„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Marek Zalewski
Posługiwanie się dokumentacją techniczną 731[04].O1.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
Recenzenci:
dr inż. Anna Kordowicz-Sot
mgr inż. Wojciech Klimasara
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Marek Zalewski
Konsultacja:
inż. Teresa Piotrowska
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 731[04].O1.03.
„Posługiwanie się dokumentacją techniczną”, zawartego w programie nauczania dla zawodu
optyk-mechanik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
2
SPIS TREŚCI
1.
Wprowadzenie
4
2.
Wymagania wstępne
5
3.
Cele kształcenia
6
4.
Materiał nauczania
7
4.1.
Normalizacja w rysunku technicznym
7
4.1.1. Materiał nauczania
7
4.1.2. Pytania sprawdzające
10
4.1.3. Ćwiczenia
10
4.1.4. Sprawdzian postępów
10
4.2.
Podstawy sporządzania dokumentacji technicznej
11
4.2.1. Materiał nauczania
11
4.2.2. Pytania sprawdzające
12
4.2.3. Ćwiczenia
12
4.2.4. Sprawdzian postępów
13
4.3.
Rzutowanie prostokątne
14
4.3.1. Materiał nauczania
14
4.3.2. Pytania sprawdzające
16
4.3.3. Ćwiczenia
16
4.3.4. Sprawdzian postępów
17
4.4.
Rzutowanie aksonometryczne
18
4.4.1. Materiał nauczania
18
4.4.2. Pytania sprawdzające
18
4.4.3. Ćwiczenia
19
4.4.4. Sprawdzian postępów
19
4.5.
Odwzorowywanie rysunkowe zarysów przedmiotu
20
4.5.1.Materiał nauczania
20
4.5.2.Pytania sprawdzające
23
4.5.3.Ćwiczenia
23
4.5.4.Sprawdzian postępów
24
4.6.
Wymiarowanie rysunkowe
25
4.6.1. Materiał nauczania
25
4.6.2. Pytania sprawdzające
28
4.6.3. Ćwiczenia
29
4.6.4. Sprawdzian postępów
29
4.7.
Szkicowanie
30
4.7.1. Materiał nauczania
30
4.7.2. Pytania sprawdzające
33
4.7.3. Ćwiczenia
33
4.7.4. Sprawdzian postępów
34
4.8.
Tolerowanie wymiarów na rysunkach
35
4.8.1. Materiał nauczania
35
4.8.2. Pytania sprawdzające
36
4.8.3. Ćwiczenia
37
4.8.4. Sprawdzian postępów
37
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
3
4.9.
Tolerowanie kształtu i położenia
38
4.9.1. Materiał nauczania
38
4.9.2. Pytania sprawdzające
40
4.9.3. Ćwiczenia
41
4.9.4. Sprawdzian postępów
42
4.10.
Pasowania
43
4.10.1. Materiał nauczania
43
4.10.2. Pytania sprawdzające
45
4.10.3. Ćwiczenia
45
4.10.4. Sprawdzian postępów
46
4.11.
Oznaczanie chropowatości powierzchni
47
4.11.1. Materiał nauczania
47
4.11.2. Pytania sprawdzające
49
4.11.3. Ćwiczenia
49
4.11.4. Sprawdzian postępów
50
4.12.
Wprowadzenie do komputerowego wspomagania projektowania
51
4.12.1. Materiał nauczania
51
4.12.2. Pytania sprawdzające
53
4.12.3. Ćwiczenia
53
4.12.4. Sprawdzian postępów
54
5.
Sprawdzian osiągnięć
55
6.
Literatura
62
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
4
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o rysunku technicznym i jego
zastosowaniu podczas tworzenia dokumentacji technicznej.
W poradniku znajdziesz:
−
wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
−
cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
−
materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
−
zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
−
ć
wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
−
sprawdzian postępów,
−
sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
−
literaturę uzupełniającą.
Schemat układu jednostek modułowych
731[04].O1.01
Stosowanie zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony
ś
rodowiska
731[04].O1
Podstawy techniczne
zawodu
731[04].O1.04
Wykonywanie
podstawowych pomiarów
warsztatowych
731[04].O1.02
Określanie właściwości
materiałów stosowanych
w przemyśle optycznym
i precyzyjnym
731[04].O1.05
Wykonywanie podstawowych
prac z zakresu ręcznej
i mechanicznej obróbki
materiałów
731[04].O1.06
Zastosowanie
elektrotechniki i elektroniki
w sprzęcie optycznym
731[04].O1.03
Posługiwanie się
dokumentacją
techniczną
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
–
stosować zasady wykonywania podstawowych konstrukcji geometrycznych,
–
posługiwać się przyrządami kreślarskimi,
–
obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,
–
korzystać z różnych źródeł informacji.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
6
3.
CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
–
rozróżnić rodzaje dokumentacji technicznej,
–
wykonać szkice prostych części maszyn,
–
wykonać rysunek techniczny prostego modelu lub części maszyny,
–
zwymiarować i opisać rysunek,
–
określić pojęcia: tolerancja, pasowanie, chropowatość powierzchni,
–
oznaczyć na rysunku tolerancję kształtu, położenia, chropowatość powierzchni oraz
obróbkę cieplną,
–
rozpoznać oznaczenia i symbole graficzne stosowane w rysunku technicznym,
–
wykonać rysunki techniczne prostych części maszyn z wykorzystaniem komputerowych
programów do wspomagania projektowania,
–
odczytać schematy ideowe i montażowe oraz zinterpretować zawarte na nich oznaczenia,
–
odczytać rysunki części, rysunki złożeniowe, oraz zinterpretować zawarte na nich
oznaczenia,
–
skorzystać z Polskich Norm i katalogów.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Normalizacja w rysunku technicznym
4.1.1. Materiał nauczania
Rysunek techniczny spełnia rolę międzynarodowego języka wszystkich inżynierów
i techników a więc musi być sporządzony według ściśle określonych zasad. Zasady te z kolei
muszą być stosowane i przestrzegane przez wszystkie kraje, które współpracują ze sobą
w zakresie wymiany myśli naukowo-technicznej. Brak ogólnie przyjętych reguł, dotyczących
umownych znaków, skrótów, sposobu odwzorowania przedmiotu, wymiarowania i innych
uproszczeń prowadziłby do nieporozumień.
Normalizację można zdefiniować jako działalność polegającą na opracowaniu
i wprowadzeniu w życie norm.
Normą nazywamy dokument prawny i administracyjny przyjęty na zasadach
porozumienia zatwierdzony przez odpowiednią jednostkę administracyjną. Zagadnieniami
ujednolicenia zasad i przepisów dotyczących między innymi rysunku technicznego zajmuje
się Polski Komitet Normalizacyjny.
Rys. 1. Tabelki umieszczone na początku każdej Polskiej Normy [opracowanie własne]
Przykładem są znormalizowane formaty arkuszy rysunkowych według normy PN-EN
ISO 5457:2002, czy też znormalizowane podziałki według normy PN-EN ISO 5455:1998.
Zagadnienie „Normalizacja i dziedziny związane – terminologia ogólna” też ma swoją normę:
PN-EN 45020:2007.
W tabeli 1 przedstawiono jako przykład kilka norm dotyczących rysunku technicznego:
Tabela 1. Przykładowe normy dotyczące rysunku technicznego
Obszar
Nazwa
Oznaczenie i numer normy
Gwinty i części gwintowane-zasady ogólne
PN-EN ISO 6410-1:2000
Gwinty i części gwintowane-wkładki
gwintowane
PN-EN ISO 6410-2:2000
Gwinty i części gwintowane-przedstawianie
uproszczone
PN-EN ISO 6410-3:2000
R
y
su
n
ek
te
ch
n
ic
zn
y
Metody rzutowania - Część 1: Postanowienia
ogólne
PN-EN ISO 5456-1:2002
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
8
Metody rzutowania - Część 2:
Przedstawianie prostokątne
PN-EN ISO 5456-2:2002
Metody rzutowania - Część 3:
Przedstawianie aksonometryczne
PN-EN ISO 5456-3:2002
Metody rzutowania - Część 4: Rzutowanie
ś
rodkowe
PN-EN ISO 5456-4:2002
Przedstawianie uproszczone i oznaczanie
połączeń klejonych, zawijanych
i zagniatanych
PN-EN ISO 15785:2003
Przedstawianie uproszczone prętów
i kształtowników
PN-EN ISO 5261:2002
Rodzaje dokumentacji technicznej
Dokumentacja techniczna oparta jest na normie, w której ustalono i zdefiniowano
terminy stosowane w dokumentacji technicznej wyrobów, dotyczące rysunków technicznych
we wszystkich dziedzinach stosowania (Dokumentacja techniczna wyrobu. Terminologia.
Terminy dotyczące rysunków technicznych: ogólne i rodzaje rysunków. – PN-ISO
10209:1994).
W tabeli 2 przedstawiono kilka norm dotyczących dokumentacji technicznej.
Tabela 2. Przykładowe normy dotyczące dokumentacji technicznej
Obszar
Nazwa
Oznaczenie i numer normy
Dokumentacja techniczna wyrobu – Wymiary
i układ arkuszy rysunkowych
PN-EN ISO 5457:2002
Dokumentacja techniczna wyrobu - Terminologia
- Terminy odnoszące się do dokumentacji
budowlanej
PN-ISO 10209:2002
Dokumentacja techniczna. Projektowanie
i kreślenie wspomagane komputerem.
Terminologia
PN-N-01602:1997
R
y
su
n
ek
t
ec
h
n
ic
zn
y
Dokumentacja techniczna – Warstwowanie
i nazewnictwo w projektowaniu wspomaganym
komputerowo (CAD) – Część 1: Zasady ogólne
PN-EN ISO 13567-1:2002U
U – treść normy w języku angielskim
Różnorodne dziedziny techniki i przemysłu spowodowały podział na obszary tematyczne
rysunku technicznego:
−
rysunek techniczny maszynowy,
−
rysunek techniczny elektryczny,
−
rysunek techniczny architektoniczno-budowlany.
Rysunek techniczny wprowadził następujące terminy ogólne (wybrane elementy):
−
schemat – rysunek wykonany przy pomocy symboli graficznych,
−
szkic – rysunek wykonany na ogół odręcznie i niekoniecznie w podziałce,
−
rysunek podwykonawczy – rysunek stosowany do zapisu szczegółów konstrukcji po jej
zakończeniu,
−
rysunek złożeniowy – rysunek przedstawiający wzajemne usytuowanie zespołu na
wyższym poziomie strukturalnym zestawianych części,
−
rysunek wykonawczy – rysunek zawierający wszystkie informacje potrzebne do
wykonania części konstrukcyjnej.
Rysunki 2, 3, 4, przedstawiają kolejno: rysunek wykonawczy, złożeniowy, schemat
instalacji elektrycznej budynku mieszkalnego.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
9
Rys. 2. Rysunek wykonawczy [opracowanie własne]
Rys. 3. Rysunek złożeniowy [opracowanie własne]
Rys. 4. Schemat instalacji elektrycznej budynku mieszkalnego [opracowanie własne]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
10
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Jak można zdefiniować normalizację?
2.
Co to jest norma?
3.
Jaka instytucja w Polsce zajmuje się normalizacją?
4.
Na jakie obszary tematyczne można podzielić rysunek techniczny?
5.
Jakie elementy zawiera rysunek wykonawczy?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wyszukaj w normie PN-ISO 129/AK: 1996 informacje na temat ogólnych zasad
wymiarowania. Przedstaw wykaz tych zasad.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
wyszukać w Polskich Normach informacje o wymiarowaniu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−−−−
normy dotyczące rysunku technicznego,
−−−−
poradnik dla ucznia,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Wyszukaj w Internecie korzystając z dowolnej wyszukiwarki symbol i numer aktualnej
normy dotyczącej rysunku technicznego w zakresie metod rzutowania. Wyniki poszukiwań
zapisz.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
wyszukać w Internecie stronę internetową z wykazem norm,
2)
wyszukać normy rysunku technicznego w zakresie metod rzutowania,
3)
zapisać symbole i numer normy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−−−−
normy dotyczące rysunku technicznego,
−−−−
komputer podłączony do Internetu,
−−−−
poradnik dla ucznia,
−−−−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
zdefiniować pojęcie normalizacji?
2)
określić, jaka instytucja zajmuje się zagadnieniami ujednolicenia
zasad i przepisów dotyczących rysunku technicznego w Polsce?
3)
wyjaśnić, dlaczego rysunki wykonawcze powinny być w zasadzie
wykonywane w podziałce 1:1?
4)
wyjaśnić, z jakich elementów składa się rysunek złożeniowy?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
11
4.2. Podstawy sporządzania dokumentacji technicznej
4.2.1. Materiał nauczania
Formatem zasadniczym arkusza jest format A4 o wymiarach 210 x 297 mm. Formaty A3,
A2, A1 i A0 powstają poprzez odpowiednie zwielokrotnienie formatu A4 (rys. 5).
Rys. 5. Formaty arkuszy rysunkowych [5]
Do wykonywania rysunków technicznych służą następujące rodzaje linii: linia ciągła,
linia kreskowa, linia punktowa, linia dwupunktowa, linia falista, linia zygzakowa. Poza tym
wykorzystywane są linie grube i cienkie.
Rys. 6. przedstawia zastosowanie poszczególnych linii rysunkowych.
Na rysunku zastosowano różne rodzaje linii zgodnie z ich przeznaczeniem:
–
obramowanie arkusza – linia ciągła gruba,
–
zewnętrzny zarys tabliczki rysunkowej – linia ciągła gruba,
–
widoczne krawędzie przedmiotu – linia ciągła gruba,
–
linie wymiarowe i pomocnicze linie wymiarowe – linia ciągła cienka,
–
kreskowanie przekroju – linia ciągła cienka,
–
osie symetrii – linia punktowa cienka,
–
linia ograniczająca przekrój cząstkowy – linia falista cienka,
–
linia niewidocznych zarysów (krawędzi) przedmiotu – linia przerywana cienka.
Rys. 6. Zastosowanie linii rysunkowych [opracowanie własne]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
12
W rysunku technicznym stosuje się następujące podziałki:
–
powiększające – 100:1, 50:1, 20:1, 10:1, 5:1, 2:1,
–
naturalną – 1:1,
–
zmniejszające – 1:2, (1:2,5), 1:5, 1:10, 1:20, (1:25), 1:50, 1:100, itd.
Podziałki w nawiasach nie są zalecane.
Rozróżnia się trzy rodzaje tabliczek rysunkowych:
1)
tabliczki podstawowe przeznaczone do rysunków wykonawczych części oraz do
rysunków złożeniowych,
2)
tabliczki zmniejszone umieszczane na schematach,
3)
tabliczki uproszczone umieszczane na drugich i trzecich arkuszach dokumentów
tekstowych.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Jakie wymiary posiada arkusz formatu A3?
2.
Jaką linią rysuje się krawędzie niewidoczne przedmiotu?
3.
Jaką linią rysuje się obramowanie rysunku?
4.
Czy zastosowanie podziałki 5:1 spowoduje powiększenie czy też pomniejszenie
rysowanego przedmiotu?
5.
Jakiej tabliczki użyjesz do rysunku złożeniowego?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Narysuj na arkuszu formatu A3 obramowanie rysunku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o liniach, ich grubości
i zastosowaniach,
2)
wyszukać w normach zasady rysowania obramowania rysunku,
3)
narysować obramowanie rysunku na przygotowanym arkuszu formatu A3.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−−−−
przybory kreślarskie,
−−−−
arkusz formatu A3,
−−−−
normy dotyczące rysunku technicznego,
−−−−
poradnik dla ucznia,
−−−−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Narysuj na arkuszu formatu A3 tabliczkę uproszczoną. Użyj do tego celu arkusz
z ćwiczenia 1.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o tabliczkach,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
13
2)
wyszukać w normach wymiary tabliczki podstawowej,
3)
narysować tabliczkę podstawową zgodnie z normą.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−−−−
przybory kreślarskie,
−−−−
arkusz formatu A3,
−−−−
normy dotyczące rysunku technicznego,
−−−−
poradnik dla ucznia,
−−−−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
określić wymiary arkusza o formacie A2?
2)
zastosować linię rysunkową do narysowania krawędzi zewnętrznych
odwzorowanego przedmiotu?
3)
zastosować linię rysunkową do narysowania krawędzi niewidocznych
odwzorowanego przedmiotu?
4)
dobrać rodzaj tabliczki do rysunku zestawieniowego?
5)
zastosować podziałkę do przedstawienia na formacie A3 przedmiotu
o wymiarach 445 x 305 x 165 mm?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
14
4.3. Rzutowanie prostokątne
4.3.1. Materiał nauczania
Rzutem nazywamy rysunkowe odwzorowanie przedmiotu lub bryły geometrycznej na
płaszczyźnie rzutów, zwanej rzutnią, którą jest płaszczyzna rysunku.
Rozpatrzmy rzutowanie na przykładzie punktu A. Rzutem punktu A na płaszczyznę
π
będzie punkt przebicia prostej poprowadzonej z tego punktu prostopadłej do płaszczyzny
(rys. 7).
Rzut punktu na jedną płaszczyznę nie określa jednoznacznie położenia tego punktu.
Rys. 7. Rzut punktu na jedną rzutnię [7]
Jednoznaczne położenie punktu w przestrzeni można określić poprzez odwzorowanie
tego punktu na trzech wzajemnie prostopadłych do siebie płaszczyznach (rys. 8).
Rys. 8. Trzy rzutnie: a) rysunek poglądowy, b) rozwinięcie trzech rzutni [7]
Oznaczenie płaszczyzn:
płaszczyzna pozioma II – rzutnia pozioma,
płaszczyzna pionowa I – rzutnia pionowa,
płaszczyzna III prostopadła do I i II – rzutnia boczna.
Wyżej wymienione wzajemnie do siebie prostopadłe trzy rzutnie nazywa się głównymi
płaszczyznami rzutów.
Aby te trzy płaszczyzny sprowadzić do jednej płaszczyzny rysunku, postępuje się tak, jak
to przedstawia rys. 8. Rzutnię pionową I kładzie się na płaszczyźnie rysunku, rzutnię poziomą
obraca się dokoła osi x (o kąt 90
o
), a rzutnię boczną dokoła osi z (o kąt 90
o
) tak, aby z rzutnią
pionową tworzyły jedną płaszczyznę rysunku.
Aby określić położenie punktu w układzie trzech płaszczyzn rzutowych trzeba znać trzy
współrzędne, określające jego odległość od trzech rzutni, a więc: jego głębokość – g,
wysokość – h i szerokość – s (rys. 9).
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
15
Rys. 9. Rzuty prostokątne punktu na trzy rzutnie: a) rysunek poglądowy, b) po rozwinięciu rzutni [7]
Odwzorowanie bryły w przestrzeni
Bryły należy ustawiać względem rzutni tak, aby jak najwięcej krawędzi i ścian
zajmowało położenie równoległe do płaszczyzn rzutów. Rzuty ich w takim ustawieniu
odtwarzają, bowiem rzeczywiste ich wymiary i kształty.
Na rys. 10 przedstawiono prostopadłościan ustawiony zgodnie z wyżej wspomnianą
zasadą. Rzuty wierzchołków połączone liniami prostymi wyznaczą trzy prostokąty.
Rys. 10. Prostopadłościan w rzutach na trzy rzutnie: a) rysunek poglądowy, b) w rzutach prostokątnych [7]
Rzutowanie prostokątne
Podstawowym sposobem przedstawiania przedmiotów jest rzutowanie prostokątne
według tzw. metody europejskiej E.
Jeśli przy rzutowaniu przedmiotu na wszystkie płaszczyzny dokonamy ich rozwinięcia,
przyjmując rzutnię I jako płaszczyznę rysunku, otrzymamy układ rzutów przedstawiony na
rys. 11.
Rys. 11. Normalny układ rzutów [7]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
16
Podstawową zasadą wyboru liczby rzutów potrzebnych do odwzorowania rysunkowego
przedmiotu jest ograniczenie ich liczby do niezbędnego minimum.
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Jaką płaszczyznę nazywamy rzutnią?
2.
W jaki sposób możemy określić jednoznaczne położenie punktu w przestrzeni?
3.
Jak nazywają się współrzędne punktu określającego jego odległość od trzech rzutni?
4.
Jakie ustawienie bryły względem rzutni gwarantuje rzeczywiste odwzorowanie jej
wymiarów?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Uzupełnij brakujące rzuty szkła optycznego zgodnie z zasadą rzutowania prostokątnego.
Rysunek do ćwiczenia 1
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o zasadach rzutowania prostokątnego,
2)
wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o rzutniach,
3)
odwzorować szkło optyczne zgodnie z zasadami rzutowania prostokątnego.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
przybory kreślarskie,
−
arkusz papieru z rysunkami do ćwiczenia,
−
normy dotyczące rysunku technicznego,
−
poradnik dla ucznia,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
17
Ćwiczenie 2
Dorysuj rzut główny szkła optycznego zgodnie z zasadą rzutowania prostokątnego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o zasadach rzutowania prostokątnego,
2)
wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o rzutniach,
3)
odwzorować szkło optyczne zgodnie z zasadami rzutowania prostokątnego.
Rysunek do ćwiczenia 2
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
przybory kreślarskie,
−
arkusz papieru z rysunkami do ćwiczenia,
−
normy dotyczące rysunku technicznego,
−
arkusze papieru formatu A4,
−
poradnik dla ucznia,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
określić zasady rzutowania prostokątnego?
2)
wyjaśnić, dlaczego rzut odcinka prostopadłego do rzutni jest
punktem?
3)
wyjaśnić, dlaczego dla jednoznacznego odwzorowania brył potrzebne
są trzy rzutnie?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
18
4.4. Rzutowanie aksonometryczne
4.4.1. Materiał nauczania
Do odwzorowania kształtu bryły za pomocą jednego rzutu stosuje się rzuty
aksonometryczne: izometryczne (jednomiarowe), dimetryczne ukośne (dwumiarowe)
i dimetryczne prostokątne.
Rzut aksonometryczny izometryczny (rys. 12 a) – w rzucie tym wymiary przedmiotu
równoległe do którejkolwiek z osi układu ulegają jednakowemu skróceniu w stosunku 0,82:1.
Rys. 12. Układ osi izometrycznych [6]
Rzut dimetryczny ukośny – wykonuje się najczęściej w układzie osi współrzędnych jak
na rys. 12b.
Rzut dimetryczny prostokątny (rys. 12c) – w rzucie tym wymiary przedmiotów
równoległe do osi Y lub Z nie ulegają skróceniu, natomiast wymiary równoległe do osi X
ulegają skróceniu o połowę.
Na rys. 13 przedstawiono prostopadłościan w rzucie dimetrii ukośnej.
Rys. 13. Prostopadłościan w rzucie dimetrii ukośnej
[opracowanie własne]
Rys. 14 przedstawia bryłę narysowaną w rzucie aksonometrycznym.
Rys. 14. Bryła w rzucie aksonometrycznym
[opracowanie własne]
4.4.2.
Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Jaki rzut zastosujesz do odwzorowania kształtu bryły za pomocą jednego rzutu?
2.
Jakie rozróżniamy rodzaje rzutów aksonometrycznych?
3.
Jaka jest wartość kątów między osiami X, Y i Z w rzucie dimetrii ukośnej?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
19
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Narysuj sześciokąt foremny w rzucie aksonometrycznym dimetrii ukośnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o zasadach rzutowania
aksonometrycznego,
2)
odwzorować figurę płaską w rzucie aksonometrycznym dimetrii ukośnej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
przybory kreślarskie,
−
normy dotyczące rysunku technicznego,
−
poradnik dla ucznia,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Rys. do ćwiczenia 1
Ćwiczenie 2
Narysuj zwierciadło w rzucie aksonometrycznym dimetrii ukośnej (wymiary dowolne).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje
o zasadach rzutowania aksonometrycznego,
2)
odwzorować zwierciadło w rzucie aksonometrycznym
dimetrii ukośnej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
przybory kreślarskie,
−
normy dotyczące rysunku technicznego,
−
poradnik dla ucznia,
Rys. do ćwiczenia 2
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
rozróżnić rodzaje rzutów aksonometrycznych?
2)
określić, o ile ulegają skróceniu wymiary przedmiotu równoległe do
osi X?
3)
wyjaśnić, dlaczego rzut dimetrii ukośnej nie zastępuje rysunku
w rzutach prostokątnych?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
20
4.5. Odwzorowywanie rysunkowe zarysów przedmiotu
4.5.1. Materiał nauczania
Widoki i przekroje
Rzuty prostokątne przedmiotów przedstawiamy w postaci widoków i przekrojów.
Na widokach krawędzie zewnętrzne przedmiotu rysujemy linią ciągłą grubą.
Do odwzorowania krawędzi niewidocznych stosujemy linie kreskowe cienkie (rys. 15).
Rys. 15. Przykład rysowania przedmiotu z niewidocznymi krawędziami
[opracowanie własne]
Zasady wykonywania przekrojów
Powstawanie przekroju przedstawia
rys. 16. Przedmiot przecinamy umowną
płaszczyzną przekroju i odrzucamy
część przedmiotu, która znajduje się
przed płaszczyzną. W ten sposób
odsłaniają
się
zarysy
wewnętrzne.
Pozostałą
część
przedmiotu
odwzorowujemy zgodnie z zasadami
rzutowania prostokątnego.
Krawędzie
niewidoczne,
które
w wyniku przekroju zostały „odsłonięte”
rysujemy linią ciągłą grubą. Pole
przekroju kreskujemy liniami ciągłymi
cienkimi.
Rys. 16. Powstawanie przekroju; a) przedmiot w rzucie
aksonometrycznym, b) dokonywanie przekroju, c) przekrój
przedmiotu [7]
Oznaczanie i kreskowanie przekrojów
Płaszczyznę przekroju oznaczamy dwoma krótkimi odcinkami linii grubej, a kierunek
rzutowania oznaczamy przy pomocy strzałek (rys. 17).
Rys. 17. Oznaczanie kierunku rzutowania [7]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
21
Można pominąć oznaczenie przekroju, jeżeli położenie płaszczyzny nie budzi
wątpliwości (rys. 18).
Rys. 18. Przekrój z uproszczonym oznaczeniem [7]
Pole przekroju kreskujemy liniami ciągłymi cienkimi odchylonymi od pionu o kąt 45
o
.
Podziałka kreskowania jest zależna od wielkości pól kreskowania i wynosi od 0,5 mm do
5 mm.
W przekrojach złożonych każdą część kreskujemy inaczej (rys. 19).
Rys. 19. Kreskowanie przekrojów złożonych [7]
Przekroje wzdłużne i poprzeczne
Przekrój wzdłużny – płaszczyzna przekroju przecina przedmiot wzdłuż osi symetrii
(rys. 20). Przy strzałkach piszemy duże litery np. A-A oznaczające kolejny przekrój.
Rys. 20. Przekrój wzdłużny [6]
Przekrój poprzeczny – płaszczyzna przekroju przecina przedmiot prostopadle do osi
(rys. 21).
Rys. 21. Przekroje poprzeczne [7]
Przekroje złożone
Przekrój złożony – przedmiot jest przecinany dwoma lub więcej płaszczyznami
przekroju.
Przekrój łamany – płaszczyzny przekroju są ustawione względem siebie pod kątem
rozwartym.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
22
Przekroje wybranych przedmiotów
Na rys. 22 przedstawiono części maszyn, których nie kreskuje się.
Rys. 22. Części maszyn, których się nie kreskuje [7]
Widoki i przekroje przedmiotów symetrycznych
Przedmioty symetryczne przedstawiamy w półwidoku i półprzekroju (rys. 23).
Rys. 23. Półwidok – półprzekrój przedmiotu symetrycznego [7]
Widoki i przekroje cząstkowe
W miarę potrzeby możemy pokazać szczegóły konstrukcyjne przedmiotu w widokach
i przekrojach cząstkowych (rys. 24 a, b, c, d).
Przekroje cząstkowe (wyrwania) rysujemy bezpośrednio na widoku.
Rys. 24. Przekroje cząstkowe [7]
Przerywanie i urywanie rzutów przedmiotów
Długie przedmioty o stałym przekroju poprzecznym możemy na rysunkach przerywać.
Przykłady przerwań przedstawia rys. 25 a, b.
Rys.25. Przykłady przerwań rzutów [7]
Przykład urwania (przy którym pominięta jest końcowa część przedmiotu) przedstawia
rys. 26.
Rys. 26. Przykład urwania przekroju [7]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
23
Kłady przedmiotów
W celu ograniczenia liczby przekrojów stosujemy tzw. kłady przekrojów.
Kład przekroju jest figurą płaską, powstała w wyniku przecięcia przedmiotu tylko jedną
płaszczyzną przekroju. Na rysunku kładu nie pokazuje się zarysów przedmiotu, które leżą
poza płaszczyzną przekroju.
Rozróżniamy kłady miejscowe i przesunięte.
Kład miejscowy przedstawiono na rys. 27.
Rys.27. Kład miejscowy [7]
Kład przesunięty przedstawiono na rys. 28.
Rys. 28. Kład przesunięty [7]
4.5.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Jak nazywamy rzuty prostokątne odwzorowujące zewnętrzne kształty przedmiotów?
2.
W jaki sposób określamy kierunek rzutowania przekroju?
3.
Jakimi liniami kreskujemy pole przekroju?
4.
W jaki sposób powstaje przekrój wzdłużny?
5.
Czym charakteryzuje się przekrój łamany?
6.
Czym charakteryzuje się kład przesunięty?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie wzoru kreskowania określ rodzaj materiału, z jakiego został wykonany
przedmiot.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
wyszukać w normach informacji o wzorach kreskowania,
2)
wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o przekrojach,
3)
określić materiał na podstawie wzoru kreskowania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
normy dotyczące wzorów kreskowania,
−
normy dotyczące rysunku technicznego,
−
poradnik dla ucznia.,
Rys. do ćwiczenia 1
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
24
Ćwiczenie 2
Korzystając z zaznaczonej płaszczyzny przekroju narysuj przekrój A-A.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o widokach i przekrojach,
2)
sporządzić przekrój A-A przedmiotu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
przybory kreślarskie,
–
normy dotyczące rysunku technicznego,
–
poradnik dla ucznia,
–
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Rys. do ćwiczenia 2
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
rozróżnić widoki i przekroje?
2)
określić zasady wykonywania przekrojów?
3)
oznaczyć przekroje?
4)
wyjaśnić sposób tworzenia przekrojów złożonych?
5)
wymienić części maszyn, których nie rysuje się w przekroju?
6)
wyjaśnić sposób tworzenia kładu miejscowego?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
25
4.6. Wymiarowanie rysunkowe
4.6.1. Materiał nauczania
Ogólne zasady wymiarowania są następujące:
–
stosuje się linie wymiarowe, pomocnicze linie wymiarowe oraz znaki i liczby
wymiarowe,
–
linie wymiarowe rysuje się zawsze równolegle do odcinka, który jest wymiarowany,
–
linie wymiarowe nie mogą pokrywać się z osiami symetrii lub krawędziami przedmiotu,
–
linie wymiarowe nie mogą przecinać się ze sobą ani z pomocniczymi liniami
wymiarowymi,
–
liczba wymiarowa nie może być napisana na linii wymiarowej,
–
liczby wymiarowe wpisuje się tak, aby móc je odczytać patrząc na rysunek z przodu (od
dołu) i z prawej strony,
–
na rysunku podaje się tylko wymiary konieczne,
–
każdy wymiar podaje się tylko jeden raz,
–
większość wymiarów podaje się na rzucie głównym,
–
wymiary umieszcza się raczej na przekrojach niż na widokach,
–
wymiary ze sobą związane umieszcza się na jednym rzucie,
–
nie wymiaruje się krawędzi niewidocznych przedmiotu.
Porządkowe zasady wymiarowania są następujące:
–
pomijanie wymiarów oczywistych,
–
niepowtarzanie wymiarów,
–
grupowanie wymiarów.
Podstawowym sposobem wymiarowania w rysunku technicznym jest wymiarowanie
w układzie współrzędnych prostokątnych.
Współrzędnymi prostokątnymi na płaszczyźnie są dwie osie x i y względem siebie
prostopadłe i przecinające się w punkcie 0.
Rys. 29a przedstawia w jednym rzucie płytkę z dwoma otworami. Wymiarowanie tej
płytki polega na umieszczeniu wzdłuż dwóch krawędzi (wzajemnie prostopadłych) odległości
od osi współrzędnych (rys. 29b).
Osie współrzędnych tworzą tak zwane bazy wymiarowe.
Baza wymiarowa danego przedmiotu to powierzchnia, krawędź lub oś symetrii,
względem, których wyznacza się położenie innych jego powierzchni, krawędzi lub osi
symetrii.
Za bazy wymiarowe przyjmuje się dowolne powierzchnie, krawędzie lub osie.
Rys. 29. Wymiarowanie płytki we współrzędnych prostokątnych
Wymiarowanie kształtów geometrycznych przedmiotów
Wymiarowanie średnic – zawsze wymiaruje się za pomocą znaku
∅
i odpowiedniej
liczby wymiarowej (np.
∅
24,2) – rys. 30.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
26
Rys. 30. Wymiarowanie średnic [opracowanie własne]
Wymiarowanie promieni – zawsze wymiaruje się za pomocą znaku R i odpowiedniej
liczby wymiarowej (np. R26,49) – rys. 31.
Rys. 31. Wymiarowanie promieni [opracowanie własne]
Wymiarowanie kuli – zawsze wymiaruje się za pomocą znaku O i odpowiedniej liczby
wymiarowej (np.
Ο∅
25, OR43) – rys. 32.
Rys. 32. Wymiarowanie kuli [opracowanie własne]
Wymiarowanie łuku – zawsze wymiaruje się przy pomocy znaku i odpowiedniej
liczby wymiarowej (rys. 33).
Rys. 33. Wymiarowanie łuku
[opracowanie własne]
np. 120
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
27
Wymiarowanie otworów walcowych – wymiaruje się podając średnicę otworu i grubość
materiału lub głębokość otworu (rys. 34).
Rys. 34. Wymiarowanie otworów walcowych
[opracowanie własne]
Wymiarowanie ścięć krawędzi – wymiaruje się podając długość i kąt ścięcia (rys. 35).
Rys. 35. Wymiarowanie ścięć krawędzi
[opracowanie własne]
Wymiarowanie powierzchni pochylonych – względem kierunku pionowego lub
poziomego można wymiarować z użyciem wymiarów liniowych. Stosuje się także znak
wymiarowy pochylenia powierzchni (rys. 36).
Rys. 36. Wymiarowanie powierzchni pochylonych [opracowanie własne]
Wymiarowanie powierzchni zbieżnych – wymiaruje się podobnie jak pochylone
jednostronnie (rys. 37).
Rys. 37. Wymiarowanie powierzchni zbieżnych
[opracowanie własne]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
28
Sposoby wymiarowania
Wymiarowanie w układzie szeregowym – (wymiarowanie łańcuchowe) polega na
ustawieniu poszczególnych wymiarów składowych w szeregu (rys. 38).
Wymiarowanie w układzie równoległym – polega na podawaniu wymiarów od jednej
bazy wymiarowej (rys. 39).
Rys. 38. Wymiarowanie w układzie szeregowym
Rys. 39. Wymiarowanie w układzie
[opracowanie własne]
równoległym [opracowanie własne]
Wymiarowanie w układzie mieszanym – stanowi połączenie wymiarowania szeregowego
i równoległego (rys. 40).
Rys. 40. Wymiarowanie w układzie mieszanym
[opracowanie własne]
4.6.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Dlaczego linie wymiarowe nie mogą pokrywać się z osiami symetrii lub krawędziami
przedmiotu?
2.
Jak wymiaruje się średnice?
3.
Jak wymiaruje się powierzchnie zbieżne?
4.
Czym się charakteryzuje wymiarowanie w układzie szeregowym?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
29
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zwymiaruj soczewkę przedstawioną na rysunku (wymiary dowolne).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje
o wymiarowaniu,
2)
zwymiarować soczewkę zgodnie z normami.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
przybory kreślarskie,
–
normy dotyczące rysunku technicznego,
–
poradnik dla ucznia,
Rys. do ćwiczenia 1
–
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Zwymiaruj soczewkę sferyczną zgodnie z normami (wymiary dowolne).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji
o wymiarowaniu,
2)
zwymiarować przedmiot zgodnie z normami.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
kartka papieru formatu A4 z rysunkami soczewki,
−
przybory kreślarskie,
−
normy dotyczące rysunku technicznego,
Rys. do ćwiczenia 2
−
normy dotyczące wymiarowania,
−
poradnik dla ucznia,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
określić ogólne zasady wymiarowania?
2)
określić porządkowe zasady wymiarowania?
3)
wyjaśnić, na czym polega zasada grupowania wymiarów?
4)
wyjaśnić, na czym polega zasada pomijania wymiarów oczywistych?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
30
4.7. Szkicowanie
4.7.1. Materiał nauczania
Szkicowanie rysunkowe jest sposobem odwzorowania przedmiotu ręcznie bez pomocy
dodatkowych przyrządów kreślarskich. Szkicowanie stanowi podstawę do wykonania
rysunku i jest to swojego rodzaju opracowanie wstępne. Szkic staje się rysunkiem, jeżeli
odwzorowuje przedmiot w określonej podziałce z uwzględnieniem wszystkich zasad
zawartych w normach dotyczących rysunku technicznego.
Szkic:
–
wykonuje się odręcznie,
–
grubości linii nie są istotne,
–
nie obowiązuje stosowanie podziałki ale muszą być zachowane proporcje
odwzorowanego przedmiotu,
–
odwzorowywany przedmiot musi być dokładnie zwymiarowany bez potrzeby
zachowywania zasad dotyczących wymiarowania,
–
powinien być przejrzysty i czytelny.
Rysunek:
–
wykonuje się w znormalizowanej podziałce przy użyciu przyborów kreślarskich,
–
obowiązują znormalizowane grubości linii,
–
obowiązuje rzutowanie prostokątne według metody E,
–
rzut główny musi przedstawiać przedmiot w położeniu użytkowym,
–
obowiązuje zgodne z normą wymiarowanie.
Szkicowanie płaskich przedmiotów
Płaskie przedmioty o jednakowej grubości rysuje się tak, jakby leżały na płaszczyźnie
rysunku. Zarysy krawędzi szkicowanych przedmiotów są przeważnie odcinkami prostych,
przecinających się pod różnymi katami lub łukami kół oraz innych krzywych. Grubość
płaskich przedmiotów określa się cyfrą umieszczoną wewnątrz zarysu, poprzedzając ją
znakiem (x), np. x5 – grubość przedmiotu wynosi 5 mm (rys. 41, 42).
Rys. 41. Szkice przedmiotów o zarysach prostych [opracowanie własne]
Rys. 42. Szkice przedmiotów o zarysach zaokrąglonych [opracowanie własne]
Szkicowanie przedmiotów o złożonych strukturach
Przedmioty o złożonych kształtach posiadają tzw. trzeci wymiar, czyli grubość, który był
oznaczony poprzednio jako x5. Osiąga się to poprzez narysowanie przedmiotu poprzez
rzutowanie prostokątne lub aksonometryczne.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
31
Szkic powinien być tak wykonany, aby odwzorowywał przedmiot i można było na jego
podstawie wykonać rysunek wykonawczy.
Podczas wykonywania szkicu należy przestrzegać niżej wymienionych zasad:
–
szkic wykonuje się odręcznie, łuki i okręgi można wykonać przy pomocy cyrkla,
–
szkic najlepiej wykonać na kratkowanym papierze o znormalizowanym formacie,
–
szkic wykonuje się zachowując proporcje wymiarowe,
–
liczba rzutów na szkicu powinna być jak najmniejsza, ale pozwalająca na pełne
odwzorowanie przedmiotu,
–
rozmieszczenie rzutów i ich usytuowanie na arkuszu powinno być zgodne z zasadami
rzutowania prostokątnego,
–
pomiędzy rzutami powinien być zachowany odstęp umożliwiający narysowanie
wymiarów,
–
główny widok powinien zawierać jak najwięcej cech charakterystycznych przedmiotu
i zawierać jak najwięcej wymiarów.
Etapy szkicowania
Na rys. 43. przedstawiono szkic przedmiotu narysowanego w rzutach prostokątnych
i w rzucie dimetrii ukośnej.
Rys. 43. Szkic przedmiotu w rzutach prostokątnych i w rzucie dimetrii ukośnej [opracowanie własne]
Po ustaleniu liczby niezbędnych rzutów prowadzimy podstawowe dla poszczególnych
rzutów osie symetrii (rys. 44),
Rys. 44. Etapy szkicowania – rysowanie osi symetrii [opracowanie własne]
cienką linią rysujemy kontury przedmiotu (rys. 45),
Rys. 45. Etapy szkicowania – rysowanie konturów przedmiotu [opracowanie własne]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
32
dorysowujemy pozostałe widoczne krawędzie (rys. 46),
Rys. 46. Etapy szkicowania – rysowanie widocznych krawędzi [opracowanie własne]
rysujemy niewidoczne krawędzie przedmiotu linią kreskową (rys. 47),
Rys. 47. Etapy szkicowania – rysowanie niewidocznych krawędzi [opracowanie własne]
na poszczególne rzuty nanosimy pomocnicze linie wymiarowe i linie wymiarowe (rys. 48),
Rys. 48. Etapy szkicowania – rysowanie pomocniczych linii wymiarowych
i linii wymiarowych [opracowanie własne]
wymiarujemy poszczególne rzuty, wstawiając odpowiednie wymiary (rys. 49).
Rys. 49. Etapy szkicowania – wstawianie odpowiednich wymiarów [opracowanie własne]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
33
Szkicowanie w rzutach aksonometrycznych
Do odwzorowania przedmiotu w jednym rzucie z zachowaniem podstawowych
wymiarów (wysokości, szerokości i głębokości) stosuje się tzw. rzut dimetrii ukośnej
(rys. 50).
Rys. 50. Szkicowanie w rzucie dimetrycznym ukośnym [opracowanie własne]
4.7.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
W jakim celu wykonuje się szkic?
2.
Jakie zasady należy przestrzegać podczas wykonywania szkicu?
3.
Na czym polega szkicowanie przedmiotów o złożonych kształtach?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Sporządź szkic figury w rzucie aksonometrycznym dimetrii ukośnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji
o szkicowaniu,
2)
wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji
o rzutowaniu prostokątnym,
3)
wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji
o dimetrii ukośnej,
4)
wykonać szkic figury zgodnie z założeniami.
Rys. do ćwiczenia 1
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
przybory kreślarskie,
−
normy dotyczące rysunku technicznego,
−
poradnik dla ucznia,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
34
Ćwiczenie 2
Sporządź szkic klina w rzucie aksonometrycznym dimetrii ukośnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
wyszukać w materiałach dydaktycznych
informacji o szkicowaniu,
2)
wyszukać w materiałach dydaktycznych
informacji o rzutowaniu prostokątnym,
3)
wyszukać w materiałach dydaktycznych
informacji o dimetrii ukośnej,
4)
wykonać szkic klina zgodnie z założeniami.
Rys. do ćwiczenia 2
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
przybory kreślarskie,
−
normy dotyczące rysunku technicznego,
−
poradnik dla ucznia,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
wyjaśnić, na czym polega szkicowanie płaskich przedmiotów?
2)
wyjaśnić, na czym polega szkicowanie przedmiotów o złożonych
kształtach?
3)
wyjaśnić, na jakie elementy zwraca się szczególną uwagę przy
szkicowaniu?
4)
określić dopuszczalne uproszczenia rysunkowe na szkicu?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
35
4.8. Tolerowanie wymiarów na rysunkach
4.8.1. Materiał nauczania
Rozróżniamy wymiary nominalne, rzeczywiste, zaobserwowane i tolerowane.
Wymiar nominalny – ustalony przez konstruktora i podany na rysunku.
Wymiar rzeczywisty – uzyskany w wyniku obróbki.
Wymiar tolerowany – posiada liczbowo określony górny i dolny wymiar graniczny.
Odchyłka górna – różnica między górnym wymiarem granicznym a wymiarem nominalnym.
Odchyłka dolna – różnica między dolnym wymiarem granicznym a wymiarem nominalnym.
Tolerancja – różnica między górnym wymiarem granicznym a dolnym wymiarem
granicznym.
Tolerancja ma zawsze wartość dodatnią.
Rys. 51. Wymiary graniczne, odchyłki i pole tolerancji [6]
Oznaczenia na rys. 51. są następujące:
D
o
– wymiar nominalny otworu,
D
w
– wymiar nominalny wałka,
A
w
– wymiar dolny graniczny wałka,
A
o
– wymiar dolny graniczny otworu,
B
w
– wymiar górny graniczny wałka,
B
o
– wymiar górny graniczny otworu,
es – odchyłka górna wałka,
Es – odchyłka górna otworu,
ei – odchyłka dolna wałka,
Ei – odchyłka dolna otworu,
T – tolerancja.
Pomiędzy wymiarami i odchyłkami zachodzą następujące zależności:
- dla wymiaru zewnętrznego
B
w
– D = es
→
B
w
= es + D
A
w
– D = ei
→
A
w
= ei + D
- dla wymiaru wewnętrznego
B
o
– D = Es
→
B
o
= Es + D
A
o
–D = Ei
→
A
o
= Ei + D
Tolerancja dla wymiaru zewnętrznego
T = B
w
– A
w
Tolerancja dla wymiaru wewnętrznego
T = B
o
– A
o
Wymiar tolerowany to wymiar nominalny łącznie z odchyłkami.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
36
Rodzaje tolerowań:
–
tolerowanie symetryczne – obie odchyłki są jednakowe,
–
tolerowanie asymetryczne – jedna z odchyłek jest równa zeru,
–
tolerowanie asymetryczne dwustronne – wartości i znaki odchyłek są różne,
–
tolerowanie asymetryczne jednostronne – obie odchyłki mają jednakowe znaki.
Tolerowanie swobodne – odchyłki wymiarów dobiera konstruktor według własnego uznania.
Tolerowanie normalne – odchyłki wymiarów przyjmuje się według znormalizowanego
układu tolerancji wałków i otworów (dla wymiarów do 3150 mm).
Tolerowany normalnie wymiar powinien zawierać:
–
wymiar nominalny,
–
symbol literowy położenia pola tolerancji,
–
symbol liczbowy klasy dokładności.
Na rysunkach 52, 53, 54 przedstawiono przykłady tolerowania wymiarów oraz oznaczeń.
Rys. 52. Przykłady tolerowania wymiarów [7]
Rys. 53. Oznaczenie wymiaru normalnie tolerowanego [7]
Rys. 54. Przykłady tolerowania normalnego [7]
4.8.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Czym charakteryzuje się wymiar tolerowany?
2.
Jaki obszar określa pole tolerancji?
3.
W jaki sposób zapiszesz wymiar tolerowany?
4.
Jak nazwiesz czynność doboru odchyłek i ustalania tolerancji wymiarów?
5.
Jakie znasz rodzaje tolerowań?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
37
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oblicz odchyłki i tolerancje soczewki o średnicy 35 mm wiedząc, że wymiary graniczne
wynoszą
∅
34,8 mm i
∅
35,2 mm.
Dane:
wymiar nominalny D = 35 mm,
górny wymiar graniczny B
w
= 35,02 mm,
dolny wymiar graniczny A
w
= 34,8 mm.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o odchyłkach i tolerancjach,
2)
obliczyć odchyłki i tolerancje,
3)
rozróżnić zależności zachodzące pomiędzy wymiarami i odchyłkami.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
normy dotyczące rysunku technicznego,
−
poradnik dla ucznia,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Oblicz wymiary graniczne i tolerancję wymiaru 30
15
,
0
1
,
0
+
−
.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o odchyłkach i tolerancjach,
2)
obliczyć odchyłkę górną i dolną oraz tolerancję.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
normy dotyczące rysunku technicznego,
−
poradnik dla ucznia,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
określić tolerowanie wymiaru?
2)
wymienić rodzaje tolerowań?
3)
określić sposób tolerowania wewnątrz materiału?
4)
określić sposób tolerowania normalnego?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
38
4.9. Tolerowanie kształtu i położenia
4.9.1. Materiał nauczania
Odchyłka kształtu – różnica między kształtem powierzchni i płaszczyzny do niej
przylegającej.
Tolerancja kształtu – największa dopuszczalna odchyłka kształtu.
Odchyłka prostoliniowości – największa odległość między zarysem rzeczywistym
a teoretyczną prostą przylegającą (rys. 55).
Tolerancja prostoliniowości – największa dopuszczalna odchyłka prostoliniowości.
Rys. 55. Odchyłka prostoliniowości [7]
Odchyłka płaskości – największa odległość między powierzchnią rzeczywistą,
a płaszczyzną przylegającą (rys. 56).
Tolerancja płaskości – największa dopuszczalna odchyłka płaskości.
Odchyłka okrągłości – największa odległość między zarysem rzeczywistym, a okręgiem
przylegającym (rys. 57).
Tolerancja okrągłości – największa dopuszczalna odchyłka okrągłości.
Odchyłka walcowości – największa odległość między powierzchnią rzeczywistą,
a powierzchnią walca przylegającego (rys. 58).
Tolerancja walcowości – największa dopuszczalna odchyłka walcowości.
Rys. 56. Odchyłka płaskości [6]
Rys. 57. Odchyłka okrągłości [7]
Rys. 58. Odchyłka walcowości [7]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
39
Odchyłka położenia – różnica między położeniem rzeczywistym powierzchni, a jej
położeniem geometrycznym.
Tolerancja położenia – największa dopuszczalna odchyłka położenia.
Odchyłka równoległości – różnica największej A i najmniejszej B odległości między dwiema
płaszczyznami przylegającymi (rys. 59).
Tolerancja równoległości – największa dopuszczalna odchyłka równoległości.
Rys. 59. Odchyłka równoległości [7]
Odchyłka prostopadłości – różnica między kątem rzeczywistym a kątem 90
o
dwóch
płaszczyzn (rys. 60).
Tolerancja prostopadłości - największa dopuszczalna odchyłka prostopadłości.
Rys. 60. Odchyłka prostopadłości [7]
Odchyłka współosiowości – największa odległość między osią rozpatrywanej
powierzchni a osią odniesienia (rys. 61).
Tolerancja współosiowości - największa dopuszczalna odchyłka współosiowości.
Odchyłka symetrii – największa odległość płaszczyzny symetrii danego elementu od
płaszczyzny symetrii (rys. 62).
Tolerancja symetrii – największa dopuszczalna odchyłka symetrii.
Rys. 61. Odchyłka współosiowości [7]
Rys. 62. Odchyłka symetrii [7]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
40
Oznaczenie tolerancji kształtu i położenia zawiera (rys. 63):
–
znak tolerancji,
–
wartość tolerancji w milimetrach,
–
literowe oznaczenie elementu odniesienia.
Rys. 63. Oznaczenie tolerancji na rysunku [7]
W tabeli 1 przedstawiono rodzaje tolerancji kształtu i położenia oraz ich znaki graficzne.
Tabela 1. Rodzaje tolerancji kształtu i położenia oraz ich znaki graficzne [7]
4.9.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Czego dotyczy tolerancja kształtu?
2.
Czego dotyczy tolerancja położenia?
3.
Jak zapisuje się informację dotyczącą tolerancji położenia?
4.
Jak się oznacza tolerancję położenia – prostopadłość?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
41
4.9.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oznacz tolerancję równoległości powierzchni A szkła optycznego względem
przeciwległej powierzchni z odchyłką równą 0,02 mm.
Rysunek do ćwiczenia 1
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o tolerancjach kształtu,
2)
wyszukać w normie informacje o znakach graficznych dotyczących tolerowania kształtu,
3)
oznaczyć tolerancję równoległości zgodnie z normą.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
normy dotyczące tolerancji kształtu i położenia,
−
poradnik dla ucznia,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Oznacz tolerancję okrągłości szkła optycznego z odchyłką nie przekraczającą 0,2 mm.
Rys. do ćwiczenia 2
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o tolerancjach położenia,
2)
wyszukać w normie informacje o znakach graficznych dotyczących tolerowania położenia,
3)
oznaczyć tolerancję okrągłości zgodnie z normą.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
42
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
normy dotyczące tolerancji kształtu i położenia,
−
poradnik dla ucznia,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.9.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
określić celowość stosowania tolerancji kształtu?
2)
określić celowość stosowania tolerancji położenia?
3)
określić jednostki tolerancji kształtu i położenia?
4)
rozróżniać znaki tolerancji kształtu i położenia?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
43
4.10. Pasowania
4.10.1. Materiał nauczania
Pasowanie to skojarzenie dwóch części maszyn (przeważnie wałka i otworu)
o jednakowym wymiarze nominalnym. Podczas projektowania urządzeń pasowanie wałka
i otworu uzyskuje się poprzez stosowanie zasady stałego wałka lub zasady stałego otworu.
W budowie maszyn powszechnie stosuje się pasowania normalne, które tworzy się według
zasady stałego otworu (tabela. 1). Zasada stałego otworu – do otworu tzw. podstawowego H
dobiera się wałki o różnych polach tolerancji.
Tabela 1. Pasowania normalne według zasady stałego otworu [7]
Odchyłka dolna otworu podstawowego H jest równa zeru (rys. 64).
Rys. 64. Otwór podstawowy – odchyłka dolna EI=0 [opracowanie własne]
W szczególnych przypadkach stosuje się pasowania według zasady stałego wałka
(tabela 2).
Zasada stałego wałka – do wałka tzw. podstawowego h dobiera się otwory o różnych polach
tolerancji.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
44
Tabela 2. Pasowania normalne według zasady stałego wałka [7]
Górna odchyłka wałka podstawowego h jest równa zeru (rys. 65).
Rys. 65. Wałek podstawowy – odchyłka górna es=0 [opracowanie własne]
Można tolerować nie tylko średnice wałków i otworów, lecz także wszystkie inne
wymiary liniowe.
Do powszechnego stosowania zalecane są pasowania normalne, do których należą:
1.
pasowanie luźne – pomiędzy wałkiem a otworem występuje luz,
2.
pasowanie ciasne - pomiędzy wałkiem a otworem występuje wcisk,
3.
pasowanie mieszane - pomiędzy wałkiem a otworem może wystąpić luz lub wcisk.
Oznaczenie pasowania wałka i otworu powinno zawierać (rys. 66):
–
wymiar nominalny pasowania,
–
symboliczne oznaczenie wymiaru tolerowanego otworu,
–
symboliczne oznaczenie wymiaru tolerowanego wałka.
Rys. 66. Przykłady oznaczenia: a) otworu, b) wałka, c) pasowania [7]
Oznaczenie pasowania musi zawierać oznaczenie pola tolerancji otworu oraz (za ukośną
kreską) oznaczenie pola tolerancji wałka, np. 40H7/g6 (rys. 67).
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
45
Rys. 67. Zapis pasowania: 1) wymiar nominalny pasowania, 2) symbol odchyłki podstawowej
otworu, 3) klasa dokładności otworu, 4) ukośna kreska, 5) symbol odchyłki
podstawowej wałka, 6) klasa dokładności wałka [opracowanie własne]
4.10.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Jakie rozróżniamy pasowania?
2.
Na czym polega zasada stałego otworu?
3.
Czym się charakteryzują pasowania normalne?
4.10.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ zasadę pasowania otworu
∅
25
015
,
0
+
z wałkiem
∅
25
023
,
0
007
,
0
+
+
.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o pasowaniach,
2)
wyszukać w normach odchyłki dla średnic otworów i wałków w zależności od wartości
ś
rednicy i żądanej dokładności wykonania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
normy dotyczące pasowań,
–
poradnik dla ucznia,
–
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Dobierz wartości liczbowe odchyłek otworu i wałka dla pasowania
∅
30 H7/h6 (zasada
stałego otworu).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o pasowaniach,
2)
wyszukać w normach odchyłki dla średnic otworów i wałków w zależności od wartości
ś
rednicy i żądanej dokładności wykonania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
normy dotyczące pasowań,
–
poradnik dla ucznia,
–
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
46
4.10.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
wyjaśnić, na czym polega pasowanie?
2)
wyjaśnić, w jaki sposób określa się rodzaj pasowania?
3)
wyjaśnić, dlaczego przy zasadzie stałego wałka średnicę wałka
toleruje się asymetrycznie w głąb materiału?
4)
określić pasowanie luźne według zasady stałego otworu?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
47
4.11. Oznaczanie chropowatości powierzchni
4.11.1. Materiał nauczania
Proces technologiczny polegający na ukształtowaniu przedmiotu zgodnie z dokumentacją
techniczną poprzez usunięcie nadmiaru materiału nazywamy obróbką ubytkową. Na rys. 68
przedstawiono klasyfikację obróbki ubytkowej.
Rys. 68. Klasyfikacja obróbki ubytkowej [opracowanie własne]
Obróbka skrawaniem polega na kształtowaniu przedmiotu przez usuwanie tzw.
„naddatku na obróbkę”.
Obróbka skrawaniem dzieli się na:
–
obróbkę wiórową, którą przeprowadza się narzędziem skrawającym; naddatek na
obróbkę jest usuwany w postaci wiórów;
–
obróbkę ścierną, którą przeprowadza się wieloma drobnymi ostrzami o nie ustalonym
kształcie i liczbie, wióry są drobne.
Obróbka erozyjna polega na usuwaniu naddatku w wyniku bardzo drobnych odprysków
i wykruszeń materiału w fazie stałej, rozpuszczania się lub topienia oraz parowania
obrabianego materiału. Rozróżniamy następujące rodzaje obróbki erozyjnej:
–
obróbka elektroerozyjna, erozję wywołują wyładowania elektryczne;
–
obróbka elektrochemiczna, erozja jest wynikiem procesów chemicznych zachodzących
podczas przepływu prądu między elektrodami w elektrolicie;
–
obróbka strumieniowo-erozyjna, erozję powoduje strumień cząsteczek o wysokim
stopniu koncentracji energii, np. strumień elektronów.
Podczas obróbki, wskutek nacisku ostrza narzędzia i działania wysokiej temperatury,
warstwa wierzchnia zmienia swoje właściwości. Jakość powierzchni, czyli dokładność
obróbki, zależy od parametrów skrawania, geometrii narzędzia oraz własności materiału
obrabianego. Działanie wyżej wymienionych czynników ma decydujący wpływ na
chropowatość powierzchni.
Oznaczanie chropowatości powierzchni na rysunkach składa się z następujących
elementów:
–
znaku chropowatości,
–
wartości liczbowej parametru Ra lub Rz,
–
oznaczeń dodatkowych (sposobu obróbki).
Parametr R
a
nazywa się średnią arytmetyczną profilu chropowatości.
Parametr R
z
nazywa się wysokością chropowatości według 10 punktów.
Obróbka ubytkowa
Obróbka skrawaniem
Obróbka wiórowa
Obróbka
ś
cierna
Obróbka erozyjna
Obróbka
elektroerozyjna
Obróbka
elektrochemiczna
Obróbka
strumieniowo-erozyjna
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
48
Wartości parametrów R
a
i R
z
oraz odcinka elementarnego są znormalizowane. Chropowatość
powierzchni na rysunkach oznacza się przez podanie wartości parametru R
a
lub R
z
pod
dodatkową linią znaku chropowatości (rys. 69). Wymagany sposób obróbki podajemy
słownie nad dodatkową linią znaku chropowatości (rys. 70).
Rys. 69. Przykład oznaczenia chropowatości powierzchni [8]
Rys. 70. Przykład oznaczenia
chropowatości powierzchni oraz sposobu
obróbki [opracowanie własne]
Sposoby rysowania i oznaczenia chropowatości różnych powierzchni pokazano na rys. 71.
Rys. 71. Przykład oznaczenia chropowatości powierzchni na rysunku [opracowanie własne]
Oznaczanie na rysunkach obróbki cieplnej (rys. 72) składa się z następujących
elementów:
–
rodzaj obróbki cieplnej (nawęglać, hartować),
–
głębokość warstwy utwardzonej wraz z dopuszczalnymi odchyłkami w milimetrach,
–
twardość wraz z dopuszczalnymi odchyłkami.
Rys. 72. Przykład oznaczenia obróbki cieplnej na rysunku [opracowanie własne]
Powłoki na rysunkach oznacza się następująco (rys. 73):
–
gdy przedmiot ma być pokryty jednolitą powłoką, oznaczenie powłoki oznacza się na
rysunku wielką literą np. A, wpisywaną nad linią odniesienia, a rodzaj powłoki
i dotyczące jej wymagania podaje się w warunkach technicznych.
Rys. 73. Przykład oznaczenia powłoki na rysunku [opracowanie własne]
szlifowa
ć
Ra 0,63
frezowa
ć
Ra 2,5
HRC 60
A
R
a
0
,6
3
R
a
2
,5
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
49
4.11.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Co to jest chropowatość powierzchni?
2.
Jak wpływa chropowatość powierzchni jednej części na jej współpracę z innymi
częściami urządzenia?
3.
Jaki parametr chropowatości powierzchni jest uprzywilejowany?
4.
Jak oznacza się na rysunkach chropowatość powierzchni?
4.11.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oznacz chropowatość:
−
powierzchni B – frezowanie dokładne,
−
powierzchni A – szlifowanie.
Rys. do ćwiczenia 1
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o chropowatości powierzchni,
2)
wyszukać w normie informacje o znakach graficznych dotyczących chropowatości,
3)
oznaczyć chropowatość powierzchni zgodnie z normą.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
normy dotyczące chropowatości,
–
poradnik dla ucznia,
–
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Określ rodzaj obróbki na podstawie zapisanych na rysunku parametrów R
a
.
Rys. do ćwiczenia 2
R
a
0
,6
3
R
a
2
,5
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
50
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o chropowatości powierzchni,
2)
wyszukać w normie informacje o znakach graficznych dotyczących chropowatości,
3)
określić rodzaj obróbki powierzchni.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
normy dotyczące chropowatości,
–
poradnik dla ucznia,
–
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.11.4.
Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
określić parametry chropowatości powierzchni?
2)
wyjaśnić, w jakich jednostkach określa się chropowatość
powierzchni?
3)
wyjaśnić, jak należy zinterpretować znak chropowatości umieszczony
w górnym prawym rogu rysunku wykonawczego?
4)
określić sposoby oznaczania obróbki cieplnej?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
51
4.12. Wprowadzenie do komputerowego wspomagania
projektowania
4.12.1. Materiał nauczania
Komputerowe wspomaganie projektowania (CAD – Computer Aided Design lub
Computer Assisted Drafting) czyli projektowanie wspomagane komputerowo, to nic innego,
jak stosowanie w pracy zaawansowanych programów komputerowych, takich jak na przykład
AutoCAD. Programy CAD umożliwiają stworzenie wirtualnych modeli obiektów dwu
i trójwymiarowych.
Programy komputerowe z dziedziny CAD stosowane są między innymi do:
1.
Modelowania geometrycznego.
2.
Obliczenia.
3.
Gromadzenia i wykorzystywania danych.
Ad. 1. Modele geometryczne mogą być:
–
płaskie (2D),
–
trójwymiarowe (3D) - mogą być: krawędziowe (jak z drutu), ściankowe, bryłowe.
Modele geometryczne są podstawą do generowania papierowej dokumentacji oraz do
szybkiego (komputerowego) tworzenia prototypów (np. ze sklejanych warstw papieru lub
utwardzanej żywicy).
Programy CAD powinny realizować także:
1.
Obliczenia (w szczególności wytrzymałościowe), które mogą być wykonywane na
podstawie:
–
modeli matematycznych deterministycznych np.: FEM – Finite Element Method =
Metoda Elementów Skończonych.
–
modeli matematycznych probabilistycznych (stochastycznych) uwzględniających
losowy rozrzut wartości zmiennych fizycznych według określonych rozkładów
prawdopodobieństwa.
–
sieci neuronowych, które kształtują swoje cechy na podstawie przykładów.
2.
Gromadzenie i wykorzystywanie danych – Bazy Danych gromadzą m.in. tablice danych
potrzebnych do projektowania oraz biblioteki gotowych podzespołów.
Oprogramowanie CAD
Oferowanych jest co najmniej kilkadziesiąt programów.
–
Jednym z najstarszych (od 1982 r.) i najbardziej znanych jest AutoCAD– firmy
AutoDesk.
–
Z powodzeniem konkurują z nim programy francuskiej firmy Dassault Systems:
Catia, SolidWorks, Enovia i inne.
Oraz
–
Amerykańskiej firmy PTC (Parametric Technology Corp.): Pro/Engineer,
Pro/Desktop.
–
Znane są także produkty EDS Unigraphics (Parasolid Modeler) firmy Intergraph
i wielu innych.
AutoCAD
Ten program amerykańskiej firmy Autodesk Inc. jest jednym z najdłużej
unowocześnianych (od 1982 r.) i najbardziej rozpowszechnionym na świecie w zakresie
komputerowego wspomagania projektowania.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
52
AutoCAD (tutaj wersja 2005 Polski) jest właśnie tym narzędziem, które pozwala tworzyć
wszelkiego rodzaju rysunki techniczne. Wersja ta wyposażona jest w szereg ciekawych
rozwiązań technicznych pozwalających na jak największe uproszczenie pracy. Przykładowy
ekran AutoCAD’a 2005 Polski przedstawiony został na rys. 74.
Rys. 74. Ekran AutoCAD-a 2005 Polski z przykładowym rysunkiem z biblioteki [opracowanie własne]
Szablony w AutoCAD-e
Szablon arkusza jest arkuszem zaimportowanym z pliku *.dwt. Gdy użytkownik tworzy
arkusz, może wykorzystywać informacje z istniejącego szablonu. AutoCAD udostępnia
przykładowe szablony arkuszy w postaci plików z rozszerzeniem *.dwt. Szablony arkuszy są
zgromadzone w bibliotece AutoCAD-a w folderze Template (rys. 75). Trzeba tylko pamiętać
o tym, że tak przygotowane arkusze z tabelkami nie są zgodne z Polskim Normami.
Rys. 75. Okno dialogowe z szablonami [opracowanie własne]
Problem ten można rozwiązać poprzez stworzenie własnego szablonu i narysowanie
tabelki zgodnej z Polskimi Normami.
Tworzenie nowego szablonu zaprezentowane zostanie w Ćwiczeniu 1.
Treści zawarte w tym rozdziale nie wystarczą, aby w miarę sprawnie wykorzystywać
funkcje oferowane przez program. Wyjściem z tej sytuacji jest skorzystanie z bezpłatnego
poradnika zamieszczonego na stronie księgarni internetowej „helion.pl” pod adresem
www.cad.pl/kursy
.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
53
4.12.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Do jakich operacji wykorzystywane są programy CAD?
2.
Jakie modele geometryczne można stworzyć w programach CAD?
3.
Na jakich normach oparta jest biblioteka szablonów w programie AutoCAD?
4.12.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Utwórz szablon rysunku formatu A4 zgodnie z przedstawionym rysunkiem i Tabelą 1
oraz zgodnie z Polskimi Normami.
Tabela do ćwiczenia 1
Nazwa warstwy
Rodzaj linii
Kolor
Opis
0
CONTINUOUS
Biały
KRESKOWANIE
CONTINUOUS
Błękitny
Kreskowanie
LINIE_CIĄGŁE
CONTINUOUS
Zielony
Linie cienkie detali
LINIE_KRESKOWE
Acad_iso02w100
Fioletowy
Krawędzie niewidoczne
OSIE
Acad_iso10w100
Czerwony
Linie osiowe
RYSUNEK
CONTINUOUS
Niebieski
Linie konturowe detali
WYMIARY
CONTINUOUS
Czerwony
Wymiarowanie
Aby rysować linie:
1.
W menu Rysuj kliknij Linia.
2.
Określ punkt początkowy.
3.
Zakończ pierwszy segment linii przez
określenie punktu końcowego.
4.
Określ punkty końcowe innych
segmentów linii.
5.
Naciśnij ENTER, aby zakończyć lub
zamknąć serię segmentów linii.
Rys. do ćwiczenia 1
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
zapoznać się z instrukcją zawartą w ćwiczeniu,
2)
korzystać z norm rysunku technicznego dotyczących formatów arkuszy, linii
rysunkowych i ich grubości, wzorów tabelek,
3)
korzystać z instrukcji AutoCAD-a,
4)
stworzyć szablon rysunku.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
54
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
normy w zakresie rysunku technicznego,
−
stanowisko komputerowe z oprogramowaniem typu CAD dla każdego ucznia,
−
instrukcja do ćwiczenia,
−
poradnik dla ucznia,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Narysuj schemat optometru soczewkowego przedstawionego na rysunku (wymiary
dowolne).
Rys. do ćwiczenia 2
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
narysować schemat przedstawiony na rysunku wykorzystując polecenia: „linia”, „okrąg”,
„łuk” z opcją 3 punkty, „kreskuj”, „kopiuj”, ewentualnie „lustro”,
2)
korzystać z trybu lokalizacji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
stanowisko komputerowe z oprogramowaniem typu CAD dla każdego ucznia,
–
poradnik dla ucznia,
–
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.12.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
określić sposób tworzenia szablonu?
2)
określić, w którym folderze w programie AutoCAD zawarte są
szablony?
3)
stworzyć szablon zawierający tabelkę zgodną z polską Normą?
4)
zapisać w programie AutoCAD stworzony szablon?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
55
A'
A''
A'
A''
A'''
A'
A'''
A'''
A''
A'
A''
A'''
A
B
C
D
5.
SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1.
Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.
Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.
Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.
Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwe odpowiedzi. Tylko
jedna jest prawidłowa.
5.
Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.
6.
Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7.
Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8.
Na rozwiązanie testu masz 35 min.
Powodzenia
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1.
Wymiary arkusza formatu A2 to
a)
841x1189.
b)
594x841.
c)
420x594.
d)
210x297.
2.
Krawędzie niewidoczne przedmiotu rysuje się linią
a)
ciągłą grubą.
b)
kreskową cienką.
c)
punktową cienką.
d)
falistą cienką.
3.
Rzutowanie prostokątne punktu A
przedstawione jest na rysunku
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
56
A'
B'
C'
A''
B''
C''
B''' C'''
A'''
B''
A''
C''
B'''
C'''
A'''
A''
B''
C''
B'''
C'''
A'''
A''
B''
C''
C'''
B'''
A'''
A'
B'
C'
A'
B'
C'
A'
B'
C'
A
B
C
D
4.
Rzutowanie prostokątne odcinka AB przedstawione jest na rysunku
5.
Rzutowanie prostokątne trójkąta ABC
przedstawione jest na rysunku
6.
Rzuty prostokątne bryły przedstawia
rysunek
A
B
C
D
A'
B'
A''
B''
B'''
A'''
B''
A''
B'''
A'''
A''
B''
B'''
A'''
A''
B''
B'''
A'''
A'
B'
A'
B'
A'
B'
A
B
C
D
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
57
7.
Rzuty aksonometryczne przedmiotu narysowanego w rzutach prostokątnych przedstawia
rysunek
8.
Rzuty prostokątne przedmiotu
narysowanego w dimetrii ukośnej
przedstawia rysunek
9.
Przekrój przedmiotu oznaczony zgodnie
z polską Normą przedstawia rysunek
10.
Przekrój przedmiotu przedstawia
rysunek
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
58
11.
Przekrój przedmiotu przedstawia rysunek
12.
Przekrój łamany przedmiotu
przedstawia rysunek
13.
Kreskowanie przekroju przedstawiono na rysunku
14.
Przekrój nita, którego oś leży w płaszczyźnie przekroju,
przedstawia rysunek
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
59
15.
Oznaczenie wymiaru okręgu zgodnie z Polską
Normą przedstawia rysunek
16.
Zwymiarowany zgodnie z Polską Normą
rozstaw otworów Ø10 przedstawiono na
rysunku
17.
Prawidłowo rozmieszczone wymiary równoległe przedstawiono na rysunku
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
60
18.
Wymiarowanie zaokrąglonego
rowka zgodnie z Polską Normą,
przedstawiono na rysunku
19.
Na rysunku przedstawiono wymiarowanie przekroju
a)
kwadratowego.
b)
sześciokątnego.
c)
okrągłego.
d)
stożkowego.
20.
Przedmiot przedstawiony na rysunku jest narysowany jako
a)
asymetryczny.
b)
symetryczny.
c)
kład.
d)
półprzekrój.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
61
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ...............................................................................
Posługiwanie się dokumentacją techniczną
Zakreśl poprawną odpowiedź.
Nr
zadania
Odpowiedź
Punkty
1
a
b
c
d
2
a
b
c
d
3
a
b
c
d
4
a
b
c
d
5
a
b
c
d
6
a
b
c
d
7
a
b
c
d
8
a
b
c
d
9
a
b
c
d
10
a
b
c
d
11
a
b
c
d
12
a
b
c
d
13
a
b
c
d
14
a
b
c
d
15
a
b
c
d
16
a
b
c
d
17
a
b
c
d
18
a
b
c
d
19
a
b
c
d
20
a
b
c
d
Razem:
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
62
6.
LITERATURA
1.
Autodesk: Podręcznik użytkownika 2005. Copyright © 2004 Autodesk, Inc
2.
Babiuch M.: AutoCAD 2000PL. Ćwiczenia praktyczne. Helion, Gliwice 2000
3.
Burcan J.: Podstawy rysunku technicznego. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne,
Warszawa 2006
4.
Buksiński T., Szpecht A.: Rysunek techniczny. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne,
Warszawa 1998
5.
Dobrzański T.: Rysunek techniczny maszynowy. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne,
Warszawa 2004
6.
Lewandowski T.: Rysunek techniczny dla mechaników. Wydawnictwa Szkolne
i Pedagogiczne, Warszawa 1997
7.
Waszkiewicz E. i S.: Rysunek zawodowy dla ZSZ. WSiP, Warszawa 1994
8.
www.pkn.pl