Jak wielka˛ władza˛ dysponuje w Polsce

prezydent?

Tradycyjnie władza wykonawcza dzielona jest pomie˛dzy prezydenta a rza˛d. Nie ma jednak reguły,

jak ma ona zostac´ podzielona — zakres władzy pozostawionej prezydentowi znacza˛co ro´z˙ni sie˛

w poszczego´lnych krajach. W Polsce funkcjonuje system mieszany, w kto´rym choc´ najwie˛ksze

uprawnienia nalez˙a˛ do parlamentu i rza˛du, to jednak prezydent zachował istotne kompetencje,

kto´re pozwalaja˛ mu na odgrywanie aktywnej roli na politycznej scenie. Pozycja prezydenta do

pewnego stopnia zmienia sie˛ zalez˙nie od układu sił w parlamencie, nie bez znaczenia jest takz˙e

wizja własnej roli, jaka˛ ma pierwszy obywatel RP.

Cele

Po zaje˛ciach uczniowie powinni umiec´:

✓

okres´lic´ gło´wne uprawnienia prezydenta

w Polsce;

✓

przedstawic´sposo´b, w jaki wybierany jest pre-

zydent;

✓

wskazac´ pola ewentualnych konflikto´w mie˛-

dzy prezydentem a rza˛dem;

✓

wymienic´ polskich prezydento´w II i III Rze-

czypospolitej.

S

´ rodki dydaktyczne

1. Tekst „Konstytucyjne uprawnienia prezyden-

ta”.

2. C´wiczenie „Kto odwołuje ambasadoro´w?”.
3. Tekst „Ile polityk zagranicznych?”.
4. Krzyz˙o´wka.

Przebieg zaje˛c´

1. Popros´ucznio´w o przypomnienie, na czym po-

lega rola głowy pan´stwa i jaka˛moz˙e on zajmowac´

pozycje˛ w centralnym systemie władz. Omo´w-

cie pokro´tce zasadnicze uprawnienia prezydenta

w modelu prezydenckim i w modelu parlamen-

tarnym. Moz˙esz odwołac´ sie˛ do przykładu pol-

skiego, zestawiaja˛c ze soba˛ konstytucje˛ marcowa˛

i kwietniowa˛, albo tez˙wskazac´wspo´łczesne reali-

zacje obu modeli (Stany Zjednoczone, Rosja —

model prezydencki; Niemcy, Włochy — model

parlamentarny).

2. Wyjas´nij uczniom, z˙e polski system polityczny

ma w zasadzie charakter parlamentarno-gabine-

towy, mimo to jednak pozycja prezydenta jest sto-

sunkowo mocna. Takie ukształtowanie sie˛ upraw-

nien´ prezydenta jest przede wszystkim skut-

kiem obowia˛zuja˛cych przed kilku laty regulacji

konstytucyjnych. Stanowisko prezydenta zostało

przywro´cone w czasie rozmo´w Okra˛głego Stołu.

Strona rza˛dowa potrzebowała tego stanowiska

jako gwarantuja˛cego zachowanie władzy przez

partie˛ komunistyczna˛nawet w przypadku nieko-

rzystnego wyniku wyborczego. Dlatego tez˙ pre-

zydent, choc´ miał byc´ wybierany przez Zgroma-

dzenie Narodowe (tworzone przez obraduja˛cych

wspo´lnie posło´w i senatoro´w), został wyposaz˙ony

w bardzo powaz˙ne kompetencje, mie˛dzy innymi

w prawo rozwia˛zywania parlamentu. Mimo z˙e

zgodnie z mała˛konstytucja˛z 1992 r. prezydent był

wybierany w wyborach powszechnych, to jego

uprawnienia zostały nieco ograniczone. Uszczu-

plono je jeszcze (np. Sejm potrzebuje obecnie

wie˛kszos´ci

3

⁄

5

głoso´w do przełamania weta pre-

zydenta, w małej konstytucji zas´wie˛kszos´c´ta wy-

nosiła az˙

2

⁄

3

głoso´w) w trakcie przygotowywania

nowej konstytucji, kto´ra˛ uchwalono ostatecznie

2.04.1997 r.

3. Powiedz uczniom, z˙e zapoznaja˛ sie˛ teraz bar-

dziej szczego´łowo z kompetencjami prezydenta

zapisanymi w obowia˛zuja˛cej konstytucji. Ucznio-

wie czytaja˛ tekst w parach — kaz˙dy po jed-

nym fragmencie, a naste˛pnie przekazuja˛ sobie

uzyskane informacje. Gdy uczniowie zakon´cza˛

prace˛, popros´ o kro´tkie przypomnienie zasadni-

czych uprawnien´ prezydenta w stosunku do ro´z˙-

nych gałe˛zi władzy, a takz˙e zasad jego wyboru.

Podstawowe wiadomos´ci zapisz na tablicy (czas

trwania kadencji, zasada wyboru, prawo do weta

i kierowania ustawy do Trybunału Konstytucyj-

nego, itp.).

4. Wyjas´nij uczniom, z˙e pod rza˛dami „małej kon-

stytucji” prezydent Lech Wałe˛sa starał sie˛ o roz-

szerzenie swojej władzy, korzystaja˛c z pomocy

wybitnego prawnika, profesora Lecha Falandy-

sza. Metode˛ zwie˛kszania uprawnien´ prezydenta

przez karkołomne interpretacje zapiso´w konsty-

tucyjnych niekto´rzy nazwali wie˛c „falandyza-

cja˛ prawa”. Moz˙esz przypomniec´, jak odmien-

nie były interpretowane na przykład zapisy o tak

zwanych ministrach prezydenckich i o moz˙liwo-

s´ci rozwia˛zania Sejmu w przypadku, gdy nie

uchwali on budz˙etu w cia˛gu trzech miesie˛cy (dys-

kusyjna była kwestia, czy idzie o przegłosowanie

budz˙etu w Sejmie czy o zakon´czenie całego pro-

cesu legislacyjnego wia˛z˙a˛cego sie˛z ustawa˛budz˙e-

towa˛). Two´rcy konstytucji z 2.04.1997 r. starali sie˛

w miare˛ moz˙nos´ci usuna˛c´ niejasne zapisy, kto´re

otwierały moz˙liwos´c´ „falandyzacji prawa”. Oka-

121

zało sie˛ jednak, z˙e taka moz˙liwos´c´ jest zawsze

otwarta, czego dowodem były liczne konflikty

mie˛dzy prezydentem Aleksandrem Kwas´niew-

skim i rza˛dem premiera Jerzego Buzka (np. o pod-

pisanie przez prezydenta kontrowersyjnej pol-

sko-chin´skiej deklaracji, w kto´rej Polska uznawała

Tajwan za cze˛s´c´komunistycznych Chin i zgadzała

sie˛ na to, z˙e prawa człowieka ro´z˙nia˛ sie˛ w zalez˙-

nos´ci od kultury danego kraju). Popros´ ucznio´w

o wykonanie c´wiczenia „Kto odwołuje ambasado-

ro´w?” — w tym celu podziel ich na małe, 4–5-oso-

bowe zespoły i popros´o zapoznanie sie˛ z materia-

łem pomocniczym nr 2. Uczniowie jako se˛dziowie

Trybunału Konstytucyjnego musza˛rozwaz˙yc´ sta-

nowiska obu stron i wydac´orzeczenie wraz z uza-

sadnieniem.

5. Po skon´czonej pracy uczniowie prezentuja˛

swoje orzeczenia na forum klasy. Jez˙eli orzeczenia

sa˛rozbiez˙ne, pozwo´l uczniom na kro´tka˛dyskusje˛

na ten temat. Skorzystaj z okazji, by podkres´lic´, jak

skomplikowane jest interpretowanie konstytucji,

bo cze˛sto nawet z pozoru jednoznaczne zapisy

daja˛sie˛ bardzo ro´z˙nie rozumiec´. Powiedz, z˙e c´wi-

czenie oparte było na prawdziwym sporze mie˛-

dzy prezydentem a ministrem spraw zagranicz-

nych (o odwołanie ambasadora na Białorusi), ale

sprawa zakon´czyła sie˛ kompromisem i nie trafiła

do Trybunału Konstytucyjnego. Minister spraw

zagranicznych zgodził sie˛ przedstawic´ uzasad-

nienie swego wniosku o odwołania ambasadora,

a prezydent szybko sie˛ do wniosku przychylił.

6. Jez˙eli uwaz˙asz to za stosowne, moz˙ecie za-

stanowic´ sie˛ wspo´lnie nad pozycja˛ prezydenta

w prowadzeniu polskiej polityki zagranicznej. Za

podstawe˛ dyskusji moz˙e posłuz˙yc´ tekst Romana

Graczyka „Ile polityk zagranicznych?” (materiał

pomocniczy nr 3) — moz˙esz stres´cic´ jego tezy

uczniom ba˛dz´ tez˙ poprosic´ ich o samodzielna˛

lekture˛. Zapytaj po´z´niej ucznio´w, czy ich zda-

niem prezydent powinien byc´podporza˛dkowany

w sprawach polityki zagranicznej rza˛dowi czy tez˙

ma prawo do podejmowania samodzielnych dzia-

łan´. (Moz˙esz w tym miejscu zwro´cic´ uwage˛ na

to, z˙e nierzadko prezydent bardziej energicznie

niz˙ rza˛d działa na arenie mie˛dzynarodowej — na

przykład Aleksander Kwas´niewski bardzo duz˙o

czasu pos´wie˛ca na kontakty ze wschodnimi sa˛-

siadami Polski, podczas gdy rza˛d zdaje sie˛ byc´

skoncentrowany na stosunkach z pan´stwami za-

chodnimi.) Jakie niebezpieczen´stwa mogłaby ro-

dzic´ sytuacja braku porozumienia mie˛dzy gło´w-

nymi os´rodkami władzy? Jak zaradzic´ takim nie-

bezpieczen´stwom?

7. Na zakon´czenie lekcji polec´, by uczniowie roz-

wia˛zali krzyz˙o´wke˛ zamieszczona˛w materiale po-

mocniczym nr 4. Jako zadanie domowe moz˙esz

poprosic´, by uczniowie pracuja˛c w małych ze-

społach przygotowali „Galerie˛ prezydento´w Pol-

ski”, w kto´rej znajda˛ sie˛ informacje na temat z˙y-

cia i działalnos´ci wszystkich prezydento´w Pol-

ski, poczynaja˛c od II Rzeczypospolitej. Zadanie

to moz˙e byc´ realizowane na dwa sposoby: albo

kaz˙da grupa zajmuje sie˛ jednym prezydentem,

albo tez˙ma za zadanie sporza˛dzic´gazetke˛s´cienna˛

pos´wie˛cona˛wszystkim prezydentom. Informacje

biograficzne powinny byc´ wzbogacone o:

— materiały graficzne: fotografie, rysunki, kary-

katury,

— wspomnienia, komentarze, opinie historyko´w,

anegdoty,

— wyniki minisondy przeprowadzonej ws´ro´d

bliskich i znajomych: „Co sa˛dze˛ o X jako o pre-

zydencie?”.

Jez˙eli chcesz zwie˛kszyc´ poziom trudnos´ci za-

dania, polec´ uwzgle˛dnienie prezydento´w rza˛du

na wychodz´stwie. Zwro´c´jednak uczniom uwage˛,

z˙e rza˛d ten w okresie powojennym nie był uzna-

wany przez władze innych pan´stw i miał znacze-

nie czysto symboliczne.

Poje˛cia i terminy

•

model prezydencki

•

model parlamentarny

•

kontrasygnata

•

zasada nieodpowiedzialnos´ci

głowy pan´stwa za czynnos´ci urze˛dowe

•

weto

zawieszaja˛ce

•

kwalifikowana wie˛kszos´c´ głoso´w

•

ratyfikacja

•

ore˛dzie

MATERIAŁ POMOCNICZY NR 1

Konstytucyjne uprawnienia prezydenta

I Prezydent Rzeczypospolitej jest najwyz˙szym przedstawicielem RP i gwarantem cia˛głos´ci
władzy pan´stwowej. Ma on czuwac´nad przestrzeganiem konstytucji i bezpieczen´stwa pan´stwa
oraz nienaruszalnos´ci i niepodzielnos´ci jego terytorium. Kadencja prezydenta trwa 5 lat, z tym
z˙e ponownie moz˙e byc´ on wybrany tylko raz.

Bezpos´redni sposo´b wyboru prezydenta daje mu silny mandat polityczny do sprawowania

władzy. Konstytucja umieszcza urza˛d prezydenta w obre˛bie władzy wykonawczej, wyposaz˙a

122

go jednoczes´nie w pewne kompetencje z zakresu władzy ustawodawczej oraz sa˛downiczej.

Dzie˛ki temu zasadzie tro´jpodziału władz towarzyszy do pewnego stopnia zasada ro´wnowaz˙e-

nia sie˛ i wzajemnej kontroli ro´z˙nych gałe˛zi władzy. Pozycja ustrojowa prezydenta czyni z niego

silnego arbitra w przypadku konfliktu mie˛dzy poszczego´lnymi gałe˛ziami władzy.

Ws´ro´d kompetencji wykonawczych głowy pan´stwa wyro´z˙nic´ moz˙na:

— reprezentacje˛ pan´stwa na arenie mie˛dzynarodowej;
— zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi;
— okres´lone kompetencje w powoływaniu organo´w władzy wykonawczej pan´stwa: rza˛du,

prezesa NBP, członko´w Rady Pienie˛z˙nej Pan´stwa i Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji;

— wydawanie na podstawie ustaw akto´w wykonawczych — rozporza˛dzen´;
— zarza˛dzanie stano´w nadzwyczajnych;
— tradycyjne funkcje głowy pan´stwa: nadawanie obywatelstwa polskiego oraz ordero´w i od-

znaczen´.

Podstawowym instrumentem daja˛cym prezydentowi duz˙y wpływ na kształtowanie po-

lityki zagranicznej jest ratyfikowanie i wypowiadanie umo´w mie˛dzynarodowych. Chociaz˙

pierwszy krok nalez˙y do rza˛du, kto´ry je zawiera, a ratyfikacja moz˙e byc´ uzalez˙niona od wcze-

s´niejszej zgody parlamentu — ostatnie słowo nalez˙y do głowy pan´stwa.

Polityki zagranicznej nie moz˙e jednak prezydent prowadzic´ samodzielnie. Konstytucja na-

kłada nan´ obowia˛zek wspo´łdziałania w tej dziedzinie z premierem i ministrem spraw zagra-

nicznych.

Polityka obronna pan´stwa nalez˙y do prezydenta jako zwierzchnika Sił Zbrojnych. W czasie

pokoju wykonywac´ ma je za pos´rednictwem ministra obrony narodowej. Szczego´lnie istotna

jest obsada funkcji szefa sztabu generalnego i dowo´dco´w rodzajo´w sił zbrojnych. Zasada cy-

wilnej kontroli nad armia˛ wymaga nadzoru nad tymi stanowiskami przez organy polityczne

pan´stwa. Nominacje te pozostaja˛w gestii prezydenta. Wpływ głowy pan´stwa na wojsko prze-

jawia sie˛ tez˙ w nadawaniu — na wniosek ministra obrony narodowej — stopni wojskowych.

Na czas wojny prezydent na wniosek premiera powołuje naczelnego dowo´dce˛ sił zbrojnych.

Przy prezydencie działa organ doradczy w sprawach wewne˛trznego i zewne˛trznego bez-

pieczen´stwa pan´stwa — Rada Bezpieczen´stwa Narodowego. Jest ona w całos´ci mianowana

i odwoływana przez głowe˛ pan´stwa.

Trzecia˛ sfera˛ działania prezydenta jest wpływ na skład i działanie organo´w władzy wyko-

nawczej pan´stwa. Prezydent powołuje rza˛d, a w trakcie jego funkcjonowania powołuje ba˛dz´

odwołuje poszczego´lnych jego członko´w (na wniosek premiera). Głowa pan´stwa moz˙e zwołac´

pod swoim przewodnictwem rza˛d — nosi on wtedy nazwe˛Rady Gabinetowej. Prawo to jednak

nie daje mu moz˙liwos´ci wpływania na decyzje rza˛du — Radzie Gabinetowej nie przysługuja˛

kompetencje Rady Ministro´w.

Prezydent ma wyła˛czne prawo rekomendacji kandydata na stanowisko prezesa Narodo-

wego Banku Polskiego. Powołuje tez˙ członko´w Rady Polityki Pienie˛z˙nej i Krajowej Rady Ra-

diofonii i Telewizji (swoich członko´w powołuja˛ tez˙ Sejm i Senat).

Prezydent wyposaz˙ony jest w kompetencje stanowienia akto´w normatywnych — rozpo-

rza˛dzen´. Moga˛ one byc´ jednak wydawane tylko na podstawie ustaw i w celu ich wykonania.

Upowaz˙nienie ustawowe musi zawierac´ wytyczne dotycza˛ce tres´ci takiego aktu.

Konstytucja RP przewiduje w okres´lonych przypadkach moz˙liwos´c´wprowadzenia jednego

ze stano´w nadzwyczajnych: wojennego, wyja˛tkowego i stanu kle˛ski z˙ywiołowej. Pierwsze dwa

z nich moz˙e wprowadzic´ prezydent na wniosek Rady Ministro´w w drodze rozporza˛dzenia.

Rozporza˛dzenie takie musi byc´ przedstawione w cia˛gu 48 godzin od wydania Sejmowi, kto´ry

moz˙e je uchylic´.

II Do kompetencji prezydenta w stosunku do władzy ustawodawczej zaliczamy:

— inicjatywe˛ ustawodawcza˛, w tym inicjatywe˛ zmiany konstytucji;
— inicjatywe˛ przeprowadzenia referendum konstytucyjnego;
— inicjatywe˛ i zarza˛dzenie referendum ustawodawczego,
— przedstawianie Trybunałowi Konstytucyjnemu do rozpatrzenia zgodnos´ci akto´w norma-

tywnych i umo´w mie˛dzynarodowych z konstytucja˛ i ustawami;

— prawo odmowy podpisania ustawy przyje˛tej przez parlament;
— skracanie kadencji parlamentu — w przypadkach okres´lonych w konstytucji;
— zarza˛dzanie wyboro´w do parlamentu;
— zwoływanie pierwszego posiedzenia Sejmu i Senatu nowej kadencji;

123

— przedstawienie swego ore˛dzia na posiedzeniu Zgromadzenia Narodowego.

Prezydent posiada zaro´wno prawo zgłaszania własnych projekto´w ustaw, jak tez˙ prawo

weta. Po uchwaleniu ustawy przez parlament (patrz procedura legislacyjna) trafia ona do

prezydenta. Moz˙e on zaz˙a˛dac´ponownego jego rozpatrzenia przez Sejm. Do przełamania weta

prezydenta potrzeba w Sejmie

3

⁄

5

głoso´w w obecnos´ci co najmniej połowy ustawowej liczby

posło´w. Prezydent moz˙e wybrac´ tez˙ inna˛ droge˛ zakwestionowania ustawy — skierowac´ do

Trybunału Konstytucyjnego w celu zbadania jej zgodnos´ci z konstytucja˛ (lub ratyfikowanymi

umowami mie˛dzynarodowymi). Negatywne orzeczenie Trybunału zamyka droge˛ do wejs´cia

ustawy w z˙ycie, pozytywne natomiast zobowia˛zuje prezydenta do jej podpisania.

Do kompetencji prezydenta w zakresie władzy sa˛downiczej nalez˙a˛:

— obsada kierownictw najwyz˙szych organo´w sa˛dowych — I prezesa Sa˛du Najwyz˙szego oraz

prezeso´w poszczego´lnych jego izb (karnej, cywilnej, wojskowej), prezesa Naczelnego Sa˛du

Administracyjnego, prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego. Prezydent nie ma

jednak wolnej re˛ki w dokonywaniu tych nominacji, ograniczony jest wnioskiem zgroma-

dzen´ ogo´lnych se˛dzio´w — członko´w tych instancji;

— powoływanie przedstawiciela do składu Krajowej Rady Sa˛downictwa;
— powoływanie se˛dzio´w wszystkich rodzajo´w i stopni — na wniosek Krajowej Rady Sa˛dow-

nictwa;

— stosowanie prawa łaski.

Wszystkie kompetencje prezydenta dziela˛ sie˛ ponadto na dwie kategorie:

— akty wymagaja˛ce kontrasygnaty prezesa Rady Ministro´w;
— akty wyła˛czone spod tego warunku.

Obowia˛zek kontrasygnaty premiera uzalez˙nia działanie prezydenta od zgody rza˛du, a za

jego pos´rednictwem parlamentu, kto´ry moz˙e uchwalic´ wobec premiera wotum nieufnos´ci

lub postawic´ przed Trybunałem Stanu. Wyje˛cie wybranych akto´w z obowia˛zku kontrasygnaty

oznacza natomiast przekazanie prezydentowi realnych uprawnien´, kto´rych realizacja jest moz˙-

liwa bez porozumienia z innymi gałe˛ziami władzy. Obowia˛zek kontrasygnaty nie dotyczy istot-

nych decyzji personalnych (powołanie premiera, członko´w KRRiTV, rekomendowanie Sejmowi

kandydata na prezesa NBP) i uprawnien´ w stosunku do władzy ustawodawczej i sa˛downiczej

Wybory prezydenckie sa˛ powszechne, bezpos´rednie, ro´wne i tajne. Czynne prawo wybor-

cze maja˛ wszyscy obywatele po ukon´czeniu 18. roku z˙ycia, a bierne — po ukon´czeniu 35.

Prawo zgłaszania kandydato´w przysługuje organizacjom politycznym i społecznym oraz

wyborcom. Zgłoszenie kandydata winno byc´ poparte podpisami co najmniej 100 tysie˛cy wy-

borco´w.

Wybory prezydenckie zarza˛dza marszałek Sejmu nie wczes´niej niz˙ na cztery i nie po´z´niej

niz˙na trzy miesia˛ce przed upływem kadencji prezydenta lub w czternas´cie dni po opro´z˙nieniu

urze˛du. Wybory powinny odbyc´ sie˛ w dniu wolnym od pracy w cia˛gu szes´c´dziesie˛ciu dni od

daty zarza˛dzenia wyboro´w.

Za wybranego uwaz˙a sie˛ kandydata, kto´ry w I turze głosowania uzyskał ponad połowe˛

waz˙nie oddanych głoso´w. Jez˙eli z˙aden kandydat nie uzyskał takiej wie˛kszos´ci, po dwo´ch

tygodniach przeprowadza sie˛ druga˛ture˛. W II turze biora˛udział tylko dwaj kandydaci, kto´rzy

w I uzyskali najwie˛ksza˛ liczbe˛ głoso´w. O wyborze w II turze decyduje wie˛kszos´c´ głoso´w. Do

wyboro´w prezydenckich stosuja˛ sie˛ odpowiednie przepisy ordynacji do Sejmu.

Napisał Maciej Podbielkowski

MATERIAŁ POMOCNICZY NR 2

Kto odwołuje ambasadoro´w?

Jestes´cie se˛dziami Trybunału Konstytucyjnego, kto´rzy musza˛ interpretowac´ nowa˛ konsty-

tucje˛, na razie bowiem dysponujemy jedynie tekstem, nie ukształtował sie˛ natomiast konsty-

tucyjny zwyczaj okres´laja˛cy, jak nalez˙y rozumiec´ niekto´re niejasne sformułowania.

124

Minister spraw zagranicznych zwro´cił sie˛ do prezydenta, wnosza˛c o odwołanie ambasa-

dora RP w jednym z sa˛siedzkich krajo´w. Prezydent odmo´wił podpisania wniosku ministra

i uzalez˙nił spełnienie pros´by ministra od przedstawienia przez niego szczego´łowego uzasad-

nienia wniosku. Jego zdaniem odwoływanie ambasadoro´w jest jego wyła˛czna˛ kompetencja˛.

Minister spraw zagranicznych odmo´wił uzasadnienia wniosku, uznaja˛c, z˙e kierowanie praca˛

ambasadoro´w nalez˙y tylko do niego, a złoz˙enie przez prezydenta podpisu na akcie odwo-

łania ambasadora jest jedynie formalnym wymogiem, kto´ry prezydent powinien realizowac´

automatycznie na z˙yczenie ministra.

Minister skierował w tej sprawie wniosek do Trybunału, prosza˛c o wyjas´nienie, jak nalez˙y

rozumiec´ zapis w konstytucji, mo´wia˛cy o tym, z˙e prezydent powołuje i odwołuje ambasado-

ro´w. W uzasadnieniu swego wniosku minister powołał sie˛, po pierwsze, na tradycje˛ polityczna˛,

kto´ra najcze˛s´ciej pozostawia moc decyzyjna˛w kwestii odwoływania ambasadoro´w w re˛ku mi-

nistra spraw zagranicznych. Zwro´cił tez˙uwage˛, z˙e konstytucja kierowanie polityka˛zagraniczna˛

powierza rza˛dowi, a prezydentowi nakazuje w tym wzgle˛dzie z rza˛dem wspo´łdziałac´. Zda-

niem ministra nie moz˙na traktowac´ odwoływania ambasadoro´w jako rzeczywistej, a nie tylko

formalnej, kompetencji prezydenta takz˙e dlatego, z˙e nie jest ona wymieniona w artykule 144.3,

w kto´rym podane sa˛wyja˛tki od obowia˛zku kontrasygnaty ze strony premiera. Ro´wniez˙okres´le-

nie prezydenta jako „reprezentanta pan´stwa” (art. 133.1) wskazuje, z˙e w polityce zagranicznej

jego funkcja ma charakter formalny i reprezentacyjny, a kompetencje sprawcze ma w tym

wzgle˛dzie tylko rza˛d.

Przedstawiciele prezydenta zwracali uwage˛ ze swej strony na bezwarunkowos´c´ zapisu

artykułu 134.1 — nie ma tam z˙adnej sugestii, jakoby było to jedynie uprawnienie formalne. Po-

nadto podkres´lali, z˙e „wspo´łdziałanie” powinno byc´rozumiane jako porozumienie prezydenta

i rza˛du, a nie podporza˛dkowanie prezydenta rza˛dowi. Ich zdaniem prezydent jako reprezen-

tant pan´stwa w stosunkach zewne˛trznych nie moz˙e byc´ jedynie figurantem i notariuszem

potwierdzaja˛cym decyzje ministra spraw zagranicznych. Skoro ma reprezentowac´Polske˛ i po-

nosi za to konstytucyjna˛ odpowiedzialnos´c´, musi miec´ realny wpływ na dobo´r ambasadoro´w.

Dlatego tez˙ prezydent ma prawo otrzymac´ od ministra spraw zagranicznych uzasadnienie

wniosku o odwołanie ambasadora i albo sie˛ do tego wniosku przychylic´, albo tez˙ go odrzucic´.

Konstytucja RP

(fragmenty)

Art. 126.1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwyz˙szym przedstawicielem Rzeczy-

pospolitej Polskiej i gwarantem cia˛głos´ci władzy pan´stwowej.

2. Prezydent Rzeczypospolitej czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straz˙y suwe-

rennos´ci i bezpieczen´stwa pan´stwa oraz nienaruszalnos´ci i niepodzielnos´ci jego terytorium.

3. Prezydent Rzeczypospolitej wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach okres´lo-

nych w Konstytucji i ustawach.

Art. 133.1. Prezydent Rzeczypospolitej jako reprezentant pan´stwa w stosunkach zewne˛trz-

nych:

1) ratyfikuje i wypowiada umowy mie˛dzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat,
2) mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w innych pan´-

stwach i przy organizacjach mie˛dzynarodowych,

3) przyjmuje listy uwierzytelniaja˛ce i odwołuja˛ce akredytowanych przy nim przedstawicieli

dyplomatycznych innych pan´stw i organizacji mie˛dzynarodowych.

2. Prezydent Rzeczypospolitej przed ratyfikowaniem umowy mie˛dzynarodowej moz˙e

zwro´cic´ sie˛ do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodnos´ci z Konsty-

tucja˛.

3. Prezydent Rzeczypospolitej w zakresie polityki zagranicznej wspo´łdziała z Prezesem

Rady Ministro´w i włas´ciwym ministrem.

Art. 144. Prezydent Rzeczypospolitej, korzystaja˛c ze swoich konstytucyjnych i ustawowych

kompetencji wydaje akty urze˛dowe.

2. Akty urze˛dowe Prezydenta Rzeczypospolitej wymagaja˛ dla swojej waz˙nos´ci podpisu

Prezesa Rady Ministro´w, kto´ry przez podpisanie aktu ponosi odpowiedzialnos´c´przed Sejmem.

3. Przepis ust. 2 nie dotyczy: (…)

tu naste˛puje lista 30 wyja˛tko´w od obowia˛zku kontrasygnaty, ale tylko jeden dotyczy polityki zagra-

nicznej:

7) zarza˛dzania ogłoszenia ustawy oraz umowy mie˛dzynarodowej w Dzienniku Ustaw Rze-

czypospolitej Polskiej, (…)

125

Art. 146.1. Rada Ministro´w prowadzi polityke˛ wewne˛trzna˛ i zagraniczna˛ Rzeczypospolitej

Polskiej.

2. Do Rady Ministro´w nalez˙a˛sprawy polityki pan´stwa nie zastrzez˙one dla innych organo´w

pan´stwowych i samorza˛du terytorialnego.

4. W zakresie i na zasadach okres´lonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministro´w w szcze-

go´lnos´ci:

8) zapewnia bezpieczen´stwo zewne˛trzne pan´stwa,
9) sprawuje ogo´lne kierownictwo w dziedzinie stosunko´w z innymi pan´stwami i organiza-

cjami mie˛dzynarodowymi, (…)

Art. 149.1. Ministrowie kieruja˛okres´lonymi działami administracji rza˛dowej lub wypełniaja˛

zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministro´w.

MATERIAŁ POMOCNICZY NR 3

Ile polityk zagranicznych?

Konstytucyjna konstrukcja urze˛du prezydenta RP sprawia, z˙e powstaje w ten sposo´b silna

pokusa uprawiania dwo´ch polityk zagranicznych. Uniezalez˙nienie wyboru głowy pan´stwa

od wie˛kszos´ci parlamentarnej sprawia mianowicie, z˙e pod hasłem podziału władzy moz˙na

pro´bowac´ — kiedy sie˛ bardzo chce — uczynic´ prezydenture˛ os´rodkiem alternatywnej polityki

zagranicznej. W moim przekonaniu rzetelna wykładnia konstytucji przeczy takiej moz˙liwos´ci,

ale — jak powiadam — istnieje pokusa polityczna. A skoro tak, znajda˛ sie˛ tez˙ zwolennicy

odpowiedniej „falandyzacji” prawa.

Konstytucyjne okres´lenie roli prezydenta ma dwa aspekty: ogo´lny i szczego´łowy. Ten pierw-

szy wyraz˙a artykuł 126.2 powiadaja˛cy, z˙e prezydent „czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji,

stoi na straz˙y suwerennos´ci i bezpieczen´stwa pan´stwa oraz nienaruszalnos´ci i niepodzielno-

s´ci jego terytorium”. Ten drugi wyraz˙aja˛ przepisy opisuja˛ce konkretne uprawnienia głowy

pan´stwa — na przykład jako zwierzchnika sił zbrojnych (artykuł 134) albo jako reprezentanta

pan´stwa w stosunkach zewne˛trznych (artykuł 133).

Aby uczynic´ prezydenta samodzielnym podmiotem polityki zagranicznej, nalez˙ałoby

z brzmienia artykułu 126.2 wyprowadzic´ konkretne kompetencje (uprawnienia do działan´

władczych). W moim przekonaniu taka wykładnia jest nie do przyje˛cia — co najmniej z dwo´ch

powodo´w. Po pierwsze, two´rcy konstytucji odeszli od niekto´rych wieloznacznych sformu-

łowan´ małej konstytucji (na przykład zrezygnowano z przepiso´w o tak zwanym ogo´lnym

kierownictwie prezydenta w dziedzinie spraw zagranicznych oraz wewne˛trznego i zewne˛trz-

nego bezpieczen´stwa pan´stwa), co kaz˙e przypuszczac´, z˙e mieli na celu osłabienie pozycji głowy

pan´stwa. Po drugie, jes´li załoz˙yc´, z˙e sformułowania artykułu 126.2 ustanawiaja˛ kompetencje,

to nalez˙ałoby konsekwentnie przyja˛c´, z˙e prezydent dowolnie dobiera s´rodki do ich realizacji

— to zas´ kło´ci sie˛ z przepisem artykułu 126.3 („Prezydent Rzeczypospolitej wykonuje swoje

zadania w zakresie i na zasadach okres´lonych w Konstytucji i ustawach”), a takz˙e z przepi-

sem artykułu 133.4 („Prezydent Rzeczypospolitej w zakresie polityki zagranicznej wspo´łdziała

z Prezesem Rady Ministro´w i włas´ciwym ministrem”).

Takz˙e konstytucyjne przepisy szczego´łowe odnosza˛ce sie˛ do roli prezydenta w polityce

zagranicznej nie pozwalaja˛na twierdzenie, z˙e jest to rola samodzielna. Artykuł 133.1 powiada,

z˙e prezydent jest „reprezentantem pan´stwa w stosunkach zewne˛trznych”, podczas gdy arty-

kuł 146 mo´wi, iz˙ Rada Ministro´w „prowadzi polityke˛ wewne˛trzna˛i zagraniczna˛”. Tam polityka

zagraniczna, tu tylko reprezentowania pan´stwa — ro´z˙nica okres´len´ wielce wymowna.

I wreszcie argument decyduja˛cy: zasada kontrasygnaty. Artykuł 144.2 powiada, iz˙wszystkie

akty urze˛dowe prezydenta „wymagaja˛ dla swej waz˙nos´ci podpisu Prezesa Rady Ministro´w,

kto´ry przez podpisanie aktu ponosi odpowiedzialnos´c´ przed Sejmem”. Innymi słowy, jes´li bez

podpisu premiera albo ministra jakakolwiek decyzja prezydenta jest niewaz˙na, to oznacza,

z˙e odmo´wia˛ oni podpisu, kiedy sie˛ z prezydentem nie zgadzaja˛. Taka jest zasada, a wyja˛tki

od niej okres´la art. 144.3 — oto´z˙ ws´ro´d tych wyja˛tko´w (jes´li nie liczyc´ banalnego zarza˛dzenia

ogłoszenia umowy mie˛dzynarodowej w Dzienniku Ustaw) nie ma uprawnien´ z dziedziny

polityki zagranicznej. I to powinno przesa˛dzac´ wszelkie spory: czy to o deklaracje˛ polsko-

-chin´ska˛, czy o ambasadora Polski na Białorusi…

R. Graczyk, Ile polityk zagranicznych, „Res Publica Nowa”, 1998, nr 1

126

MATERIAŁ POMOCNICZY NR 4

Krzyz˙o´wka

Hasła

1. Prezydent Polski w latach

1926–1939.

2. Z˙eby odrzucic´ prezydenckie

…, trzeba

3

⁄

5

głoso´w w Sej-

mie.

3. W Polsce … prezydenta trwa

5 lat.

4. Ustawa zasadnicza.
5. Głosowanie powszechne.
6. Pierwszy powojenny polski

prezydent wybrany w głoso-

waniu powszechnym.

7. Uchwala ja˛ Sejm.
8. Głowa pan´stwa.
9. Prowadzi sie˛ je, gdy trzeba

osia˛gna˛c´ porozumienie.

10. Instytucja demokracji bezpo-

s´redniej zapisana w naszej

konstytucji

11. Prezydent Polski zastrzelony

w 1922 r.

12. Pytanie zadane przez parla-

mentarzyste˛ członkowi rza˛-

du.

13. Ustawa okres´laja˛ca tryb prze-

prowadzenia wyboro´w.

127