„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Marek Zalewski

Posługiwanie się dokumentacją techniczną 731[04].O1.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
dr inż. Anna Kordowicz-Sot
mgr inż. Wojciech Klimasara


Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Marek Zalewski


Konsultacja:
inż. Teresa Piotrowska












Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 731[04].O1.03.
„Posługiwanie się dokumentacją techniczną”, zawartego w programie nauczania dla zawodu
optyk-mechanik.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1.

Wprowadzenie

4

2.

Wymagania wstępne

5

3.

Cele kształcenia

6

4.

Materiał nauczania

7

4.1.

Normalizacja w rysunku technicznym

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

10

4.1.3. Ćwiczenia

10

4.1.4. Sprawdzian postępów

10

4.2.

Podstawy sporządzania dokumentacji technicznej

11

4.2.1. Materiał nauczania

11

4.2.2. Pytania sprawdzające

12

4.2.3. Ćwiczenia

12

4.2.4. Sprawdzian postępów

13

4.3.

Rzutowanie prostokątne

14

4.3.1. Materiał nauczania

14

4.3.2. Pytania sprawdzające

16

4.3.3. Ćwiczenia

16

4.3.4. Sprawdzian postępów

17

4.4.

Rzutowanie aksonometryczne

18

4.4.1. Materiał nauczania

18

4.4.2. Pytania sprawdzające

18

4.4.3. Ćwiczenia

19

4.4.4. Sprawdzian postępów

19

4.5.

Odwzorowywanie rysunkowe zarysów przedmiotu

20

4.5.1.Materiał nauczania

20

4.5.2.Pytania sprawdzające

23

4.5.3.Ćwiczenia

23

4.5.4.Sprawdzian postępów

24

4.6.

Wymiarowanie rysunkowe

25

4.6.1. Materiał nauczania

25

4.6.2. Pytania sprawdzające

28

4.6.3. Ćwiczenia

29

4.6.4. Sprawdzian postępów

29

4.7.

Szkicowanie

30

4.7.1. Materiał nauczania

30

4.7.2. Pytania sprawdzające

33

4.7.3. Ćwiczenia

33

4.7.4. Sprawdzian postępów

34

4.8.

Tolerowanie wymiarów na rysunkach

35

4.8.1. Materiał nauczania

35

4.8.2. Pytania sprawdzające

36

4.8.3. Ćwiczenia

37

4.8.4. Sprawdzian postępów

37

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

4.9.

Tolerowanie kształtu i położenia

38

4.9.1. Materiał nauczania

38

4.9.2. Pytania sprawdzające

40

4.9.3. Ćwiczenia

41

4.9.4. Sprawdzian postępów

42

4.10.

Pasowania

43

4.10.1. Materiał nauczania

43

4.10.2. Pytania sprawdzające

45

4.10.3. Ćwiczenia

45

4.10.4. Sprawdzian postępów

46

4.11.

Oznaczanie chropowatości powierzchni

47

4.11.1. Materiał nauczania

47

4.11.2. Pytania sprawdzające

49

4.11.3. Ćwiczenia

49

4.11.4. Sprawdzian postępów

50

4.12.

Wprowadzenie do komputerowego wspomagania projektowania

51

4.12.1. Materiał nauczania

51

4.12.2. Pytania sprawdzające

53

4.12.3. Ćwiczenia

53

4.12.4. Sprawdzian postępów

54

5.

Sprawdzian osiągnięć

55

6.

Literatura

62

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o rysunku technicznym i jego

zastosowaniu podczas tworzenia dokumentacji technicznej.

W poradniku znajdziesz:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−

ć

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.

Schemat układu jednostek modułowych

731[04].O1.01

Stosowanie zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony

ś

rodowiska

731[04].O1

Podstawy techniczne

zawodu

731[04].O1.04

Wykonywanie

podstawowych pomiarów

warsztatowych

731[04].O1.02

Określanie właściwości

materiałów stosowanych

w przemyśle optycznym

i precyzyjnym

731[04].O1.05

Wykonywanie podstawowych

prac z zakresu ręcznej

i mechanicznej obróbki

materiałów

731[04].O1.06

Zastosowanie

elektrotechniki i elektroniki

w sprzęcie optycznym

731[04].O1.03

Posługiwanie się

dokumentacją

techniczną

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

stosować zasady wykonywania podstawowych konstrukcji geometrycznych,

–

posługiwać się przyrządami kreślarskimi,

–

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,

–

korzystać z różnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3.

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

rozróżnić rodzaje dokumentacji technicznej,

–

wykonać szkice prostych części maszyn,

–

wykonać rysunek techniczny prostego modelu lub części maszyny,

–

zwymiarować i opisać rysunek,

–

określić pojęcia: tolerancja, pasowanie, chropowatość powierzchni,

–

oznaczyć na rysunku tolerancję kształtu, położenia, chropowatość powierzchni oraz
obróbkę cieplną,

–

rozpoznać oznaczenia i symbole graficzne stosowane w rysunku technicznym,

–

wykonać rysunki techniczne prostych części maszyn z wykorzystaniem komputerowych
programów do wspomagania projektowania,

–

odczytać schematy ideowe i montażowe oraz zinterpretować zawarte na nich oznaczenia,

–

odczytać rysunki części, rysunki złożeniowe, oraz zinterpretować zawarte na nich
oznaczenia,

–

skorzystać z Polskich Norm i katalogów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Normalizacja w rysunku technicznym

4.1.1. Materiał nauczania

Rysunek techniczny spełnia rolę międzynarodowego języka wszystkich inżynierów

i techników a więc musi być sporządzony według ściśle określonych zasad. Zasady te z kolei
muszą być stosowane i przestrzegane przez wszystkie kraje, które współpracują ze sobą
w zakresie wymiany myśli naukowo-technicznej. Brak ogólnie przyjętych reguł, dotyczących
umownych znaków, skrótów, sposobu odwzorowania przedmiotu, wymiarowania i innych
uproszczeń prowadziłby do nieporozumień.

Normalizację można zdefiniować jako działalność polegającą na opracowaniu

i wprowadzeniu w życie norm.

Normą nazywamy dokument prawny i administracyjny przyjęty na zasadach

porozumienia zatwierdzony przez odpowiednią jednostkę administracyjną. Zagadnieniami
ujednolicenia zasad i przepisów dotyczących między innymi rysunku technicznego zajmuje
się Polski Komitet Normalizacyjny.

Rys. 1. Tabelki umieszczone na początku każdej Polskiej Normy [opracowanie własne]

Przykładem są znormalizowane formaty arkuszy rysunkowych według normy PN-EN

ISO 5457:2002, czy też znormalizowane podziałki według normy PN-EN ISO 5455:1998.
Zagadnienie „Normalizacja i dziedziny związane – terminologia ogólna” też ma swoją normę:
PN-EN 45020:2007.

W tabeli 1 przedstawiono jako przykład kilka norm dotyczących rysunku technicznego:

Tabela 1. Przykładowe normy dotyczące rysunku technicznego

Obszar

Nazwa

Oznaczenie i numer normy

Gwinty i części gwintowane-zasady ogólne

PN-EN ISO 6410-1:2000

Gwinty i części gwintowane-wkładki
gwintowane

PN-EN ISO 6410-2:2000

Gwinty i części gwintowane-przedstawianie
uproszczone

PN-EN ISO 6410-3:2000

R

y

su

n

ek

te

ch

n

ic

zn

y

Metody rzutowania - Część 1: Postanowienia
ogólne

PN-EN ISO 5456-1:2002

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Metody rzutowania - Część 2:
Przedstawianie prostokątne

PN-EN ISO 5456-2:2002

Metody rzutowania - Część 3:
Przedstawianie aksonometryczne

PN-EN ISO 5456-3:2002

Metody rzutowania - Część 4: Rzutowanie
ś

rodkowe

PN-EN ISO 5456-4:2002

Przedstawianie uproszczone i oznaczanie
połączeń klejonych, zawijanych
i zagniatanych

PN-EN ISO 15785:2003

Przedstawianie uproszczone prętów
i kształtowników

PN-EN ISO 5261:2002

Rodzaje dokumentacji technicznej

Dokumentacja techniczna oparta jest na normie, w której ustalono i zdefiniowano

terminy stosowane w dokumentacji technicznej wyrobów, dotyczące rysunków technicznych
we wszystkich dziedzinach stosowania (Dokumentacja techniczna wyrobu. Terminologia.
Terminy dotyczące rysunków technicznych: ogólne i rodzaje rysunków. – PN-ISO
10209:1994).

W tabeli 2 przedstawiono kilka norm dotyczących dokumentacji technicznej.

Tabela 2. Przykładowe normy dotyczące dokumentacji technicznej

Obszar

Nazwa

Oznaczenie i numer normy

Dokumentacja techniczna wyrobu – Wymiary
i układ arkuszy rysunkowych

PN-EN ISO 5457:2002

Dokumentacja techniczna wyrobu - Terminologia
- Terminy odnoszące się do dokumentacji
budowlanej

PN-ISO 10209:2002

Dokumentacja techniczna. Projektowanie
i kreślenie wspomagane komputerem.
Terminologia

PN-N-01602:1997

R

y

su

n

ek

t

ec

h

n

ic

zn

y

Dokumentacja techniczna – Warstwowanie
i nazewnictwo w projektowaniu wspomaganym
komputerowo (CAD) – Część 1: Zasady ogólne

PN-EN ISO 13567-1:2002U

U – treść normy w języku angielskim

Różnorodne dziedziny techniki i przemysłu spowodowały podział na obszary tematyczne

rysunku technicznego:

−

rysunek techniczny maszynowy,

−

rysunek techniczny elektryczny,

−

rysunek techniczny architektoniczno-budowlany.
Rysunek techniczny wprowadził następujące terminy ogólne (wybrane elementy):

−

schemat – rysunek wykonany przy pomocy symboli graficznych,

−

szkic – rysunek wykonany na ogół odręcznie i niekoniecznie w podziałce,

−

rysunek podwykonawczy – rysunek stosowany do zapisu szczegółów konstrukcji po jej
zakończeniu,

−

rysunek złożeniowy – rysunek przedstawiający wzajemne usytuowanie zespołu na
wyższym poziomie strukturalnym zestawianych części,

−

rysunek wykonawczy – rysunek zawierający wszystkie informacje potrzebne do
wykonania części konstrukcyjnej.

Rysunki 2, 3, 4, przedstawiają kolejno: rysunek wykonawczy, złożeniowy, schemat

instalacji elektrycznej budynku mieszkalnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Rys. 2. Rysunek wykonawczy [opracowanie własne]

Rys. 3. Rysunek złożeniowy [opracowanie własne]

Rys. 4. Schemat instalacji elektrycznej budynku mieszkalnego [opracowanie własne]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jak można zdefiniować normalizację?

2.

Co to jest norma?

3.

Jaka instytucja w Polsce zajmuje się normalizacją?

4.

Na jakie obszary tematyczne można podzielić rysunek techniczny?

5.

Jakie elementy zawiera rysunek wykonawczy?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyszukaj w normie PN-ISO 129/AK: 1996 informacje na temat ogólnych zasad

wymiarowania. Przedstaw wykaz tych zasad.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w Polskich Normach informacje o wymiarowaniu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

normy dotyczące rysunku technicznego,

−−−−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Wyszukaj w Internecie korzystając z dowolnej wyszukiwarki symbol i numer aktualnej

normy dotyczącej rysunku technicznego w zakresie metod rzutowania. Wyniki poszukiwań
zapisz.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w Internecie stronę internetową z wykazem norm,

2)

wyszukać normy rysunku technicznego w zakresie metod rzutowania,

3)

zapisać symbole i numer normy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

normy dotyczące rysunku technicznego,

−−−−

komputer podłączony do Internetu,

−−−−

poradnik dla ucznia,

−−−−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zdefiniować pojęcie normalizacji?

2)

określić, jaka instytucja zajmuje się zagadnieniami ujednolicenia
zasad i przepisów dotyczących rysunku technicznego w Polsce?

3)

wyjaśnić, dlaczego rysunki wykonawcze powinny być w zasadzie
wykonywane w podziałce 1:1?

4)

wyjaśnić, z jakich elementów składa się rysunek złożeniowy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

4.2. Podstawy sporządzania dokumentacji technicznej

4.2.1. Materiał nauczania

Formatem zasadniczym arkusza jest format A4 o wymiarach 210 x 297 mm. Formaty A3,

A2, A1 i A0 powstają poprzez odpowiednie zwielokrotnienie formatu A4 (rys. 5).

Rys. 5. Formaty arkuszy rysunkowych [5]

Do wykonywania rysunków technicznych służą następujące rodzaje linii: linia ciągła,

linia kreskowa, linia punktowa, linia dwupunktowa, linia falista, linia zygzakowa. Poza tym
wykorzystywane są linie grube i cienkie.

Rys. 6. przedstawia zastosowanie poszczególnych linii rysunkowych.

Na rysunku zastosowano różne rodzaje linii zgodnie z ich przeznaczeniem:

–

obramowanie arkusza – linia ciągła gruba,

–

zewnętrzny zarys tabliczki rysunkowej – linia ciągła gruba,

–

widoczne krawędzie przedmiotu – linia ciągła gruba,

–

linie wymiarowe i pomocnicze linie wymiarowe – linia ciągła cienka,

–

kreskowanie przekroju – linia ciągła cienka,

–

osie symetrii – linia punktowa cienka,

–

linia ograniczająca przekrój cząstkowy – linia falista cienka,

–

linia niewidocznych zarysów (krawędzi) przedmiotu – linia przerywana cienka.

Rys. 6. Zastosowanie linii rysunkowych [opracowanie własne]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

W rysunku technicznym stosuje się następujące podziałki:

–

powiększające – 100:1, 50:1, 20:1, 10:1, 5:1, 2:1,

–

naturalną – 1:1,

–

zmniejszające – 1:2, (1:2,5), 1:5, 1:10, 1:20, (1:25), 1:50, 1:100, itd.

Podziałki w nawiasach nie są zalecane.
Rozróżnia się trzy rodzaje tabliczek rysunkowych:

1)

tabliczki podstawowe przeznaczone do rysunków wykonawczych części oraz do
rysunków złożeniowych,

2)

tabliczki zmniejszone umieszczane na schematach,

3)

tabliczki uproszczone umieszczane na drugich i trzecich arkuszach dokumentów
tekstowych.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie wymiary posiada arkusz formatu A3?

2.

Jaką linią rysuje się krawędzie niewidoczne przedmiotu?

3.

Jaką linią rysuje się obramowanie rysunku?

4.

Czy zastosowanie podziałki 5:1 spowoduje powiększenie czy też pomniejszenie
rysowanego przedmiotu?

5.

Jakiej tabliczki użyjesz do rysunku złożeniowego?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj na arkuszu formatu A3 obramowanie rysunku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o liniach, ich grubości
i zastosowaniach,

2)

wyszukać w normach zasady rysowania obramowania rysunku,

3)

narysować obramowanie rysunku na przygotowanym arkuszu formatu A3.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

przybory kreślarskie,

−−−−

arkusz formatu A3,

−−−−

normy dotyczące rysunku technicznego,

−−−−

poradnik dla ucznia,

−−−−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Narysuj na arkuszu formatu A3 tabliczkę uproszczoną. Użyj do tego celu arkusz

z ćwiczenia 1.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o tabliczkach,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

2)

wyszukać w normach wymiary tabliczki podstawowej,

3)

narysować tabliczkę podstawową zgodnie z normą.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

przybory kreślarskie,

−−−−

arkusz formatu A3,

−−−−

normy dotyczące rysunku technicznego,

−−−−

poradnik dla ucznia,

−−−−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić wymiary arkusza o formacie A2?

2)

zastosować linię rysunkową do narysowania krawędzi zewnętrznych
odwzorowanego przedmiotu?

3)

zastosować linię rysunkową do narysowania krawędzi niewidocznych
odwzorowanego przedmiotu?

4)

dobrać rodzaj tabliczki do rysunku zestawieniowego?

5)

zastosować podziałkę do przedstawienia na formacie A3 przedmiotu
o wymiarach 445 x 305 x 165 mm?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

4.3. Rzutowanie prostokątne

4.3.1. Materiał nauczania

Rzutem nazywamy rysunkowe odwzorowanie przedmiotu lub bryły geometrycznej na

płaszczyźnie rzutów, zwanej rzutnią, którą jest płaszczyzna rysunku.

Rozpatrzmy rzutowanie na przykładzie punktu A. Rzutem punktu A na płaszczyznę

π

będzie punkt przebicia prostej poprowadzonej z tego punktu prostopadłej do płaszczyzny
(rys. 7).

Rzut punktu na jedną płaszczyznę nie określa jednoznacznie położenia tego punktu.

Rys. 7. Rzut punktu na jedną rzutnię [7]

Jednoznaczne położenie punktu w przestrzeni można określić poprzez odwzorowanie

tego punktu na trzech wzajemnie prostopadłych do siebie płaszczyznach (rys. 8).

Rys. 8. Trzy rzutnie: a) rysunek poglądowy, b) rozwinięcie trzech rzutni [7]

Oznaczenie płaszczyzn:

płaszczyzna pozioma II – rzutnia pozioma,
płaszczyzna pionowa I – rzutnia pionowa,
płaszczyzna III prostopadła do I i II – rzutnia boczna.

Wyżej wymienione wzajemnie do siebie prostopadłe trzy rzutnie nazywa się głównymi

płaszczyznami rzutów.

Aby te trzy płaszczyzny sprowadzić do jednej płaszczyzny rysunku, postępuje się tak, jak

to przedstawia rys. 8. Rzutnię pionową I kładzie się na płaszczyźnie rysunku, rzutnię poziomą
obraca się dokoła osi x (o kąt 90

o

), a rzutnię boczną dokoła osi z (o kąt 90

o

) tak, aby z rzutnią

pionową tworzyły jedną płaszczyznę rysunku.

Aby określić położenie punktu w układzie trzech płaszczyzn rzutowych trzeba znać trzy

współrzędne, określające jego odległość od trzech rzutni, a więc: jego głębokość – g,
wysokość – h i szerokość – s (rys. 9).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Rys. 9. Rzuty prostokątne punktu na trzy rzutnie: a) rysunek poglądowy, b) po rozwinięciu rzutni [7]

Odwzorowanie bryły w przestrzeni

Bryły należy ustawiać względem rzutni tak, aby jak najwięcej krawędzi i ścian

zajmowało położenie równoległe do płaszczyzn rzutów. Rzuty ich w takim ustawieniu
odtwarzają, bowiem rzeczywiste ich wymiary i kształty.

Na rys. 10 przedstawiono prostopadłościan ustawiony zgodnie z wyżej wspomnianą

zasadą. Rzuty wierzchołków połączone liniami prostymi wyznaczą trzy prostokąty.

Rys. 10. Prostopadłościan w rzutach na trzy rzutnie: a) rysunek poglądowy, b) w rzutach prostokątnych [7]

Rzutowanie prostokątne

Podstawowym sposobem przedstawiania przedmiotów jest rzutowanie prostokątne

według tzw. metody europejskiej E.

Jeśli przy rzutowaniu przedmiotu na wszystkie płaszczyzny dokonamy ich rozwinięcia,

przyjmując rzutnię I jako płaszczyznę rysunku, otrzymamy układ rzutów przedstawiony na
rys. 11.

Rys. 11. Normalny układ rzutów [7]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Podstawową zasadą wyboru liczby rzutów potrzebnych do odwzorowania rysunkowego

przedmiotu jest ograniczenie ich liczby do niezbędnego minimum.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jaką płaszczyznę nazywamy rzutnią?

2.

W jaki sposób możemy określić jednoznaczne położenie punktu w przestrzeni?

3.

Jak nazywają się współrzędne punktu określającego jego odległość od trzech rzutni?

4.

Jakie ustawienie bryły względem rzutni gwarantuje rzeczywiste odwzorowanie jej
wymiarów?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Uzupełnij brakujące rzuty szkła optycznego zgodnie z zasadą rzutowania prostokątnego.

Rysunek do ćwiczenia 1

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o zasadach rzutowania prostokątnego,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o rzutniach,

3)

odwzorować szkło optyczne zgodnie z zasadami rzutowania prostokątnego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory kreślarskie,

−

arkusz papieru z rysunkami do ćwiczenia,

−

normy dotyczące rysunku technicznego,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Ćwiczenie 2

Dorysuj rzut główny szkła optycznego zgodnie z zasadą rzutowania prostokątnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o zasadach rzutowania prostokątnego,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o rzutniach,

3)

odwzorować szkło optyczne zgodnie z zasadami rzutowania prostokątnego.

Rysunek do ćwiczenia 2

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory kreślarskie,

−

arkusz papieru z rysunkami do ćwiczenia,

−

normy dotyczące rysunku technicznego,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić zasady rzutowania prostokątnego?

2)

wyjaśnić, dlaczego rzut odcinka prostopadłego do rzutni jest

punktem?

3)

wyjaśnić, dlaczego dla jednoznacznego odwzorowania brył potrzebne

są trzy rzutnie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

4.4. Rzutowanie aksonometryczne

4.4.1. Materiał nauczania

Do odwzorowania kształtu bryły za pomocą jednego rzutu stosuje się rzuty

aksonometryczne: izometryczne (jednomiarowe), dimetryczne ukośne (dwumiarowe)
i dimetryczne prostokątne.

Rzut aksonometryczny izometryczny (rys. 12 a) – w rzucie tym wymiary przedmiotu

równoległe do którejkolwiek z osi układu ulegają jednakowemu skróceniu w stosunku 0,82:1.

Rys. 12. Układ osi izometrycznych [6]

Rzut dimetryczny ukośny – wykonuje się najczęściej w układzie osi współrzędnych jak

na rys. 12b.

Rzut dimetryczny prostokątny (rys. 12c) – w rzucie tym wymiary przedmiotów

równoległe do osi Y lub Z nie ulegają skróceniu, natomiast wymiary równoległe do osi X
ulegają skróceniu o połowę.

Na rys. 13 przedstawiono prostopadłościan w rzucie dimetrii ukośnej.

Rys. 13. Prostopadłościan w rzucie dimetrii ukośnej

[opracowanie własne]

Rys. 14 przedstawia bryłę narysowaną w rzucie aksonometrycznym.

Rys. 14. Bryła w rzucie aksonometrycznym

[opracowanie własne]

4.4.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jaki rzut zastosujesz do odwzorowania kształtu bryły za pomocą jednego rzutu?

2.

Jakie rozróżniamy rodzaje rzutów aksonometrycznych?

3.

Jaka jest wartość kątów między osiami X, Y i Z w rzucie dimetrii ukośnej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj sześciokąt foremny w rzucie aksonometrycznym dimetrii ukośnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o zasadach rzutowania
aksonometrycznego,

2)

odwzorować figurę płaską w rzucie aksonometrycznym dimetrii ukośnej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory kreślarskie,

−

normy dotyczące rysunku technicznego,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Rys. do ćwiczenia 1

Ćwiczenie 2

Narysuj zwierciadło w rzucie aksonometrycznym dimetrii ukośnej (wymiary dowolne).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje
o zasadach rzutowania aksonometrycznego,

2)

odwzorować zwierciadło w rzucie aksonometrycznym
dimetrii ukośnej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory kreślarskie,

−

normy dotyczące rysunku technicznego,

−

poradnik dla ucznia,

Rys. do ćwiczenia 2

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

rozróżnić rodzaje rzutów aksonometrycznych?

2)

określić, o ile ulegają skróceniu wymiary przedmiotu równoległe do
osi X?

3)

wyjaśnić, dlaczego rzut dimetrii ukośnej nie zastępuje rysunku
w rzutach prostokątnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

4.5. Odwzorowywanie rysunkowe zarysów przedmiotu

4.5.1. Materiał nauczania

Widoki i przekroje

Rzuty prostokątne przedmiotów przedstawiamy w postaci widoków i przekrojów.

Na widokach krawędzie zewnętrzne przedmiotu rysujemy linią ciągłą grubą.

Do odwzorowania krawędzi niewidocznych stosujemy linie kreskowe cienkie (rys. 15).

Rys. 15. Przykład rysowania przedmiotu z niewidocznymi krawędziami

[opracowanie własne]

Zasady wykonywania przekrojów

Powstawanie przekroju przedstawia

rys. 16. Przedmiot przecinamy umowną
płaszczyzną przekroju i odrzucamy
część przedmiotu, która znajduje się
przed płaszczyzną. W ten sposób
odsłaniają

się

zarysy

wewnętrzne.

Pozostałą

część

przedmiotu

odwzorowujemy zgodnie z zasadami
rzutowania prostokątnego.

Krawędzie

niewidoczne,

które

w wyniku przekroju zostały „odsłonięte”
rysujemy linią ciągłą grubą. Pole
przekroju kreskujemy liniami ciągłymi
cienkimi.

Rys. 16. Powstawanie przekroju; a) przedmiot w rzucie

aksonometrycznym, b) dokonywanie przekroju, c) przekrój
przedmiotu [7]

Oznaczanie i kreskowanie przekrojów

Płaszczyznę przekroju oznaczamy dwoma krótkimi odcinkami linii grubej, a kierunek

rzutowania oznaczamy przy pomocy strzałek (rys. 17).

Rys. 17. Oznaczanie kierunku rzutowania [7]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Można pominąć oznaczenie przekroju, jeżeli położenie płaszczyzny nie budzi

wątpliwości (rys. 18).

Rys. 18. Przekrój z uproszczonym oznaczeniem [7]

Pole przekroju kreskujemy liniami ciągłymi cienkimi odchylonymi od pionu o kąt 45

o

.

Podziałka kreskowania jest zależna od wielkości pól kreskowania i wynosi od 0,5 mm do
5 mm.

W przekrojach złożonych każdą część kreskujemy inaczej (rys. 19).

Rys. 19. Kreskowanie przekrojów złożonych [7]

Przekroje wzdłużne i poprzeczne

Przekrój wzdłużny – płaszczyzna przekroju przecina przedmiot wzdłuż osi symetrii

(rys. 20). Przy strzałkach piszemy duże litery np. A-A oznaczające kolejny przekrój.

Rys. 20. Przekrój wzdłużny [6]

Przekrój poprzeczny – płaszczyzna przekroju przecina przedmiot prostopadle do osi

(rys. 21).

Rys. 21. Przekroje poprzeczne [7]

Przekroje złożone

Przekrój złożony – przedmiot jest przecinany dwoma lub więcej płaszczyznami

przekroju.

Przekrój łamany – płaszczyzny przekroju są ustawione względem siebie pod kątem

rozwartym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Przekroje wybranych przedmiotów

Na rys. 22 przedstawiono części maszyn, których nie kreskuje się.

Rys. 22. Części maszyn, których się nie kreskuje [7]

Widoki i przekroje przedmiotów symetrycznych

Przedmioty symetryczne przedstawiamy w półwidoku i półprzekroju (rys. 23).

Rys. 23. Półwidok – półprzekrój przedmiotu symetrycznego [7]

Widoki i przekroje cząstkowe

W miarę potrzeby możemy pokazać szczegóły konstrukcyjne przedmiotu w widokach

i przekrojach cząstkowych (rys. 24 a, b, c, d).

Przekroje cząstkowe (wyrwania) rysujemy bezpośrednio na widoku.

Rys. 24. Przekroje cząstkowe [7]

Przerywanie i urywanie rzutów przedmiotów

Długie przedmioty o stałym przekroju poprzecznym możemy na rysunkach przerywać.

Przykłady przerwań przedstawia rys. 25 a, b.

Rys.25. Przykłady przerwań rzutów [7]

Przykład urwania (przy którym pominięta jest końcowa część przedmiotu) przedstawia

rys. 26.

Rys. 26. Przykład urwania przekroju [7]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Kłady przedmiotów

W celu ograniczenia liczby przekrojów stosujemy tzw. kłady przekrojów.

Kład przekroju jest figurą płaską, powstała w wyniku przecięcia przedmiotu tylko jedną

płaszczyzną przekroju. Na rysunku kładu nie pokazuje się zarysów przedmiotu, które leżą
poza płaszczyzną przekroju.

Rozróżniamy kłady miejscowe i przesunięte.

Kład miejscowy przedstawiono na rys. 27.

Rys.27. Kład miejscowy [7]

Kład przesunięty przedstawiono na rys. 28.

Rys. 28. Kład przesunięty [7]

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jak nazywamy rzuty prostokątne odwzorowujące zewnętrzne kształty przedmiotów?

2.

W jaki sposób określamy kierunek rzutowania przekroju?

3.

Jakimi liniami kreskujemy pole przekroju?

4.

W jaki sposób powstaje przekrój wzdłużny?

5.

Czym charakteryzuje się przekrój łamany?

6.

Czym charakteryzuje się kład przesunięty?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie wzoru kreskowania określ rodzaj materiału, z jakiego został wykonany

przedmiot.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w normach informacji o wzorach kreskowania,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o przekrojach,

3)

określić materiał na podstawie wzoru kreskowania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

normy dotyczące wzorów kreskowania,

−

normy dotyczące rysunku technicznego,

−

poradnik dla ucznia.,

Rys. do ćwiczenia 1

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Ćwiczenie 2

Korzystając z zaznaczonej płaszczyzny przekroju narysuj przekrój A-A.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o widokach i przekrojach,

2)

sporządzić przekrój A-A przedmiotu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory kreślarskie,

–

normy dotyczące rysunku technicznego,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Rys. do ćwiczenia 2

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

rozróżnić widoki i przekroje?

2)

określić zasady wykonywania przekrojów?

3)

oznaczyć przekroje?

4)

wyjaśnić sposób tworzenia przekrojów złożonych?

5)

wymienić części maszyn, których nie rysuje się w przekroju?

6)

wyjaśnić sposób tworzenia kładu miejscowego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

4.6. Wymiarowanie rysunkowe

4.6.1. Materiał nauczania

Ogólne zasady wymiarowania są następujące:

–

stosuje się linie wymiarowe, pomocnicze linie wymiarowe oraz znaki i liczby
wymiarowe,

–

linie wymiarowe rysuje się zawsze równolegle do odcinka, który jest wymiarowany,

–

linie wymiarowe nie mogą pokrywać się z osiami symetrii lub krawędziami przedmiotu,

–

linie wymiarowe nie mogą przecinać się ze sobą ani z pomocniczymi liniami
wymiarowymi,

–

liczba wymiarowa nie może być napisana na linii wymiarowej,

–

liczby wymiarowe wpisuje się tak, aby móc je odczytać patrząc na rysunek z przodu (od
dołu) i z prawej strony,

–

na rysunku podaje się tylko wymiary konieczne,

–

każdy wymiar podaje się tylko jeden raz,

–

większość wymiarów podaje się na rzucie głównym,

–

wymiary umieszcza się raczej na przekrojach niż na widokach,

–

wymiary ze sobą związane umieszcza się na jednym rzucie,

–

nie wymiaruje się krawędzi niewidocznych przedmiotu.

Porządkowe zasady wymiarowania są następujące:

–

pomijanie wymiarów oczywistych,

–

niepowtarzanie wymiarów,

–

grupowanie wymiarów.
Podstawowym sposobem wymiarowania w rysunku technicznym jest wymiarowanie

w układzie współrzędnych prostokątnych.

Współrzędnymi prostokątnymi na płaszczyźnie są dwie osie x i y względem siebie

prostopadłe i przecinające się w punkcie 0.

Rys. 29a przedstawia w jednym rzucie płytkę z dwoma otworami. Wymiarowanie tej

płytki polega na umieszczeniu wzdłuż dwóch krawędzi (wzajemnie prostopadłych) odległości
od osi współrzędnych (rys. 29b).

Osie współrzędnych tworzą tak zwane bazy wymiarowe.

Baza wymiarowa danego przedmiotu to powierzchnia, krawędź lub oś symetrii,

względem, których wyznacza się położenie innych jego powierzchni, krawędzi lub osi
symetrii.

Za bazy wymiarowe przyjmuje się dowolne powierzchnie, krawędzie lub osie.

Rys. 29. Wymiarowanie płytki we współrzędnych prostokątnych

Wymiarowanie kształtów geometrycznych przedmiotów

Wymiarowanie średnic – zawsze wymiaruje się za pomocą znaku

∅

i odpowiedniej

liczby wymiarowej (np.

∅

24,2) – rys. 30.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Rys. 30. Wymiarowanie średnic [opracowanie własne]

Wymiarowanie promieni – zawsze wymiaruje się za pomocą znaku R i odpowiedniej

liczby wymiarowej (np. R26,49) – rys. 31.

Rys. 31. Wymiarowanie promieni [opracowanie własne]

Wymiarowanie kuli – zawsze wymiaruje się za pomocą znaku O i odpowiedniej liczby

wymiarowej (np.

Ο∅

25, OR43) – rys. 32.

Rys. 32. Wymiarowanie kuli [opracowanie własne]

Wymiarowanie łuku – zawsze wymiaruje się przy pomocy znaku i odpowiedniej

liczby wymiarowej (rys. 33).

Rys. 33. Wymiarowanie łuku

[opracowanie własne]

np. 120

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Wymiarowanie otworów walcowych – wymiaruje się podając średnicę otworu i grubość

materiału lub głębokość otworu (rys. 34).

Rys. 34. Wymiarowanie otworów walcowych

[opracowanie własne]

Wymiarowanie ścięć krawędzi – wymiaruje się podając długość i kąt ścięcia (rys. 35).

Rys. 35. Wymiarowanie ścięć krawędzi

[opracowanie własne]

Wymiarowanie powierzchni pochylonych – względem kierunku pionowego lub

poziomego można wymiarować z użyciem wymiarów liniowych. Stosuje się także znak
wymiarowy pochylenia powierzchni (rys. 36).

Rys. 36. Wymiarowanie powierzchni pochylonych [opracowanie własne]

Wymiarowanie powierzchni zbieżnych – wymiaruje się podobnie jak pochylone

jednostronnie (rys. 37).

Rys. 37. Wymiarowanie powierzchni zbieżnych

[opracowanie własne]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Sposoby wymiarowania

Wymiarowanie w układzie szeregowym – (wymiarowanie łańcuchowe) polega na

ustawieniu poszczególnych wymiarów składowych w szeregu (rys. 38).

Wymiarowanie w układzie równoległym – polega na podawaniu wymiarów od jednej

bazy wymiarowej (rys. 39).

Rys. 38. Wymiarowanie w układzie szeregowym

Rys. 39. Wymiarowanie w układzie

[opracowanie własne]

równoległym [opracowanie własne]

Wymiarowanie w układzie mieszanym – stanowi połączenie wymiarowania szeregowego

i równoległego (rys. 40).

Rys. 40. Wymiarowanie w układzie mieszanym

[opracowanie własne]

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Dlaczego linie wymiarowe nie mogą pokrywać się z osiami symetrii lub krawędziami
przedmiotu?

2.

Jak wymiaruje się średnice?

3.

Jak wymiaruje się powierzchnie zbieżne?

4.

Czym się charakteryzuje wymiarowanie w układzie szeregowym?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zwymiaruj soczewkę przedstawioną na rysunku (wymiary dowolne).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje
o wymiarowaniu,

2)

zwymiarować soczewkę zgodnie z normami.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory kreślarskie,

–

normy dotyczące rysunku technicznego,

–

poradnik dla ucznia,

Rys. do ćwiczenia 1

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Zwymiaruj soczewkę sferyczną zgodnie z normami (wymiary dowolne).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji
o wymiarowaniu,

2)

zwymiarować przedmiot zgodnie z normami.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kartka papieru formatu A4 z rysunkami soczewki,

−

przybory kreślarskie,

−

normy dotyczące rysunku technicznego,

Rys. do ćwiczenia 2

−

normy dotyczące wymiarowania,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić ogólne zasady wymiarowania?

2)

określić porządkowe zasady wymiarowania?

3)

wyjaśnić, na czym polega zasada grupowania wymiarów?

4)

wyjaśnić, na czym polega zasada pomijania wymiarów oczywistych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

4.7. Szkicowanie

4.7.1. Materiał nauczania

Szkicowanie rysunkowe jest sposobem odwzorowania przedmiotu ręcznie bez pomocy

dodatkowych przyrządów kreślarskich. Szkicowanie stanowi podstawę do wykonania
rysunku i jest to swojego rodzaju opracowanie wstępne. Szkic staje się rysunkiem, jeżeli
odwzorowuje przedmiot w określonej podziałce z uwzględnieniem wszystkich zasad
zawartych w normach dotyczących rysunku technicznego.

Szkic:

–

wykonuje się odręcznie,

–

grubości linii nie są istotne,

–

nie obowiązuje stosowanie podziałki ale muszą być zachowane proporcje
odwzorowanego przedmiotu,

–

odwzorowywany przedmiot musi być dokładnie zwymiarowany bez potrzeby
zachowywania zasad dotyczących wymiarowania,

–

powinien być przejrzysty i czytelny.

Rysunek:

–

wykonuje się w znormalizowanej podziałce przy użyciu przyborów kreślarskich,

–

obowiązują znormalizowane grubości linii,

–

obowiązuje rzutowanie prostokątne według metody E,

–

rzut główny musi przedstawiać przedmiot w położeniu użytkowym,

–

obowiązuje zgodne z normą wymiarowanie.

Szkicowanie płaskich przedmiotów

Płaskie przedmioty o jednakowej grubości rysuje się tak, jakby leżały na płaszczyźnie

rysunku. Zarysy krawędzi szkicowanych przedmiotów są przeważnie odcinkami prostych,
przecinających się pod różnymi katami lub łukami kół oraz innych krzywych. Grubość
płaskich przedmiotów określa się cyfrą umieszczoną wewnątrz zarysu, poprzedzając ją
znakiem (x), np. x5 – grubość przedmiotu wynosi 5 mm (rys. 41, 42).

Rys. 41. Szkice przedmiotów o zarysach prostych [opracowanie własne]

Rys. 42. Szkice przedmiotów o zarysach zaokrąglonych [opracowanie własne]

Szkicowanie przedmiotów o złożonych strukturach

Przedmioty o złożonych kształtach posiadają tzw. trzeci wymiar, czyli grubość, który był

oznaczony poprzednio jako x5. Osiąga się to poprzez narysowanie przedmiotu poprzez
rzutowanie prostokątne lub aksonometryczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Szkic powinien być tak wykonany, aby odwzorowywał przedmiot i można było na jego

podstawie wykonać rysunek wykonawczy.

Podczas wykonywania szkicu należy przestrzegać niżej wymienionych zasad:

–

szkic wykonuje się odręcznie, łuki i okręgi można wykonać przy pomocy cyrkla,

–

szkic najlepiej wykonać na kratkowanym papierze o znormalizowanym formacie,

–

szkic wykonuje się zachowując proporcje wymiarowe,

–

liczba rzutów na szkicu powinna być jak najmniejsza, ale pozwalająca na pełne
odwzorowanie przedmiotu,

–

rozmieszczenie rzutów i ich usytuowanie na arkuszu powinno być zgodne z zasadami
rzutowania prostokątnego,

–

pomiędzy rzutami powinien być zachowany odstęp umożliwiający narysowanie
wymiarów,

–

główny widok powinien zawierać jak najwięcej cech charakterystycznych przedmiotu
i zawierać jak najwięcej wymiarów.

Etapy szkicowania

Na rys. 43. przedstawiono szkic przedmiotu narysowanego w rzutach prostokątnych

i w rzucie dimetrii ukośnej.

Rys. 43. Szkic przedmiotu w rzutach prostokątnych i w rzucie dimetrii ukośnej [opracowanie własne]

Po ustaleniu liczby niezbędnych rzutów prowadzimy podstawowe dla poszczególnych

rzutów osie symetrii (rys. 44),

Rys. 44. Etapy szkicowania – rysowanie osi symetrii [opracowanie własne]

cienką linią rysujemy kontury przedmiotu (rys. 45),

Rys. 45. Etapy szkicowania – rysowanie konturów przedmiotu [opracowanie własne]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

dorysowujemy pozostałe widoczne krawędzie (rys. 46),

Rys. 46. Etapy szkicowania – rysowanie widocznych krawędzi [opracowanie własne]

rysujemy niewidoczne krawędzie przedmiotu linią kreskową (rys. 47),

Rys. 47. Etapy szkicowania – rysowanie niewidocznych krawędzi [opracowanie własne]

na poszczególne rzuty nanosimy pomocnicze linie wymiarowe i linie wymiarowe (rys. 48),

Rys. 48. Etapy szkicowania – rysowanie pomocniczych linii wymiarowych

i linii wymiarowych [opracowanie własne]

wymiarujemy poszczególne rzuty, wstawiając odpowiednie wymiary (rys. 49).

Rys. 49. Etapy szkicowania – wstawianie odpowiednich wymiarów [opracowanie własne]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

Szkicowanie w rzutach aksonometrycznych

Do odwzorowania przedmiotu w jednym rzucie z zachowaniem podstawowych

wymiarów (wysokości, szerokości i głębokości) stosuje się tzw. rzut dimetrii ukośnej
(rys. 50).

Rys. 50. Szkicowanie w rzucie dimetrycznym ukośnym [opracowanie własne]

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

W jakim celu wykonuje się szkic?

2.

Jakie zasady należy przestrzegać podczas wykonywania szkicu?

3.

Na czym polega szkicowanie przedmiotów o złożonych kształtach?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź szkic figury w rzucie aksonometrycznym dimetrii ukośnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji
o szkicowaniu,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji
o rzutowaniu prostokątnym,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji
o dimetrii ukośnej,

4)

wykonać szkic figury zgodnie z założeniami.

Rys. do ćwiczenia 1

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory kreślarskie,

−

normy dotyczące rysunku technicznego,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

Ćwiczenie 2

Sporządź szkic klina w rzucie aksonometrycznym dimetrii ukośnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych
informacji o szkicowaniu,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych
informacji o rzutowaniu prostokątnym,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych
informacji o dimetrii ukośnej,

4)

wykonać szkic klina zgodnie z założeniami.

Rys. do ćwiczenia 2

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory kreślarskie,

−

normy dotyczące rysunku technicznego,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wyjaśnić, na czym polega szkicowanie płaskich przedmiotów?

2)

wyjaśnić, na czym polega szkicowanie przedmiotów o złożonych
kształtach?

3)

wyjaśnić, na jakie elementy zwraca się szczególną uwagę przy
szkicowaniu?

4)

określić dopuszczalne uproszczenia rysunkowe na szkicu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

4.8. Tolerowanie wymiarów na rysunkach

4.8.1. Materiał nauczania

Rozróżniamy wymiary nominalne, rzeczywiste, zaobserwowane i tolerowane.

Wymiar nominalny – ustalony przez konstruktora i podany na rysunku.
Wymiar rzeczywisty – uzyskany w wyniku obróbki.
Wymiar tolerowany – posiada liczbowo określony górny i dolny wymiar graniczny.
Odchyłka górna – różnica między górnym wymiarem granicznym a wymiarem nominalnym.
Odchyłka dolna – różnica między dolnym wymiarem granicznym a wymiarem nominalnym.
Tolerancja – różnica między górnym wymiarem granicznym a dolnym wymiarem
granicznym.
Tolerancja ma zawsze wartość dodatnią.

Rys. 51. Wymiary graniczne, odchyłki i pole tolerancji [6]

Oznaczenia na rys. 51. są następujące:

D

o

– wymiar nominalny otworu,

D

w

– wymiar nominalny wałka,

A

w

– wymiar dolny graniczny wałka,

A

o

– wymiar dolny graniczny otworu,

B

w

– wymiar górny graniczny wałka,

B

o

– wymiar górny graniczny otworu,

es – odchyłka górna wałka,
Es – odchyłka górna otworu,
ei – odchyłka dolna wałka,
Ei – odchyłka dolna otworu,
T – tolerancja.

Pomiędzy wymiarami i odchyłkami zachodzą następujące zależności:

- dla wymiaru zewnętrznego

B

w

– D = es

→

B

w

= es + D

A

w

– D = ei

→

A

w

= ei + D

- dla wymiaru wewnętrznego

B

o

– D = Es

→

B

o

= Es + D

A

o

–D = Ei

→

A

o

= Ei + D

Tolerancja dla wymiaru zewnętrznego

T = B

w

– A

w

Tolerancja dla wymiaru wewnętrznego

T = B

o

– A

o

Wymiar tolerowany to wymiar nominalny łącznie z odchyłkami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

Rodzaje tolerowań:

–

tolerowanie symetryczne – obie odchyłki są jednakowe,

–

tolerowanie asymetryczne – jedna z odchyłek jest równa zeru,

–

tolerowanie asymetryczne dwustronne – wartości i znaki odchyłek są różne,

–

tolerowanie asymetryczne jednostronne – obie odchyłki mają jednakowe znaki.

Tolerowanie swobodne – odchyłki wymiarów dobiera konstruktor według własnego uznania.
Tolerowanie normalne – odchyłki wymiarów przyjmuje się według znormalizowanego
układu tolerancji wałków i otworów (dla wymiarów do 3150 mm).

Tolerowany normalnie wymiar powinien zawierać:

–

wymiar nominalny,

–

symbol literowy położenia pola tolerancji,

–

symbol liczbowy klasy dokładności.

Na rysunkach 52, 53, 54 przedstawiono przykłady tolerowania wymiarów oraz oznaczeń.

Rys. 52. Przykłady tolerowania wymiarów [7]

Rys. 53. Oznaczenie wymiaru normalnie tolerowanego [7]

Rys. 54. Przykłady tolerowania normalnego [7]

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Czym charakteryzuje się wymiar tolerowany?

2.

Jaki obszar określa pole tolerancji?

3.

W jaki sposób zapiszesz wymiar tolerowany?

4.

Jak nazwiesz czynność doboru odchyłek i ustalania tolerancji wymiarów?

5.

Jakie znasz rodzaje tolerowań?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz odchyłki i tolerancje soczewki o średnicy 35 mm wiedząc, że wymiary graniczne

wynoszą

∅

34,8 mm i

∅

35,2 mm.

Dane:

wymiar nominalny D = 35 mm,
górny wymiar graniczny B

w

= 35,02 mm,

dolny wymiar graniczny A

w

= 34,8 mm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o odchyłkach i tolerancjach,

2)

obliczyć odchyłki i tolerancje,

3)

rozróżnić zależności zachodzące pomiędzy wymiarami i odchyłkami.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

normy dotyczące rysunku technicznego,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Oblicz wymiary graniczne i tolerancję wymiaru 30

15

,

0

1

,

0

+

−

.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o odchyłkach i tolerancjach,

2)

obliczyć odchyłkę górną i dolną oraz tolerancję.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

normy dotyczące rysunku technicznego,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić tolerowanie wymiaru?

2)

wymienić rodzaje tolerowań?

3)

określić sposób tolerowania wewnątrz materiału?

4)

określić sposób tolerowania normalnego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

4.9. Tolerowanie kształtu i położenia

4.9.1. Materiał nauczania

Odchyłka kształtu – różnica między kształtem powierzchni i płaszczyzny do niej

przylegającej.
Tolerancja kształtu – największa dopuszczalna odchyłka kształtu.
Odchyłka prostoliniowości – największa odległość między zarysem rzeczywistym
a teoretyczną prostą przylegającą (rys. 55).
Tolerancja prostoliniowości – największa dopuszczalna odchyłka prostoliniowości.

Rys. 55. Odchyłka prostoliniowości [7]

Odchyłka płaskości – największa odległość między powierzchnią rzeczywistą,

a płaszczyzną przylegającą (rys. 56).
Tolerancja płaskości – największa dopuszczalna odchyłka płaskości.
Odchyłka okrągłości – największa odległość między zarysem rzeczywistym, a okręgiem
przylegającym (rys. 57).
Tolerancja okrągłości – największa dopuszczalna odchyłka okrągłości.
Odchyłka walcowości – największa odległość między powierzchnią rzeczywistą,
a powierzchnią walca przylegającego (rys. 58).
Tolerancja walcowości – największa dopuszczalna odchyłka walcowości.

Rys. 56. Odchyłka płaskości [6]

Rys. 57. Odchyłka okrągłości [7]

Rys. 58. Odchyłka walcowości [7]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

Odchyłka położenia – różnica między położeniem rzeczywistym powierzchni, a jej

położeniem geometrycznym.
Tolerancja położenia – największa dopuszczalna odchyłka położenia.
Odchyłka równoległości – różnica największej A i najmniejszej B odległości między dwiema
płaszczyznami przylegającymi (rys. 59).
Tolerancja równoległości – największa dopuszczalna odchyłka równoległości.

Rys. 59. Odchyłka równoległości [7]

Odchyłka prostopadłości – różnica między kątem rzeczywistym a kątem 90

o

dwóch

płaszczyzn (rys. 60).
Tolerancja prostopadłości - największa dopuszczalna odchyłka prostopadłości.

Rys. 60. Odchyłka prostopadłości [7]

Odchyłka współosiowości – największa odległość między osią rozpatrywanej

powierzchni a osią odniesienia (rys. 61).
Tolerancja współosiowości - największa dopuszczalna odchyłka współosiowości.
Odchyłka symetrii – największa odległość płaszczyzny symetrii danego elementu od
płaszczyzny symetrii (rys. 62).
Tolerancja symetrii – największa dopuszczalna odchyłka symetrii.

Rys. 61. Odchyłka współosiowości [7]

Rys. 62. Odchyłka symetrii [7]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

Oznaczenie tolerancji kształtu i położenia zawiera (rys. 63):

–

znak tolerancji,

–

wartość tolerancji w milimetrach,

–

literowe oznaczenie elementu odniesienia.

Rys. 63. Oznaczenie tolerancji na rysunku [7]

W tabeli 1 przedstawiono rodzaje tolerancji kształtu i położenia oraz ich znaki graficzne.

Tabela 1. Rodzaje tolerancji kształtu i położenia oraz ich znaki graficzne [7]

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Czego dotyczy tolerancja kształtu?

2.

Czego dotyczy tolerancja położenia?

3.

Jak zapisuje się informację dotyczącą tolerancji położenia?

4.

Jak się oznacza tolerancję położenia – prostopadłość?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oznacz tolerancję równoległości powierzchni A szkła optycznego względem

przeciwległej powierzchni z odchyłką równą 0,02 mm.

Rysunek do ćwiczenia 1

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o tolerancjach kształtu,

2)

wyszukać w normie informacje o znakach graficznych dotyczących tolerowania kształtu,

3)

oznaczyć tolerancję równoległości zgodnie z normą.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

normy dotyczące tolerancji kształtu i położenia,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Oznacz tolerancję okrągłości szkła optycznego z odchyłką nie przekraczającą 0,2 mm.

Rys. do ćwiczenia 2

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o tolerancjach położenia,

2)

wyszukać w normie informacje o znakach graficznych dotyczących tolerowania położenia,

3)

oznaczyć tolerancję okrągłości zgodnie z normą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

normy dotyczące tolerancji kształtu i położenia,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić celowość stosowania tolerancji kształtu?

2)

określić celowość stosowania tolerancji położenia?

3)

określić jednostki tolerancji kształtu i położenia?

4)

rozróżniać znaki tolerancji kształtu i położenia?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

4.10. Pasowania

4.10.1. Materiał nauczania

Pasowanie to skojarzenie dwóch części maszyn (przeważnie wałka i otworu)

o jednakowym wymiarze nominalnym. Podczas projektowania urządzeń pasowanie wałka
i otworu uzyskuje się poprzez stosowanie zasady stałego wałka lub zasady stałego otworu.
W budowie maszyn powszechnie stosuje się pasowania normalne, które tworzy się według
zasady stałego otworu (tabela. 1). Zasada stałego otworu – do otworu tzw. podstawowego H
dobiera się wałki o różnych polach tolerancji.

Tabela 1. Pasowania normalne według zasady stałego otworu [7]

Odchyłka dolna otworu podstawowego H jest równa zeru (rys. 64).

Rys. 64. Otwór podstawowy – odchyłka dolna EI=0 [opracowanie własne]

W szczególnych przypadkach stosuje się pasowania według zasady stałego wałka

(tabela 2).
Zasada stałego wałka – do wałka tzw. podstawowego h dobiera się otwory o różnych polach
tolerancji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

Tabela 2. Pasowania normalne według zasady stałego wałka [7]

Górna odchyłka wałka podstawowego h jest równa zeru (rys. 65).

Rys. 65. Wałek podstawowy – odchyłka górna es=0 [opracowanie własne]

Można tolerować nie tylko średnice wałków i otworów, lecz także wszystkie inne

wymiary liniowe.

Do powszechnego stosowania zalecane są pasowania normalne, do których należą:

1.

pasowanie luźne – pomiędzy wałkiem a otworem występuje luz,

2.

pasowanie ciasne - pomiędzy wałkiem a otworem występuje wcisk,

3.

pasowanie mieszane - pomiędzy wałkiem a otworem może wystąpić luz lub wcisk.

Oznaczenie pasowania wałka i otworu powinno zawierać (rys. 66):

–

wymiar nominalny pasowania,

–

symboliczne oznaczenie wymiaru tolerowanego otworu,

–

symboliczne oznaczenie wymiaru tolerowanego wałka.

Rys. 66. Przykłady oznaczenia: a) otworu, b) wałka, c) pasowania [7]

Oznaczenie pasowania musi zawierać oznaczenie pola tolerancji otworu oraz (za ukośną
kreską) oznaczenie pola tolerancji wałka, np. 40H7/g6 (rys. 67).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

Rys. 67. Zapis pasowania: 1) wymiar nominalny pasowania, 2) symbol odchyłki podstawowej

otworu, 3) klasa dokładności otworu, 4) ukośna kreska, 5) symbol odchyłki
podstawowej wałka, 6) klasa dokładności wałka [opracowanie własne]

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie rozróżniamy pasowania?

2.

Na czym polega zasada stałego otworu?

3.

Czym się charakteryzują pasowania normalne?

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ zasadę pasowania otworu

∅

25

015

,

0

+

z wałkiem

∅

25

023

,

0

007

,

0

+

+

.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o pasowaniach,

2)

wyszukać w normach odchyłki dla średnic otworów i wałków w zależności od wartości
ś

rednicy i żądanej dokładności wykonania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

normy dotyczące pasowań,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Dobierz wartości liczbowe odchyłek otworu i wałka dla pasowania

∅

30 H7/h6 (zasada

stałego otworu).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o pasowaniach,

2)

wyszukać w normach odchyłki dla średnic otworów i wałków w zależności od wartości
ś

rednicy i żądanej dokładności wykonania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

normy dotyczące pasowań,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wyjaśnić, na czym polega pasowanie?

2)

wyjaśnić, w jaki sposób określa się rodzaj pasowania?

3)

wyjaśnić, dlaczego przy zasadzie stałego wałka średnicę wałka
toleruje się asymetrycznie w głąb materiału?

4)

określić pasowanie luźne według zasady stałego otworu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

4.11. Oznaczanie chropowatości powierzchni

4.11.1. Materiał nauczania

Proces technologiczny polegający na ukształtowaniu przedmiotu zgodnie z dokumentacją

techniczną poprzez usunięcie nadmiaru materiału nazywamy obróbką ubytkową. Na rys. 68
przedstawiono klasyfikację obróbki ubytkowej.

Rys. 68. Klasyfikacja obróbki ubytkowej [opracowanie własne]

Obróbka skrawaniem polega na kształtowaniu przedmiotu przez usuwanie tzw.

„naddatku na obróbkę”.

Obróbka skrawaniem dzieli się na:

–

obróbkę wiórową, którą przeprowadza się narzędziem skrawającym; naddatek na
obróbkę jest usuwany w postaci wiórów;

–

obróbkę ścierną, którą przeprowadza się wieloma drobnymi ostrzami o nie ustalonym
kształcie i liczbie, wióry są drobne.
Obróbka erozyjna polega na usuwaniu naddatku w wyniku bardzo drobnych odprysków

i wykruszeń materiału w fazie stałej, rozpuszczania się lub topienia oraz parowania
obrabianego materiału. Rozróżniamy następujące rodzaje obróbki erozyjnej:
–

obróbka elektroerozyjna, erozję wywołują wyładowania elektryczne;

–

obróbka elektrochemiczna, erozja jest wynikiem procesów chemicznych zachodzących
podczas przepływu prądu między elektrodami w elektrolicie;

–

obróbka strumieniowo-erozyjna, erozję powoduje strumień cząsteczek o wysokim
stopniu koncentracji energii, np. strumień elektronów.
Podczas obróbki, wskutek nacisku ostrza narzędzia i działania wysokiej temperatury,

warstwa wierzchnia zmienia swoje właściwości. Jakość powierzchni, czyli dokładność
obróbki, zależy od parametrów skrawania, geometrii narzędzia oraz własności materiału
obrabianego. Działanie wyżej wymienionych czynników ma decydujący wpływ na
chropowatość powierzchni.

Oznaczanie chropowatości powierzchni na rysunkach składa się z następujących

elementów:
–

znaku chropowatości,

–

wartości liczbowej parametru Ra lub Rz,

–

oznaczeń dodatkowych (sposobu obróbki).

Parametr R

a

nazywa się średnią arytmetyczną profilu chropowatości.

Parametr R

z

nazywa się wysokością chropowatości według 10 punktów.

Obróbka ubytkowa

Obróbka skrawaniem

Obróbka wiórowa

Obróbka

ś

cierna

Obróbka erozyjna

Obróbka
elektroerozyjna

Obróbka
elektrochemiczna

Obróbka

strumieniowo-erozyjna

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

Wartości parametrów R

a

i R

z

oraz odcinka elementarnego są znormalizowane. Chropowatość

powierzchni na rysunkach oznacza się przez podanie wartości parametru R

a

lub R

z

pod

dodatkową linią znaku chropowatości (rys. 69). Wymagany sposób obróbki podajemy
słownie nad dodatkową linią znaku chropowatości (rys. 70).

Rys. 69. Przykład oznaczenia chropowatości powierzchni [8]

Rys. 70. Przykład oznaczenia

chropowatości powierzchni oraz sposobu
obróbki [opracowanie własne]

Sposoby rysowania i oznaczenia chropowatości różnych powierzchni pokazano na rys. 71.

Rys. 71. Przykład oznaczenia chropowatości powierzchni na rysunku [opracowanie własne]

Oznaczanie na rysunkach obróbki cieplnej (rys. 72) składa się z następujących

elementów:
–

rodzaj obróbki cieplnej (nawęglać, hartować),

–

głębokość warstwy utwardzonej wraz z dopuszczalnymi odchyłkami w milimetrach,

–

twardość wraz z dopuszczalnymi odchyłkami.

Rys. 72. Przykład oznaczenia obróbki cieplnej na rysunku [opracowanie własne]

Powłoki na rysunkach oznacza się następująco (rys. 73):

–

gdy przedmiot ma być pokryty jednolitą powłoką, oznaczenie powłoki oznacza się na
rysunku wielką literą np. A, wpisywaną nad linią odniesienia, a rodzaj powłoki
i dotyczące jej wymagania podaje się w warunkach technicznych.

Rys. 73. Przykład oznaczenia powłoki na rysunku [opracowanie własne]

szlifowa

ć

Ra 0,63

frezowa

ć

Ra 2,5

HRC 60

A

R

a

0

,6

3

R

a

2

,5

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49

4.11.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Co to jest chropowatość powierzchni?

2.

Jak wpływa chropowatość powierzchni jednej części na jej współpracę z innymi
częściami urządzenia?

3.

Jaki parametr chropowatości powierzchni jest uprzywilejowany?

4.

Jak oznacza się na rysunkach chropowatość powierzchni?

4.11.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oznacz chropowatość:

−

powierzchni B – frezowanie dokładne,

−

powierzchni A – szlifowanie.

Rys. do ćwiczenia 1

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o chropowatości powierzchni,

2)

wyszukać w normie informacje o znakach graficznych dotyczących chropowatości,

3)

oznaczyć chropowatość powierzchni zgodnie z normą.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

normy dotyczące chropowatości,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Określ rodzaj obróbki na podstawie zapisanych na rysunku parametrów R

a

.

Rys. do ćwiczenia 2

R

a

0

,6

3

R

a

2

,5

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

50

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o chropowatości powierzchni,

2)

wyszukać w normie informacje o znakach graficznych dotyczących chropowatości,

3)

określić rodzaj obróbki powierzchni.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

normy dotyczące chropowatości,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.11.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić parametry chropowatości powierzchni?

2)

wyjaśnić, w jakich jednostkach określa się chropowatość
powierzchni?

3)

wyjaśnić, jak należy zinterpretować znak chropowatości umieszczony
w górnym prawym rogu rysunku wykonawczego?

4)

określić sposoby oznaczania obróbki cieplnej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

51

4.12. Wprowadzenie do komputerowego wspomagania

projektowania

4.12.1. Materiał nauczania

Komputerowe wspomaganie projektowania (CAD – Computer Aided Design lub

Computer Assisted Drafting) czyli projektowanie wspomagane komputerowo, to nic innego,
jak stosowanie w pracy zaawansowanych programów komputerowych, takich jak na przykład
AutoCAD. Programy CAD umożliwiają stworzenie wirtualnych modeli obiektów dwu
i trójwymiarowych.

Programy komputerowe z dziedziny CAD stosowane są między innymi do:

1.

Modelowania geometrycznego.

2.

Obliczenia.

3.

Gromadzenia i wykorzystywania danych.

Ad. 1. Modele geometryczne mogą być:
–

płaskie (2D),

–

trójwymiarowe (3D) - mogą być: krawędziowe (jak z drutu), ściankowe, bryłowe.
Modele geometryczne są podstawą do generowania papierowej dokumentacji oraz do

szybkiego (komputerowego) tworzenia prototypów (np. ze sklejanych warstw papieru lub
utwardzanej żywicy).

Programy CAD powinny realizować także:

1.

Obliczenia (w szczególności wytrzymałościowe), które mogą być wykonywane na
podstawie:
–

modeli matematycznych deterministycznych np.: FEM – Finite Element Method =
Metoda Elementów Skończonych.

–

modeli matematycznych probabilistycznych (stochastycznych) uwzględniających
losowy rozrzut wartości zmiennych fizycznych według określonych rozkładów
prawdopodobieństwa.

–

sieci neuronowych, które kształtują swoje cechy na podstawie przykładów.

2.

Gromadzenie i wykorzystywanie danych – Bazy Danych gromadzą m.in. tablice danych
potrzebnych do projektowania oraz biblioteki gotowych podzespołów.

Oprogramowanie CAD

Oferowanych jest co najmniej kilkadziesiąt programów.
–

Jednym z najstarszych (od 1982 r.) i najbardziej znanych jest AutoCAD– firmy
AutoDesk.

–

Z powodzeniem konkurują z nim programy francuskiej firmy Dassault Systems:
Catia, SolidWorks, Enovia i inne.

Oraz

–

Amerykańskiej firmy PTC (Parametric Technology Corp.): Pro/Engineer,
Pro/Desktop.

–

Znane są także produkty EDS Unigraphics (Parasolid Modeler) firmy Intergraph
i wielu innych.

AutoCAD

Ten program amerykańskiej firmy Autodesk Inc. jest jednym z najdłużej

unowocześnianych (od 1982 r.) i najbardziej rozpowszechnionym na świecie w zakresie
komputerowego wspomagania projektowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

52

AutoCAD (tutaj wersja 2005 Polski) jest właśnie tym narzędziem, które pozwala tworzyć
wszelkiego rodzaju rysunki techniczne. Wersja ta wyposażona jest w szereg ciekawych
rozwiązań technicznych pozwalających na jak największe uproszczenie pracy. Przykładowy
ekran AutoCAD’a 2005 Polski przedstawiony został na rys. 74.

Rys. 74. Ekran AutoCAD-a 2005 Polski z przykładowym rysunkiem z biblioteki [opracowanie własne]

Szablony w AutoCAD-e

Szablon arkusza jest arkuszem zaimportowanym z pliku *.dwt. Gdy użytkownik tworzy

arkusz, może wykorzystywać informacje z istniejącego szablonu. AutoCAD udostępnia
przykładowe szablony arkuszy w postaci plików z rozszerzeniem *.dwt. Szablony arkuszy są
zgromadzone w bibliotece AutoCAD-a w folderze Template (rys. 75). Trzeba tylko pamiętać
o tym, że tak przygotowane arkusze z tabelkami nie są zgodne z Polskim Normami.

Rys. 75. Okno dialogowe z szablonami [opracowanie własne]

Problem ten można rozwiązać poprzez stworzenie własnego szablonu i narysowanie

tabelki zgodnej z Polskimi Normami.
Tworzenie nowego szablonu zaprezentowane zostanie w Ćwiczeniu 1.

Treści zawarte w tym rozdziale nie wystarczą, aby w miarę sprawnie wykorzystywać

funkcje oferowane przez program. Wyjściem z tej sytuacji jest skorzystanie z bezpłatnego
poradnika zamieszczonego na stronie księgarni internetowej „helion.pl” pod adresem

www.cad.pl/kursy

.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

53

4.12.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Do jakich operacji wykorzystywane są programy CAD?

2.

Jakie modele geometryczne można stworzyć w programach CAD?

3.

Na jakich normach oparta jest biblioteka szablonów w programie AutoCAD?

4.12.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Utwórz szablon rysunku formatu A4 zgodnie z przedstawionym rysunkiem i Tabelą 1

oraz zgodnie z Polskimi Normami.

Tabela do ćwiczenia 1

Nazwa warstwy

Rodzaj linii

Kolor

Opis

0

CONTINUOUS

Biały

KRESKOWANIE

CONTINUOUS

Błękitny

Kreskowanie

LINIE_CIĄGŁE

CONTINUOUS

Zielony

Linie cienkie detali

LINIE_KRESKOWE

Acad_iso02w100

Fioletowy

Krawędzie niewidoczne

OSIE

Acad_iso10w100

Czerwony

Linie osiowe

RYSUNEK

CONTINUOUS

Niebieski

Linie konturowe detali

WYMIARY

CONTINUOUS

Czerwony

Wymiarowanie

Aby rysować linie:

1.

W menu Rysuj kliknij Linia.

2.

Określ punkt początkowy.

3.

Zakończ pierwszy segment linii przez
określenie punktu końcowego.

4.

Określ punkty końcowe innych
segmentów linii.

5.

Naciśnij ENTER, aby zakończyć lub
zamknąć serię segmentów linii.

Rys. do ćwiczenia 1

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z instrukcją zawartą w ćwiczeniu,

2)

korzystać z norm rysunku technicznego dotyczących formatów arkuszy, linii
rysunkowych i ich grubości, wzorów tabelek,

3)

korzystać z instrukcji AutoCAD-a,

4)

stworzyć szablon rysunku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

54

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

normy w zakresie rysunku technicznego,

−

stanowisko komputerowe z oprogramowaniem typu CAD dla każdego ucznia,

−

instrukcja do ćwiczenia,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Narysuj schemat optometru soczewkowego przedstawionego na rysunku (wymiary

dowolne).

Rys. do ćwiczenia 2

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

narysować schemat przedstawiony na rysunku wykorzystując polecenia: „linia”, „okrąg”,
„łuk” z opcją 3 punkty, „kreskuj”, „kopiuj”, ewentualnie „lustro”,

2)

korzystać z trybu lokalizacji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stanowisko komputerowe z oprogramowaniem typu CAD dla każdego ucznia,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.12.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić sposób tworzenia szablonu?

2)

określić, w którym folderze w programie AutoCAD zawarte są
szablony?

3)

stworzyć szablon zawierający tabelkę zgodną z polską Normą?

4)

zapisać w programie AutoCAD stworzony szablon?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

55

A'

A''

A'

A''

A'''

A'

A'''

A'''

A''

A'

A''

A'''

A

B

C

D

5.

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwe odpowiedzi. Tylko
jedna jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8.

Na rozwiązanie testu masz 35 min.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Wymiary arkusza formatu A2 to

a)

841x1189.

b)

594x841.

c)

420x594.

d)

210x297.

2.

Krawędzie niewidoczne przedmiotu rysuje się linią

a)

ciągłą grubą.

b)

kreskową cienką.

c)

punktową cienką.

d)

falistą cienką.

3.

Rzutowanie prostokątne punktu A
przedstawione jest na rysunku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

56

A'

B'

C'

A''

B''

C''

B''' C'''

A'''

B''

A''

C''

B'''

C'''

A'''

A''

B''

C''

B'''

C'''

A'''

A''

B''

C''

C'''

B'''

A'''

A'

B'

C'

A'

B'

C'

A'

B'

C'

A

B

C

D

4.

Rzutowanie prostokątne odcinka AB przedstawione jest na rysunku

5.

Rzutowanie prostokątne trójkąta ABC
przedstawione jest na rysunku

6.

Rzuty prostokątne bryły przedstawia
rysunek

A

B

C

D

A'

B'

A''

B''

B'''

A'''

B''

A''

B'''

A'''

A''

B''

B'''

A'''

A''

B''

B'''

A'''

A'

B'

A'

B'

A'

B'

A

B

C

D

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

57

7.

Rzuty aksonometryczne przedmiotu narysowanego w rzutach prostokątnych przedstawia
rysunek

8.

Rzuty prostokątne przedmiotu
narysowanego w dimetrii ukośnej
przedstawia rysunek

9.

Przekrój przedmiotu oznaczony zgodnie
z polską Normą przedstawia rysunek

10.

Przekrój przedmiotu przedstawia
rysunek

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

58

11.

Przekrój przedmiotu przedstawia rysunek

12.

Przekrój łamany przedmiotu
przedstawia rysunek

13.

Kreskowanie przekroju przedstawiono na rysunku

14.

Przekrój nita, którego oś leży w płaszczyźnie przekroju,
przedstawia rysunek

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

59

15.

Oznaczenie wymiaru okręgu zgodnie z Polską
Normą przedstawia rysunek

16.

Zwymiarowany zgodnie z Polską Normą
rozstaw otworów Ø10 przedstawiono na
rysunku

17.

Prawidłowo rozmieszczone wymiary równoległe przedstawiono na rysunku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

60

18.

Wymiarowanie zaokrąglonego
rowka zgodnie z Polską Normą,
przedstawiono na rysunku

19.

Na rysunku przedstawiono wymiarowanie przekroju

a)

kwadratowego.

b)

sześciokątnego.

c)

okrągłego.

d)

stożkowego.

20.

Przedmiot przedstawiony na rysunku jest narysowany jako

a)

asymetryczny.

b)

symetryczny.

c)

kład.

d)

półprzekrój.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

61

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Posługiwanie się dokumentacją techniczną

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

62

6.

LITERATURA

1.

Autodesk: Podręcznik użytkownika 2005. Copyright © 2004 Autodesk, Inc

2.

Babiuch M.: AutoCAD 2000PL. Ćwiczenia praktyczne. Helion, Gliwice 2000

3.

Burcan J.: Podstawy rysunku technicznego. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne,
Warszawa 2006

4.

Buksiński T., Szpecht A.: Rysunek techniczny. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne,
Warszawa 1998

5.

Dobrzański T.: Rysunek techniczny maszynowy. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne,
Warszawa 2004

6.

Lewandowski T.: Rysunek techniczny dla mechaników. Wydawnictwa Szkolne
i Pedagogiczne, Warszawa 1997

7.

Waszkiewicz E. i S.: Rysunek zawodowy dla ZSZ. WSiP, Warszawa 1994

8.

www.pkn.pl