Optyk_mechanik_731[04].O1.01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Prawna ochrona pracy

4.1.1.

Materiał nauczania

4.1.2.

Pytania sprawdzające

4.1.3.

wiczenia

4.1.4.

Sprawdzian postępów

4.2.

Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciąŜliwe i niebezpieczne występujące
w procesie pracy
4.2.1.

Materiał nauczania

4.2.2.

Pytania sprawdzające

4.2.3.

wiczenia

4.2.4.

Sprawdzian postępów

4.3.

Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy
4.3.1.

Materiał nauczania

4.3.2.

Pytania sprawdzające

4.3.3.

wiczenia

4.3.4.

Sprawdzian postępów

4.4.

Ogólne zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków
pracy
4.4.1.

Materiał nauczania

4.4.2.

Pytania sprawdzające

4.4.3.

wiczenia

4.4.4.

Sprawdzian postępów

4.5.

Zasady postępowania w razie wypadku, awarii urządzenia lub zagroŜenia
poŜarem
4.5.1.

Materiał nauczania

4.5.2.

Pytania sprawdzające

4.5.3.

wiczenia

4.5.4.

Sprawdzian postępów

4.6.

ZagroŜenia poŜarowe oraz zasady ochrony przeciwpoŜarowej
4.6.1.

Materiał nauczania

4.6.2.

Pytania sprawdzające

4.6.3.

wiczenia

4.6.4.

Sprawdzian postępów

4.7.

Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy
4.7.1.

Materiał nauczania

4.7.2.

Pytania sprawdzające

4.7.3.

wiczenia

4.7.4.

Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

Literatura

6
9

10
11

12
12
19
19
20
21
21
25
26
28

29
29
36
37
38

39
39
42
43
44
45
45
47
47
49
50
50
51
51
52
53
58

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o przestrzeganie wymagań

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpoŜarowej. W poradniku znajdziesz:

−−−−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−−−−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−−−−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

−−−−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści,

−−−−

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−−−−

sprawdzian postępów,

−−−−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−−−−

literaturę uzupełniającą.

Schemat układu jednostek modułowych

731[04].O1.01

Stosowanie zasad bezpieczeństwa i higieny

pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz

ochrony środowiska

731[04].O1

Podstawy techniczne zawodu

731[04].O1.04

Wykonywanie

podstawowych pomiarów

warsztatowych

731[04].O1.02

Określanie właściwości

materiałów stosowanych

w przemyśle optycznym

i precyzyjnym

731[04].O1.05

Wykonywanie podstawowych

prac z zakresu ręcznej

i mechanicznej obróbki

materiałów

731[04].O1.06

Zastosowanie

elektrotechniki i elektroniki

w sprzęcie optycznym

731[04].O1.03

Posługiwanie się

dokumentacją

techniczną

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−−−−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu fizjologii człowieka dotyczących
funkcjonowania układów: mięśniowego, kostnego,

−−−−

stosować terminologię techniczną i posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu:
elektrotechniki, mechaniki i chemii,

−−−−

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,

−−−−

korzystać z róŜnych źródeł informacji,

−−−−

uczestniczyć w dyskusji,

−−−−

prezentować efekty swojej pracy,

−−−−

współpracować w grupie,

−−−−

wyciągać i uzasadniać wnioski z wykonanych ćwiczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

zinterpretować podstawowe akty prawne, prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

–

określić wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące pomieszczenia pracy,

–

rozpoznać zagroŜenia związane z wykonywaną pracą oraz przeciwdziałać im,

–

zorganizować bezpieczne i ergonomiczne stanowisko pracy,

–

dobrać i zastosować odzieŜ ochronną i środki ochrony osobistej stosownie do potrzeb,

–

wyjaśnić skutki działania prądu elektrycznego na organizm ludzki,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas montaŜu i naprawy sprzętu
optycznego i optoelektronicznego oraz pracy z urządzeniami elektronicznymi,

–

zastosować zasady bezpieczeństwa podczas obsługi maszyn i uŜytkowania urządzeń
technicznych,

–

ocenić pod względem bezpieczeństwa stan narzędzi, przyrządów i urządzeń stosowanych
w pracy,

–

wyjaśnić wpływ niewłaściwej eksploatacji na stan majątku trwałego przedsiębiorstwa,

–

udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach zgodnie z procedurami,

–

zareagować w przypadku zagroŜenia poŜarowego zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpoŜarowej,

–

zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z instrukcją przeciwpoŜarową,

–

zastosować zasady ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Prawna ochrona pracy

4.1.1.

Materiał nauczania

Podstawowe pojęcia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy

Bezpieczeństwo i higiena pracy (skrót: bhp). Bezpieczeństwo pracy – działalność

zmierzająca do ochrony pracownika przed wypadkiem przy pracy. Higiena pracy – działania
związane z ochroną zdrowia pracowników naraŜonych na oddziaływanie czynników
szkodliwych i uciąŜliwych występujących w środowisku pracy.

Normy higieniczne – najwyŜsze dopuszczalne natęŜenia (stosowany skrót: NDN) hałasu,

oświetlenia i innych czynników fizycznych środowiska pracy oraz najwyŜsze dopuszczalne
stęŜenie (stosowany skrót: NDS) pyłów lub trucizn w powietrzu. Normy higieniczne stanowią
kryterium oceny warunków pracy, a ich przekroczenie w ciągu 8 godzin codziennej pracy ma
ujemny wpływ na zdrowie pracownika.

Choroba zawodowa – zmiany chorobowe w organizmie pracownika powstałe

w rezultacie nie przestrzegania norm higienicznych i zasad bhp w pracy. W ujęciu prawnym
chorobą zawodowa określamy schorzenie wymienione w „Wykazie chorób zawodowych”
w załączniku do Rozporządzenia Rady Ministrów.

Ochrona pracy – pojęcie obejmujące przedsięwzięcia z zakresu prawnej ochrony pracy,

technicznego bezpieczeństwa i bezpiecznej organizacji pracy oraz higieny i medycyny pracy

Warunki pracy – pojęcie ujmujące materialne i społeczne czynniki warunkujące

wykonanie  pracy.  Na  materialne  warunki  pracy  składają  się  obiekty  znajdujące  się
w pomieszczeniu lub stanowisku roboczym (maszyny i urządzenia techniczne, sprzęt ochrony
osobistej)  i  czynniki  środowiska  pracy  (np.  hałas,  oświetlenie,  zanieczyszczenie  powietrza,
mikroklimat).  Społeczne  warunki  pracy  są  kształtowane  motywacjami  do  pracy:  płacami,
stosunkami  międzyludzkimi,  warunkami  bytowymi  oraz  innymi  czynnikami  wpływającymi
na psychiczne samopoczucie pracowników w pracy.

Ryzyko zawodowe – prawdopodobieństwo wystąpienia niepoŜądanych zdarzeń

związanych z wykonywaną pracą powodujących straty, w szczególności wystąpienie
u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagroŜeń występujących
w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.

Zdarzenie wypadkowe w pracy (potencjalny wypadek urazowy) – nagłe niezamierzone

zdarzenie w pracy poprzedzone istnieniem zagroŜenia wypadkowego. Zdarzenie wypadkowe
nie powoduje Ŝadnego urazu fizycznego. Mogą to być: pęknięcia i rozprysk tarczy szlifierki,
wytrysk cieczy z układu hydraulicznego, upadek cięŜaru, które mogły, ale szczęśliwym
zbiegiem okoliczności nie spowodowały okaleczenia pracownika.

Wypadek przy pracy – nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące

uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą.

Ochrona przeciwpoŜarowa (p. ppoŜ.) – przedsięwzięcia, czynności i zabiegi

profilaktyczne mające na celu ochronę Ŝycia, mienia i zdrowia przed poŜarem.

Prawo pracy jest zespołem norm związanych z pracą zarobkową, regulujących stosunki

prawne pomiędzy pracodawcą a pracownikiem.

Główne źródła prawa pracy w Polsce to następujące akty prawne:

−−−−

Konstytucja – ustawa naczelna, z którą muszą być zgodne wszystkie akty prawne,

−−−−

ustawy sejmowe: kodeks pracy, ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy i inne,

−−−−

rozporządzenia Rady Ministrów i rozporządzenia poszczególnych ministrów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−−−−

uchwały Rady Ministrów i Prezydium Sejmu,

−−−−

układy zbiorowe pracy, regulaminy i statuty pracy.

Kodeks pracy (skrót: k.p.) – ustawa będąca najwaŜniejszym źródłem prawa pracy.

Zasady  prawa  pracy  zawarte  w  Kodeksie  pracy  stanowią  wytyczne  do  opracowania  nowych
rozwiązań  prawnych  i  podstawę  do  interpretacji  pozostałych  źródeł  prawa  pracy.  Kodeks
pracy  uzupełniają  liczne  akty  wykonawcze:  rozporządzenia  Rady  Ministrów  oraz
rozporządzenia  i  uchwały  poszczególnych  ministrów.  Ustawy  oraz  rozporządzenia  Rady
Ministrów  i  Prezydium  Sejmu  znajdują  się  w  Dzienniku  Ustaw  a  uchwały  i  zarządzenia
w Monitorze  Polskim.  Niektóre  zarządzenia  poszczególnych  ministrów  znajdują  się
Dziennikach Urzędowych poszczególnych resortów.

Znajomość norm prawnych Kodeksu pracy jest niezbędna dla kaŜdego pracownika

i pracodawcy. Przepisy w nim zawarte mają charakter prawa bezwzględnie obowiązującego.
Nie moŜe, więc zaistnieć taka sytuacja, Ŝe pracodawca uzgadnia z pracownikiem odstępstwo
od jakiegoś obowiązku zawartego w tej ustawie.

Kodeks pracy obowiązuje od 1 stycznia 1975 roku, od tego czasu wprowadzano w nim

wielokrotnie zmiany, które noszą nazwę nowelizacji.

Nowelizacja dostosowuje prawo pracy do zmieniającej się sytuacji gospodarczo-

politycznej. 1 stycznia 2004 weszła w Ŝycie nowelizacja ustawy z 1974 r

o bardzo szerokim

zakresie  (zmienionych  zostało  ok.  100  artykułów).  Zmiany  w  Kodeksie  pracy  dostosowują
polskie  prawo  pracy  do  prawa  Unii  Europejskiej.  W  poradniku  znajdują  się  informacje
prawne aktualne na dzień 31 stycznia 2007 roku.

Wykładnia prawa – ustalenie właściwego znaczenia obowiązujących przepisów, które

naleŜy do Ministra Pracy i Polityki Socjalnej (wydawanie wyjaśnień i wytycznych) oraz Sądu
NajwyŜszego (ustalanie wytycznych orzecznictwa) w sprawach roszczeń pracowników,
odpowiedzi na pytania prawne, rozstrzyganie poszczególnych praw.

Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy – przepisy zawarte dziale dziesiątym Kodeksu

pracy  oraz  inne  przepisy  prawa  dotyczące  zapewnienia  pracownikowi  bezpieczeństwa
i higieny  w  pracy.  RóŜnorodność  procesów  produkcyjnych  i  technologicznych  sprawia,  Ŝe
nie  jest  moŜliwe  uregulowanie  wszystkiego  obowiązującymi  przepisami  –  stąd  wynika
obowiązek przestrzegania równieŜ zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy – przepisy pozaprawne postępowania,

wynikające  z  przyjętych  powszechnie  prawidłowych  i  bezpiecznych  metod  pracy
ukształtowanych w praktyce. Zasady bezpiecznej i higienicznej pracy mogą wynikać równieŜ
z  dokumentacji  techniczno-ruchowej  urządzeń  lub  karty  substancji  chemicznej  opracowanej
przez producenta.

Regulamin pracy normuje organizację i porządek wewnętrzny w zakładzie pracy oraz

obowiązki pracowników i pracodawców. Regulamin pracy określa między innymi: rozkład
czasu pracy, czas i miejsce wypłaty wynagrodzenia oraz zasady bhp. Tworzone w zakładach
regulaminy i statuty nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niŜ przepisy zawarte
w Kodeksie pracy oraz innych ustawach i aktach wykonawczych.

Stosunek pracy nawiązuje się po podpisaniu umowy o pracę (bądź ustne jej zawarcie)

pracownikiem i pracodawcą. Nawiązanie stosunku pracy oznacza, Ŝe pracownik zobowiązuje
się  do  wykonywania  pracy  określonego  rodzaju  na  rzecz  pracodawcy  pod  jego
kierownictwem  oraz  w  miejscu  i  czasie  przez  niego  wyznaczonym,  a  pracodawca
zobowiązuje się do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Czas pracy – czas, w którym pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy

w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy (art. 128 k.p.).
Czas pracy jest istotnym elementem stosunku pracy. Stanowi miarę wykonywanej pracy
i podstawę obliczenia wynagrodzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Prawo pracy reguluje zagadnienia związane z wykonywaniem pracy zarobkowej.

Główne źródła prawa pracy w Polsce to następujące akty prawne:

−−−−

Konstytucja – ustawa naczelna,

−−−−

ustawy sejmowe: kodeks pracy, ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy, ustawa
o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych i inne,

−−−−

rozporządzenia Rady Ministrów i rozporządzenia poszczególnych ministrów,

−−−−

uchwały Rady Ministrów i Prezydium Sejmu,

−−−−

układy zbiorowe pracy, regulaminy i statuty pracy.

Uznanie Konstytucji za ustawę naczelna oznacza, Ŝe wszystkie akty prawne muszą być

z nią zgodne.

NajwaŜniejszym źródłem prawa pracy jest kodeks pracy. Zasady prawa pracy zawarte

w kodeksie pracy stanowią wytyczne do opracowania nowych rozwiązań prawnych
i podstawę do interpretacji pozostałych źródeł prawa pracy. Kodeks pracy uzupełniają liczne
akty wykonawcze: rozporządzenia Rady Ministrów oraz rozporządzenia i uchwały
poszczególnych ministrów, uchwały Rady Ministrów i Prezydium Sejmu.

Rozporządzenia znajdują się w Dzienniku Ustaw a uchwały i zarządzenia w Monitorze

Polskim. Niektóre zarządzenia poszczególnych ministrów znajdują się Dziennikach
Urzędowych (Biuletynach) poszczególnych resortów.
Kodeks pracy obowiązuje od 1 stycznia 1975 r. Od tego czasu wprowadzono w nim szereg
zmian, które noszą nazwę nowelizacji. Nowelizacja dostosowuje prawo pracy do zmieniającej
się

sytuacji

gospodarczo-politycznej.

Obecnie

obowiązują

przepisy

zawarte

w znowelizowanym kodeksie pracy uwzględniającym zmiany wynikające z ustawy z dnia 14
listopada 2004 r. o zmianie ustawy (Dz. U. Nr 213, poz. 208). Zmiany te dostosowują polskie
prawo pracy do dyrektyw socjalnych Unii Europejskiej a zwłaszcza do kluczowej Dyrektywy
Ramowej  89/391/EWG,  która  ustanawia  serię  ogólnych  zasad  postępowania  w  dziedzinie
ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracy. Przepisy kodeksu pracy oraz aktów wykonawczych
do  tej  ustawy  charakteryzują  się  tym,  Ŝe  mają  one  charakter  prawa  bezwzględnie
obowiązującego.  Nie  moŜe,  więc  zaistnieć  taka  sytuacja,  Ŝe  pracodawca  uzgadnia
z pracownikiem  odstępstwo  od  jakiegoś  obowiązku.  Ustalenie  właściwego  znaczenia
obowiązujących przepisów, czyli wykładnia prawa naleŜy do:
–

Ministra Pracy i Polityki Socjalnej (wydawania wyjaśnień i wytycznych);

–

Sądu NajwyŜszego (ustalanie wytycznych orzecznictwa w sprawach roszczeń
pracowników, odpowiedzi na pytania prawne, rozstrzyganie poszczególnych praw).

Regulamin  pracy  normuje  organizację  i  porządek  wewnętrzny  w  zakładzie  pracy  oraz
obowiązki  pracowników  i  pracodawców.  Regulamin  pracy  określa  między  innymi:  rozkład
czasu  pracy,  czas  i  miejsce  wypłaty  wynagrodzenia  oraz  zasady  bhp.  Szczegółowe  treści
regulamin  pracy  zawarte  są  w  art.  104  kodeksu  pracy.  Tworzone  w  zakładach  regulaminy
i statuty  nie  mogą  być  mniej  korzystne  dla  pracownika  niŜ  przepisy  zawarte  w  Kodeksie
pracy i innych ustawach i aktach wykonawczych.

Prawa i obowiązki pracodawcy oraz pracownika

Prawa i obowiązki pracodawcy oraz pracownika zawarte są w dziale czwartym Kodeksu

pracy natomiast rozwinięcie tych przepisów znajduję się w przepisach innych działów
Kodeksu pracy lub w ustawach i rozporządzeniach Rady Ministrów lub poszczególnych
ministrów.

Prawa pracodawcy:
1)

swoboda w doborze pracownika,

wprowadzanie sankcji wobec pracownika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KaŜdy pracownik ma prawo do:

swobody nawiązywania stosunków pracy,

odpłatności pracy,

równości wobec współpracowników (zakaz dyskryminacji),

ochrony uprawnień wynikających z prawa pracy,

wolności tworzenia i przystępowania do organizacji zawodowych,

pracy w bezpiecznych i higienicznych warunkach,

odstąpienia od wykonywania pracy (łącznie z oddaleniem się z miejsca zagroŜenia, ale
pod

warunkiem

niezwłocznego

zawiadomienia

przełoŜonego

zaistniałych

okolicznościach i pozostania do jego dyspozycji) w przypadkach, gdy:

−−−−

warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy
i stwarzają bezpośrednie zagroŜenie dla zdrowia lub Ŝycia pracownika albo, gdy
wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom,

−−−−

od pracownika wymagana jest szczególna sprawność, a jego stan psychofizyczny nie
zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagroŜenie dla innych osób,

rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracodawcy sytuacji, gdy:

−−−−

zostanie wydane orzeczenie lekarskie stwierdzające szkodliwy wpływ wykonywanej
pracy na zdrowie pracownika, a pracodawca nie przeniesie go do innej pracy,
odpowiedniej ze względu na stan jego zdrowia i kwalifikacje,

−−−−

pracodawca dopuści się cięŜkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec
pracownika.

Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do

poleceń przełoŜonych, które dotyczą pracy, jeŜeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub
umową o pracę.

Za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonego porządku, regulaminu pracy,

przepisów  bhp  i  ppoŜ.  pracodawca  moŜe  stosować:  karę  upomnienia  lub  nagany,  za
nieprzestrzeganie przepisów bhp i ppoŜ., opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie
się  do  pracy  w  stanie  nietrzeźwości  lub  spoŜywanie  alkoholu  w  czasie  pracy,  pracodawca
moŜe  równieŜ  stosować  karę  pienięŜną  Nieprzestrzeganie  przez  pracownika  przepisów  bhp,
moŜe równieŜ stanowić uzasadnioną przyczynę rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę
bez wypowiedzenia z winy pracownika.

4.1.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

W jakich aktach prawnych naleŜy szukać rozporządzeń Rady Ministrów oraz
rozporządzeń poszczególnych ministrów?

W jakich aktach prawnych naleŜy szukać uchwał i zarządzeń poszczególnych ministrów?

Czy regulamin pracy obowiązujący w zakładzie moŜe być bardziej korzystny dla
pracownika w porównaniu z przepisami zawartymi w kodeksie pracy?

Co oznacza stwierdzenie, Ŝe przepisy zawarte w kodeksie pracy mają charakter prawa
bezwzględnie obowiązującego?

Kto ustala w razie sporu właściwe znaczenie obowiązujących przepisów?

W jakich sytuacjach pracownik moŜe odstąpić od wykonywania pracy?

W jakich sytuacjach pracodawca ma prawo do rozwiązania z pracownikiem umowy
o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ pojęcia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania zawartym w rozdziale 4.1,

przyporządkować do podanych w kolumnie II określeń z zakresu bezpieczeństwa
i higieny pracy ich nazwy z kolumny I,

wpisać w nawiasy litery odpowiadające dobranym nazwom.

a – Nowelizacja
b – Zasady bezpieczeństwa

i higieny pracy

c – Regulamin pracy
d – Czas pracy

( ) istotny element stosunku pracy stanowiący
podstawę obliczania wynagrodzenia miarę
i wykonywanej pracy.

( ) jest tworzony w zakładzie i nie moŜe być mniej
korzystny dla pracownika niŜ przepisy zawarte
w Kodeksie pracy oraz innych ustawach i aktach
wykonawczych.

( ) są to przepisy pozaprawne postępowania,
wynikające z przyjętych powszechnie prawidłowych
i bezpiecznych metod pracy ukształtowanych
w praktyce

( ) dostosowuje prawo pracy do zmieniającej się
sytuacji gospodarczo-politycznej.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−−−−

karta ćwiczeń.

Ćwiczenie 2

Określ podstawowe obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bhp.

Zespół I: Podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp.
Zespół II: Podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp.
Zespół III: Podstawowe obowiązki osoby kierującej pracownikami w zakresie bhp.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

wyszukać w Internecie stronę podającą treść Kodeksu pracy,

wyszukać w dziale IV Kodeksu pracy obowiązki będące tematem pracy zespołu
i wypisać z niego punkty dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy,

wyszukać w Kodeksie pracy dział, w którym zawarto podstawowe obowiązki w zakresie
bhp i wypisać z niego obowiązki będące tematem pracy zespołu,

uczestniczyć w tworzeniu plakatu.

WyposaŜenie stanowiska pracy

−−−−

karta ćwiczeń,

−−−−

komputer z dostępem do Internetu,

−−−−

materiały plastyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Przeprowadź analizę Rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy w sprawie szkolenia

w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

wpisać adres http://www.abc.com.pl/serwis/publik.htm,

znaleźć Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy w sprawie szkolenia w dziedzinie
bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2004 r. Nr 180, poz. 1860),

przeprowadzić analizę rozporządzenie pod katem podanych w tabeli pytań i wypełnić
tabelę 1, zaznaczając w niej znakiem X prawidłową odpowiedź oraz numer paragrafu
rozporządzenia.

Tabela do ćwiczenia 3

Problem

Tak Nie

Pracownik zatrudniony na stanowisku robotniczym zobowiązany jest do
uczestnictwa w szkoleniu okresowym nie rzadziej, niŜ co 5 lat.

Pracownik wykonujący pracę na kilku stanowiskach pracy powinien odbyć
instruktaŜ stanowiskowy na kaŜdym z tych stanowisk.

Podstawę dopuszczenia pracownika do wykonywania pracy na określonym
stanowisku jest sprawdzian wiedzy i umiejętności z zakresu wykonywania pracy
zgodnie z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy

−−−−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−−−−

arkusz ćwiczeniowy.

4.1.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić, co oznacza uznanie Konstytucji za ustawę naczelną?

określić pojęcie „wykładnia prawa”?

określić źródła prawa pracy?

określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?

określić podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?

wyszukać na stronach internetowych potrzebne Ci rozporządzenia?

przeprowadzić analizę rozporządzeń w zakresie praw i obowiązków
pracownika?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciąŜliwe i niebezpieczne

występujące w procesie pracy

4.2.1.

Materiał nauczania

rodowisko pracy wywiera wpływ na organizm człowieka poprzez występujące w nim

czynniki:  hałas,  zapylenie  powietrza,  drgania  mechaniczne,  stres,  organizacja  stanowiska
pracy.  Czynniki  te  mogą  wywierać  niekorzystny  lub  szkodliwy  wpływ  na  samopoczucie
i zdrowie pracownika oraz na przebieg i efektywność procesu pracy.
Podleganie  oddziaływaniu  czynników  szkodliwych  związanych  z  wykonywaniem  pracy
nazywamy naraŜeniem zawodowym.

Czynnik uciąŜliwy to czynnik niestanowiący zagroŜenia dla zdrowia, ale utrudniający

pracę  lub  przyczyniający  się  do  obniŜenia  zdolności  do  jej  wykonywania.  W  zaleŜności  od
stopnia  oddziaływania  czynnik  uciąŜliwy  moŜe  stać  się  szkodliwym,  a  czynnik  szkodliwy
niebezpiecznym. Zapylenie powietrza na hali produkcyjnej moŜe być dla pracownika:

−−−−

uciąŜliwe, będzie on odczuwał niedogodności w postaci łzawienia oczu, ale jego
organizm przystosuje się do takich warunków i uruchomi fizjologiczne procesy
adaptacyjne,

−−−−

szkodliwe, zbyt wysokie stęŜenie pyłu w powietrzu moŜe stać się przyczyną choroby
zawodowej,

−−−−

niebezpieczne, wytworzą się warunki do samozapłonu, wtedy czynnik niebezpieczny
moŜe spowodować wypadek a w konsekwencji uraz ciała lub śmierć.

Zapylenie moŜe występować w stęŜeniu niŜszym (równym) NajwyŜszemu

Dopuszczalnemu

StęŜeniu

(NDS)

niewywołującym

adnych

ujemnych

skutków

u pracownika. Taka sytuacja nie stwarza zagroŜenia i powinniśmy do niej dąŜyć stosując
róŜne środki.

Czynnik niebezpieczny w procesie pracy to czynnik mogący spowodować, w przypadku
kolizyjnego zetknięcia się z nim, utratę zdrowia lub Ŝycia człowieka.

Rys. 1. Przykłady miejsc niebezpiecznych: a) sprzęgła tarczowego, b) koła zębatego,

c) napędu pasowego, d) koła zębatego i zębatki [5]

Rys. 2. Przykłady miejsc niebezpiecznych róŜnych mechanizmów: a) korbowodu, b) suwaka strugarki

poprzecznej, c) wystającego klina i wkrętu, d) ślimaka w obudowie, e) korby ręcznej [5]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W procesach pracy mogą wystąpić zagroŜenia:

–

spowodowane elementami ruchomymi i luźnymi (rys. 1),

–

spowodowane elementami ostrymi i wystającymi (rys. 2),

–

związane z przemieszczaniem się ludzi po terenie i drogach wewnątrzzakładowych oraz
drogach komunikacyjnych,

–

spowodowane poparzeniem o charakterze termicznym, chemicznym, w wyniku działania
prądu elektrycznego i skoncentrowanej energii promieniowania,

–

spowodowane poraŜeniem prądem elektrycznym,

–

spowodowane poŜarem i wybuchem.

Tabela 1. Czynniki materialne tworzące środowisko pracy

Rzeczowe

Fizyczne

Chemiczne

Biologiczne

maszyny,
narzędzia,
urządzenia,
pomieszczenie pracy,
stanowisko pracy.

hałas, wibracje,
mikroklimat,
oświetlenie,
zapylenie powietrza,
róŜne rodzaje promieniowania,
barwa.

pary,
gazy,
aerozole.

bakterie,
wirusy.

Czynniki fizyczne

Oświetlenie

Oświetlenie jest to taki dobór światła, aby przy uzyskanym natęŜeniu światła (tabela 2)

oczy  pracowały  przy  jak  najmniejszego  wysiłku.  NatęŜenie  to  zaleŜy  od  zastosowanego
rodzaju,  rozmieszczenia  i  liczby  źródeł  światła  oraz  od  sposobu  wykorzystania  światła
naturalnego poprzez usytuowanie stanowiska pracy w stosunku do okien i stosowania zasłon
lub Ŝaluzji.

Tabela 2. Wymagania oświetleniowe wybranych stanowisk pracy wg PN-EN 12464-1

Rodzaj czynności

(lx)

UGR

Kucie swobodne

200

Kucie matrycowe

300

Spawanie

300

Prace przy maszynach do obróbki
drewna

500

Zgrubna i średnia obróbka
mechaniczna

300

Precyzyjna obróbka mechaniczna,
szlifowanie

500

Trasowanie, kontrola

750

Wyrób narzędzi, wzorników,
mechanizmów precyzyjnych

1000

(lx) - średnie eksploatacyjne natęŜenie oświetlenia UGR

- wskaźnik poziomu oświetlenia przykrego

powodowanego bezpośrednio przez oprawy oświetleniowe; Ra - ogólny wskaźnik oddawania barw.

Wpływ oświetlenia na komfort pracy jest znaczny szczególnie tam, gdzie wymagana jest

koncentracja i duŜe skupienie uwagi przy wykonywaniu zadań o duŜych wymaganiach
wzrokowych. Na takich stanowiskach niedoświetlenie, wszelkiego typu zbędne refleksy
ś

wietlne, kontrasty oświetlenia i zbyt jaskrawe lampy pogarszają zdolność koncentracji,

samopoczucie,  powodują  zmęczenie  narządu  wzroku  a  nawet  wpływają  na  stan  zdrowia
pracowników. Niewłaściwe oświetlenie powoduje: szybsze zmęczenie, bóle głowy, łzawienie
i zaczerwienienie oczu,  zmniejszenie ostrości widzenia, wraŜliwości na kontrasty i szybkość
spostrzegania,  a  w  konsekwencji  na  zwiększenie  wypadkowości  i  obniŜenie  wydajności
pracy. Podstawowe parametry określające otoczenie świetlne podaje norma PN-EN 12464-1.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Są to:

−−−−

rozkład luminancji,

−−−−

natęŜenie oświetlenia,

−−−−

olśnienie,

−−−−

kierunkowość światła,

−−−−

oddawanie barw i postrzeganie barwy światła,

−−−−

migotanie,

−−−−

oświetlenie elektryczne uzupełniające światło dzienne.

Rozkład luminancji

Rozkład luminancji w polu widzenia wpływa na poziom adaptacji wzroku i tym samym

na widzialność zadania. Właściwie dobrana luminancja zapewnia ostrość widzenia, czułość
kontrastową i sprawność funkcji ocznych. Wygoda widzenia jest zapewniona poprzez
unikanie:

−−−−

zbyt wysokich luminancji, które mogą powodować wzrost olśnienia,

−−−−

zbyt wysokich kontrastów luminancji, które mogą powodować zmęczenie

−−−−

zbyt niskich luminancji i zbyt niskich kontrastów luminancji, przy których tworzy się
monotonne i niestymulujące środowisko pracy.

PowyŜsze wymagania powiązane są z adaptacyjnymi właściwościami wzroku ludzkiego.

W sytuacji zbyt zróŜnicowanej luminancji otoczenia oczy muszą się adaptować się do

róŜnych poziomów światła, co jest męczące.
NatęŜenie oświetlenia

Poziom natęŜenia oświetlenia i jego rozkład w polu zadania wzrokowego oraz jego

otoczeniu mają zasadniczy wpływ na to, jak szybko, bezpiecznie i wygodnie obserwator
dostrzeŜe i wykona zadanie wzrokowe.
Oświetlenie kierunkowe, modelowanie

Oświetlenie kierunkowe powinno być takie, aby nie tworzyły się ostre cienie, a kształty

obiektów  były  dobrze  postrzegane.  Modelowanie  oświetlenia  stosuje  się  w  celu  stworzenia
równowagi  między  światłem  rozproszonym  i  kierunkowym.  Jest  ono  waŜnym  kryterium
jakości oświetlenia praktycznie we wszystkich typach wnętrz. Ogólny wygląd wnętrza ulega
poprawie,  gdy  znajdujące  się  w  nim  elementy  konstrukcyjne,  osoby  i  przedmioty  są
oświetlone  w  taki  sposób,  Ŝe  ich  kształt  i  faktura  powierzchni  są  ukazane  wyraźnie
i przyjemnie.  Ma  to  miejsce,  gdy  światło  dociera  głównie  z  jednego  kierunku,  wówczas
cienie,  tworzą  się  bez  widocznego  nieładu.  Zastosowane  oświetlenie  nie  moŜe  być  jednak
zbytnio  kierunkowe,  bo  będzie  powodowało  ostre  cienie.  Nie  powinno  być  teŜ  zbyt
rozproszone, gdyŜ nie uzyska się wówczas efektów dobrego modelowania, a w konsekwencji
ś

rodowisko świetlne będzie nieciekawe i bez wyrazu.

Oddawanie barw

Do oświetlenia wnętrz, w których człowiek przebywa przez cały czas pracy, naleŜy

stosować  źródła  światła  zapewniające  mu  wygodę  i  dobre  samopoczucie,  przez  oddawanie
w sposób  naturalny  i  wierny  barw  przedmiotów  i  skóry  ludzkiej,  tak  by  oglądany  człowiek
wyglądał  atrakcyjnie  i  zdrowo.  Wskaźnik  oddawania  barw  –  Ra  obiektywnie  informuje
o właściwościach oddawania barw przez źródło światła. Wartością maksymalną Ra jest 100.
Wartość  Ra  maleje  wraz  ze  spadkiem  jakości  oddawania  barw.  Dlatego  teŜ  źródła  światła
o wskaźniku  oddawania  barw  niŜszym  niŜ  80  nie  mogą  być  stosowane  we  wnętrzach,  gdzie
ludzie pracują lub przebywają przez dłuŜszy czas.
Olśnieniem  nazywa  się  przebieg  procesu  widzenia,  przy  którym  występuje  odczucie
niewygody lub zmniejszenie zdolności rozpoznawania przedmiotów. Olśnienie (rys. 3) moŜe
być wywołane jaskrawym źródłem światła (olśnienie bezpośrednie) lub odbiciem tego źródła
od  powierzchni,  na  którą  patrzymy  (olśnienie  pośrednie).  Olśnienie  bezpośrednie  moŜna

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ograniczyć przez zastosowanie takich opraw oświetleniowych, które mają niską luminancję
w tych kątach, w których mogą być widziane przez obserwatora.

Rys. 3. Olśnienie na stanowisku pracy [oprac. własne]

Olśnienie odbiciowe moŜna zmniejszyć
poprzez:

−−−−

poprawne rozmieszczenie opraw
oświetleniowych i miejsc pracy,

−−−−

stosowaniem powierzchni matowych,

−−−−

ograniczeniem luminancji opraw,

−−−−

powiększeniem powierzchni
ś

wiecących oprawy,

−−−−

stosowaniem jasnego sufitu i jasnych
ś

cian.

Hałas to wszelkie niepoŜądane, nieprzyjemne, dokuczliwe, uciąŜliwe lub szkodliwe

dźwięki oddziaływujące na narząd słuchu i inne zmysły człowieka, przeszkadzające
w wykonywaniu czynności lub utrudniające wypoczynek.

Zjawisko hałasu występuje niemal w kaŜdym środowisku bytowania człowieka. Hałas,

charakteryzujący się wielką róŜnorodnością źródeł i powszechnością występowania, stanowi
zagroŜenie dla zdrowia człowieka i jest narastającym problemem społecznym.

Sygnały i informacje ze środowiska odbierane i przetwarzane przez narząd słuchu

docierają do człowieka w postaci fal akustycznych. Organ słuchu człowieka wykrywa zmiany
ciśnienia  ośrodka  powodowane  rozchodzeniem  się  fal  akustycznych  o  częstotliwościach
w zakresie  od  16  Hz  do  16  kHz.  Drgania  akustyczne  o  częstotliwościach  poniŜej  16  Hz  to
infradźwięki,  a  drgania  akustyczne  o  częstotliwościach  powyŜej  16  kHz  nazywane  są
ultradźwięki.  Fale  akustyczne  o  częstotliwości  16  Hz  do  20 000  Hz  (drgań  na  sekundę)
człowiek odbiera jako dźwięki słyszalne.

Dźwięki w zaleŜności od stopnia natęŜeniu i częstotliwości wpływają w sposób

pozytywny  lub  negatywny  na  stan  psychiczny  człowieka.  Dźwięki  mogą  przeszkadzać,
wywoływać  przykre  odczucia  słuchowe  i  oddziaływać  szkodliwie  na  zdrowie  ludzkie.  Ta
szkodliwość  wzrasta  ze  wzrostem  natęŜenia  dźwięku  i  zwiększeniem  częstotliwości.
ZagroŜenie  dla  zdrowia  człowieka  stanowią  wszystkie  rodzaje  dźwięków  (słyszalne,
ultradźwięki,  infradźwięki)  i  dlatego  teŜ  dla  kaŜdego  rodzaju  hałasu  są  ustalane
i wprowadzane  normatywy  higieniczne  określające  jego  dopuszczalne  wartości  na
stanowiskach pracy.

Dopuszczalny poziom hałasu w środowisku określa rozporządzenie Ministra Środowiska

z dnia 29 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr
178, poz. 1841), wartością równowaŜnego poziomu dźwięku A dla przedziału czasu
odniesienia.

Tabela 3. Fizjologiczne ubytki słuchu

Wiek człowieka

Ubytek słuchu

20 lat

1.3 dB

30 lat

7.4 dB

40 lat

12.7 dB

50 lat

18.0 dB

60 lat

27.4 dB

70 lat

36.7 dB

80 lat

44.0 dB

tabeli

przedstawiono

wartości

naturalnych ubytków słuchu (w zaleŜności
od

wieku

człowieka),

które

naleŜy

uwzględnić przy określaniu ubytku słuchu
kwalifikowanego

jako

zawodowe

uszkodzenie słuchu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skutki oddziaływania hałasu na organizm człowieka

Hałas działa na: narząd słuchu i na cały organizm człowieka. Działanie na narząd słuchu

to:

−−−−

czasowe lub trwałe obniŜenie progu słyszalności,

−−−−

zmiany patologiczne ucha,

−−−−

uszkodzenie mechaniczne narządu słuchu (przy 140 dB pęka błona bębenkowa w wyniku
działania duŜego ciśnienia akustycznego),

Hałas powoduje w organizmie ludzkim wiele efektów pozasłuchowych takich jak:

−−−−

zmianę rytmu oddychania,

−−−−

skurcz drobnych naczyń tętniczych, co powoduje zmianę ciśnienia tętniczego krwi,

−−−−

zakłócenia wzroku – ograniczenie pola widzenia i upośledzenie w odróŜnianiu barw,

−−−−

odruchowe napięcie mięśni,

−−−−

zmniejszenie funkcji wydalniczej ślinianek i błony śluzowej Ŝołądka, co upośledza
procesy trawienne oraz powoduje brak łaknienia,

−−−−

bezsenność, bóle i zawroty głowy,

−−−−

zmiany w funkcjonowaniu układu nerwowego – obniŜenie precyzji ruchów, wydłuŜanie
czasu reakcji prostej, przyspieszenie czasu odczuwania zmęczenia,

−−−−

zakłócenie pracy układu hormonalnego zwłaszcza nadnerczy i przysadki mózgowej,

−−−−

zaburzenia w przemianie węglowodorów, tłuszczów i białek,

−−−−

zwiększenie zawartości cukru we krwi.

Zakłócenie czynności psychicznych spowodowane oddziaływaniem hałasu moŜe być

przyczyną odczuwania niepokoju i lęku, wywołujących w niektórych sytuacjach agresję.

Społeczne skutki oddziaływania hałasu to między innymi:

−−−−

obniŜenie sprawności i chęci działania oraz wydajności pracy,

−−−−

negatywny wpływ na moŜliwość komunikowania się,

−−−−

obniŜenie sprawności uczenia się i nauczania,

−−−−

negatywny wpływ na kształtowanie się i rozwój umysłowy dzieci,

−−−−

powodowanie lokalnych napięć i kłótni między ludźmi,

−−−−

zwiększenie negatywnych uwarunkowań w pracy i komunikacji, powodujących wypadki,

−−−−

rosnąca liczba osób z obniŜoną słyszalnością.

Czynniki chemiczne

Czynniki chemiczne w środowisku pracy to substancje i preparaty, które w zaleŜności od

stęŜenia  i  innych  warunków  panujących  na  stanowisku  pracy  mogą  być  niebezpieczne  lub
szkodliwe  dla  człowieka.  (tabela  5b).  Substancje  te  w  warunkach  naraŜenia  zawodowego
mogą,  być  wchłaniane  przez  drogi  oddechowe,  skórę  i  błony  śluzowe  oraz  przewód
pokarmowy. Kiedy dawka wchłoniętych przez organizm substancji chemicznych przewyŜsza
określone  granice,  wtedy  następuje  zatrucie.  Zatrucia  ze  względu  na  dynamikę  przebiegu,
mechanizm oraz działanie substancji chemicznej na organizm, dzielimy na:

−−−−

ostre o duŜej dynamice objawów klinicznych (wysoka temperatura, omdlenia, wymioty,
utrata przytomności),

−−−−

podostre, szkodliwe zmiany w organizmie występują w sposób mniej gwałtowny,

−−−−

przewlekłe szkodliwe zmiany w organizmie postępują wolno, początkowo prawie
niezauwaŜalnie mogą się objawić nawet po kilku latach.

Reakcja

organizmu

substancję

chemiczną

zaleŜy

jej

właściwości

fizykochemicznych, drogi wchłaniania, dawki, ogólnego stanu zdrowia, odŜywiania, płci,
wieku osoby naraŜonej i od czynników zewnętrznych: temperatury, okresu naraŜenia,
wilgotności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gdy organizm jest naraŜony na dwie lub więcej substancji chemicznych, ich działanie

moŜe być:

−−−−

niezaleŜne – łączny efekt działania pozostaje taki sam, jak w przypadku naraŜenia na
kaŜdą substancję osobno, poniewaŜ substancje te mają róŜne mechanizmy działania,

−−−−

sumujące (addytywne) – gdy substancje posiadają takie same mechanizmy działania,

−−−−

synergistyczne, gdy następuje nasilenie działania toksycznego jednej substancji przez
drugą,

−−−−

antagonistyczne, gdy następuje osłabienie lub zniesienie toksycznego działania jednej
substancji przez drugą.

Substancja
szkodliwa

Substancja
toksyczna

Substancja
wybuchowa

Substancja
utleniająca

Produkt
niebezpieczny
dla środowiska

Rys. 4. Wybrane znaki i symbole oznaczające kategorie bezpieczeństwa [opracowanie własne]

Czynniki chemiczne klasyfikuje się wg następujących kategorii: skrajnie łatwo palne,

wysoce łatwo palne, wybuchowe, utleniające, bardzo toksyczne, toksyczne, szkodliwe, Ŝrące,
draŜniące, uczulające, rakotwórcze, mutagenne, działające szkodliwie na rozrodczość,
niebezpieczne dla środowiska (rys. 4).

Pyły przemysłowe

Pyły przemysłowe są to cząstki ciał stałych, powstałe w wyniku procesów

technologicznych,

rednicy ziaren do 100 µm, które mogą przez pewien czas pozostawać

w stanie zawieszonym w rozpraszającym je powietrzu.

Tabela 4. Źródła emisji pyłów w pomieszczeniach pracy

Przykładowe procesy

wytwarzania

i przemieszczania

produktów

obróbki

materiałów

w których pył jest

czynnikiem

roboczym

pylenia

bezpośredniego

pylenia

wtórnego

mielenie,
kruszenie przesiewanie,
mieszanie,
transport ciał sypkich.

skrawanie,
ostrzenie,
szlifowanie,
polerowanie,
spawanie i cięcie,
spalanie.

malowanie
natryskowe,
metalizacja,
grafitowanie,
ochrona roślin.

niezwiązanego
z procesami
technologicznymi:
zanieczyszczenie
atmosfery,
utlenianie.

unoszenie się
pyłów
z powierzchni
maszyn,
ś

cian,

podłogi.

Pyły są jednym z podstawowych zagroŜeń występujących w przemyśle. (tabela 4, 5)

Działanie  pyłów  na  organizm  ludzki  moŜe  być  przyczyną  chorób  zawodowych.  Stopień
szkodliwości  oddziaływania  pyłu  przemysłowego  na  organizm  ludzki  i  dobór  środków
ochrony zbiorowej i indywidualnej zaleŜy od następujących parametrów:

−−−−

rodzaju i własności pyłów wynikających z własności substancji, z których powstały,

−−−−

wielkości poszczególnych cząstek, respirabilne o średnicy poniŜej 7

m mogą

przedostawać się do obszaru wymiany gazowej płuc i zalegać tam przez dłuŜszy okres,

−−−−

jego stęŜenia w powietrzu,

−−−−

czasu naraŜenia pracownika,

−−−−

rozpuszczalności pyłu w płynach ustrojowych człowieka,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−−−−

kształtu cząstek zaleŜnego od ich struktury krystalicznej,

−−−−

zawartości wolnej krystalicznej krzemionki, powodującej rozwój tkanki łącznej i zmiany
nowotworowe w płucach,

−−−−

właściwości wybuchowe,

−−−−

ładunek elektrostatyczny.

Tabela 5a. Klasyfikacja oddziaływania biologicznego pyłów ze względu na średnicę cząstek

Średnica

cząstek (

µµµµ

Zdolność cząstek do przenikania

i zatrzymywania się w płucach człowieka

Skutki zdrowotne

Do 0,2
(ultrapyły)

Zdolne do przenikania i zatrzymywania się w płucach.

Pylica (róŜne odmiany), rak

dróg oddechowych.

0,2–5,0

Z łatwością przenikają do płuc i często w nich występują.

Zmiany chorobowe

w płucach, rozedma płuc.

5,0–10,0

Mogą przenikać do płuc, ale występują w nich rzadko.

Przewlekłe obrzęki, kaszel,

zapalenie płuc, astma.

10,0–50,0

Zazwyczaj nie przenikają do płuc, zatrzymują się w górnych
drogach oddechowych i oskrzelach, skąd są wydalane.

Astma, uczulenia, zapalenie

oskrzeli, kaszel.

Ponad 50,0

Nie przenikają do płuc, zatrzymują się w górnych drogach
oddechowych i oskrzelach, skąd z łatwością są wydalane.

PodraŜnienia, uczulenia.

Tabela 5b. ZagroŜenia występujące podczas montaŜu i naprawy sprzętu optycznego

Czynniki środowiska pracy i oraz ich moŜliwe skutki dla zdrowia

Czynniki mogące powodować

wypadki:

Czynniki fizyczne:

Czynniki chemiczne i pyły:

−−−−

urządzenia mechaniczne –
moŜliwość urazów palców i dłoni,

−−−−

ostre narzędzia i stłuczone szkło –
moŜliwość urazów w wyniku
ukłucia, przecięcia, przekłucia,

−−−−

odłamki szkła powstające podczas
szlifowania - moŜliwość urazów
oczu,

−−−−

gorące powierzchnie, gorąca para
wodna – moŜliwość poparzeń,

−−−−

czynność umieszczania soczewek
okularowych w oprawki i inne,
podobne operacje – moŜliwość
urazów w wyniku przyszczypnięcia
palców,

−−−−

rozpuszczalniki zawarte w klejach
i środkach czyszczących –
moŜliwość podraŜnienia skóry,

−−−−

prąd elektryczny – moŜliwość
poraŜenia w przypadku wadliwie
działającego sprzętu elektrycznego.

−−−−

niedostateczne
oświetlenie, zwłaszcza
w pomieszczeniach bez
naturalnego oświetlenia
– moŜliwość pogorszenia
ostrości wzroku,

−−−−

szkodliwe dla zdrowia
"światło niebieskie" –
moŜliwość negatywnych
skutków zdrowotnych
w przypadku pracy
z oftalmoskopem
Promieniowanie
laserowe – moŜliwość
napromieniowania
Promieniowanie
ultrafioletowe –
moŜliwość uszkodzenia
skóry i oczu,

−−−−

halas.

−−−−

dymy środków chemicznych
uŜywanych do barwienia szkieł –
moŜliwość zatrucia oraz chorób układu
oddechowego,

−−−−

dymy powstające podczas procesu
lutowania – moŜliwość chorób układu
oddechowego Rozpuszczalniki i inne
substancje chemiczne w postaci par -
moŜliwość podraŜnienia błon
ś

luzowych, skóry, powstania astmy jak

równieŜ chorób zatok i nosa,

−−−−

substancje chemiczne takie jak kleje
(zwłaszcza na bazie Ŝywic
epoksydowych), rozpuszczalniki,
detergenty, środki antyseptyczne, leki,
preparaty uŜywane do barwienia szkieł
– moŜliwość chorób skóry, w tym
uczuleniowych Lateks - moŜliwość
uczulenia (wstrząsu, astmy, zapalenia
skóry) w zetknięciu z lateksowymi
rękawicami lub innymi lateksowymi
materiałami medycznymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Na czym polega róŜnica między oddziaływaniem czynników szkodliwych, uciąŜliwych
i niebezpiecznych, na pracownika w środowisku pracy?

Na czym polega szkodliwe oddziaływanie hałasu na organizm ludzki?

W jaki sposób klasyfikuje się substancje chemiczne ze względu na kategorię
niebezpieczeństwa?

Jakie zagroŜenia powoduje pył powstający podczas obróbki szkła?

Jakie miejsca niebezpieczne moŜesz wskazać w sprzęgle tarczowym?

Jakie zagroŜenia mogą wystąpić podczas montaŜu i naprawy sprzętu optycznego?

4.2.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ dopuszczalny poziom hałasu na róŜnych stanowiskach pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

podać na podstawie normy dopuszczalny poziom hałasu na stanowiskach znajdujących
się w:

−−−−

kabinie bezpośredniego sterowania bez łączności telefonicznej,

−−−−

pomieszczeniu do wykonywania prac precyzyjnych,

−−−−

biurze projektowym,

określić skutki przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu na kaŜdym z tych
stanowisk.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−−−−

karta ćwiczeń,

−−−−

PN-N-01307:1994.

Ćwiczenie 2

Opisz zagroŜenia występujące na stanowisku pracy przedstawionym na rysunku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film „Czynniki szkodliwe i niebezpieczne w środowisku pracy”,

odpowiedzieć na następujące pytania:

−−−−

Jakie zagroŜenia występują na stanowisku przedstawionym na rysunku?

−−−−

Dlaczego spoŜywanie posiłków i napojów w miejscach, gdzie stosuje się substancje
chemiczne jest niebezpieczne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rysunek do ćwiczenia 3 [1, s. 17]

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−−−−

karta ćwiczeń.

4.2.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

rozpoznać zagroŜenia występujące w środowisku pracy?

określić miejsca niebezpieczne w róŜnych mechanizmach?

określić dopuszczalny poziom hałasu na róŜnych stanowiskach
pracy?

określić obowiązki pracodawcy związane z wymaganiami bhp
dotyczące stanowisk naraŜonych na działanie hałasu?

określić od jakich czynników zaleŜy reakcja organizmu na substancję
chemiczną?

określić zagroŜenia występujące podczas montaŜu i naprawy sprzętu
optycznego?

określić podstawowe parametry określające otoczenie świetlne?

określić zagroŜenia występujące przy obróbce szkła?

określić na czym polega róŜnica w oddziaływania biologicznym
pyłów o róŜnej średnicy cząstek?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.

Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy

4.3.1.

Materiał nauczania

Ustawy, rozporządzenia i normy zawierają wymagania zapewniające bezpieczeństwo

i higienę pracy między innymi w zakresie:

−−−−

obiektów budowlanych i pomieszczeń pracy,

−−−−

ochrony przeciwpoŜarowej,

−−−−

maszyn i innych urządzeń technicznych,

−−−−

eksploatacji instalacji i urządzeń elektroenergetycznych,

−−−−

urządzeń ciśnieniowych,

−−−−

urządzeń transportowych,

−−−−

substancji chemicznych oraz procesów pracy szczególnie szkodliwych dla zdrowia lub
niebezpiecznych,

−−−−

wentylacji,

−−−−

ogrzewnictwa,

−−−−

obróbki metali,

−−−−

obróbki drewna,

−−−−

sprzętu ochrony osobistej,

−−−−

narzędzi ręcznych o napędzie elektrycznym.

Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące pomieszczeń pracy i pomieszczeń
higieniczno-sanitarnych

Zgodnie z § 20

rozporządzenia

Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września

1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy:
1)

wysokość pomieszczenia stałej pracy nie moŜe być mniejsza niŜ:
3 m w świetle – jeŜeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia;
3,3 m w świetle – jeŜeli w pomieszczeniu prowadzone są prace powodujące
występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia.

Wysokość pomieszczeń, o których mowa w ust. 1, moŜe być obniŜona w przypadku
zastosowania klimatyzacji – pod warunkiem uzyskania zgody państwowego
wojewódzkiego inspektora sanitarnego.

Wysokość określona w ust. 1 pkt 1 moŜe być zmniejszona do 2,5 m w świetle:

−

jeŜeli w pomieszczeniu zatrudnionych jest nie więcej niŜ 4 pracowników, a na
kaŜdego z nich przypada co najmniej po 15 m

wolnej objętości pomieszczenia lub

−

w pomieszczeniu usługowym lub produkcyjnym drobnej wytwórczości mieszczącym
się w budynku mieszkalnym, jeŜeli przy wykonywanych pracach nie występują pyły
lub substancje szkodliwe dla zdrowia, hałas nie przekracza dopuszczalnych wartości
poziomu dźwięku w budynkach mieszkalnych, określonych w Polskich Normach,
a na jednego pracownika przypada co najmniej 15 m

wolnej objętości

pomieszczenia (do 2,2 m w świetle – w dyŜurce, portierni, kantorze, kiosku
ulicznym, dworcowym i innym oraz w pomieszczeniu usytuowanym na antresoli
otwartej do większego pomieszczenia).

Wysokość pomieszczenia czasowej pracy nie moŜe być mniejsza niŜ:

−−−−

2,2 m w świetle – jeŜeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla
zdrowia;

−−−−

2,5 m w świetle – jeŜeli w pomieszczeniu prowadzone są prace powodujące
występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pomieszczenia higieniczno-sanitarne w zakładzie pracy to: ustępy, szatnie odzieŜy

własnej pracowników, szatnie odzieŜy roboczej i ochronnej, umywalnie i pomieszczenia
z natryskami, pomieszczenia do wypoczynku, prania, odkaŜania, suszenia i odpylania odzieŜy
roboczej i ochronnej, pomieszczenia do ogrzewania się pracowników, jadalnie.

Pomieszczenia higieniczno-sanitarne powinny znajdować się w budynku, w którym

odbywa  się  praca,  albo  w  budynku  połączonym  z  nim  obudowanym  przejściem,  które
w przypadku  przechodzenia  z  ogrzewanych  pomieszczeń  pracy  powinno  być  równieŜ
ogrzewane  (wymóg  ten  nie  dotyczy  pomieszczeń  higieniczno  sanitarnych  dla  pracowników
zatrudnionych na otwartej przestrzeni poza terenem zakładu pracy).

Wymagania ergonomii w organizacji stanowiska pracy

Ergonomia (z greckiego: ergon – praca; nomos – prawo, zasada) jest dziedziną wiedzy

zajmującą  się  przystosowaniem  maszyn,  urządzeń  technicznych,  narzędzi,  stanowisk
roboczych  i fizycznego  środowiska  pracy  do  psychofizycznych  cech,  moŜliwości  i  potrzeb
człowieka.  Ergonomia  w  odróŜnieniu  od  ochrony  pracy  i  bezpieczeństwa  pracy  zajmuje  się
nie  tylko  zabezpieczeniem  pracownika  przed  chorobami  zawodowymi  i  wypadkami,  lecz
takŜe przed uciąŜliwościami oraz przemijającymi zaburzeniami w pracy niektórych narządów
człowieka.

Higiena pracy jest to działanie zmierzające do uchronienia pracownika od utraty

zdrowia, co moŜe nastąpić w wyniku oddziaływania róŜnych czynników związanych
z charakterem pracy oraz materialnym i społecznym środowiskiem pracy.

Ergonomia jest typową gałęzią wiedzy interdyscyplinarnej, łączy, bowiem elementy nauk

o człowieku oraz nauk techniczno-organizacyjnych takich jak: fizjologia pracy, medycyna
pracy, socjologia pracy, psychologia pracy, organizacja pracy, pedagogika pracy,
antropologia, urbanistyka, inŜynieria budownictwa, inŜynieria transportu, inŜynieria maszyn,
technologia, ochrona środowiska, estetyka, bionika, prawo.

Dostosowanie stanowiska pracy do cech psychofizycznych pracownika wymaga analizy

między innymi następujących elementów:

−−−−

przestrzeni pracy, która powinna zapewniać wygodny i bezpieczny dostęp do maszyny,
materiałów i narzędzi oraz takie rozmieszczenie materiałów i narzędzi, aby zapewnić
ustaloną kolejność ruchów,

−−−−

pozycji  przy  pracy,  zajmowanej  podczas  wykonywania  róŜnych  czynności
zawodowych,  która  powinna  w  jak  najmniejszym  stopniu  powodować  obciąŜenie
statyczne mięśni,

−−−−

siedzisk i mebli profesjonalnych, które powinny zapewniać prawidłową pozycję ciała
przy pracy w pozycji siedzącej,

−−−−

aktywności ruchowej, ograniczonej przez zastosowanie maszyn wyręczających
człowieka nie tylko przy cięŜkiej pracy fizycznej, ale takŜe przy pracach wymagających
niewielkiego wysiłku fizycznego, co w efekcie prowadzi do zagroŜenia zdrowia
pracownika,

−−−−

monotonii i monotypii pracy, ograniczającej naturalną mięśniową ruchliwość człowieka
przy jednoczesnym jednostronnym obciąŜeniu niektórych grup mięśni,

−−−−

wpływu czynników środowiska pracy (hałasu, oświetlenia i róŜnego rodzaju
promieniowania, zapylenia powietrza, mikroklimatu).

Ergonomia postawy przy pracy

Zasadniczymi postawami ciała przy pracy są postawy: stojąca i siedząca.

Najkorzystniejsze, szczególnie, gdy praca charakteryzuje się małą ruchliwością, jest takie
zaprojektowanie stanowiska i procesu pracy, aby pracownik mógł przyjmować pozycję
naprzemienną: siedząco-stojącą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podczas wykonywania prac w pozycji stojącej, wysokość płaszczyzny stanowiska pracy

uzaleŜniona jest od rodzaju wykonywanej pracy. Dla lekkiej pracy montaŜowej lub kontroli
produktu wysokość ta powinna być wyŜsza niŜ dla prac wymagających manipulowania
cięŜkimi przedmiotami. (rys. 5)

Rys. 5. Organizacja stanowiska pracy człowieka w pozycji stojącej (męŜczyzny) – według Stiera [7, s. 122]

A – poziom urządzeń kontrolno-pomiarowych, które naleŜy obserwować, B – wysokość, na jakiej powinny

znajdować się narzędzia podczas pracy maszyny, C – wysokość wykonywania prac ręcznych bez potrzeby

dokładnej kontroli wzrokowej, ze swobodą ruchu, D – poziom wykonywania pracy przy manipulowaniu

cięŜkimi przedmiotami

Rys. 6. Podnoszenie cięŜarów: a) – niewłaściwe trzymanie przedmiotu prowadzi do zwiększenia statycznego

obciąŜenia mięśniowego obu ramion, b) – właściwy sposób dźwigania

[3 s. 118]

Na wielkość obciąŜenia na człowieka przy podnoszeniu cięŜarów ma wpływ nie tylko

masa podnoszonego przedmiotu, ale takŜe pozycja ciała przyjmowana podczas tej czynności
(rys. 6, 7, 8, 9).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 7. Właściwe dźwiganie zapobiega wypadkom uszkodzenia kręgosłupa w pracy. a) – dźwiganie przedmiotu

o masie 25 kg przy wyprostowanych kolanach obciąŜa kręgosłup 550 kg; b) – przedmiot umieszczony nieco

bliŜej stóp w przysiadzie obciąŜa kręgosłup 300 kg; c) – właściwa pozycja przy dźwiganiu tego cięŜaru

obciąŜa kręgosłup tylko 150 kg [3 s. 122]

Stanowiska pracy w pozycji siedzącej

Pozycja siedząca jest zalecana na stanowiskach, na których praca stawia niewielkie

wymagania  siłowe,  gdzie  nie  jest  konieczne  przemieszczanie  się  pracownika,  natomiast
wymagana  jest  znaczna  precyzja  ruchów  o  optymalnym  zasięgu.  Typowymi  stanowiskami
pracy  w  tej  pozycji  są  stanowiska  montaŜu  ręcznego,  stanowiska  operatorów,  dyspozytorzy,
stanowiska pracy umysłowej i biurowej.

Pozycja siedząca jest najmniej męczącą, ale wiąŜe się z nią kilka istotnych uciąŜliwości:

−−−−

mięśnie utrzymujące pozycję ciała są poddane obciąŜeniu statycznemu (obciąŜenie
uznane za szczególnie niekorzystne),

−−−−

monotypowość ruchów i czynności,

−−−−

obciąŜenie wzroku,

−−−−

stres psychospołeczny.
ObciąŜenia i uciąŜliwości spowodowane przyjmowaniem pozycji siedzącej stanowią

przyczynę szeregu dolegliwości zdrowotnych i schorzeń takich jak:

−−−−

bóle mięśni obciąŜonych czynnościami zawodowymi lub utrzymywaniem pozycji ciała,

−−−−

ograniczenia ruchowe wywołane sztywnieniem mięśni i bólami,

−−−−

zmiany zwyrodnieniowe stawów kręgosłupa,

−−−−

drętwienie, mrowienie i bóle nóg związane z zaburzeniami krąŜenia krwi w naczyniach
krwionośnych podudzi,

−−−−

zmęczenie wzroku.
Zachowanie prawidłowej pozycji siedzącej przy pracach lekkich wymaga, aby:

−−−−

cięŜar ciała spoczywał głównie na guzach kulszowych, górnej części ud i na stopach,

−−−−

przy pewnych rodzajach pracy cięŜar ciała moŜe być częściowo przenoszony na lędźwie
i częściowo na przedramię,

−−−−

stopy całą powierzchnią opierały się na podnóŜku, kąt między podudziem a stopą nie
powinien być mniejszy niŜ 90°,

−−−−

uda i podudzia tworzyły równieŜ kąt nie niniejszy niŜ 90°,

−−−−

głowa mogła być lekko pochylona do przodu; odległość oczu od pola pracy lub
obrabianego przedmiotu powinna wynosić 30 do 40 cm.

Przy długotrwałej pracy z komputerem mogą wystąpić nawet u bardzo młodych ludzi:

syndrom  RSI  (Repetitive  Strain-Injury  Syndrom)  –  zespół  urazów  wynikających
z chronicznego  przeciąŜenia  organizmu;  objawia  się  przewlekłymi  bólami  ramion,
przedramion, przegubów i dłoni,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

syndrom  SBS  (Sick-Building  Syndrome)  –  odczuwalne  trudności  w  oddychaniu
powodowane  ciągłym  przebywaniem  w  klimatyzowanych  pomieszczeniach,  spotęgowane
dodatkowo  oparami  substancji  chemicznych  pochodzących  z  mebli  i  tworzyw  sztucznych,
zapachami  tuszów  stosowanych  w  urządzeniach  drukujących,  ozonem  pochodzącym
z drukarek laserowych,
stres  psychologiczny  –  uczucie  ciągłego  napięcia  wynikającego  z  łącznego  oddziaływania
wszystkich uciąŜliwości związanych z pracą przy stanowisku komputerowym.

Rys.  8.  Nieprawidłowe  dźwiganie  cięŜaru  moŜe
doprowadzić  do  szkodzenia  wiązadeł  kręgosłupa
i  tzw.  jądra  galaretowatego,  znajdującego  się  między
kręgami.  Uszkodzenie  wiązadeł  i  galaretowatego  jądra
nastąpiło w przestrzeni międzykręgowej „Z” [3, s. 123]

Rys.

Prawidłowe,

doraźne

podnoszenie

przedmiotu o masie nie większej niŜ 50 kg
równomiernie uciska kolumnę kręgosłupa, a ciśnienie
równomiernie rozkłada się na „amortyzujące”
powierzchnie międzykręgowe „D” [3, s. 123]

ZagroŜenia występujące przy pracy z komputerem ogranicza się poprzez zastosowanie

zasad ergonomii przy pracy zawartych w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach
wyposaŜonych w monitory ekranowe.

Czynniki ergonomiczne, psychospołeczne i związane z organizacją pracy montaŜu
i naprawą sprzętu optycznego i optoelektronicznego to:

−−−−

wymuszona pozycja ciała w czasie pracy (siedząca, w przodopochyleniu), wykonywanie
czynności powtarzalnych – moŜliwość dolegliwości bólowych wynikających
z przeciąŜenia układu mięśniowo-szkieletowego,

−−−−

powtarzające się urazy w obrębie nadgarstka – moŜliwość powstania zespołu cieśni
nadgarstka,

−−−−

bezpośredni kontakt z klientami– moŜliwość stresu psychicznego.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

W jakich dokumentach prawnych zawarte są wymagania zapewniające bezpieczeństwo
i higienę pracy?

Od czego wymagania bhp uzaleŜniają są parametry pomieszczeń?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jaki jest najkorzystniejszy sposób, ze względu na przyjmowaną pozycję, zaprojektowania
stanowiska i procesu pracy, przy pracach charakteryzujących się małą ruchliwością?

W jaki sposób naleŜy prawidłowo podnosić cięŜary?

Jakie uciąŜliwości związane są z wykonywaniem pracy w pozycji siedzącej?

Na czym polega prawidłowy sposób siedzenia przy wykonywaniu lekkich prac
montaŜowych?

4.3.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ, na podstawie wyników pomiarów podanych w tabeli, czy warunki pracy

w pomieszczeniu o wymiarach 14 m x 25 m i wysokości 5 m, w którym pracuje jedną zmianę
6 pracowników, wykonujących precyzyjną obróbkę mechaniczną,

są zgodne z wymaganiami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z treścią materiału nauczania 4.3.1

zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi oświetlenia pomieszczeń pracy (tabela 3
w materiale nauczania 4.2.1),

zapoznać

się

wymaganiami

dotyczącymi

natęŜenia

dźwięku

zawartymi

w rozporządzeniu

w sprawie bhp przy pracach związanych z naraŜeniem na hałas,

zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi temperatury pomieszczenia pracy zawartymi
w rozporządzeniu,

w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

ocenić czy warunki pracy w są zgodne z wymaganiami,

wpisać dane z zadania do tabeli,

wpisać wymaganie dotyczące kaŜdego z podanych czynników,

dokonać oceny spełnienia wymagań bhp w tabeli wg wzoru dotyczącego pyłów.

Tabela do ćwiczenia 1

Lp.

Warunki pracy

Ocena

Czynnik

Dane z pomiaru

Wymagania Wymagania

NatęŜenie oświetlenia

520 lx

500 lx

spełnione

Współczynnik równomierności

0,50

Temperatura

Poziom natęŜenia dźwięku exp. 8 h 93 dB

Powierzchnia pomieszczenia

Wysokość pomieszczenia

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−−−−

karta ćwiczeń,

−−−−

rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

−−−−

rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z naraŜeniem na hałas lub
drgania mechaniczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Określ dopuszczalne wartości masy przemieszczanych przedmiotów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w Internecie rozporządzenie Ministra Pracy i polityki Społecznej z dnia
14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach
transportowych (Dz. U. z roku 2000 r. Nr 26, poz. 313 ze zmianami),

określić, dopuszczalne masy przemieszczanych przedmiotów przy podanych sytuacjach,

wpisać określone dane do tabeli.

Tabela do ćwiczenia 2

Lp.

Przemieszczanie przedmiotów

Masa nie moŜe
przekraczać kg

przez męŜczyznę przy pracy stałej

przez męŜczyznę przy pracy dorywczej

przez męŜczyznę przy przetaczaniu ręcznie przedmiotów po terenie poziomym

zespołowo przez męŜczyzn przy pracy stałej

zespołowo przez męŜczyzn przy pracy dorywczej

przez kobietę przy pracy stałej

przez kobietę przy pracy dorywczej

przez kobietę przy pracy przy przewoŜeniu na taczkach 2-kołowych

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−−−−

komputer z dostępem do Internetu,

−−−−

karta ćwiczeń.

Ćwiczenie 3

Zorganizuj stanowisko komputerowe zgodnie z zasadami bhp i ergonomii pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wykonać polecenia zamieszczone w przedstawionych poniŜej etapach,

zastosować zmiany, które zmniejszą uciąŜliwość pracy na tym stanowisku,

odpowiedzieć w arkuszu ćwiczeniowym na następujące pytania:
–

Jakie uciąŜliwości wiąŜą się z wykonywaniem pracy na stanowisku komputerowym?

–

Jakie problemy zdrowotne mogą wystąpić u osób pracujących przez kilka lat na
stanowisku komputerowym?

–

W jaki sposób moŜemy zmniejszyć lub wyeliminować uciąŜliwości na stanowisku
komputerowym?

zapoznać się z treścią Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia
1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach
wyposaŜonych w monitory ekranowe i odpowiedz na następujące pytania:
–

Jaki jest cel zaleceń zawartych w rozporządzeniu w sprawie bezpieczeństwa
i higieny pracy na stanowiskach wyposaŜonych w monitory ekranowe?

–

Czy twoje stanowisko komputerowe powinno spełniać wymagania tego
rozporządzenia?

–

W jaki sposób moŜesz wykorzystać rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa
i higieny pracy na stanowiskach wyposaŜonych w monitory ekranowe do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zmniejszenia uciąŜliwości występujących przy pracy na Twoim stanowisku
komputerowym?

–

Czy wszystkie punkty rozporządzenia mają zastosowanie do Twojego stanowiska?

–

Jaki prosty przyrząd pomiarowy będziesz musiał zastosować przy analizie
ergonomicznej Twojego stanowiska komputerowego?

–

W jaki sposób dokonasz analizy punktów, które dotyczą wygody uŜytkowania?

ustalić punkty zamieszczone w załączniku do rozporządzenia, według których będziesz
analizował poszczególne elementy Twojego stanowiska komputerowego,

skonsultować wybór z nauczycielem,

wpisać wybrane punkty zamieszczone w załączniku do rozporządzenia do tabeli
w arkuszu ćwiczeń,

dokonać oględzin i pomiarów odległości, analizowanego stanowiska,

wpisać znak X: w rubryce TAK, jeśli wymaganie podane w rozporządzeniu jest spełnione
a w rubryce NIE, jeśli wymaganie nie jest spełnione,

10)

wpisać, po rozpatrzeniu wszystkich wybranych punktów zamieszczonych w załączniku
do rozporządzenia, do arkusza ćwiczeniowego treść wniosków, (jakie zmiany powinny
być wprowadzone a jeśli wszystkie wymagania są spełnione, Ŝe stanowisko nie wymaga
zmian),

11)

przedstawić propozycje zmian nauczycielowi,

12)

przeprowadzić podobną analizę w domu na swoim stanowisku komputerowym,

13)

sprawdzić po dokonaniu zmian czy będzie Ci się wygodniej pracowało,

14)

zapisać wnioski z pracy w domu w arkuszu ćwiczeniowym.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−−−−

karta ćwiczeń,

−−−−

Dziennik Ustaw z roku 1998 Nr 148, poz. 973,

−−−−

stanowisko komputerowe, na którym pracuje uczeń,

−−−−

liniał z dokładnością pomiaru 1 mm.

4.3.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić wymagania bhp dotyczące pomieszczeń pracy?

określić wymagania bhp dotyczące pomieszczeń higieniczno-
sanitarnych?

rozpoznać zagroŜenia związane z wykonywaną pracą oraz
przeciwdziałać im?

zorganizować bezpieczne i ergonomiczne stanowisko pracy
z monitorem komputerowym?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.

Ogólne zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych

warunków pracy

4.4.1.

Materiał nauczania

Polski system prawa pracy stawia na równi z normami prawnymi – zasady

bezpieczeństwa i higieny pracy. Tę równość głosi kodeks pracy jak i ustawa o Państwowej
Inspekcji Pracy. NajwaŜniejsze zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków
pracy to:
1.

Zasada stosowania środków słuŜących zapewnieniu bezpiecznej i higienicznej pracy

−−−−

budowa maszyn i urządzeń całkowicie bezpiecznych dla człowieka,

−−−−

uŜywanie przez pracowników odzieŜy ochronnej i sprzętu ochrony osobistej,

−−−−

wszechstronne przygotowanie pracownika do wykonywania określonej pacy,

−−−−

urządzanie pomieszczeń pracy zapewniające zgodne z normami oświetlenie,
mikroklimat i inne warunki fizyczne oraz chemiczne, rozmieszczenie w nich maszyn
i urządzeń zapewniające odpowiednio szerokie przejścia i drogi transportowe,

−−−−

przystosowanie do potrzeb pracownika róŜnorodnych czynników psychospołecznych
ś

rodowiska (kultura stosunków międzyludzkich, motywacja do pracy),

−−−−

doskonalenie technologii pod kątem obniŜania natęŜenia czynników szkodliwych
i uciąŜliwych w środowisku pracy,

Zasada informowania pracownika o istniejących zagroŜeniach: szkolenia i umieszczanie
w miejscach zagroŜenia znaków ostrzegających (rys. 10, 11).

Zasada zachowania przez pracownika ostroŜności, wykorzystania doświadczenia
Ŝ

yciowego do bezpiecznego wykonywania zadań czy sprawdzonych sposobów

racjonalnego wykonywania prostych czynności.

Rys. 10. Wybrane znaki ostrzegające przed czynnikami szkodliwymi i uciąŜliwymi, stosowane na stanowiskach
pracy: ostrzeŜenie przed:

niebezpieczeństwem zatrucia substancjami toksycznymi; b) substancjami Ŝrącymi;

c)  substancjami  radioaktywnymi  i  promieniowaniem  jonizującym;  d)  urządzeniami  do  transportu  poziomego;
e) poraŜeniem prądem elektrycznym; f) silnym polem magnetycznym; g) promieniowaniem laserowym; h) śliską
nawierzchnią;  i)  promieniowaniem  niejonizującym,  j)  ogólny  znak  ostrzegawczy,  ostrzeŜenie,  ryzyko
niebezpieczeństwa;  k)  nie  dotykać;  l)  nieupowaŜnionym  wstęp  wzbroniony;  m)  zakaz  wnoszenia  przedmiotów
z metali magnetycznych; n) zakaz wstępu dla osób z elektrostymulatorami serca

Strefa niebezpieczna

Strefa
zagroŜenia

Strefa pośrednia

Strefa
bezpieczna

ródło promieniowania

elektromagnetycznego

Rys. 11. Znaki ostrzegawcze stosowane do określenia stref ochronnych

w otoczeniu źródła pola elektromagnetycznego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na kaŜdym stanowisku pracy istnieją specyficzne dla niego zagroŜenia i oprócz ogólnych

zasad bhp pracownik obowiązany jest do przestrzegania przepisów bezpieczeństwa zawartych
w instrukcji stanowiskowej bhp. Regulaminy i instrukcje pracy zawierają zbiór zasad bhp,
oraz wybranych norm prawnych.

ZagroŜenia mechaniczne

ZagroŜenie mechaniczne jest definiowane przez normę europejską EN 292 jako

oddziaływanie wszelkich czynników fizycznych, które mogą być przyczyną urazów
powodowanych mechanicznym działaniem części maszyn, narzędzi, przedmiotów
obrabianych lub wyrzucanych materiałów stałych albo płynnych.

Metody likwidacji lub ograniczanie zagroŜeń mechanicznych:

−−−−

utrzymywanie maszyn w stanie technicznym zgodnym z wymaganiami aktualnych
przepisów i norm oraz stosowanie w zakresie i warunkach podanych w instrukcji obsługi
lub dokumentacji techniczno-ruchowej (DTR),

−−−−

wprowadzanie  do  eksploatacji  wyłącznie  maszyn,  urządzeń  oraz  narzędzi  oznaczonych
znakiem  bezpieczeństwa  (z  aktualnym  certyfikatem),  jeśli  znajdują  się  one  w  wykazie
wyrobów podlegających obowiązkowi zgłaszania do certyfikacji na znak bezpieczeństwa
lub posiadających deklarację zgodności z normami wprowadzonymi do obowiązkowego
stosowania,

−−−−

stosowanie osłon na ruchome i wirujące części maszyn oraz narzędzia skrawające,

−−−−

nie zdejmowanie osłon i innych urządzeń ochronnych,

−−−−

nie otwieranie osłon podczas ruchu maszyny,

−−−−

zapewnienie  usytuowania  osłon  i  innych  urządzeń  ochronnych  w  odległościach
bezpieczeństwa  uniemoŜliwiających  dostęp  rąk  i  nóg  oraz  innych  części  ciała  do  stref
niebezpiecznych,

−−−−

dobre zamocowanie przedmiotu obrabianego,

−−−−

stosowanie właściwie dobranych narzędzi oraz w dobrym stanie technicznym,

−−−−

wyeliminowanie narzędzi niesprawnych,

−−−−

sprawdzenie  i  zapewnienie  właściwego  funkcjonowania  elementów  sterowniczych
(„Start”  i  „Stop”,  wyłącznik  awaryjny,  wyłączniki  krańcowe)  oraz  elementów
informacyjnych,

−−−−

zachowanie szczególnej ostroŜności podczas czyszczenia, konserwacji i napraw
(wyłączenie zasilania),

−−−−

zapewnienie

właściwego

funkcjonowania

pozostałych

urządzeń

ochronnych

i zabezpieczających, łatwo dostępnych i odpowiednio oznakowanych,

−−−−

zachowanie szczególnej ostroŜności podczas czyszczenia, konserwacji i napraw, poprzez
wyłączenie zasilania,

−−−−

stosowanie środków ochrony indywidualnej oraz odpowiedniego ubrania i obuwia
roboczego.

Zasady bezpiecznego uŜytkowania narzędzi i przyrządów:

−−−−

narzędzia  do  prac  ślusarsko  monterskich  oraz  do  prac  elektrycznych  (bezpieczne
narzędzia  izolowane)  naleŜy  czyścić,  konserwować  oraz  przechowywać  w  warunkach
zapobiegającym ich wzajemnym uszkodzeniom,

−−−−

stosować narzędzia wyłącznie zgodnie z ich przeznaczeniem,

−−−−

stosować narzędzia z własnym napędem oznaczone znakiem bezpieczeństwa, posiadające
certyfikat uprawniającym do takiego oznaczania i instrukcję obsługi (DTR),

−−−−

na plakietce probierczej elektronarzędzi odnotowywać ostatnią i następną datę kontroli,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−−−−

narzędzia i przyrządy przed uŜyciem naleŜy obejrzeć (ewentualnie sprawdzić), w celu
upewnienia się, Ŝe nie są uszkodzone,

−−−−

prawidłowe osadzenie narzędzi w rękojeściach,

−−−−

stosowanie właściwie dobranych środków ochrony indywidualnej.

ZagroŜenia elektryczne

ZagroŜenia dla ludzi powodowane przez instalację elektryczną to:

−−−−

poraŜenie prądem elektrycznym,

−−−−

zwarcia i przerwy w instalacji elektrycznej mające wpływ na pracę układów sterowania
maszyn i urządzeń,

−−−−

poŜary i wybuchy.

W celu likwidacji lub ograniczania wymienionych zagroŜeń przy budowie instalacji

naleŜy uwzględnić stosowanie:

−−−−

sprawdzonych elementów, połączeń i właściwie izolowanych przewodów,

−−−−

bezpieczników w miejscach newralgicznych,

−−−−

zabezpieczeń przeciwiskrzeniowych.

W trakcie eksploatacji instalacji elektrycznej naleŜy pamiętać o regularnym sprawdzaniu

skuteczności zerowania.

W stosunku do zagroŜeń powodowanych przez czynniki mechaniczne, termiczne

i chemiczne raŜenie prądem elektrycznym powoduje najcięŜsze skutki i dlatego przy
posługiwaniu się elektronarzędziami i urządzeniami elektrycznymi obowiązuje rygorystyczne
przestrzeganie zasad i przepisów określających bezpieczeństwo pracy oraz pełna świadomość
groŜącego niebezpieczeństwa i umiejętność bezpiecznego postępowania. Odpowiednie prawa
i przepisy zawarte są między innymi w prawie budowlanym, energetycznym, kodeksie pracy,
ustawie o ogólnym bezpieczeństwie produktów oraz w normach.

Wszystkie  sprzedawane  i  uruchamiane  maszyny  i  urządzenia  muszą
odpowiadać  europejskim  dyrektywom  bezpieczeństwa  i  nosić  znak  CE
(rys.  12).  Znak  ten  nadaje  produktom  wytwórca  i  tym  samym
zaświadcza,  Ŝe  wyrób  jest  wykonany  zgodnie  z  przepisami
o  bezpieczeństwie,  które  szczegółowo  opisuje  w  dokumentacji
techniczno-ruchowej (DTR).

Rys. 12. Wzór graficzny oznaczenia CE – zgodności wyrobów z wymaganiami zawartymi w dyrektywach UE

Do eksploatacji dopuszczane są jedynie urządzenia elektryczne o klasie ochronności

zapewniającej bezpieczeństwo pracy uŜytkowników i poddawane okresowym badaniom ze
względu na zagroŜenie poraŜeniowe.

Zapobieganie poraŜeniom prądem elektrycznym polega na prawidłowej, zgodnej

z normami i zaleceniami producenta eksploatacji urządzeń oraz na stosowaniu następujących
technicznych środków ochrony przeciwporaŜeniowej (rys. 13):

−−−−

podstawowej chroniącej przed dotykiem bezpośrednim ( izolacja podstawowa, obudowy,
ogrodzenia, bariery, umieszczanie poza zasięgiem ręki),

−−−−

chroniącej przy uszkodzeniu urządzenia (samoczynne wyłączanie zasilania w układzie
TN, TT, IT, urządzenia II klasy ochronności, izolacja stanowiska, nieuziemione
połączenia wyrównawcze, separacja elektryczna),

−−−−

uzupełniającej stosowanej, gdy wymienione powyŜej środki nie są skuteczne przy
wszystkich prawdopodobnych zagroŜeniach.

Zasady bezpiecznego uŜytkowania narzędzi elektrycznych:

−−−−

przed kaŜdym uŜyciem skontrolować obudowę, wyłącznik i przewód zasilający,

−−−−

w razie jakiegokolwiek uszkodzenia narzędzie naleŜy oddać do naprawy,

−−−−

uŜywać narzędzie zgodnie z jego przeznaczeniem i parametrami,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−−−−

włączając i wyłączając narzędzie z sieci zawsze naleŜy chwytać za wtyczkę, nigdy za
przewód,

−−−−

chronić przed wodą i wilgocią,

−−−−

uwaŜać na niebezpieczeństwo potknięcia się o luźno leŜący przewód zasilający.

Rys. 13. Ochrona przeciwporaŜeniowa przez: a – osłonę; b – utrudnienie dostępu; c – odległość [10, s. 50]

Uszkodzony  bezpiecznik  moŜna
zastąpić  tylko  bezpiecznikiem
tego  samego  typu  i  takiej  samej
wartości nominalnej (rys. 14).

W razie uszkodzenia innych

podzespołów  niŜ  bezpieczniki,
naprawy  moŜe  dokonać  tylko
uprawniony elektryk

Rys. 14. Wymiana uszkodzonych bezpieczników [8, s. 49]

Zabroniona jest praca przy zespołach będących pod napięciem (tabela 16). Wyjątkowo

przy napięciu przemiennym powyŜej 50 V i stałym powyŜej 120 V moŜe pracować personel
o odpowiednich uprawnieniach. Narzędzia stosowane do pracy przy zespołach znajdujących
się pod napięciem powinny być odpowiednio izolowane, oznaczone oraz dobrane do napięcia,
przy jakim wykonuje się pracę.

Tabela 16. Pięć reguł bezpieczeństwa pracy z urządzeniami elektrycznymi zgodnych z PN-EN 50110-1 [3]

1. Wyłączyć napięcie

−−−−

wyłączyć wszystkie części urządzenie, przy których będą prowadzone prace,

−−−−

wyłączyć instalacyjny wyłącznik namiarowy, usunąć bezpieczniki topikowe.

2. Zabezpieczyć przed

ponownym
włączeniem

−−−−

zabezpieczyć (np. taśmą samoprzylepną) wyłącznik przed ponownym
załączeniem,

−−−−

wyjąć wkładki bezpiecznikowe,

−−−−

wyłącznik zablokować kłódką i wywiesić tablicę zakazu załączania.

3. Sprawdzić stan

napięcia

−−−−

brak napięcia sprawdza pracownik kwalifikowany,

−−−−

do sprawdzania uŜywać dwubiegunowego próbnika napięć.

4. Uziemić i zewrzeć

(nie dotyczy urządzeń
poniŜej 1000 V)

−−−−

najpierw zawsze uziemić, potem zewrzeć aktywne części urządzenia,

−−−−

elementy zwierające muszą być widoczne z miejsca pracy.

5. Osłonić i oddzielić

sąsiadujące elementy
będące pod napięciem

−−−−

przy urządzeniach o napięciu poniŜej 1 kV zastosować folie i maty izolacyjne,
powyŜej 1 kV stosować ścianki, linki odgradzające tablice ostrzegawcze,

−−−−

ochrona osobista: hełm z osłoną twarzy, ubranie i rękawice ochronne.

Zezwolenie na ponowne włączenie urządzenia moŜe być wydane wyłącznie po

wykonaniu czynności podanych w tabeli 16 w dokładnie odwrotnej kolejności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W praktyce najbardziej niebezpieczne dla człowieka są prądy przemienne

o częstotliwości 50, 60 Hz, a więc częstotliwości przemysłowej. Działanie prądu
elektrycznego na organizm ludzki moŜe być pośrednie lub bezpośrednie. Działanie pośrednie,
powstające bez przepływu prądu przez ciało człowieka, powoduje takie urazy, jak:

−−−−

oparzenia ciała wskutek poŜarów wywołanych zwarciem elektrycznym lub spowodowane
dotknięciem do nagrzanych elementów,

−−−−

groźne dla Ŝycia oparzenia ciała łukiem elektrycznym, a takŜe metalizacja skóry
spowodowana osadzaniem się roztopionych cząstek metalu,

−−−−

uszkodzenia wzroku wskutek duŜej jaskrawości łuku elektrycznego,

−−−−

uszkodzenia mechaniczne ciała w wyniku upadku z wysokości lub upuszczenia
trzymanego przedmiotu.
Działanie bezpośrednie – poraŜenie elektryczne wskutek przepływu prądu elektrycznego

przez  ciało  ludzkie  (tzw.  prądu  raŜeniowego)  moŜe  wywołać  wiele  zmian  fizycznych,
chemicznych  i  biologicznych  w  organizmie  (a  nawet  śmierć  człowieka)  poprzez
oddziaływanie na układ nerwowy oraz w wyniku elektrolizy krwi i płynów fizjologicznych.

PoraŜenie elektryczne moŜe objawiać się:

−−−−

odczuwaniem bólu przy przepływie prądu, kurczami mięśni (skurcz mięśni dłoni moŜe
uniemoŜliwić samouwolnienie się poraŜonego),

−−−−

zatrzymaniem oddechu, zaburzeniami krąŜenia krwi,

−−−−

zaburzeniami wzroku, słuchu i zmysłu równowagi,

−−−−

utratą przytomności,

−−−−

migotaniem komór sercowych (fibrylacja) – bardzo groźnym dla Ŝycia człowieka, gdyŜ
zazwyczaj prowadzi ono do zejścia śmiertelnego,

−−−−

oparzeniami skóry i wewnętrznych części ciała, do zwęglenia włącznie.

Prąd przemienny przepływając przez mięśnie, powoduje ich silne skurcze. Człowiek

obejmujące ręką przewód doznaje skurczu mięśni zginających palce, co powoduje powstanie
zjawiska  zwanego  przymarzaniem  (nie  udaje  się  oderwać  ręki  od  przewodu).  Górna  granica
wartości  prądu  oderwania  (samo  uwolnienia)  wynosi  przy  częstotliwości  prądu  50–60  Hz,
10–12 mA.

Wszędzie tam gdzie następuje stykanie się

i szybkie rozdzielanie róŜnych ciał występuje
zjawisko elektryczności statycznej.

Wyładowania

elektrostatyczne

mogą

doprowadzić  do  eksplozji  w  pomieszczeniach
o  atmosferze  groŜącej  wybuchem  a  podczas
pracy  z  podzespołami  elektronicznymi,  na
przykład przy naprawie lub wymianie modułów
pamięci,  mogą  powstać  uszkodzenia  przyrządu
spowodowane  ładunkami  elektrostatycznymi
zgromadzonymi

osobie

naprawiającej.

związku

tym

stanowiska

pracy

elektroników

powinny

być

wyposaŜone

w specjalne środki zabezpieczające przed
zgromadzeniem się ładunku elektrycznego na
pracowniku (rys. 15).

Rys. 15. Stanowisko montaŜowe urządzeń elektronicznych zabezpieczone

przed wyładowaniami elektrostatycznymi [9, s. 365]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przed rozpoczęciem pracy z zespołami elektronicznymi naleŜy się „rozładować”

dotykając  uziemienia  lub  przewodu  ochronnego,  szczególnie  wówczas,  gdy  mamy  na  sobie
ubranie  lub  bieliznę  ze  sztucznego  włókna.  Obecnie  do  eksploatacji  dopuszczane  są  jedynie
urządzenia  elektryczne  o  klasie  ochronności  zapewniającej  bezpieczeństwo  pracy
uŜytkowników i poddawane okresowym badaniom ze względu na zagroŜenie poraŜeniowe.

Eliminowanie zanieczyszczeń chemicznych w środowisku pracy moŜe następować
miedzy innymi poprzez:

−−−−

usuwanie substancji niebezpiecznej lub zastępowanie jej mniej niebezpieczną,

−−−−

instalowanie wentylacji ogólnej i miejscowej,

−−−−

zaprzestanie wykonywania niebezpiecznego procesu lub zastąpienie go mniej
niebezpiecznym,

−−−−

takie rozmieszczenie maszyn i urządzeń produkcyjnych w pomieszczeniach, aby nie było
powodem powstawania lokalnych wzrostów stęŜeń i natęŜeń zanieczyszczeń środowiska
powietrznego i ich rozprzestrzeniania się,

−−−−

zwiększanie odległości lub zbudowanie osłony między substancją a pracownikiem,

−−−−

zautomatyzowanie procesu,

−−−−

stosowanie znakowania stref niebezpiecznych,

−−−−

zorganizowanie ogólnego i miejscowego systemu wentylacji,

−−−−

zapewnienie środków ochrony osobistej w celu ochrony pracowników przed
bezpośrednim kontaktem z substancją chemiczną.

−−−−

stosowanie rotacji pracowników na najbardziej niebezpiecznych stanowiskach pracy, tak
aby ekspozycja pracownika na dany czynnik szkodliwy nie przekraczała wartości
normatywów higienicznych dla tego czynnika,

−−−−

skracanie czasu pracy.
Na kaŜdym stanowisku pracy istnieją specyficzne dla niego zagroŜenia i oprócz ogólnych

Instrukcja bezpiecznej pracy z substancjami i preparatami chemicznymi:
1.

Do pracy z substancjami i preparatami chemicznymi naleŜy przystąpić ubranym we
właściwą odzieŜ ochronną, odpowiednie obuwie oraz posiadać niezbędną ilość rękawic
ochronnych.

NaleŜy sporządzić wykaz stosowanych substancji i preparatów chemicznych
stosowanych w laboratorium zakładu.

Wszystkie substancje i preparaty chemiczne muszą posiadać karty charakterystyki
w języku polskim.

Przed przystąpieniem do pracy kaŜdy pracownik powinien zapoznać się z kartą
charakterystyki substancji chemicznej lub preparatu, z którym w danym dniu będzie
pracował.

Prace ze stęŜonymi kwasami naleŜy przeprowadzać pod dygestorium.

Przy przelewaniu substancji chemicznych naleŜy uŜywać szklanych lejków.

Przy przelewaniu substancji chemicznych nie napełniać butelek do pełna, tylko
pozostawić trochę wolnej przestrzeni.

ZuŜytą substancję chemiczną naleŜy zlać do oznakowanego pojemnika przystosowanego
do tych celów, po napełnieniu pojemnika naleŜy go dostarczyć do magazynu
chemicznego wraz z kartą ewidencji odpadów w celu przechowania do czasu przekazania
do utylizacji. Wzór karty stanowi Załącznik Nr 1 do niniejszej instrukcji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

NaleŜy  umieścić  w  widocznym  miejscu  pojemnik  z  sorbentem  (substancją,  która
gromadzi  na  swojej  powierzchni  albo  pochłania  całą  objętością  inną  substancję)  oraz
informacją z napisem „SORBENT”.

Zabrania się:
SpoŜywania posiłków na stanowisku pracy.
Badania smakiem jakichkolwiek substancji i roztworów.
Pipetowania ustami roztworów zawierających stęŜone kwasy i zasady.
Mycia uszkodzonych lub pękniętych naczyń laboratoryjnych.
Wylewania do kanalizacji zuŜytych substancji lub preparatów chemicznych.
Wylewania zuŜytych substancji lub preparatów chemicznych na zewnątrz obiektów.

Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej

rodki ochrony indywidualnej stosujemy w warunkach, kiedy nie moŜna uniknąć

zagroŜeń lub nie moŜna ich wystarczająco ograniczyć za pomocą środków ochrony zbiorowej
lub odpowiedniej organizacji pracy.

rodki ochrony indywidualnej pełnią rolę bariery

i ochrony  przed:  urazami  mechanicznymi  (uderzenia,  skaleczenia),  szkodliwym  działaniem
substancji  trujących,  Ŝrących,  parzących,  zakaŜeniem  bakteryjnym,  raŜeniem  prądem
elektrycznym,  przed  otwartym  płomieniem,  promieniowaniem  cieplnym  i  odpryskami
rozgrzanego  lub  płynnego  metalu,  przed  działaniem  hałasu,  drgań  i  wstrząsów,
przemoczeniem i niskimi temperaturami, upadkiem z wysokości i poślizgiem.

rodki ochrony indywidualnej to róŜnego rodzaju odzieŜ ochronna i sprzęt ochrony

osobistej, które muszą posiadać certyfikaty bezpieczeństwa oraz mieć deklarację zgodności
wymaganiami bezpieczeństwa i ochrony zdrowia zawartymi w normach.

Rys. 16. Osłony przeciwodpryskowe [5, s. 215]

rodki ochrony indywidualnej nie powinny być uwaŜane za podstawowy sposób

ograniczenia zagroŜenia, poniewaŜ bezpośrednio nie zmniejszają ani nie usuwają zagroŜenia
czynnikiem  fizycznym  lub  chemicznym.  Dlatego  bardzo  waŜne  jest,  aby  nie  były  one
uszkodzone  oraz  posiadały  odpowiednie  atesty  gwarantujące  skuteczność  w  trakcie
uŜytkowania tzn. Ŝeby pracownik nie upadł z wysokości, lub nie poparzył się. Stałe uŜywanie
ochron osobistych podczas pracy jest uciąŜliwe,  dlatego środki te powinny  stanowić jedynie
uzupełnienie środków ochrony zbiorowej oraz innych metod ochrony pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 17. RóŜne typy okularów ochronnych zamkniętych.
a – gumowe szczelne z wymiennymi szybkami (ochrona
przed substancjami chemicznymi), b – siatkowe przeciw
odpryskom, c – przeciwpyłowe,
e – typy odchylane, chroniące przed szkodliwym
promieniowaniem [5, s. 213]

Ochrony osobiste to: okulary ochronne
(otwarte, półotwarte zamknięte), tarcze,
osłony, maski, środki ochrony osobistej
aparaty powietrzne i tlenowe (rys. 16, 17).
OdzieŜ ochronną (spodnie, kurtki,
fartuchy, getry, bluzy, tarcze,, kapelusze,
kaptury, rękawice, buty) wykonuje się z
materiałów powlekanych lub nasyconych
substancjami odpornymi na działanie
czynników zagraŜających pracownikowi.

W zaleŜności od czynnika szkodliwego występującego w środowisku pracy stosuje się

odzieŜ: wodoodporną, kwaso- i ługoodporną, olejoodporną i odporną na rozpuszczalniki,
pyłoszczelną, ognioodporną, niepalną, odbijającą promienie podczerwone i chroniącą przed
działaniem temperatury otoczenia.

OdzieŜ robocza to ubiór, który ułatwia wykonywanie czynności zawodowych, i chroni

odzieŜ własną pracownika przed nadmiernym zuŜyciem lub zniszczeniem.

Środki ochrony zbiorowej są róŜnego rodzaju rozwiązania techniczne stosowane

w pomieszczeniach produkcyjnych, maszynach i urządzeniach przeznaczone do ochrony ludzi
przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi w środowisku pracy.

Ochronę przed hałasem zapewniają między innymi następujące środki ochrony zbiorowej:

−−−−

izolowanie głośnych procesów przez stosowanie obudów i ekranów akustycznych,

−−−−

ograniczanie dostępu do obszarów zagroŜonych hałasem,

−−−−

stosowanie materiałów dźwiękochłonnych,

−−−−

organizację pracy ograniczającą czas przebywania w obszarach zagroŜonych hałasem.

Przed zapyleniem chronią między innymi: systemy wentylacji mechanicznej ogólnej oraz

instalacji wentylacji mechanicznej miejscowej wyposaŜone w układy filtracyjne.

Przed urazami chronią: balustrady lub siatki ochronne i siatki bezpieczeństwa.

Działania profilaktyczne stosowane w pracy optyka mechanika:

−−−−

stosowanie środków ochrony oczu podczas szlifowania oraz przy ekspozycji na
promieniowanie ultrafioletowe i laserowe,

−−−−

sprawdzanie stanu techniczny urządzeń elektrycznych przed pracą oraz zlecanie
uprawnionemu pracownikowi naprawę ewentualnych uszkodzeń i okresowy przegląd
urządzeń.

4.4.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie zasady bezpieczeństwa zastosujesz przy pracach

ślusarsko monterskich?

Jakie zasady bezpieczeństwa zastosujesz przy uŜytkowania narzędzi elektrycznych?

Jakie są skutki działania prądu elektrycznego na organizm ludzki?

Dlaczego

stanowiska pracy elektroników powinny być wyposaŜone w specjalne środki

zabezpieczające przed zgromadzeniem się ładunku elektrycznego na pracowniku?

Jakie rodzaje instrukcji obowiązany jest udostępnić pracodawca pracownikom?

W jakich przypadkach stosujemy środki ochrony indywidualnej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dlaczego wymaga się, aby środki ochrony indywidualnej posiadały atesty i podlegały
szczegółowej kontroli okresowej?

Dlaczego ochrony osobiste powinny być stosowane dopiero w wypadku wyczerpania
moŜliwości technicznych i organizacyjnych ograniczenia zagroŜenia?

4.4.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ sposoby eliminacja zagroŜeń występujących w procesach pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

brać czynny udział w dyskusji w klasie na temat eliminacji zagroŜeń występujących
w procesach pracy,

uzupełnić tabelę.

Tabela do ćwiczenia 1

ZagroŜenie występujące w procesach pracy

spowodowane:

Sposoby eliminacji:

elementami ruchomymi i luźnymi

elementami ostrymi i wystającymi

przemieszczaniem się ludzi po terenie i drogach
wewnątrzzakładowych oraz drogach komunikacyjnych

uŜytkowaniem urządzeń elektronicznych

poraŜeniem prądem elektrycznym

promieniowaniem ultrafioletowym i laserowym

poŜarem i wybuchem

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−−−−

karta ćwiczeń.

Ćwiczenie 2

Określ, przy których zagroŜeniach wymagane jest stosowanie środków ochrony

indywidualnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

wyszukać w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997
w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy załącznik dotyczący
szczegółowych zasad stosowania środków ochrony indywidualnej,

zaznaczyć w tabeli wg wzoru dotyczącego upadków z wysokości, jakie zagroŜone części
ciała musza być chronione przy określonym zagroŜeniu.

Tabela do ćwiczenia 2

Najczęściej zagroŜone części ciała

ZagroŜenia

Twarz

Oczy

Drogi

oddech.

Narząd

słuchu

Dłonie

Stopy

Nogi

Tułów,

w tym

brzuch

Upadki z wysokości

Drgania (wibracja)

Pyły

Elektryczne

Hałas

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−−−−

karta ćwiczeń,

−−−−

rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Ćwiczenie 3

Dobierz znaki graficzne do nakazu stosowania ochron osobistych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć uwaŜnie film Znaki bezpieczeństwa w miejscu pracy,

podać właściwe objaśnienia do podanych rysunków.

a) ………………………… b) ………………………… c)………………………… d) …………………………

e) ………………………… f) ………………………… g) …………………………

Rysunek do ćwiczenia 3

Objaśnienia. Nakaz stosowania: ochrony oczu, ochrony dróg oddechowych, sprzętu
chroniącego przed upadkiem z wysokości, ochrony słuchu, ochrony twarzy, ochrony głowy,
ochron rąk, ochrony nóg.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−−−−

karta ćwiczeń.

4.4.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić

metody

eliminowania

zanieczyszczeń

chemicznych

w środowisku pracy?

określić zasady bezpiecznego uŜytkowania narzędzi elektrycznych?

określić zasady bezpiecznego uŜytkowania narzędzi i przyrządów?

wyeliminować zagroŜenia wynikające ze zjawiskiem występowania
elektryczności statycznej przy pracy z urządzeniami elektronicznymi?

określić w jakich przypadkach stosuje się środki ochrony
indywidualnej?

określić skutki działania prądu elektrycznego na organizm ludzki?

rozróŜnić rodzaje sprzętu ochrony osobistej i jego zastosowanie?

wyjaśnić, dlaczego ochrony osobiste powinny być stosowane dopiero
w wypadku wyczerpania innych ograniczenia zagroŜenia?

określić znaczenie znaków nakazu stosowania ochron osobistych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.

Zasady postępowania w razie wypadku, awarii urządzenia
lub zagroŜenia poŜarem

4.5.1.

Materiał nauczania

Za wypadek przy pracy uwaŜa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną

powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą.

Zasady postępowania w razie wypadku:

−−−−

pracownik,  który  uległ  wypadkowi  ma  obowiązek  natychmiast  zawiadomić  o  tym
swojego  przełoŜonego,  a  jeśli  skutki  wypadku  objawią  się  w  późniejszym  okresie,
niezwłocznie po ich ujawnieniu,

−−−−

pracownik będący świadkiem wypadku jest obowiązany do zawiadomienia przełoŜonego
i postępowania zgodnie z procedurami udzielania pierwszej pomocy,

−−−−

pracodawca jest obowiązany: udzielić pierwszej pomocy pracownikom poszkodowanym
w  wypadku,  powiadomić  niezwłocznie  właściwe  organa  o  śmiertelnym,  cięŜkim  lub
zbiorowym  wypadku  przy  pracy,  zabezpieczyć  miejsce  wypadku  do  czasu  ustalenia
okoliczności  i  przyczyn  wypadku,  oraz  zastosować  pozostałe  procedury  postępowania
powypadkowego zgodnie z kodeksem pracy.

Rys. 17. Wzór łańcucha ratunku [2, s. 29]

Prawo cywilne podobnie jak przepisy zawarte w kodeksie pracy nakłada obowiązek

udzielania  pierwszej  pomocy  na  kaŜdego  obywatela.  W  zakładzie  pracy  zgodnie
z odpowiednimi  rozporządzeniami  pracodawca  jest  obowiązany  zapewnić  warunki  do
udzielania  pierwszej  pomocy  pracownikowi  poszkodowanemu  na  skutek  wypadku,  a  kaŜdy
pracownik,  który  zauwaŜył  wypadek  przy  pracy  lub  dowiedział  się  o  nim  obowiązany  jest
natychmiast udzielić pomocy (rys. 17).

PrzeŜycie osób cięŜko poszkodowanych w wypadkach lub katastrofach zaleŜy od jak

najszybciej  udzielonej  pomocy  medycznej  i  właściwej  organizacji  transportu.  Jednak,  zanim
na  miejsce  wypadku  przybędzie  fachowy  personel  medyczny,  często  dochodzi  do  sytuacji,
w której poszkodowanemu naleŜy udzielić pomocy decydującej o jego przeŜyciu (rys. 18).

NiezaleŜnie od rodzaju wypadku naleŜy postępować zgodnie z następującymi

podstawowymi zasadami udzielania pierwszej pomocy:
1.

Jeśli  poszkodowany  jest  przytomny,  rozmawiaj  z  nim  i  staraj  się  go  uspokoić.  Zbierz
odpowiedni wywiad: zapytaj o nazwisko i przebieg wypadku, a jeśli poszkodowany jest
zdezorientowany, opisz krótko sytuację, w której się znalazł. Mów poszkodowanemu, co
w  danej  chwili  robisz  i  dlaczego.  Zapytaj  go,  czy  chce,  aby  ktoś  został  powiadomiony
o wypadku.  Jeśli  poszkodowany  jest  nieprzytomny,  takŜe  mów  do  niego,  gdyŜ  moŜe
nastąpić chwilowy powrót przytomności.

Wysłuchaj, co poszkodowany ma do powiedzenia. MoŜe martwi się materialnymi
szkodami, moŜe chce kogoś powiadomić o wypadku? Traktuj powaŜnie pytania
i wypowiedzi poszkodowanego.

Nie zostawiaj poszkodowanego bez opieki, nawet jeśli jest przytomny. Jego stan moŜe
się błyskawicznie zmienić. Ponadto poszkodowany często czuje się bezradny i bezsilny.

Czynności

doraźne

Pomoc lekarska

Właściwa pierwsza

pomoc

Wezwanie

pomocy

Kwalifikowany

transport medyczny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jeśli jest więcej osób poszkodowanych, zaangaŜuj do udzielania pomocy świadków
wypadku i osoby postronne. Najlepiej, gdy przy kaŜdym poszkodowanym jest jedna
osoba. MoŜesz odejść od poszkodowanego jedynie w celu wezwania pomocy.

Nie przenoś poszkodowanego, gdy nie jest to konieczne. Przenieś go tylko wtedy, gdy
dalsze pozostanie na miejscu wypadku zagraŜa jego lub twojemu Ŝyciu (w razie zatrucia
gazem i lub pozostawania na mrozie.)

Poszkodowany powinien wykonywać jak najmniej ruchów. Nie ruszaj go, jeśli to nie jest
konieczne. KaŜdy ruch to utrata energii i większe zuŜycie tlenu. Takie narządy, jak mózg,
serce, płuca czy nerki w chwili wypadku potrzebują więcej tlenu niŜ zwykle.

Nie sprawiaj poszkodowanemu dodatkowego bólu sprawdzając, czy moŜe chodzić.
Czekaj cierpliwie do nadejścia kwalifikowanej pomocy. Zwykle osoba przytomna
przyjmuje pozycję najwygodniejszą lub sprawiającą najmniej bólu. Nie przekonuj jej, Ŝe
powinna zmienić tę pozycję.

Chroń poszkodowanego  przed skrajnymi temperaturami. Siedząc lub leŜąc na ziemi bez
ruchu  poszkodowany  szybko  traci  ciepło.  Przykryj  go  ubraniem,  kocem  lub  specjalną
folią.  Pamiętaj,  aby  w  czasie  upału,  chociaŜ  głowa  poszkodowanego  znajdowała  się
w cieniu.

Nigdy nie podawaj poszkodowanemu nic do picia i jedzenia, nawet gdy o to bardzo prosi.
Poszkodowany, w związku z okolicznościami wypadku, moŜe zwymiotować pokarm lub
napój.  Niebezpieczeństwo  polega  na  przedostaniu  się  wymiocin  do  dróg  oddechowych.
Ponadto  nakarmienie  i  napojenie  poszkodowanego  moŜe  przeszkodzić  w  dalszych
czynnościach ratowniczych (przy znieczulaniu do operacji).

Rys. 18. Postępowanie w miejscu wypadku [2, s. 33]

Wezwanie pomocy słuŜb medycznych

Zgłosić telefoniczne wypadek (

999 lub 112) lub powiadomić bezpośrednio po

zdarzeniu odpowiednie osoby w zakładzie, podając zwięzłą i dokładną informację na temat:
–

miejsca zdarzenia,

–

rodzaju uszkodzeń,

–

przebiegu wydarzeń,

–

liczby poszkodowanych,

–

zakresu udzielonej pierwszej pomocy,

–

wzywającego pomoc.

WYPADEK

ocena wypadku

katastrofa

pojedynczy

wezwanie pomocy

zapobieganie

rozprzestrzenianiu

się czynników

szkodliwych i

niebezpiecznych

zabezpieczenie miejsca

wypadku

zapewnienie sobie bezpieczeństwa

•

ocena wypadku stanu poszkodowanych

•

POMOC DORAŹNA

•

opieka nad poszkodowanymi

ewakuacja

poszkodowanych

zapewnienie dojazdu słuŜbom ratowniczym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Bierne oczekiwanie na przybycie pomocy lekarskiej jest niewłaściwe, gdyŜ do czasu jej

przybycia  moŜe  nastąpić  zgon  poszkodowanego  w  wyniku  uduszenia  się  powodu  zatkania
dróg oddechowych zapadniętym językiem lub krwotoku łatwego do opanowania. Utrzymanie
u  poszkodowanego  droŜności  dróg  oddechowych,  wspomaganie  oddychania  i  krąŜenia  krwi
bez  uŜycia  innego  sprzętu  niŜ  foliowa  maseczka  ochronna,  określamy  mianem  podstawowe
podtrzymanie Ŝycia (PPś). PPś obejmuje następujące czynności:
–

ocenę wstępną stanu poszkodowanego,

–

utrzymanie droŜności dróg oddechowych,

–

wentylacja płuc poszkodowanego wydychanym przez ratownika powietrzem (sztuczne
oddychanie),

–

uciskanie klatki piersiowej (masaŜ serca).
Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny:

–

oddycha i ma wyczuwalne tętno wezwij pomoc, obserwuj czy oddycha bez przeszkód,

–

nie oddycha i ma wyczuwalne tętno, wezwij pomoc, przystąp do czynności sztucznego
oddychania,

–

nie oddycha i ma niewyczuwalne tętno, wezwij pomoc, przystąp do czynności masaŜu
serca, który moŜe być skuteczny tylko w połączeniu ze sztucznym oddychaniem.

Przy stosowaniu sztucznego oddychania czynność wdmuchiwania powietrza do płuc

osoby dorosłej wykonujemy z częstotliwością 12 do 15 razy na minutę. Przy zewnętrznego
masaŜu serca po kaŜdych dwóch wdmuchnięciach powietrza do płuc dokonuje się 30 uciśnięć
na mostek.

PoraŜenie prądem niskiego napięcia

Podczas akcji ratowniczej naleŜy przerwać obwód elektryczny, wyłączyć dopływ prądu

w sieci głównej lub liczniku, gdy to moŜliwe, jeśli nie – wyciągnąć wtyczkę lub wyrwać
przewód elektryczny. Nie dotykać poszkodowanego rękami. Jeśli nie ma moŜliwości
wyłączenia prądu naleŜy:
–

stanąć na suchym materiale izolacyjnym, (drewnianej skrzynce, gumowej lub
plastykowej macie, grubej ksiąŜce),

–

odepchnąć za pomocą kija od szczotki, drewnianego krzesła itp., kończyny
poszkodowanego od źródła zagroŜenia,

–

nie dotykać poszkodowanego; zrobić pętlę z liny wokół stóp bądź pod pachami,
odciągnąć od źródła zagroŜenia,

–

w ostateczności pociągnąć poszkodowanego za luźne, suche ubranie,

–

sprawdzić oddech i puls, jeśli poszkodowany jest nieprzytomny,

–

być gotowym do reanimacji,

–

ochłodzić miejsca oparzeń duŜą ilością zimnej wody,

–

ułoŜyć poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej,

–

wezwać pogotowie ratunkowe tel.

999.

PoraŜenie prądem wysokiego napięcia

Nie wolno zbliŜać się do poszkodowanego, do czasu powiadomiony o odcięciu dopływu

prądu i w razie konieczności, o odizolowaniu przewodów elektrycznych. NaleŜy zachować
odległość, co najmniej 18 m i trzymać gapiów z daleka, wezwać pomoc medyczną.

Zasady postępowania w razie awarii urządzenia:

–

urządzenie lub narzędzie, natychmiast wyłączyć spod napięcia,

–

zawiadomić przełoŜonego,

–

nie zdejmować pokryw ochronnych,

–

nie dopuszczać do naprawy przez osoby postronne,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

unieruchomić układy, maszyny, ich zespoły lub doprowadzić je do stanu, w którym nie
powodują zagroŜenia za pomocą wyłączników bezpieczeństwa.

Wyłącznik (przycisk) bezpieczeństwa jest: czerwony, na Ŝółtym tle, umieszczony w dobrze
widocznym miejscu, łatwo dostępny.

Zasady postępowania podczas poŜaru:

–

naleŜy zachować spokój,

–

natychmiast zgłosić poŜar (

998 lub 112),

–

ostrzec innych pracowników przed poŜarem,

–

wyłączyć  urządzenia  wentylacyjne,  (jeŜeli  specjalne  instrukcje  ppoŜ.  nie  stanowią
inaczej),  transportowe  i  grzewcze,  odciąć  dopływ  przewodów  rurowych,  zamknąć
główny  dopływ  gazu,  w  razie  potrzeby  wyłączyć  spod  napięcia  urządzenia  elektryczne.
Uwaga! Urządzenia wysokiego napięcia mogą odłączać tylko osoby upowaŜnione,

–

naleŜy opuścić obszary zagroŜone klatkami schodowymi lub oznakowanymi drogami
ewakuacyjnymi i poŜarowymi,

–

nie naleŜy uŜywać wind,

–

naleŜy poruszać się w pozycji jak najbliŜej podłogi, co chroni przed dymem i gorącym
powietrzem,

–

działać zgodnie z instrukcją przeciwpoŜarową,

–

ratowanie Ŝycia ludzi ma pierwszeństwo przed gaszeniem poŜaru,

–

nie naraŜając własnego bezpieczeństwa, uczestniczyć w działaniach ratowniczo-
gaśniczych aŜ do czasu przybycia straŜy poŜarnej,

–

osoby palące się naleŜy okryć i zawinąć w koce gaśnicze, płaszcze, a w razie
konieczności gaszenia ognia – obracać osobę poszkodowaną,

–

nigdy nie wolno gasić płonącego tłuszczu wodą,

–

z chwilą przybycia straŜy poŜarnej udzielić dowódcy sekcji stosownych informacji,
przekazać plany budynku, dróg ewakuacyjnych i ratunkowych, a takŜe właściwe klucze.

Alarmowanie straŜy poŜarnej.

Z najbliŜszego telefonu połączyć się ze straŜą poŜarną (

998 lub 112 z telefonu

komórkowego albo stacjonarnego) lub z centralą zakładową i zgłosić:
1.

Co się pali (rodzaj pomieszczenia lub budynek).

Gdzie się pali (nazwa obiektu, adres, jakie istnieje zagroŜenie, czy w obiekcie znajdują
się ludzie i czy sąsiednie obiekty są zagroŜone poŜarem).

Kto zgłasza (naleŜy podać imię i nazwisko, numer telefonu, z którego nadano meldunek).

4.5.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Czyim obowiązkiem jest udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanemu?

Jakie są ogólne zasady postępowania na miejscu wypadku?

Jakie kolejne elementy składają się na wzór łańcucha ratunku?

Jakie elementy obejmuje podstawowe podtrzymanie Ŝycia (PPś)?

W jaki sposób wezwiesz pomoc medyczną?

Jaki jest sposób postępowania z poraŜonym prądem wysokiego napięcia?

Jaki jest sposób postępowania z poraŜonym prądem niskiego napięcia?

Jakie są zasady postępowania w razie wypadku?

Jakie są zasady postępowania podczas awarii urządzenia?

10.

W jaki sposób rozpoznasz wyłącznik bezpieczeństwa?

11.

Jak zachowasz się w wypadku zauwaŜenia poŜaru?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12.

Kogo zawiadomisz w wypadku wystąpienia poŜaru?

13.

Jaki jest alarmowy numer telefonu straŜy poŜarnej?

14.

Jakie informacje przekaŜesz dyŜurnemu straŜakowi, gdy odbierze telefon?

15.

Jakie są zasady postępowania podczas poŜaru?

16.

Kto w czasie poŜaru moŜe wyłączyć urządzenia znajdujące się pod wysokim napięciem?

4.5.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź sztuczne oddychanie na manekinie treningowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obserwować uwaŜnie pokaz sztucznego oddychania przeprowadzony przez nauczyciela
na manekinie treningowym,

przeprowadzić samodzielnie na manekinie sztuczne oddychanie przez co najmniej
1 minutę.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−−−−

manekin treningowy.

Ćwiczenie 2

Przedstaw sposoby udzielanie pierwszej pomocy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film Pierwsza pomoc przedlekarska,

obserwować uwaŜnie pokaz udzielania pierwszej pomocy przeprowadzony przez
nauczyciela,

zapoznać  się  z  materiałem  dotyczącym  sposobów  udzielania  pierwszej  pomocy
z materiałów  pomocniczych  dotyczących:  oceny  przytomności,  oceny  droŜności  dróg
oddechowych,  oceny  oddychania,  udroŜnienia  dróg  oddechowych,  sztucznego
oddychania, zewnętrznego masaŜu serca, ułoŜenia w pozycji bocznej,

na podstawie zdobytych wiadomości korzystając z pomocy rysunku przedstawić sposób
postępowania w przypadkach:

−−−−

oceny oddychania,

−−−−

udraŜniania dróg oddechowych,

−−−−

sztucznego oddychania (rys. a, b, c),

−−−−

zewnętrznego masaŜu serca (rys. d, e, f),

−−−−

ułoŜenia w pozycji bocznej ustalonej (rys. g, h, i, j, k, l).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rysunek do ćwiczenia 2 [8, s. 93]

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−−−−

materiały pomocnicze.

Ćwiczenie 3

Powiadom straŜ poŜarną o poŜarze w magazynie z silnikami elektrycznymi, w którym

zapaliły się puste pudełka tekturowe zgodnie z procedurą – symulacja.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

ustalić treść wezwania straŜy poŜarnej,

powiadomić straŜ poŜarną o zaistniałym zdarzeniu (symulacja).

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−−−−

telefon.

4.5.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wezwać pomoc medyczną?

określić sposób postępowania z poraŜonym prądem wysokiego
napięcia?

określić sposób postępowania z poraŜonym prądem niskiego
napięcia?

sprawdzić czy poszkodowany w wypadku jest przytomny?

udroŜnić drogi oddechowe?

określić sposób sprawdzania, czy poszkodowany w wypadku
oddycha?

zademonstrować obrót osoby leŜącej na plecach do pozycji bocznej
ustalonej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.

ZagroŜenia poŜarowe oraz zasady ochrony przeciwpoŜarowej

4.6.1.

Materiał nauczania

ZagroŜenie poŜarowe to wszystkie czynniki i okoliczności stwarzające warunki do

powstawania poŜaru, jego rozprzestrzeniania się, tworzenia się trujących gazów i dymów,
zagraŜających Ŝyciu ludzi i zwierząt.

PoŜary były zawsze zagroŜeniem, przynoszącym wielkie straty materialne, niszczące

dorobek wielu pokoleń. Obecnie ze względu na stosowanie materiałów łatwopalnych oraz
takich, które w wyniku procesów chemicznych, powstających w czasie spalania, stają się
ź

ródłem trujących dymów i gazów, poŜary stanowią jeszcze większe zagroŜenie dla zdrowia

i Ŝycia ludzi.

ZagroŜenia powstające podczas poŜaru

Głównymi zagroŜeniami występującymi podczas poŜaru są: brak tlenu, wysoka

temperatura, gęsty dym utrudniający widoczność, Ŝrące, draŜniące i trujące gazy lub pary
(dwutlenek węgla CO

, tlenek węgla CO, gazy nitrozowe, amoniak, wodorotlenek, Ŝrące lub

powodujące korozję pary kwasów, powstające w czasie spalania tworzyw sztucznych).

Stosowane w zakładach przemysłowych technologie, materiały, organizacja pracy, brak

kwalifikacji,  zachowanie  i  reakcje  pracowników  mogą  być  przyczyną  poŜaru,  a  nawet
wybuchu.  Właściwości  wybuchowe  mają  takŜe  mieszaniny  pyłów  z  powietrzem,  które
występują  w  stolarniach,  kopalniach  węgla,  lakierniach  magazynach  farb  i  innych.  Wybuch
często  powoduje  poŜar,  ale  teŜ  poŜar  moŜe  wywołać  wybuch.  Niektóre  substancje  ulegają
samozapaleniu  wskutek  utleniania  powodującego  wzrost  temperatury,  aŜ  do  temperatury
zapłonu. Najczęściej spotykane przyczyny poŜarów to:
–

zły stan urządzeń elektrycznych, grzewczych i mechanicznych oraz nieprawidłowe ich
uŜytkowanie,

–

wady procesu technologicznego,

–

brak porządku i czystości,

–

nieostroŜność osób,

–

samozapalenie,

–

podpalenie umyślne.
Przestrzeganie zasad bezpieczeństwa poŜarowego pozwala na znaczne ograniczenie

moŜliwości  powstania  i  rozprzestrzeniania  się  poŜaru.  Dlatego  w  kaŜdym  zakładzie,
instytucji,  szkole,  zgodnie  z  ustawą  z  dnia  24  sierpnia  1991  o  ochronie  przeciwpoŜarowej
muszą być prowadzone działania zapobiegające powstaniu poŜaru. Ochrona przeciwpoŜarowa
to  ogół  przedsięwzięć,  czynności  i  zabiegów  profilaktycznych  mających  na  celu  ochronę
Ŝ

ycia, mienia i zdrowia przed poŜarem. W walce z poŜarami stosuje się ochronę bierną, która

polega na zapobieganiu powstawania poŜaru oraz czynną, gdy walczymy juŜ z powstałym
ogniem.

KaŜdy pracownik powinien znać instrukcje bezpieczeństwa poŜarowego swojego zakładu

w  stopniu  umoŜliwiającym  mu  opanowanie  poŜaru  w  zarodku  oraz  postępowanie  w  razie
rozprzestrzenienia  się  poŜaru.  PoŜar  najłatwiej  ugasić  w  początkowej  fazie  (w  zarodku),
dlatego  w pomieszczeniach i na korytarzach powinien znajdować się podręczny  (przenośny)
sprzęt  gaśniczy  rozmieszczony  tak,  aby  odległość  dojścia  do  niego  z  dowolnego  punktu  nie
była większa niŜ 30 m. Do podręcznego sprzętu gaśniczego zalicza się:
–

wszelkiego rodzaju gaśnice, czyli aparaty wyrzucające pod ciśnieniem zawarte w nich
ś

rodki gaśnicze,

–

hydronetki wodne – pojemniki wyposaŜone w zbiornik zawierający ok. 15 l wody,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

agregaty gaśnicze wyposaŜone w kółka – mające zapas środków gaśniczych w ilości
większej niŜ 20 kg (od 25 kg do 750 kg),

–

koce gaśnicze wykonane z tkaniny niepalnej o powierzchni ok. 2 m

. Kocem okrywamy

ródło ognia, a obrzeŜa dokładnie dociskamy do podłoŜa, dzięki czemu ograniczamy

dostęp tlenu do palącego się materiału.

Tabela 17. Zastosowanie gaśnic w zaleŜności od grupy poŜaru [10, s. 71]

Grupa poŜaru

Rodzaj palącego się materiału i sposób

jego spalania

Typ gaśnic przenośnych

PoŜar ciał stałych pochodzenia organicznego,
podczas spalania, których występuje zjawisko
Ŝ

arzenia się (drewno, papier, węgiel...).

Gaśnice proszkowe z proszkiem
gaszącym ABC, gaśnice płynowe
z dodatkowym roztworem środka,
Gaśnice pianowe.

PoŜar cieczy palnych (benzyna, nafta,
rozpuszczalniki, alkohole...) i ciał stałych
topiących się podczas palenia.

Gaśnice CO

, gaśnice proszkowe

z proszkiem gaszącym ABC, gaśnice
proszkowe z proszkiem gaszącym BC,
gaśnice płynowe z dodatkowym
roztworem środka.

PoŜar gazów (metan, gaz ziemny, acetylen...).

Gaśnice proszkowe z proszkiem
gaszącym ABC, gaśnice proszkowe
z proszkiem gaszącym BC.

PoŜar instalacji i urządzeń elektrycznych.

Gaśnice proszkowe z proszkiem
gaszącym metale.

PoŜary instalacji i urządzeń elektrycznych,
pojazdów samochodowych.

Gaśnice śniegowe, gaśnice proszkowe.

Podczas gaszenia poŜaru podręcznym sprzętem gaśniczym naleŜy uwzględnić jego

przeznaczenie do róŜnych typów materiałów palnych (tabela 17).

Woda jest bardzo dobrym środkiem gaśniczym, poniewaŜ pochłania duŜe ilości ciepła

z palącego się miejsca,  wytwarza parę, która zmniejsza ilość tlenu w powietrzu otaczającym
poŜar, podawana pod ciśnieniem „zbija” płomienie, wnika w pory i szczeliny, zatapia palący
się  materiał  odcinając  dostęp  tlenu.  Wody  nie  wolno  stosować  przy  gaszeniu  urządzeń  pod
napięciem  (przewodzi  prąd  elektryczny),  podczas  gaszenia  substancji,  z  którymi  wchodzi
w reakcje  chemiczne  (sód,  karbid)  oraz  paliw  płynnych,  smoły,  olejów.  Polewanie  wodą
konstrukcji  lub  maszyn  moŜe  spowodować  podczas  gwałtownego  ochłodzenia  trwałe
uszkodzenie (pęknięcia, odkształcenia).

Hydranty (wewnętrzne i zewnętrzne) są to urządzenia słuŜące do poboru wody wyłącznie

do  celów  gaśniczych.  Umieszcza  się  je  w  łatwo  dostępnych  miejscach,  zazwyczaj  we
wnękach  ścian  budynku,  w  korytarzach,  klatkach  schodowych  i  wejściach.  Hydranty
najczęściej  zasilane  są  wodą  o wysokim  ciśnieniu,  co  umoŜliwia  bezpośrednie  gaszenie
poŜaru.  Zainstalowanie  w  obiekcie  wewnętrznej  instalacji  hydrantowej  nie  zwalnia
uŜytkowników od obowiązku wyposaŜenia go w gaśnice.

Zasady postępowania w czasie gaszenia poŜaru

Podczas gaszenia poŜaru naleŜy:

−−−−

odłączyć urządzenia odbiorcze elektryczności, zamknąć zawory gazowe, zamknąć okna
i drzwi, wyłączyć instalacje wentylacyjne i klimatyzacyjne, (jeśli odpowiednie instrukcje
przeciwpoŜarowe nie stanowią inaczej),

−−−−

gaśnice uruchamiać dopiero przy źródle poŜaru,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−−−−

ustawić się plecami do kierunku wiatru (w miarę moŜliwości),

−−−−

zachować ostroŜność przy otwieraniu zamkniętych drzwi: najpierw ostroŜnie, tworząc
wąską szczelinę uchylić drzwi chowając się jednocześnie za ich ościeŜnicą lub wpuścić
przez szczelinę krótki strumień środka gaśniczego, następnie otworzyć drzwi i rozpocząć
gaszenie poŜaru,

−−−−

gaśnicę trzymać pionowo i gasić strumieniem skierowanym od dołu do góry i od przodu
do tyłu (rys. 19),

−−−−

gasić ogień wyłącznie za pomocą przeznaczonego do tego celu podręcznego sprzętu
gaśniczego (tabela 7) uwzględniając warunki zastosowania środków gaśniczych,

−−−−

w przypadku poŜaru silników pojazdów mechanicznych nie wolno kierować strumienia
ś

rodka gaśniczego na zamkniętą pokrywę silnika, lecz gasić ogień przez otwory

chłodzące lub od spodu silnika,

−−−−

nie rozpraszać płonących nieruchomych cieczy silnym strumieniem, lecz pokrywać
ognisko poŜaru gaszącym obłokiem (rozpylonym środkiem gaśniczym),

−−−−

jeŜeli środkiem gaśniczym jest dwutlenek węgla (CO

), to minimalny odstęp przy

gaszeniu poŜaru instalacji elektrycznej pod napięciem nieprzekraczającym 1000 V
wynosi 1 m.

Rys. 19. Sposób gaszenia ognia [8, s. 69]

4.6.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest zagroŜenie poŜarowe?

Jakie są najczęściej spotykane przyczyny poŜaru w zakładzie produkcyjnym?

Kogo zawiadomisz w wypadku wystąpienia poŜaru?

Jaki jest alarmowy numer telefonu straŜy poŜarnej?

Jakie informacje przekaŜesz dyŜurnemu straŜakowi, gdy odbierze telefon?

4.6.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj znaki ochrony przeciwpoŜarowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć uwaŜnie film „Znaki bezpieczeństwa w miejscu pracy”,

przyporządkować objaśnienia do znaków przedstawionych na rysunku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Objaśnienia:  Gaśnica,  Alarmowy  sygnalizator  akustyczny,  Przycisk  alarmowy,  Zakaz
uŜywania otwartego ognia - palenie zabronione, Telefon do uŜycia w stanie zagroŜenia, Zakaz
gaszenia  wodą,  Sprzęt  przeciwpoŜarowy,  Hydrant  zewnętrzny,  Nie  zastawiać,  Kierunek  do
miejsca  rozmieszczenia  sprzętu  poŜarowego  lub  urządzenia  ostrzegawczego,  Zestaw  sprzętu
poŜarowego, Niebezpieczeństwo poŜaru - materiały łatwopalne, Drabina wewnętrzna, Palenie
tytoniu zabronione.

a)
...................

b)
...................

c)
...................

d)
...................

e)
...................

f)
...................

g)
...................

h)
...................

i)
...................

j)
...................

k)
...................

l)
...................

m)
...................

n)
...................

Rysunek do ćwiczenia 1

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−−−−

karta ćwiczeń.

Ćwiczenie 2

Zastosuj gaśnicę odpowiednią do gaszenia poŜaru ciał stałych pochodzenia organicznego

podczas spalania, których występuje zjawisko Ŝarzenia się.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przygotować gaśnicę odpowiednią do gaszenia tego typu poŜaru,

przygotować się do odegrania scenki gaszenia tego poŜaru (puste pudełka i papiery,
grzejnik elektryczny

który był przyczyną poŜaru, instrukcję przeciwpoŜarową),

odegrać scenkę gaszenia tego poŜaru,

przedstawić sytuację, która mnoga być powodem poŜaru i uzasadnić wybór gaśnicy.

Uwaga. Ćwiczenie jest pozorowane i nie wolno dopuścić do tego, aby powstał poŜar.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−−−−

gaśnica,

−−−−

instrukcja przeciwpoŜarowa,

−−−−

puste pudełka i papiery,

−−−−

grzejnik elektryczny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Zastosuj odpowiednie zasady gaszenia ognia za pomocą podręcznego sprzętu gaśniczego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania 4.6.1,

zaznaczyć na rysunku słowem „tak’- prawidłowe zastosowanie sprzętu gaśniczego.

Rysunek do ćwiczenia [8, s. 72]

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−−−−

karta ćwiczeń.

4.6.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić przyczyny powstawania poŜarów?

przedstawić metody i sposoby zapobiegania poŜarom?

rozpoznać znaki ochrony przeciwpoŜarowej?

określić zasady postępowania w czasie gaszenia poŜaru?

wyjaśnić, dlaczego nie naleŜy polewać wodą rozgrzanych w czasie
poŜaru maszyn i konstrukcji metalowych?

określić rodzaj palącego się materiału w grupie poŜaru A, B, C, D?

wskazać gaśnicę stosowaną do gaszenia grup poŜaru A, B, C, D, E?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.

Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy

4.7.1.

Materiał nauczania

Ochrona środowiska polega na racjonalnym gospodarowaniu jego zasobami,

zabezpieczaniu  go  przed  zniszczeniem  lub  dewastacją,  planowym  kształtowaniu,  a  w  razie
dewastacji  przywracaniu  go  do  właściwego  stanu.  Cywilizacja  techniczna  doprowadza  do
dewastacji  środowisko  zanieczyszczając  powietrze  atmosferyczne,  wodę  i  glebę,  które  mają
decydujący wpływ na zdrowie i Ŝycie ludzi.

Ochrona środowiska stała się koniecznością zapewnienia człowiekowi warunków do

egzystencji i jest regulowana aktami prawnymi, których część dotyczy bezpieczeństwa
i higieny na stanowisku pracy. Są to przepisy dotyczące ograniczenia zanieczyszczeń
ś

rodowiska: substancjami chemicznymi, hałasem, wibracjami, promieniowaniem lub innymi

czynnikami szkodliwymi. Konstruktorzy, projektanci, producenci maszyn i innych urządzeń
technicznych, wykonawcy są obowiązani do przestrzegania tych przepisów.

KaŜde przedsiębiorstwo jest obowiązane zapewnić przestrzeganie wymagań o ochrony

rodowiska w szczególności poprzez:

−−−−

odpowiednią organizację pracy,

−−−−

powierzanie funkcji związanych z zapewnieniem ochrony środowiska osobom
posiadającym odpowiednie kwalifikacje zawodowe

−−−−

zapoznanie pracowników, których stanowiska pracy wiąŜą się z technologiami
zanieczyszczajacymi środowisko z dotyczącymi ich wymaganiami ochrony środowiska,

−−−−

podejmowanie działań w celu wyeliminowania lub ograniczenia szkód wynikających
z nieprzestrzegania wymagań ochrony środowiska i podejmowania właściwych środków
w celu wyeliminowania takich przypadków w przyszłości.

Ochrona przed hałasem

Techniczne źródła hałasu to:

−−−−

silniki i spręŜarki

−−−−

narzędzia pneumatyczne

−−−−

maszyny do rozdrabniania,
kruszenia, przesiewania,
wytrząsania itp.

−−−−

maszyny do obróbki
plastycznej metali

−−−−

obrabiarki do drewna
i metalu

−−−−

pilarki tarczowe i piły
taśmowe

−−−−

urządzenia do obróbki mięsa

−−−−

maszyny włókiennicze

−−−−

urządzenia przepływowe

−−−−

urządzenia transportu.

Rys. 20. Działalność profilaktyczna w walce z hałasem [3, s. 84]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 2. NaraŜenie na oddziaływanie hałasu (wg danych Ministerstwa Ochrony Środowiska)

PrzybliŜona ilość

naraŜonych osób

Procent

populacji

Czas naraŜenia

NatęŜenie

dźwięku

Wpływ na zdrowie

450 milionów
mieszkańców Europy

65%

24 godziny/ dobę

55 dB

niepokój, negatywny

113 milionów

17%

24 godziny/ dobę

65 dB

powaŜne negatywny

10 milionów

24 godziny/ dobę

75 dB

niedopuszczalny

W środowisku pracy (rys. 20). ograniczenie hałasu uzyskuje się poprzez:

−−−−

zmianę technologii,

−−−−

ograniczenie hałasu u źródła (osłony maszyn, konserwację silników),

−−−−

stosowanie materiałów dźwiękochłonnych,

−−−−

stosowanie środków ochrony indywidualnej słuchu.

Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami

Zanieczyszczenia powietrza to wszystkie substancje stałe, ciekłe lub gazowe, których

udział w powietrzu przekracza średnią zawartość tych substancji w czystym powietrzu.

ródłem zanieczyszczeń pyłami są procesy technologiczne i czynności robocze

powstające podczas:

−−−−

wytwarzania produktów i przemieszczania materiałów (rozdrabnianie, mieszanie,
dozowanie, transport),

−−−−

stosowania materiałów pylistych w procesach technologicznych (malowanie natryskowe,
metalizacja, ochrona roślin),

−−−−

jako uboczny skutek procesów technologicznych (skrawanie materiałów kruchych,
szlifowanie, polerowanie, spalanie, oczyszczanie powierzchni),

−−−−

pylenia wtórnego pyłów zalegających na powierzchni maszyn i urządzeń.

Zmniejszenie emisji pyłów moŜe nastąpić poprzez: zmianę technologii, stosowanie

hermetyzacji procesów, stosowanie urządzeń wychwytujących zanieczyszczenia w miejscu
ich powstawania, stosowanie elektrofiltrów.

4.7.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Na czym polega ochrona środowiska?

Jakie czynniki środowiska mają decydujący wpływ na zdrowie człowieka?

Jakie działania podejmuje się w celu ograniczenia hałasu?

4.7.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź analizę ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w Internecie stronę z ustawą,

wyszukać w ustawie informacje pozwalające odpowiedzieć na pytanie:
Jakie wymagania stawia ustawa względem wykonawcy robót?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−−−−

karta ćwiczeń,

−−−−

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Przedstaw propozycje zmniejszania natęŜenia hałasu na stanowisku pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z planem pomieszczenia biurowego zamieszczonym w materiałach
pomocniczych,

zapoznać się z materiałem nauczania 4.7.1,

przedstawić propozycje zmian, jakie moŜna wprowadzić, aby zmniejszyć natęŜenie
hałasu w przedstawionym pomieszczeniu.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−−−−

materiały pomocnicze.

4.7.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić, znaczenie ochrony powietrza, gleby i wody przed
zanieczyszczeniami dla zdrowia człowieka?

określić kto jest zobowiązany do przestrzegania tych przepisów
z zakresu ochrony środowiska?

określić sposoby ograniczenia hałasu na stanowisku pracy?

określić sposoby ograniczenia emisji pyłów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 30 min.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Treści podstawowych obowiązków pracodawcy i pracownika będziesz szukał w
a)

Monitorze Polskim.

Dzienniku Ustaw.

Kodeksie pracy

Poradniku dla ucznia.

Do obowiązków pracodawcy naleŜy
a)

ułatwianie pracownikowi podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

prowadzenie dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt
osobowych pracowników.

stosowanie środków ochrony zbiorowej, a takŜe uŜywanie przydzielonych środków
ochrony indywidualnej oraz odzieŜy i obuwia roboczego.

niezwłocznie zawiadamianie przełoŜonego o zauwaŜonym w zakładzie wypadku.

Wysokość pomieszczenia stałej pracy, w którym nie występują czynniki szkodliwe dla
zdrowia nie moŜe być mniejsza w świetle niŜ
a)

3,3 m.

3 m.

2,5 m.

3,5 m.

Masa przedmiotów przenoszonych przez jednego pracownika przy pracy stałej nie moŜe
przekraczać
a)

30 kg.

25 kg.

12 kg.

15 kg.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Bezpiecznego uŜytkowanie narzędzi elektrycznych nie zapewnia
a)

kontrola przed kaŜdym uŜyciem obudowy, wyłącznika i przewodu zasilającego.

oddawanie narzędzia do naprawy w razie jakiegokolwiek jego uszkodzenia.

włączanie z sieci poprzez chwytanie za przewód.

uŜywanie narzędzi zgodnie z jego przeznaczeniem i parametrami.

rodki ochrony indywidualnej stosujemy

przy wykonywaniu kaŜdej pracy.

w przypadku, kiedy pracownik zgłosi taką potrzebę.

w warunkach, w których nie ma moŜliwości zmniejszenia naraŜenia na czynniki
niebezpieczne dla Ŝycia i zdrowia pracowników.

kiedy ich uŜywanie przez pracownika podczas pracy nie jest uciąŜliwe.

PoŜar naleŜy zgłosić dzwoniąc pod numer
a)

997.

999.

996.

998.

Symbol B na gaśnicy oznacza, Ŝe jest ona przeznaczona do poŜaru następujących grup
materiałów

instalacji i urządzeń elektrycznych.

ciał stałych pochodzenia organicznego (drewno, papier, węgiel).

cieczy palnych (benzyny, nafty, rozpuszczalników, alkoholi) i ciał stałych topiących
się podczas palenia.

gazów palnych (metanu, gazu ziemnego, acetylenu).

ródła zagroŜenia w pracy mechanika optyka to między innymi

mikroklimat gorący.

bakterie.

silne pole magnetyczne.

ruchome i wirujące części maszyn oraz ostre elementy.

10.

Ograniczenie zagroŜeniem urazami mechanicznymi nie zaistnieje, jeśli
a)

będzie się stosować narzędzia wyłącznie zgodnie z ich przeznaczeniem.

zastosowuje się niewłaściwie dobrane środki ochrony indywidualnej.

będzie się czyścić, konserwować oraz przechowywać narzędzia w warunkach
zapobiegającym ich wzajemnym uszkodzeniom.

przed uŜyciem narzędzia będzie się go oglądało w celu upewnienia się, Ŝe nie jest
uszkodzone.

11.

Powstawaniu elektryczności statycznej sprzyja
a)

wysoka wilgotność powietrza.

stosowanie uziemień instalacji i maszyn.

szybkie stykanie się i rozdzielanie róŜnych substancji.

stosowanie pokryć antystatycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12.

Znak ostrzegający przed poraŜeniem prądem elektrycznym przedstawiony jest na rysunku

13.

Prawidłowa pozycja przyjętych przy podnoszeniu cięŜaru przedstawiona jest na rysunku

1 i 3.

14.

Ograniczanie zagroŜeń związanych z prądem elektrycznym uzyskuje się przez stosowanie
a)

ogólnego i miejscowego systemu wentylacji.

rotacji pracowników na najbardziej niebezpiecznych stanowiskach pracy.

rodków ochrony osobistej w celu ochrony pracowników przed bezpośrednim

kontaktem z substancją chemiczną.

ochrony przed wodą i wilgocią.

15.

Stanowisko komputerowe nie naleŜy organizować w sposób, aby
a)

ustawienie ekranu monitora względem źródeł światła ograniczało odbicia światła.

zapewnić regulację wysokości siedziska krzesła w zakresie 400–500 mm, od podłogi.

okno znajdowało się na wprost monitora.

odległość klawiatury od przedniej krawędzi stołu była nie mniejsza niŜ 100 mm.

16.

35 męŜczyzn jest zatrudnionych przy pracach produkcyjnych mało brudzących, jeśli 5
z nich pracuje na drugiej zmianie to w zakładzie w umywalni umywalek powinno być
zainstalowanych

Na kaŜdych dziesięciu pracowników najliczniejszej zmiany powinna
przypadać co najmniej jedna umywalka indywidualna, a przy pracach
brudzących i w kontakcie z substancjami brudzącymi lub zakazanymi
– co najmniej jedna umywalka na kaŜdych pięciu pracowników – lecz
nie mniej niŜ jedna przy mniejszej liczbie pracowników

17.

Przy poraŜeniu prądem wysokiego napięcia rozpoczynamy akcję ratowniczą
a)

od ułoŜenia poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej.

po upewnieniu się, Ŝe specjalistyczne słuŜby ratownicze odcięły dopływ prądu.

od uwolnienia poraŜonego spod działania prądu stojąc na suchym materiale.

od odciągnięcia osoby poraŜonej spod napięcia w sposób bezpieczny dla ratującego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18.

Podczas szlifowania oraz przy ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe i laserowe
w celu ograniczenia zagroŜeń zastosujesz
a)

maskę.

okulary ochronne.

tarczę.

kask.

19.

rodek jaki powinno się stosować do gaszenia silników elektrycznych pod napięciem to

mokry piasek.

koce gaśnicze.

gaśnice z oznaczeniem E.

gaśnice z oznaczeniem A.

20.

Znak ostrzegawczy przedstawiony na rysunku naleŜy umieszczać w miejscach, w których
występuje

pole elektryczne.

zagroŜenie biologiczne.

zagroŜenie mechaniczne.

pole elektromagnetyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Stosowanie

zasad

bezpieczeństwa

higieny

pracy,

ochrony

przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

Bezpieczeństwo i zdrowie a substancje chemiczne w pracy. Poradnik szkoleniowy.
Instytut Medycyny Pracy im. Prof. dr med. Jerzego Nofera, Łódź 1994

Gacek W.: Kompendium pierwszej pomocy. CIOP – PIB, Warszawa 2002

Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998

Koradecka D.: Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. T. 1-2. CIOP, Warszawa 1999

Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy dla szkół zasadniczych. WSiP,
Warszawa 1999

Markiewicz H.: ZagroŜenia i ochrona od poraŜeń w instalacjach elektrycznych.
Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 2004

Olszewski J.: Podstawy ergonomii i fizjologii pracy. WAE, Poznań 1997

Roj-Chodacka A.: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska. Poradnik i materiały dla ucznia. KOWEZiU,
Warszawa 2002

Shmid D.: Mechatronika. REA, Warszawa 2002

10.

Uczciwek T.: „Bezpieczeństwo i Higiena Pracy oraz ochrona przeciw poŜarowa
w elektroenergetyce”. Centralny Ośrodek Szkolenia i Wydawnictw SEP, Warszawa 1998