pomiarowo-kontrolnych,

−

komplet uniwersalnych przyrządów pomiarowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

Ćwiczenie 5

Opracuj proces technologiczny wykonania montażu stolika krzyżowego według rysunku.

Rysunek do ćwiczenia 5: Mechanizmy stolika krzyżowego: 1 – łapka wychylna, 2 – belka prowadnic ruchu

wzdłużnego, 3 – tuleja łożyskująca, 4 – wspornik, 5, 10 – kulki, 6, 11 – koszyczki, 7 – podkładka,

8 – sprężyna talerzowa, 9 – pokrętka ruchu wzdłużnego, 12 – drucik bieżni,

13 – belka prowadnic ruchu poprzecznego, 14 – korpus [13, s. 202]

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy mikroskopów,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zasady montażu
stolika krzyżowego w mikroskopie,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące przyrządów pomiarowo-
kontrolnych do wykonania montażu zespołu stolika krzyżowego,

4)

przygotować arkusze do wykonania technologii montażu zespołu stolika krzyżowego,

5)

opisać proces wykonania montażu stolika krzyżowego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

rysunek konstrukcyjny stolika krzyżowego w mikroskopie,

−

wzorcowa karta technologiczna wykonania montażu zespołu mechanicznego mikroskopu,

−

przybory kreślarskie,

−

arkusze papieru A4.

Ćwiczenie 6

Zmontuj nasadkę dwuokularową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zasady działania
mikroskopów,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące mechanizmów drobnych
i precyzyjnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zespołów mechanicznych
mikroskopów,

4)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące montażu mechanicznego
zespołów nasadki okularowej,

5)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące przyrządów pomiarowo-
kontrolnych do wykonania montażu mechanicznego zespołów mechanicznych
przyrządów optycznych,

6)

zapoznać się z rysunkiem zespołu nasadki dwuokularowej,

7)

zapoznać

się

z

instrukcją

technologiczną

montażu

nasadki

dwuokularowej

w mikroskopie,

8)

przygotować stanowisko montażowe,

9)

dobrać narzędzia do wykonania montażu nasadki dwuokularowej w mikroskopie,

10)

przygotować elementy do montażu,

11)

zmontować nasadkę dwuokularową w mikroskopie zgodnie z instrukcją montażową,

12)

sprawdzić działanie nasadki dwuokularowej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

komplet elementów nasadki dwuokularowej,

−

komplet narzędzi potrzebnych do montażu nasadki dwuokularowej,

−

komplet przyrządów pomiarowo-kontrolnych,

−

komplet uniwersalnych przyrządów pomiarowych.

Ćwiczenie 7

Zmontuj nasadkę krzyżową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zasady działania
mikroskopów,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące mechanizmów drobnych
i precyzyjnych,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zespołów mechanicznych
mikroskopów,

4)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące montażu mechanicznego
zespołów sprzętu optycznego,

5)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące przyrządów pomiarowo-
kontrolnych do wykonania montażu mechanicznego zespołów mechanicznych
przyrządów optycznych,

6)

zapoznać się z rysunkiem zespołu nasadki krzyżowej,

7)

zapoznać się z instrukcją technologiczną montażu nasadki krzyżowej w mikroskopie,

8)

przygotować stanowisko montażowe,

9)

dobrać narzędzia do wykonania montażu nasadki krzyżowej w mikroskopie,

10)

przygotować elementy do montażu,

11)

zmontować nasadkę krzyżową w mikroskopie zgodnie z instrukcją montażową,

12)

sprawdzić działanie nasadki krzyżowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

komplet elementów nasadki krzyżowej,

−

komplet narzędzi potrzebnych do montażu nasadki krzyżowej,

−

komplet przyrządów pomiarowo-kontrolnych,

−

komplet uniwersalnych przyrządów pomiarowych.

Ćwiczenie 8

Zmontuj rewolwerowy zmieniacz obiektywów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zasady działania
mikroskopów,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące mechanizmów drobnych
i precyzyjnych,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zespołów mechanicznych
mikroskopów,

4)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące montażu mechanicznego
zespołów sprzętu optycznego,

5)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące przyrządów pomiarowo-
kontrolnych do wykonania montażu mechanicznego zespołów mechanicznych
przyrządów optycznych,

6)

zapoznać się z rysunkiem zespołu rewolwerowego zmieniacza obiektywów

7)

zapoznać się z instrukcją technologiczną montażu rewolwerowego zmieniacza
obiektywów w mikroskopie,

8)

przygotować stanowisko montażowe,

9)

dobrać narzędzia do wykonania montażu rewolwerowego zmieniacza obiektywów
w mikroskopie,

10)

przygotować elementy do montażu,

11)

zmontować rewolwerowy zmieniacz obiektywów w mikroskopie zgodnie z instrukcją
montażową,

12)

sprawdzić działanie rewolwerowego zmieniacza obiektywów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

komplet elementów rewolwerowego zmieniacza obiektywów,

−

komplet narzędzi potrzebnych do montażu rewolwerowego zmieniacza obiektywów,

−

komplet przyrządów pomiarowo-kontrolnych,

−

komplet uniwersalnych przyrządów pomiarowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zdefiniować pojęcie montażu mechanicznego?

2)

zaplanować czynności montażu mechanicznego poszczególnych
zespołów mechanicznych?

3)

wykonać montaż prowadnicy tocznej w mikroskopie?

4)

wykonać montaż zespołu ruchu mikro-makro w mikroskopie?

5)

wykonać montaż mechaniczny okulara mikroskopowego z regulacją
dioptryjną?

6)

wykonać montaż nasadki krzyżowej?

7)

wykonać montaż stolika krzyżowego?

8)

wykonać montaż nasadki dwuokularowej?

9)

wykonać montaż rewolwerowego zmieniacza obiektywów?

10)

dobrać narzędzia do montażu mechanicznego sprzętu optycznego?

11)

opisać przyrządy pomiarowo-kontrolne używane do montażu
mechanicznego sprzętu optycznego?

12)

dobrać przyrządy pomiarowo-kontrolne do montażu mechanicznego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

4.2. Montaż zespołów lunety

4.2.1. Materiał nauczania

Wiadomości wstępne

Do podstawowych optycznych instrumentów geodezyjnych zaliczamy:

–

niwelatory służące do wyznaczania kierunku poziomego lub małych kątów odchylenia od
tego kierunku (rysunek 38).

Rys. 38. Niwelator libelowy [2, s. 177]

Należy on do podstawowych optycznych instrumentów geodezyjnych. Jest

przyrządem do wyznaczania kierunku poziomego lub ma-łych kątów odchylenia (osi
celowej) od tego kierunku.
Budowa niwelatora

Luneta niwelatora sprzęgnięta jest zawsze z poziomnicą cieczową lub wahadłową.

Tradycyjny libelowy niwelator techniczny przedstawiono na rysunku 38. Podstawową
częścią niwelatora jest luneta której korpus 1 połączony jest przegubem 2 z układem
osiowym 7. Przegub 2 wraz ze sworzniem 9 i sprężyną dociskającą lunetę do sworznia
ś

ruby elewacyjnej 10 stanowią mechanizm precyzyjnego poziomowania lunety

z poziomnicą. Pokrętka zaciskowa 3 stanowi część mechanizmu naprowadzania
poziomego lunety na cel ruchem drobnym (leniwym). Geodeci często nazywają ten
mechanizm leniwką. W podstawie 4 niwelatora (a także teodolitu), nazywanej spodarką,
umieszczony jest w układ osiowy 7 oraz trzy śruby poziomujące 5 wsparte na płytce
podstawowej 6 z gwintowanym otworem do śrub sprzęgającej instrument ze statywem.
Niwelator z kręgiem podziałowym 8, który może znajdować się w spodarce niwelatora,
wyposaża się w mikroskop odczytowy 11. Dokładności pomiaru kątów poziomych
niwelatorami sięgają najwyżej kilku minut.

–

teodolity służące do wyznaczania kierunku w przestrzeni, czyli do pomiaru kątów
poziomych i pionowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

Rys. 39. Teodolit [Internet]

Podstawowymi zespołami teodolitu są:

–

luneta do obserwacji celów,

–

system pomiarowo-odczytowy składający się z kręgu poziomego osadzonego na osi
głównej,

–

obiektywu odczytowego,

–

kręgu pionowego,

–

obiektywu,

–

mikroskopu odczytowego.
Z ważniejszych elementów konstrukcyjnych teodolitu wymienić można, poziomnicę

kręgu pionowego oraz układy zaciskowe i naprowadzające obrotu poziomego i pionowego.
Ramiona kadłuba teodolitu zamknięte są płytami. Tuleja służy do mocowania całości
w spodarce. Część teodolitu, w której umieszczony jest zespół pomiarowo-odczytowy
osadzony współosiowo z kręgiem nazywa się alidadą. Krąg podziałowy, a dokładniej tę jego
część, na której naniesiono podział, geodeci nazywają limbusem.

Podstawowym zespołem mechanicznym wymagającym montażu mechanicznego jest

spodarka geodezyjna.

Spodarka geodezyjna pełni rolę podstawy instrumentu. Głównymi jej zadaniami jest

pewne powiązanie przyrządu ze statywem za pomocą śruby statywowej i precyzyjne
wypoziomowanie przyrządu na stanowisku pomiarowym.

Rys. 40. Spodarka teodolitu [2, s. 187]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

Na rysunku 40 pokazano przekrój spodarki teodolitu. W środku kadłuba 1 znajduje się

duży otwór przelotowy o średnicy odpowiadającej obudowie osi głównej instrumentu. Po
wstawieniu teodolitu w otwór spodarki zaciska się go wkrętem 5 przez sprężysty segment
pierścienia 3. Ponieważ kadłub jest wykonany z odlewu stopu aluminiowego, więc konieczne
jest zastosowanie tulejki 4 z mosiądzu odpornego na ścieranie. Trzy śruby poziomujące 2
opierają się za pośrednictwem kulek 11 o górną powierzchnię gniazd 10 płyty podstawowej 9.
Jedno gniazdo ma promieniowy rowek pryzmatyczny i jedno ustalające wgłębienie stożkowe.
Taka konstrukcja pozwala wyeliminować przemieszczenia instrumentu na płycie 9 bez
wytwarzania zbędnych naprężeń np. przy zmianach temperatury. Płyta podstawowa połączona
jest trzema wkrętami 8 z płytką sprężystą 12, do której przymocowane jest wkrętami 7
gniazdo 6 statywowej śruby sprzęgającej. Obudowy 17 śrub poziomujących zamocowane są
gwintowanymi tulejkami 16 w gniazdach kadłuba 1. Do obrotu śrubą 2 służy pokrętło 13.
Luzy na śrubie kasuje się dokręcając nakrętkę 14, która wciska stożkową tulejkę 18 na
nakrętkę sprężystą 15. Nakrętka 15 ma występ zabezpieczający ją przed obrotem, tkwiący
w przecięciu obudowy 17.

Soczewka ogniskująca w lunecie geodezyjnej

Rys. 41. Zespół przesuwu soczewki ogniskującej: 1– tubus, 2 – czop, 3 – nakrętka, 4 – pokrętka,

5 – korpus okulara, 6 – suwnica, 7 – soczewka ogniskująca, 8– pierścień dociskowy [13, s. 166]

Jest to również często stosowany przykład zespołu gwintu pociągowego. W tubusie 1

(rysunek 41) lunety jest wykonany podłużny kanałek K, w którym przesuwa się czop 2,
uniemożliwiający obracanie się nakrętki 3. Ruch obrotowy pokrętki 4 z radełkowaniem R
powoduje przesuwanie się wzdłuż osi tubusa nakrętki 3 z kołkiem 2 zabierającym suwnicę 6
z soczewkami ogniskowania wewnętrznego lunety. Na suwnicy są wykonane w obu końcach
po trzy występy M, N, P, umożliwiające bardzo dokładne dopasowanie wzajemne suwnicy
i tubusa na średnicy D. Widoczne na przekrojach przecięcia utrzymują występy M na
sprężystych beleczkach dociskających suwnicę w kierunku tworzących wzdłuż występów N
i P. Konstrukcja taka usuwa luzy przy przesuwaniu zespołu ogniskującego.

Montaż zespołu przebiega następująco:

–

skręcenie tubusa 1 z korpusem okulara 5,

–

zmierzenie długości pokrętki i odpowiadającego jej wymiaru między czołami tubusa
i korpusu okulara,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

–

rozmontowanie tubusa i okulara,

–

toczenie czoła C do uzyskania luzu L mniejszego niż 0,02 mm,

–

posmarowanie pastą powierzchni ruchowych,

–

montaż wstępny zespołu (oprócz elementów 7 i 8),

–

docieranie mechanizmu,

–

demontaż,

–

mycie części,

–

suszenie,

–

montaż oraz nasmarowanie powierzchni roboczych cieniutką warstewką smarów
wskazanych w instrukcji technologicznej.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Z jakich podstawowych zespołów mechanicznych zbudowany jest niwelator?

2.

Z jakich podstawowych zespołów mechanicznych zbudowana jest teodolit?

3.

Jak działa zespół spodarki geodezyjnej?

4.

Jakie ma zadanie zespół przesuwu soczewki ogniskującej?

5.

Jak działa zespół przesuwu soczewki ogniskującej?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zmontuj zespół przesuwu soczewki ogniskującej według rysunku.

Rysunek do ćwiczenia 1: Zespół przesuwu soczewki ogniskującej: 1– tubus, 2 – czop, 3 – nakrętka,

4 – pokrętka, 5 – korpus okulara, 6 – suwnica, 7 – soczewka ogniskująca, 8– pierścień dociskowy [13, s. 166]

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zasady działania
lunet geodezyjnych,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące mechanizmów drobnych
i precyzyjnych,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące przyrządów pomiarowo-
kontrolnych do wykonania montażu mechanicznego zespołów mechanicznych
przyrządów optycznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

4)

zapoznać się z rysunkiem zespół przesuwu soczewki ogniskującej

,

5)

zapoznać się z instrukcją technologiczną montażu zespołu przesuwu soczewki
ogniskującej,

6)

przygotować stanowisko montażowe,

7)

dobrać narzędzia do wykonania montażu zespół przesuwu soczewki ogniskującej,

8)

dobrać przyrządy kontrolno-pomiarowe do wykonania montażu,

9)

przygotować elementy do montażu,

10)

zmontować zespół przesuwu soczewki ogniskującej zgodnie z instrukcją montażową.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

stanowisko do montażu mechanicznego,

−

komplet elementów zespołu przesuwu soczewki ogniskującej,

−

komplet narzędzi potrzebnych do montażu zespołu przesuwu soczewki ogniskującej,

−

komplet przyrządów pomiarowo-kontrolnych,

−

komplet uniwersalnych przyrządów pomiarowych.

Ćwiczenie 2

Zmontuj zespół spodarki geodezyjnej wg rysunku.

Rysunek do ćwiczenia 2: Spodarka teodolitu [2, s. 187]

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zasady działania
lunet geodezyjnych,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące mechanizmów drobnych
i precyzyjnych,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące przyrządów pomiarowo-
kontrolnych do wykonania montażu mechanicznego zespołów mechanicznych
przyrządów optycznych,

4)

zapoznać się z rysunkiem zespołu spodarki geodezyjnej

,

5)

zapoznać się z instrukcją technologiczną montażu zespołu spodarki geodezyjnej,

6)

przygotować stanowisko montażowe,

7)

dobrać narzędzia do wykonania montażu zespół przesuwu spodarki geodezyjnej,

8)

dobrać przyrządy kontrolno-pomiarowe do wykonania montażu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

9)

przygotować elementy do montażu,

10)

zmontować zespół przesuwu spodarki geodezyjnej zgodnie z instrukcją montażową.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

stanowisko do montażu mechanicznego,

−

komplet elementów zespołu spodarki geodezyjnej,

−

komplet narzędzi potrzebnych do montażu zespołu spodarki geodezyjnej,

−

komplet przyrządów pomiarowo-kontrolnych,

−

komplet uniwersalnych przyrządów pomiarowych.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz

Tak

Nie

1)

opisać działanie zespołu przesuwu soczewki ogniskujących?

2)

opisać czynności obejmujące montaż mechanicznych zespołów
sprzętu geodezyjnego?

3)

dobrać narzędzia używane do montażu zespołu przesuwu soczewki
ogniskujących?

4)

zmontować zespół przesuwu soczewki ogniskującej?

5)

dobrać narzędzia używane do montażu zespołu spodarki geodezyjnej?

6)

zmontować zespół spodarki geodezyjnej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

4.3. Montaż zespołów lornet

4.3.1. Materiał nauczania

Zespoły mechaniczne lornetek pryzmatycznych
Ogólne wiadomości o budowie lornetki pryzmatycznej

Lornetkę pryzmatyczną przedstawia rysunek 42. Korpusy oraz wszystkie części

mechanizmów ruchowych są wykonane z metali. Lornetka jest całkowicie szczelna dzięki
odpowiednim uszczelkom kauczukowym, zastosowanym zarówno w połączeniach stałych, jak
i ruchowych. Lornetki wykonuje się w wielu odmianach, np. 6x30 (co oznacza powiększenie
6-krotne i średnicę obiektywu 30 mm); 8x40; 12x50.

Rys. 42. Lornetka pryzmatyczna [http://www.optyczne.pl/artykuły.html]

Lornetka składa się z dwu lunet połączonych przegubowo osią (rys. 44). Dzięki takiemu

połączeniu można regulować odległość między osiami okularów stosownie do rozstawienia
ź

renic obserwatora. Odległość między okularami w milimetrach odczytuje się na tarczce

(część 13 na rys. 44). Przez pokręcanie pierścienia prawego okulara ustawia się na podziałce
różnicę dioptryjną poszczególnych oczu obserwatora. Do zmiany ogniskowania jednocześnie
obu lunet lornetki służy pokrętka napędu centralnego (część 7 na rys. 44). Obracając pokrętką
wkręca się (lub wykręca) śrubę znajdującą się wewnątrz osi. Śruba pociąga beleczki (części 5
i 6 na rys. 44), do których są umocowane okulary. Zespół beleczek tworzy tzw. mostek
centralny. Lornetki zaopatruje się w nasadowe filtry: pomarańczowy poprawiający warunki
obserwacji we mgle, i jasnozielony – używany przy silnym świetle słonecznym.

Wymagania dotyczące zespołów mechanicznych:

–

wszystkie przesuwy mechaniczne powinny być płynne w całym zakresie,

–

momenty oporowe nie mogą przekraczać wartości podanych w instrukcji technologicznej,

–

luz na powierzchni stożkowej S (rys. 44) nie może być wyczuwalny,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

–

przesunięcie płaskich powierzchni uszu Al i A2 oraz B1 i B2 nie może przekraczać
0,2 mm,

–

zakres przesuwu centralnego powinien wynosić minimum 3,5 mm, a zakres ruchu
dioptryjnego minimum 3 mm,

–

zmiana rozstawienia osi okularów powinna obejmować zakres od 56 do 74 mm,
a wskazanie tarczki 13 nie może różnić się od rzeczywistego rozstawienia osi więcej niż
0,3 mm,

–

połączenia stałe i przesuwne powinny wykazywać szczelność,

–

przecięcia oraz otwory wkrętów i nakrętek nie mogą wykazywać uszkodzeń od wkrętaka
lub klucza.

Budowa osi przegubu i napędu centralnego

Budowa osi przegubu jest przedstawiona na rys. 43 i 44. Ruch obrotowy obu korpusów

wokół osi 0-0, umożliwiający zmianę rozstawienia okularów, odbywa się na powierzchni
stożkowej S.

W celu zmniejszenia tarcia i zapewnienia płynności ruchów zarówno zmiany

rozstawienia okularów, jak i przesuwu mostka centralnego elementy są obrobione bardzo
starannie, ponadto stosuje się odpowiednie smary oraz teflonowe podkładki.

Rys. 43. Dobieranie osi do docierania [13, s. 197]

Podczas montażu przegubu należy zwrócić uwagę na:

–

docieranie przegubu – do korpusu prawego (rysunek 43) dobiera się osie tak, aby
uzyskany wymiar a pokrywał się z podanym w instrukcji technologicznej,

–

docieranie pastą gwintów Gl i G2 (rys. 44) oraz średnic D1 i D2 w tulejkach 8 (rys. 44)
i 10 (rys. 45),

–

dobór grubości podkładek tak, aby przesunięcie między płaszczyznami Al i A2 oraz B1
i B2 nie przekraczało 0,2 mm,

–

docieranie pastą osi z korpusami, aż do uzyskania płynnego ruchu obrotowego bez
wyczuwalnych luzów,

–

mycie i suszenie części.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

Rys. 44. Oś przegubu lornetki: 1 – tuleja prawego korpusu, 2 – oś, 3 – korpus lewy, 4 – kolek,

5, 6 – beleczki mostka, 7 – pokrętka napędu centralnego, 8 – tuleja środkowa, 9, 23, 37 – nakrętki,

10 – tuleja wewnętrzna, 13 – tarczka, 14, 15, 16 – podkładki, 22, 34, 35, 36 – wkręty [13, s. 194]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

Budowa okularów lornetkowych

Rys. 45. Zespół okularów lornetki: 1 – korpus prawy, 5,6 – beleczki mostka, 7 – pokrętka napędu centralnego,

10 – tuleja wewnętrzna, 11 – rękawek kauczukowy, 12, 14, 28, 29 – podkładki, 17 – tuleja przysłony,

18, 27 – nakrętki, 19 – pierścień lewego okulara, 20, 33 – wkręty, 24, 38 – pokrywy, 25, 26 – tulejki,

27 – pierścień dociskowy, 30 – wkręt oporowy, 31 – pierścień z podziałką dioptryjną,

32 – korpus okulara [13, s. 196]

Obrót pokrętki 7 (rysunek 45) powoduje osiowy przesuw tulei wewnętrznej 10, a z nią

beleczek prawej 5 i lewej 6, w których są zamocowane okulary.

Obrót radełkowanego pierścienia 31 na prawym okularze powoduje wykręcanie się na

gwincie dioptryjnym G korpusu 32 z soczewkami, w celu wyrównania ewentualnej różnicy
mocy obu oczu użytkownika.

Prowadzenie okulara zarówno w ruchu dioptryjnym, jak i mostka centralnego uzyskuje

się na średnicy D.

Uszczelnienie lornetki i jej zabezpieczenie przed wilgocią realizuje się stosując warstwę

specjalnego kitu w miejscach K, kauczukowy rękawek 11 i polietylenową podkładkę 12 oraz
specjalny smar na gwincie G.

Ś

rednica P tulejki 17 odgrywa rolę przysłony pola. Jej ustawienie w płaszczyźnie

ogniskowej obiektywu uzyskuje się przez wciśnięcie tulejki do nakrętki 18 na odpowiednią
głębokość.

Podczas montażu montaż mostka z okularami należy zwrócić uwagę na:

–

pokrycie cieniutką warstwą oleju parafinowego rękawków uszczelniających 11 (rysunek
45) przed montażem,

–

regulację momentu oporowego beleczek,

–

sprawdzenie szczelności zmontowanych zespołów za pomocą sprężonego powietrza,

–

ustawienie odległości między osiami tulejek 25 na wymiar 65 mm,

–

ustawienie podziałki tarczki na wskazanie „65”.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Z jakich podstawowych zespołów mechanicznych zbudowana jest lorneta?

2.

Jakie ma zadanie zespół przegubu lornety?

3.

Na jakie czynności należy zwrócić uwagę przy montażu przegubu lornetki?

4.

Jak działa zespół okulara dioptryjnego lornetki?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zmontuj zespół przegubu lornetki według otrzymanego rysunku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zasady działania
lornet,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące mechanizmów drobnych
i precyzyjnych,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące przyrządów pomiarowo-
kontrolnych do wykonania montażu mechanicznego zespołów mechanicznych
przyrządów optycznych,

4)

zapoznać się z rysunkiem zespołu przegubu lornetki pryzmatycznej,

5)

zapoznać się z instrukcją technologiczną montażu przegubu lornetki pryzmatycznej,

6)

przygotować stanowisko montażowe,

7)

dobrać narzędzia do wykonania montażu zespołu przegubu lornetki pryzmatycznej,

8)

dobrać przyrządy kontrolno-pomiarowe do wykonania montażu,

9)

przygotować elementy do montażu,

10)

zmontować zespół przegubu lornetki pryzmatycznej zgodnie z instrukcją montażową.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

instrukcja montażowa przegubu lornetki pryzmatycznej,

−

stanowisko do montażu mechanicznego,

−

komplet elementów zespołu przegubu lornetki pryzmatycznej,

−

komplet narzędzi potrzebnych do montażu zespołu przegubu lornetki pryzmatycznej,

−

komplet przyrządów pomiarowo-kontrolnych,

−

komplet uniwersalnych przyrządów pomiarowych.

Ćwiczenie 2

Zmontuj zespół okulara lornetki według otrzymanego rysunku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zasady działania
lornet,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

50

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące mechanizmów drobnych
i precyzyjnych,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące przyrządów pomiarowo-
kontrolnych do wykonania montażu mechanicznego zespołów mechanicznych
przyrządów optycznych,

4)

zapoznać się z rysunkiem zespołu okulara lornetki

5)

zapoznać się z instrukcją technologiczną montażu mechanicznego okulara lornetki,

6)

przygotować stanowisko montażowe,

7)

dobrać narzędzia do wykonania montażu zespołu mechanicznego okulara lornetki,

8)

dobrać przyrządy kontrolno-pomiarowe do wykonania montażu,

9)

przygotować elementy do montażu,

10)

zmontować zespół okulara lornetki zgodnie z instrukcją montażową.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

instrukcja montażowa okulara lornetki,

−

stanowisko do montażu mechanicznego,

−

komplet elementów zespołu mechanicznego okulara lornetki,

−

komplet narzędzi potrzebnych do montażu zespołu okulara lornetki,

−

komplet przyrządów pomiarowo-kontrolnych,

−

komplet uniwersalnych przyrządów pomiarowych.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

opisać działanie zespołu przegubu lornety?

2)

opisać czynności obejmujące montaż zespołu przesuwu soczewki
ogniskujących?

3)

dobrać narzędzia używane do montażu zespołu przesuwu soczewki
ogniskujących?

4)

dobrać przyrządy pomiarowo-kontrolne używane do montażu zespołu
przesuwu soczewki ogniskujących?

5)

zmontować zespół przegubu lornety?

6)

opisać czynności obejmujące montaż zespołu okulara lornety?

7)

dobrać narzędzia używane do montażu zespołu okulara lornety?

8)

zmontować zespół okulara lornety?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

51

4.4. Montaż zespołów aparatów fotograficznych

4.4.1.

Materiał nauczania

Rys. 46. Przekrój aparatu PRAKTIKA [http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Spiegelreflex_Praktika_kol.jpg]

Do głównych zespołów mechanicznych aparatu fotograficznego należą:

–

migawka – zespół realizujący czas naświetlenia otrzymanego obrazu na elemencie
ś

wiatłoczułym,

–

przysłona – zespół realizujący ilość światła naświetlającego materiał światłoczuły,

–

korpus kamery.

W aparatach fotograficznych występują dwa rodzaje migawek:

–

migawka centralna,

–

migawka szczelinowa.

Budowa i montaż migawki centralnej

Zespół migawki centralnej (rysunek 47) jest zmontowany na płycie 1, którą przez

otwory 0

1

i 0

2

mocuje się w kamerze. Otwór o średnicy D

l

ogranicza średnicę czynną

obiektywu i jest przysłonięty przez listki 2 i 3.

Wykonanie zdjęcia o czasie zależnym od czasu przetrzymania spustu uzyskuje się

w położeniu dźwigni 4 jak na rysunku. Po naciśnięciu dźwigni 6 listek 3 obraca się dokoła osi
O i opiera się o korpus aparatu w momencie, gdy jego otwór 0

4

znajduje się w jednej osi

z otworem D

1

w płycie 1. Listek 2, który do tej pory był przytrzymywany przez ząbek Z listka

3, przesuwa się razem z tym listkiem pod naporem agrafkowej sprężyny 5, której jeden koniec
K

1

opiera się o stały występ w płycie 1, a drugi K

2

– o zagięcie w listku 2. Ruch listka trwa aż

do oparcia się jego występu W

1

o występ W

2

dźwigni 4. W tym momencie otwór 0

5

pokrywa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

52

się z otworami 0

4

i średnica D

l

, umożliwiając przepływ światła. Po zwolnieniu nacisku na

dźwignię 6, pod wpływem naporu silnej sprężyny 7, listek 3 wraca do położenia jak na
rysunku, pociągając ząbkiem Z listek 2, którego mały opór sprężyny 5 jest pokonywany
większym naporem sprężyny 7. Jeden koniec K

3

sprężyny 7 jest oparty o stały występ w płycie

1, a drugi K

4

– o górny brzeg listka 3.

Dla uzyskania naświetlenia należy dźwigienkę 4 przesunąć w kierunku M. Obrócony

dokoła osi 0

6

występ W

2

nie będzie już zatrzymywał występu W

1

listka 2. Pod naciskiem

dźwigni 6, jak poprzednio, przesuwa się do oporu listek 3 tak, że jego otwór 0

4

pokrywa się

z otworem średnicy D

1

w płycie 1. Nie zatrzymywany występem W

2

listek 2 porusza się aż do

oparcia się o korpus, tak że jego otwór 0

5

tylko przez czas ok. 0,02s przesuwa się przed

otworem 0

4

i średnicę D

1

, po czym pełna część listka zamyka otwór D

1

. Po zwolnieniu

nacisku na dźwignię 6 pod naporem silnej sprężyny 7 wraca (jak poprzednio) listek 3,
zabierając swym ząbkiem Z listek 2. Ponieważ otwory 0

4

i 0

5

są przesunięte względem siebie,

to w ruchu powrotnym nie następuje odsłonięcie obiektywu.

Na płycie 1 jest zamocowana dźwigienka 8, która w drugim końcu ma otworek D

2

.

W położeniu jak na rysunku otwór czynny obiektywu jest ograniczony otworem D

2

. Po

przesunięciu dźwigni 8 w kierunku R przysłona zostaje usunięta poza otwór D

l

, który

ogranicza wtedy otwór czynny obiektywu.

Montaż migawki obejmuje następujące czynności:

–

przynitowanie dźwigni zmiany czasu za pomocą nita 9 (przekrój C–C) poprzez podkładkę
sprężynującą 10 (nitowanie wykonuje się na śrubowej prasce stołowej),

–

przynitowanie przysłony 8 za pomocą nita 11 (przekrój D–D) poprzez podkładkę
sprężynującą 12,

–

podginanie zderzaka P w płycie 1 do osiągnięcia współosiowości otworów D1 i D2
z błędem nie przekraczającym 0,2 mm,

–

nawleczenie sprężyny 5 na wkręt 13 (przekrój B-B) i przykręcenie listka 3
z zaprasowanym spustem 6 oraz listka 2 za pomocą wkrętu 13 i nakrętki 14 od płyty 1,

–

założenie końców K

3

i K

4

sprężyny 7 i nasunięcie części śrubowej sprężyny na nakrętkę

14,

–

założenie końców K

1

i K

2

sprężyny 5 w występy płyty i listka,

–

sprawdzenie działania zespołu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

53

Rys. 47. Zespół migawki: 1 – płyta, 2 – listek zewnętrzny, 3 – listek środkowy, 4 – dźwignia zmiany czasu,

5 – sprężyna listka zewnętrznego, 6 – dźwignia spustu migawki, 7 – sprężyna listka środkowego, 8 – dźwignia

zmiany przysłony, 9, 11 – nity, 10, 12 – podkładki sprężynujące, 13 – wkręty, 14 – nakrętka [13, s. 212]

Migawka szczelinowa

Stosowana powszechnie w lustrzankach małoobrazkowych umieszczona jest pomiędzy

obiektywem a materiałem światłoczułym. Składa się z dwóch lub kilku równolegle
prowadzonych taśm stalowych (lamelek) lub płóciennych. Zmiana położenia taśm względem
siebie (odległość lamelek = wielkość szczeliny) skutkuje zmianą czasu ekspozycji materiału
ś

wiatłoczułego. Naciągnięcie i zwolnienie mechanizmu migawki powoduje przesuwanie się

szczeliny utworzonej przez lamelki wzdłuż materiału światłoczułego, czego skutkiem jest
jego równomierne naświetlenie.

Pod względem konstrukcyjnym rozróżnia się migawki: szczelinowe poziome i pionowe

w zależności od orientacji ruchu (konstrukcji) lamelek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

54

Rys. 48. Migawka szczelinowa [http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:MigawkaSzczelinowa.jpg]

Migawki pionowe, w związku z krótszą drogą do pokonania, pozwalają na najkrótsze –

do 1/250 s. – czasy pełnej synchronizacji standardowego błysku lampy błyskowej (flesza).

Większość obecnie produkowanych modeli ma migawkę sterowaną elektronicznie, co

skutkuje większą dokładnością i lepszą powtarzalnością czasu naświetlania. Standardowo
oferowany przedział czasu otwarcia migawki to obecnie od 1/2000 sekundy, do 30 sekund.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

55

Przysłona irysowa

Rys. 49. Przysłona irysowa: 1 – korpus, 2 – listek, 3 – pierścień, 4 – sprężyna, 5 – języczek [13, s. 214]

W droższych aparatach fotograficznych między soczewkami obiektywu umieszcza się

przysłonę, która umożliwia regulację średnicy D (rysunek 49) ograniczającej otwór czynny
obiektywu w sposób ciągły w szerszym zakresie (np. od 1,5 do 25 mm).

Przysłony takie nazywa się irysowymi. W tłoczonym korpusie 1 jest umieszczonych kilka

listków 2, przykrytych pierścieniem 3. Pierścień jest umocowany w korpusie za pomocą
kołowej sprężyny 4. Każdy listek ma dwa kołki K (rysunek 50): jeden na jednej, drugi na
przeciwnej stronie płaszczyzny listka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

56

Szczegół s

przed zanitowaniem

po zanitowania

Rys. 50. Listek przysłony irysowej [13, s. 215]

Ułożone w korpusie 1 (rysunek 49) listki mają jedne kołeczki umieszczone w otworach 0

korpusu, drugie zaś – w promieniowych rowkach R pierścienia 3. Przez obrót języczka 5
wystającego na zewnątrz aparatu przesuwa się kołeczki umieszczone w pierścieniu. Ponieważ
kołeczki umieszczone w korpusie są nieruchome, to dokoła nich obracają się listki, zmieniając
ś

rednicę D przysłony. Przy przesuwaniu języczka w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek

zegara uzyskuje się zmniejszenie średnicy D:

−

pierwszą czynnością w montażu przysłony jest nitowanie. Kołeczki przed roznitowaniem
mają wgłębienia W

1

i W

2

(rysunek 50). Po roznitowaniu niedopuszczalne jest

wystawianie roznitowanego materiału kołeczka ponad płaszczyznę P listka,

−

następnie listki umieszcza się po kolei kołeczkami w otworach O korpusu 1 (rysunek 49)
tak, aby utworzyły maksymalną średnicę D, i przykrywa pierścieniem 3,

−

kilkoma drobnymi ruchami pierścienia wprowadza się drugie kołeczki listków w rowki R,

−

ś

ciśniętą lekko sprężynę 4 wprowadza się we wgłębienie W korpusu.

Puszczona swobodnie sprężyna uniemożliwia wypadnięcie pierścienia i listków,

pozostawiając im jednocześnie luz potrzebny do swobodnego przesuwania się.

Budowa i montaż korpusu kamery

Korpus kamery (rysunek 51) jest wykonany z kilku części formowanych z tworzyw

sztucznych. Montaż korpusu przebiega następująco:
–

wklejenie pierścienia dekoracyjnego 1 do korpusu obiektywu 2 za pomocą kleju
butaprenowego,

–

wklejenie płyty dekoracyjnej 6 i bieżni filmu 7 do korpusu głównego 5,

–

skręcenie zespołu migawki 3 z korpusem obiektywu 2 i korpusem głównym 5 za pomocą
dwu wkrętów 4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

57

Rys. 51. Korpus kamery: 1 – pierścień dekoracyjny, 2 – korpus obiektywu, 3 – zespół migawki,

4 – wkręt. 5 – korpus główny, 6 – płyta dekoracyjna, 7 – bieżnia filmu, 8 – pokrywa,

9 – wziernik, 10 – celownik [13, s. 216]

Następnie montuje się zamki korpusu, pokrętkę filmu, czop drugiej rolki filmowej

i składa mechaniczną całość kamery.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Z jakich podstawowych zespołów mechanicznych zbudowana jest migawka centralna?

2.

Z jakich podstawowych zespołów mechanicznych zbudowana jest migawka szczelinowa?

3.

Jakie ma zadanie zespół migawki w aparacie fotograficznym?

4.

Z jakich podstawowych zespołów mechanicznych zbudowana jest przysłona irysowa?

5.

Z jakich podstawowych zespołów mechanicznych zbudowany jest korpus kamery aparatu
fotograficznego?

6.

Jakie podstawowe czynności należy wykonać przy montażu korpusu kamery aparatu
fotograficznego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

58

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zmontuj zespół przysłony irysowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zasady przysłon,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące mechanizmów drobnych
i precyzyjnych,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące przyrządów pomiarowo-
kontrolnych do wykonania montażu mechanicznego zespołów mechanicznych
przyrządów optycznych,

4)

zapoznać się z rysunkiem diafragmy irysowej

,

5)

zapoznać się z instrukcją technologiczną montażu zespołu diafragmy irysowej,

6)

przygotować stanowisko montażowe,

7)

dobrać narzędzia do wykonania montażu diafragmy irysowej,

8)

dobrać przyrządy kontrolno-pomiarowe do wykonania montażu,

9)

przygotować elementy do montażu,

10)

zmontować zespół diafragmy irysowej zgodnie z instrukcją montażową.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

instrukcja montażu diafragmy irysowej,

−

komplet elementów zespołu diafragmy irysowej,

−

komplet narzędzi potrzebnych do montażu zespołu diafragmy irysowej,

−

komplet przyrządów pomiarowo-kontrolnych,

−

komplet uniwersalnych przyrządów pomiarowych.

Ćwiczenie 2

Opisz proces technologiczny wykonania montażu migawki według otrzymanego rysunku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące aparatu fotograficznego,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zasady montażu
migawki,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące przyrządów pomiarowo-
kontrolnych do wykonania montażu zespołu migawki,

4)

przygotować arkusze do wykonania technologii montażu zespołu stolika krzyżowego,

5)

opisać proces wykonania montażu migawki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

rysunek konstrukcyjny migawki w mikroskopie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

59

−

wzorcowa karta technologiczna wykonania montażu zespołu mechanicznego aparatu
fotograficznego,

−

przybory kreślarskie,

−

arkusze papieru A4.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

opisać działanie zespołu migawki?

2)

opisać czynności obejmujące montaż zespołu migawki?

3)

dobrać narzędzia używane do montażu zespołu migawki?

4)

wykonać montaż migawki?

5)

opisać czynności obejmujące montaż zespołu przysłony irysowej?

6)

wykonać montaż diafragmy irysowej?

7)

opisać budowę korpusu kamery aparatu fotograficznego?

8)

opisać czynności obejmujące montaż korpusu kamery aparatu
fotograficznego?

9)

wykonać montaż korpusu aparatu fotograficznego?

10)

dobrać przyrządy pomiarowo-kontrolne używane do montażu zespołu
przesuwu soczewki ogniskujących?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

60

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 25 zadania. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwe odpowiedzi. Tylko
jedna jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Zadania wymagają stosunkowo prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed
wskazaniem poprawnego wyniku.

7.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

8.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9.

Na rozwiązanie testu masz 45 min.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Do pionowego przesuwu stolika w mikroskopie służy
a)

pokrętka ruchu mikro.

b)

rewolwerowy zmieniacz obiektywów.

c)

pokrętło ruchu krzyżowego.

d)

pokrętło kondensora.

2.

Do przesuwu pionowego stolika mikroskopu wykorzystano prowadnice
a)

drucikowe.

b)

stożkowe.

c)

nożowe.

d)

płaskie.

3.

Kasowanie luzów w prowadnicy drucikowej uzyskujemy poprzez
a)

zmianę średnicę kulek.

b)

zmianę średnicy drucików bieżni.

c)

dokręcenie wkrętów bocznych.

d)

wymianę prowadnic.

4.

W mechanizmie mikro-makro do przeniesienia ruchu pokrętki na zębnik używamy
przekładni
a)

zębatej.

b)

ś

lizgowej.

c)

ś

limakowej.

d)

planetarnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

61

5.

Do regulacji momentu obrotowego służy element oznaczony numerem

a)

16.

b)

4.

c)

19.

d)

23.

6.

Do docierania łożysk ślizgowych w mechanizmie mikro-makro wykonywanych
z mosiądzu używa się
a)

pasty poleskiej z tlenku ceru.

b)

pasty docierakowej z prażonego tlenku chromu, stearyny, nafty i chlorku.

c)

mączki pumeksowej zmieszanej z wazeliną.

d)

pastylek diamentowych.

7.

Toczenie czoła C w zespole przesuwu soczewki ogniskującej przeprowadzamy w celu
a)

uzyskania luzu < 0,02 mm.

b)

wykasowania luzu.

c)

ustawienia soczewek.

d)

zogniskowania zespołu.

8.

Na rysunku pokazano okular z regulacją dioptryjną. Pierścień dioptryjny oznaczony jest
numerem

a)

1.

b)

6.

c)

5.

d)

2.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

62

9.

W nasadce krzyżowej zastosowano prowadnice
a)

drucikowe.

b)

na jaskółczy ogon.

c)

zębate.

d)

ś

limakowe.

10.

Element który podlega selekcji przed montażem nasadki krzyżowej to
a)

łapka odchylna.

b)

noniusze.

c)

podziałki.

d)

prowadnice z jaskółczym ogonem.

11.

Podczas montażu stolika krzyżowego musimy selekcjonować
a)

sprężyny.

b)

zębatki.

c)

pokrętła.

d)

prowadnice.

12.

Minimalne rozstawienie między osiami tubusów w nasadce dwuokularowej L

min

wynosi

a)

55.

b)

75.

c)

85.

d)

95.

13.

Rewolwerowy zmieniacz obiektywów służy do
a)

szybkiej zmiany okularów.

b)

szybkiej zmiany powiększenia mikroskopu.

c)

zmiany pola widzenia.

d)

zmiany miejsca obserwowanego obrazu.

14.

Podczas montażu nasadki dwuokularowej musimy dokonać selekcji
a)

zakrywek z podziałką.

b)

tubusów.

c)

osi z korpusami.

d)

panewek.

15.

Podczas montażu rewolwerowego zmieniacza obiektywów docieramy
a)

powierzchnię stożkową S.

b)

kanałek K.

c)

czoło oporowe C.

d)

sprężynę płaską.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

63

16.

Kontrola międzyoperacyjna rewolwerowego zmieniacza obiektywów prowadzona jest
a)

wyrywkowo.

b)

w 100%.

c)

w 60%.

d)

w 80%.

17.

Podłużny kanałek K umożliwia przesuw

a)

pierścieni dociskowych.

b)

pokrętki.

c)

czopa.

d)

nakrętki.

18.

Zakres rozstawienia okularów powinien wynosić
a)

26 do 54 mm.

b)

56 do 74 mm.

c)

66 do 74 mm.

d)

76 do 84 mm.

19.

Montaż migawki nie obejmuje czynności
a)

przynitowania przysłony.

b)

sprawdzenia działania.

c)

szlifowania przysłony.

d)

nawleczenia sprężyny.

20.

Pierścień w korpusie przysłony irysowej umocowany jest za pomocą sprężyny
a)

płaskiej.

b)

spiralnej.

c)

włosowej.

d)

kołowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

64

21.

Bieżnia filmu na rysunku oznaczona jest numerem

a)

9.

b)

7.

c)

5.

d)

8.

22.

W aparatach fotograficznych zespół odpowiadający za czas naświetlania materiału
ś

wiatłoczułego to

a)

przysłona.

b)

migawka centralna.

c)

obiektyw.

d)

ś

wiatłomierz.

23.

Rysunek a przedstawia

a)

przysłonę stałą z wbudowaną płytką ogniskową.

b)

przysłonę irysową.

c)

przysłonę stałą.

d)

przysłonę regulowaną.

24.

Do lunet pomiarowych zaliczamy
a)

teodolit.

b)

lornetkę teatralną.

c)

teleskop.

d)

kolimator.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

65

25.

Poniższy rysunek przedstawia

a)

pilniki.

b)

pęsety.

c)

klucze specjalne.

d)

szczypce specjalne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

66

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Wykonywanie montażu zespołów mechanicznych sprzętu optycznego

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

21

a

b

c

d

22

a

b

c

d

23

a

b

c

d

24

a

b

c

d

25

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

67

6.

LITERATURA

1.

Bartkowska J.: Optyka i korekcja wad wzroku. Wydawnictwo Lekarskie, PZWL
Warszawa 1996

2.

Chalecki J.: Przyrządy optyczne. WNT, Warszawa 1979

3.

Hanc T.: Pomiary optyczne. WNT, Warszawa 1964

4.

Hein A., Sidorowicz A., Wagnerowski T.: Oko i okulary. Wydawnictwo Przemysłu
Lekkiego i Spożywczego, Warszawa 1966

5.

Jóźwicki R.: Optyka Instrumentalna. WNT, Warszawa 1970

6.

Krawcow J. A., Orłow J. I.: Optyka geometryczna ośrodków jednorodnych. WNT,
Warszawa 1993

7.

Meyer – Arendt J. R.: Wstęp do optyki. PWN, Warszawa 1977

8.

Nowak J., Zając M: Optyka – kurs elementarny. Oficyna Wydawnicza Politechniki
Wrocławskiej, Wrocław 1998

9.

Pluta M.: Mikroskopia optyczna. PWN Warszawa 1982

10.

Sojecki A.: Optyka. WSiP, Warszawa 1997

11.

Szymański J.: Budowa i montaż aparatury optycznej. WNT, Warszawa 1978

12.

Tryliński W. (red.): Konstrukcja przyrządów i urządzeń precyzyjnych. WNT, Warszawa
1996

Internet:
[http://www.topserw.com.pl/_[http://www.agat-
system.pl/cimco.php]pl,pl/35/klucz+plasko+oczkowy.html]