RYNEK ENERGII ELEKTRYCZNEJ LITWY

A BEZPIECZE

ēSTWO ENERGETYCZNE

Renata Magor

Wydzia

á Ekonomii i Zarządzania, Uniwersytet w Biaáymstoku

ul. Warszawska 63, 15-062 Bia

áystok, [e-mail]

Streszczenie. W artykule przedstawiono w ogólnym zarysie rynek energii elektrycznej na
Litwie. Opieraj

ąc siĊ na literaturze przedmiotu oraz danych Ĩródáowych, opisano istotne cechy,

sposoby pozyskania energii elektrycznej. Bilans energetyczny Litwy zosta

á podany szczegóáowej

analizie, poniewa

Ī jest podstawowym narzĊdziem okreĞlającym stopieĔ samowystarczalnoĞci

energetycznej kraju. Przeprowadzona analiza pozwala na sformu

áowanie wniosków dotyczących

bezpiecze

Ĕstwa energetycznego Litwy.

S

áowa kluczowe: rynek energii elektrycznej, bezpieczeĔstwo energetyczne, strategia energetyc-

zna, bilans energetyczny

WST

ĉP

Wa

Īną przesáanką dla wzrostu gospodarczego i dobrobytu obywateli w skali

Ğwiatowej jest sprawnie funkcjonujący rynek energii elektrycznej. DostrzeĪono,

Īe kondycja tego rynku wpáywa na wiele innych dziedzin Īycia gospodarczego,
jego produkcja i us

áugi w duĪej mierze przyczyniają siĊ do wielkoĞci i wydaj-

no

Ğci produkcji, iloĞci miejsc pracy, a takĪe efektywnoĞci ekonomicznej. Rynek

energii elektrycznej wskazuje nie tylko na potencja

á, jaki posiada dany kraj, ale

od jego sprawnego funkcjonowania zale

Īy bezpieczeĔstwo energetyczne.

Na Litwie rynek energii elektrycznej jest cz

ĊĞcią narodowej gospodarki,

który obejmuje dzia

áalnoĞü związaną z wytwarzaniem, przesyáem, dystrybucją

i obrotem energii elektrycznej

1

. Rynek energii elektrycznej zaliczany jest do

sektorów infrastrukturalnych (sieciowych) o podstawowym znaczeniu dla pra-
wid

áowego funkcjonowania záoĪonych systemów kraju. Podstawowym celem

rynku jest stworzenie stabilnych warunków umo

Īliwiających pokrycie bieĪą-

1

H. Rechul, Gospodarka energetyczna. Przedmiot bada

Ĕ ekonomicznych, „Wokóá energe-

tyki” grudzie

Ĕ 2004, http://www.cire.pl (dostĊp: 6.07.2010).

Teka Kom. Politol. Stos. Mi

Ċdzynar. – OL PAN, 2014, 9, 63–74

cego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na energi

Ċ elektryczną,

przy odpowiedniej dywersyÞ kacji Ĩródeá i rodzajów energii

2

.

Zapewnienie odbiorcom odpowiedniej ilo

Ğci energii elektrycznej przy

odpowiedniej dywersyÞ kacji Ĩródeá energii jest powaĪnym wyzwaniem dla
Litwy. Zwi

ązane jest to gáównie z duĪym uzaleĪnieniem energetycznym kraju

(ponad 82% swych potrzeb energetycznych pokrywa z importu). Sk

áadnikiem

bilansu energetycznego, który odgrywa najwi

Ċkszą rolĊ jest gaz ziemny, który

w 100% importowany jest od jednego dostawcy. Krajowa produkcja ener-
gii elektrycznej w du

Īej mierze nie jest zbieĪna z potrzebami i wymaganiami

gospodarki narodowej. Po wy

áączeniu elektrowni jądrowej Ignalina z dniem 31

grudnia 2009 roku niezb

Ċdne staáo siĊ zbilansowanie niedoboru energii elek-

trycznej (ponad 50%) w postaci importu. W rezultacie, ci

ągle wzrastające ceny

energii elektrycznej praktycznie wykluczaj

ą bezpieczeĔstwo energetyczne kraju.

Celem artyku

áu jest analiza wybranych instrumentów ksztaátujących litew-

ski rynek energii elektrycznej, które maj

ą i mogą w przyszáoĞci mieü wpáyw na

bezpiecze

Ĕstwo energetyczne kraju.

CHARAKTERYSTYKA RYNKU ENERGII ELEKTRYCZNEJ NA LITWIE

Podstaw

Ċ funkcjonowania rynku energii elektrycznej na Litwie jest Ustawa

o Energii Elektrycznej

3

, która w 2004 roku, w oparciu o dyrektyw

Ċ UE 2003/54/

WE, zosta

áa poprawiona (Decyzja Parlamentu Litewskiego IX-2307 z 2004

roku, Dziennik Urz

Ċdowy Nr 107-3964, 2004-07-10)

4

. Ustawa okre

Ğla zasady

i warunki wytwarzania, przesy

áu, dystrybucji i dostaw energii elektrycznej oraz

zasady i warunki zaopatrywania odbiorców w energi

Ċ przez przedsiĊbiorstwa

energetyczne. Dokument zawiera szerokie spektrum zagadnie

Ĕ dotyczących

funkcjonowania litewskiego rynku. Najwa

Īniejsze z nich to

5

:

– zapewnienie stabilno

Ğci systemu elektroenergetycznego;

– niezawodno

Ğü jakoĞci iloĞci dostawy energii elektrycznej;

– zapewnienie integralno

Ğci sieci;

– zapewnienie bezpiecze

Ĕstwa energetycznego

6

.

2

Energia w czasach kryzysu, red. K. Kuci

Ĕski, Warszawa 2006, s. 18.

3

Elektros energetikos

Ƴstatymas, http://www.enmin.lt/lt/activity/veiklos_kryptys/elektra_

ir_siluma/aktai_ elektra.php (dost

Ċp: 22.05.2010).

4

Lietuvos respublikos elektros energetikos ástatymas (dost

Ċp: 16.06.10).

5

Elektros

energetikos

Ƴstatymas, HTTP://WWW3.LRS.LT/PLS/INTER3/

D O K PA I E S K A . S H O W D O C _ L ? P _ I D = 2 3 7 3 9 9 ( dost

Ċp: 02.02.14).

6

Zapewnienie bezpiecze

Ĕstwa energetycznego kraju, rozumieü naleĪy jako stworze-

nie stabilnych warunków umo

Īliwiających pokrycie bieĪącego i perspektywicznego zapotrze-

bowania pa

Ĕstwa przy odpowiedniej dywersyÞ kacji Ĩródeá i rodzajów energii.

64

Renata Magor

Zgodnie z Dyrektyw

ą 2003/54/WE

7

w Ustawie zosta

á okreĞlony kierunek

przeprowadzenia reform w celu wykszta

ácenia rynkowych mechanizmów regu-

lacji popytu i poda

Īy na energiĊ elektryczną. Dyrektywa zawieraáa postanowie-

nia, których implementacja do krajowych porz

ądków prawnych powodowaáa

cz

ĊĞciowe, rozáoĪone w czasie, otwarcie rynku energii elektrycznej na konku-

rencj

Ċ w Unii Europejskiej, przy jednoczesnym poszukiwaniu wáaĞciwych pro-

porcji mi

Ċdzy promowaniem konkurencji a zobowiązaniami paĔstwa wobec

obywateli w zakresie

Ğwiadczenia usáug uĪytecznoĞci publicznej. Dyrektywa

2003/54/WE wprowadzi

áa dla krajów czáonkowskich jednolity obowiązek nada-

nia uprawnie

Ĕ do wyboru dostawcy energii

8

:

– najpó

Ĩniej od 1 lipca 2004 roku wszystkim odbiorcom, którzy nie bĊdą

odbiorcami bytowo-komunalnymi;

– od 1 lipca 2007 roku wszystkim odbiorcom.
Oznacza to,

Īe od 1 lipca 2007 roku, obowiązuje tzw. zasada TPA (Third

Party Access), wed

áug której odbiorcy koĔcowi mogą indywidualnie i swobod-

nie wybiera

ü sprzedawcĊ energii, który zaoferuje najkorzystniejsze warunki

sprzeda

Īy, nadal korzystając z sieci przesyáowej i dystrybucyjnej dotychczaso-

wego Operatora Systemu Przesy

áowego (dystrybucji)

9

.

Na Litwie wprowadzenie swobodnego wyboru dostawcy uzale

Īnione byáo

od podj

Ċtych dziaáaĔ na rzecz liberalizacji. Proces ten wiązaá siĊ z róĪnymi ini-

cjatywami, takimi jak

10

:

– demonopolizacja energetyki, obejmuj

ąca jej podziaá na podsektory

wytwarzania (elektrownie), przesy

áu i dystrybucji oraz obrót energią;

– liberalizacja rynku, dzi

Ċki której w poszerzanych obszarach funkcjo-

nowania konkurencji niezale

Īne przedsiĊbiorstwa, wchodzące w skáad

podsektorów wspó

ápracują ze sobą na zasadach komercyjnych;

– restrukturyzacja i prywatyzacja energetyki, obejmuj

ąca przeksztaácenie

przedsi

Ċbiorstw paĔstwowych w jednoosobowe spóáki Skarbu PaĔstwa,

a nast

Ċpnie sprzedaĪ udziaáów inwestorom krajowym i zagranicznym;

– deregulacja, tj. znoszenie ró

Īnego typu regulacji w tych obszarach dzia-

áalnoĞci energetycznej, w których jest to moĪliwe, i zastĊpowanie ich
mechanizmami rynkowymi.

W 2009 roku zosta

á przyjĊty trzeci pakiet liberalizacyjny, w tym Dyrektywa

Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72/WE dotycz

ąca wspólnych zasad

rynku wewn

Ċtrznego energii elektrycznej (uchylająca DyrektywĊ 2003/54/WE).

W Dyrektywie podkre

Ğlono, Īe dobrze funkcjonujący rynek wewnĊtrzny energii

elektrycznej powinien dostarcza

ü producentom wáaĞciwych zachĊt do inwesto-

7

Dyrektywa 2003/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2003 r.

dotycz

ąca wspólnych zasad rynku wewnĊtrznego energii elektrycznej.

8

Ibidem.

9

D. Niedzió

áka, Regionalizacja rynków energii, Warszawa 2011, s. 61.

10

M. Kwiatkowski, Proces formu

áowania strategii rozwoju Þ rmy obrotu energią

elektryczn

ą, Warszawa 2006, s. 16.

65

RYNEK ENERGII ELEKTRYCZNEJ LITWY A BEZPIECZE

ēSTWO...

wania w nowe moce wytwórcze, w tym równie

Ī z odnawialnych Ĩródeá energii,

ze szczególnym uwzgl

Ċdnieniem krajów i regionów najbardziej oddalonych na

wspólnotowym rynku energii. Dobrze funkcjonuj

ący rynek powinien równieĪ

dostarcza

ü konsumentom odpowiednich Ğrodków wspierania bardziej wydaj-

nego zu

Īycia energii, czego niezbĊdnym warunkiem jest bezpieczeĔstwo dostaw

energii

11

. W zwi

ązku z tym w styczniu 2012 roku Ustawa o Energii Elektrycznej

zosta

áa kolejny raz poprawiona.

Wspó

áczeĞnie rynek energii elektrycznej Litwy obejmuje dziaáalnoĞü zwią-

zan

ą z wytwarzaniem, przesyáem, dystrybucją i obrotem

12

. W tym kontek

Ğcie

wytwarzanie oznacza produkcj

Ċ energii elektrycznej, a przesyáanie transport

energii elektrycznej przez po

áączoną sieü bardzo wysokiego i wysokiego napiĊ-

cia, w celu dostawy do odbiorców ko

Ĕcowych lub do dystrybutorów (nie obej-

muje natomiast dostaw)

13

. Dystrybucja z kolei oznacza dostarczanie odbiorcom

energii elektrycznej za pomoc

ą sieci wysokiego, Ğredniego i niskiego napiĊcia

w celu jej dostawy odbiorcom hurtowym i Þ nalnym, z wyáączeniem obrotu

14

.

Dystrybucja energii realizowana jest przez uk

áad przesyáowy. Ukáad ten sta-

nowi

ą sieci elektroenergetyczne, które realizują zadania przesyáu i rozdziaáu

energii elektrycznej oraz

áączą elektrownie z odbiorcami. Sieci elektroenerge-

tyczne s

ą tworzone przez linie napowietrzne lub kablowe, stacje transforma-

torowe oraz stacje rozdzielcze. Dystrybucj

ą energii elektrycznej na Litwie do

2010 roku zajmowa

áy siĊ spóáki Wschodnie Sieci oraz Zachodnie Sieci, udziaá

których w rynku energii elektrycznej stanowi

á ponad 86%. W koĔcu 2010 roku

(po reorganizacji spó

áek zgodnie z trzecim pakietem liberalizacyjnym) zostaáa

utworzona jedna spó

áka LESTO, czyli Operator Systemu Dystrybucyjnego.

W odró

Īnieniu od dziaáaĔ Operatora Systemu Przesyáowego, kompetencje

Operatora Systemu Dystrybucyjnego skupiaj

ą siĊ na sieci rozdzielczej (tzn. sieci

Ğrednich oraz niskich napiĊü, nie wyĪszych niĪ 110 kV), sáuĪącej do dystrybucji
energii elektrycznej.

Operatorem Systemu Przesy

áowego jest przedsiĊbiorstwo energetyczne

zajmuj

ące siĊ przesyáaniem energii elektrycznej, odpowiedzialne za: ruch

sieciowy w systemie przesy

áowym elektroenergetycznym, bieĪące i dáugo-

okresowe bezpiecze

Ĕstwo funkcjonowania tego systemu, eksploatacjĊ, konser-

wacj

Ċ, remonty oraz niezbĊdną rozbudowĊ sieci przesyáowej, w tym poáączeĔ

z innymi systemami elektroenergetycznymi

15

. Na Litwie Operatorem Systemu

Przesy

áowego jest spóáka Litgrid. Spóáka jest takĪe odpowiedzialna za integra-

cj

Ċ litewskiego systemu z europejską infrastrukturą elektryczną i wspólnym

11

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72/WE z dnia 13 lipca 2009 r.

dotycz

ąca wspólnych zasad rynku wewnĊtrznego energii elektrycznej.

12

H. Rechul, Gospodarka energetyczna…

13

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej w sprawie wspólnych

zasad dla wewn

Ċtrznego rynku energii elektrycznej 2003/54/WE.

14

Ibidem.

15

Ibidem.

66

Renata Magor

europejskim rynkiem energii elektrycznej. Najwa

Īniejszą, realizowaną obecnie

przez litewskiego operatora inwestycj

ą jest budowa infrastruktury przesyáowej,

umo

Īliwiającej poáączenia ze Szwecją – NordBalt oraz Polską – LitPol

16

.

Litewski rynek energii elektrycznej dzia

áa na dwóch poziomach: rynek hur-

towy i detaliczny; na ka

Īdy skáadają siĊ segmenty konkurencyjne i regulacyjne.

Na rynku hurtowym handel energi

ą elektryczną odbywa siĊ w dwojaki spo-

sób – na gie

ádzie oraz poprzez zawieranie kontaktów dwustronnych. Na rynku

kontraktowym handel energi

ą elektryczną realizowany jest na podstawie kon-

traktów bilateralnych, zawieranych pomi

Ċdzy wytwórcami energii a przedsiĊ-

biorstwami handluj

ącymi energią oraz odbiorcami koĔcowymi.

Handel energi

ą na gieádzie charakteryzuje siĊ zawieraniem kontraktów

mi

Ċdzy uczestnikami z dostawą energii w dniu nastĊpnym. Kontrakty dotyczą

ka

Īdej godziny osobno, a cena energii ustalana jest na podstawie relacji miĊdzy

popytem a poda

Īą. Gieáda BALTPOOL dziaáa od 1 stycznia 2010 roku, wyko-

rzystuje mechanizm Elspot (rynek dnia nast

Ċpnego) przejĊty od skandynawskiej

gie

ády

17

. W 2010 roku na gie

ádzie zostaáo sprzedane 8,1 TWh energii elektrycz-

nej. Najwi

Ċksze udziaáy w handlu energią elektryczną miaáy spóáki Lietuvos

energija – oko

áo 40% oraz INTER RAO Lietuva – 40%

18

.

Rynek detaliczny energii elektrycznej dzieli si

Ċ na dwa zasadnicze seg-

menty:

– k o n k u r e n c y j n y – przedsi

Ċbiorstwa obrotu energią oraz spóáki dys-

trybucyjne poprzez wydzielone oddzia

áy prowadzą sprzedaĪ energii

odbiorcom ko

Ĕcowym, którzy uzyskali prawo do usáug przesyáowych;

na rynku konkurencyjnym ka

Īdy z podmiotów funkcjonuje w otoczeniu

podobnych warunków zewn

Ċtrznych, np. w 2010 roku 45% energii elek-

trycznej sprzedanej na rynku detalicznym pochodzi

áo od niezaleĪnych

dostawców

19

;

– r e g u l o w a n y – spó

áki dystrybucyjne sprzedają energiĊ odbiorcom,

którzy nie nabyli prawa do us

áug przesyáowych lub odbiorcom; sprzedaĪ

energii w segmencie regulowanym odbywa si

Ċ wedáug taryf zatwierdzo-

nych przez Pa

Ĕstwową KomisjĊ Kontroli Cen i Energii.

Pa

Ĕstwowa Komisja Kontroli Cen i Energii jest organem administracji

rz

ądowej. Podstawowym celem jej dziaáalnoĞci jest równowaĪenie interesów

przedsi

Ċbiorstw i odbiorców energii elektrycznej

20

. Realizuje powy

Īsze cele za

pomoc

ą takich narzĊdzi jak m.in.: koncesjonowanie, taryfowanie, kontrola para-

16

http://www.litgrid.eu/ (dost

Ċp: 06.06.2013).

17

Rinkos operatorius, http://www.baltpool.lt/ (dost

Ċp: 10.05.2013).

18

Prekybos

duomenys,

http://www.baltpool.lt/lt/eb-prekybos-duomenys

(dost

Ċp:

17.08.2014).

19

Elektros rinka Lietuvoje, http://www.baltpool.lt/uploads/Þ les/atmintine-306.pdf (dostĊp:

17.08.2014).

20

Istorija, http://www.regula.lt/lt/apie/istorija/ (dost

Ċp: 10.06.2014).

67

RYNEK ENERGII ELEKTRYCZNEJ LITWY A BEZPIECZE

ēSTWO...

metrów jako

Ğciowych dostaw i obsáugi odbiorców energii elektrycznej. Kontro-

luje przestrzeganie przez przedsi

Ċbiorstwa zasad konkurencji.

Zgodnie z koncesjami udzielonymi przez Pa

Ĕstwową Komisje Kontroli Cen

i Energii struktura rynku energii elektrycznej na Litwie przedstawia si

Ċ nastĊpu-

j

ąco

21

:

– operator rynku energii elektrycznej;

– operator systemu przesy

áowego;

– operator sytemu dystrybucyjnego;

– dostawcy energii elektrycznej;

– niezale

Īni dostawcy energii elektrycznej.

6SyáND/LHWXYRV eQHUJLMD

6\VWHPSU]HV\áX

,PSRUW(NVSRUWHQHUJLLHOHNWU\F]QHM
Wytwarzanie energii

,QQDG]LDáDOQRĞü

'RVWDZF\HQHUJLL

HOHNWU\F]QHM

1LH]DOHĪQL GRVWDZF\

6SyáNDLitgrid

2SHUDWRUV\VWHPX
p

U]HV\áRZHJR

6SyáND%$/7322/

2SHUDWRUU\QNXHQHUJLL

HOHNWU\F]QHM

Wykres 1. Struktura rynku energii elektrycznej Litwy

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych PaĔstwowej Komisji Kontroli Cen i Energii,

www.regula.lt (dost

Ċp: 15.05.2013).

Za gwarancje ci

ągáoĞci przesyáu energii elektrycznej odpowiedzialna jest

spó

áka Lietuvos energija, która kontroluje i rozwija sieü elektroenergetyczną,

zapewnia przesy

á energii do Operatora Systemu Przesyáowego, koordynuje

prac

Ċ systemu energetycznego Litwy. NaleĪąca do spóáki elektrownia wodna

w Kownie oraz elektrownia szczytowo-pompowa w Kruonis reguluj

ą tryb prze-

sy

áu energii elektrycznej

22

.

Lietuvos energija jest w

áaĞcicielem sieci przesyáowych o napiĊciu 330 kV.

Zarz

ądzane przez spóákĊ sieci przesyáowe są poáączone liniami elektroenerge-

21

http://www.regula.lt/ (dost

Ċp: 10.07.2014).

22

Apie bendrov

Ċ, http://www.lpc.lt/lt/main/about/lietuvos_energija (dostĊp: 16.05.2013).

68

Renata Magor

tycznymi z

àotwą, z Biaáorusią oraz z systemami elektroenergetycznymi Rosji.

Moc systemu przesy

áowego w 2009 roku stanowiáa ponad 3,61 TWh

23

. Spó

áka

do niedawna by

áa eksporterem energii elektrycznej do àotwy, Estonii, Biaáorusi

oraz do Rosji (Obwód Kaliningradzki).

BILANS ENERGETYCZNY LITWY

Na koniec 2010 roku moc zainstalowana w elektrowniach wynosi

áa ponad

3872 MW, z czego 68,2% mocy zainstalowanej przypada

áo na elektrownie

cieplne, 26,5% na hydroelektrownie oraz ok. 5,3% na elektrownie wykorzystu-
j

ące do produkcji energii elektrycznej odnawialne Ĩródáa energii

24

.

Potencja

á wytwórczy rynku energii elektrycznej Litwy okreĞla przede

wszystkim produkcja energii elektrycznej, która najlepiej wyra

Īa kondycjĊ

gospodarki.

Wykres 2. Produkcja, import, eksport energii elektrycznej na Litwie [TWh]

ħródáo: Energetikos sektoriaus apzvalga, www.regula.lt (dostĊp: 12.04.2013).

Produkcja energii elektrycznej na Litwie w 2011 roku kszta

átowaáa siĊ na

poziomie 4821,6 GWh (w 2008 roku – 13 911,7 GWh)

25

. Do 31 grudnia 2009

roku ponad 70% krajowego zapotrzebowania na energi

Ċ elektryczną produ-

kowa

áa elektrownia jądrowa w Ignalinie. Po wyáączeniu elektrowni jądrowej

23

W zastosowaniach przemys

áowych (np. do podawania iloĞci energii produkowanej roc-

znie przez elektrownie) stosuje si

Ċ jednostkĊ wiĊkszą – terawatogodzinĊ (TWh); 1 TWh = 1 000

GWh, 1 GWh = 1 000 MWh, a 1 MWh = 1 000 kWh.

24

Lietuvos Respublikos elektros energijos ir gamtini

ǐ dujǐ rinkǐ metinơ ataskaita Europos

Komisijai, www.regula.lt, (dost

Ċp: 17.05.2013).

25

http://www.lpc.lt/repository/apie_bendrove/leidiniai/anzelmas_bacauskas_apie_elek-

tros_energetikos_sistemu_technologijas_be_formuliu. (dost

Ċp: 17.05.13).

69

RYNEK ENERGII ELEKTRYCZNEJ LITWY A BEZPIECZE

ēSTWO...

z dniem 31 grudnia 2009 roku ponad po

áowa energii elektrycznej importowana

jest z

àotwy, Estonii, Rosji, Ukrainy, Biaáorusi oraz Skandynawii

26

. W 2011

roku import energii elektrycznej wynosi

á 8,71 TWh (59% krajowego zuĪycia),

najwi

Ċcej – ponad 70% energii elektrycznej importowano z Rosji

27

.

W wytwarzaniu energii elektrycznej na Litwie dominuj

ą elektrownie

cieplne – 76,9% krajowej produkcji (dane z 2010 roku). Lietuvos elektrine
w Elektrenaj jest g

áówną elektrociepáownią produkującą energiĊ elektryczną

– w 2008 roku wyprodukowa

áa 877,8 mln GWh (IgnaliĔska Elektrownia Ato-

mowa – 9893,7 mln GWh). Udzia

á energii ze Ĩródeá odnawialnych w krajowej

produkcji energii elektrycznej osi

ągnąá w 2010 roku 15,8%.

Produkcja energii elektrycznej oraz jej zu

Īycie są gáównymi miernikami

rozwoju gospodarczego. Wska

Ĩniki te Ğwiadczą zarówno o zakresie wykorzy-

stania energii we wszystkich dziedzinach gospodarki, jak i o ewentualnych
mo

ĪliwoĞciach wymiany miĊdzysystemowej.

Tabela 1. Zu

Īycie energii elektrycznej w latach 2008–2011 [GWh]

Rok

Zu

Īycie

energii elektrycznej

2008

2009

2010

2011

Przemys

á

2665,1

2327,1

2547,5

2665,5

Sektor budownictwa

129,6

103,2

106,0

101,5

Transport

82,6

77,0

76,0

74,3

Rolnictwo

196,6

183,4

173,0

166,9

Sektor us

áug

3239,6

2954,6

2838,8

2952,8

Gospodarstwa domowe

2729,9

2725,7

2590,2

2618,1

Ogó

áem

9043,4

8371,0

8331,5

8579,1

ħródáo: V. Miškinis, Lietuvos energetika, Lietuvos Energetikos Institutas, Kowno 2011, s. 15.

Zu

Īycie energii elektrycznej na Litwie w 2011 roku ksztaátowaáo siĊ na

poziomie 8579,1 GWh. Najwi

Ċcej energii elektrycznej jest zuĪywane w sek-

torze us

áug – 2952,8 GWh, przemyĞle – 2665,5 GWh oraz w gospodarstwach

domowych – 2618,1 GWh.

Jednym z podstawowych narz

Ċdzi pozwalających okreĞliü efektywnoĞü

rynku energii elektrycznej jest rachunek ekonomiczny, uwzgl

Ċdniający koszty

26

http://www.regula.lt/lt/publikacijos/metine-ataskaita/2009_metu_veiklos_ataskaita.pdf

(dost

Ċp: 17.06.13).

27

Elektros energijos rinkos steb

ơsenos ataskaita už 2011 metus, http://www.regula.lt/

SiteAssets/elektra/elektros-energetikos-rinkos-stebesenos-ataskaita-uz-2011-metus.pdf (dost

Ċp:

17.08.2014).

70

Renata Magor

pozyskania energii (z zasobów w

áasnych bądĨ z importu) oraz wáaĞciwa poli-

tyka cenowa

28

.

Tabela 2.

ĝrednie ceny energii na Litwie w latach 2008–2011

Rok

Rodzaj
energii

2008

2009

2010

2011

Import energii elektrycznej [LTL/MWh]

118,1

116,2

131,1

146,2

Eksport energii elektrycznej [LTL/MWh]

102,2

80,8

166,6

166,0

Import gazu ziemnego [LTL/1000]

919,0

749,1

839,0

1025,5

ħródáo: V. Miškinis, Lietuvos energetika…, s. 17.

Ceny energii elektrycznej na Litwie pozostaj

ą na wysokim poziomie.

Wynika to ze struktury litewskiego rynku energii elektrycznej oraz zale

Īy od

sposobu zaopatrzenia w energi

Ċ. Gospodarka litewska charakteryzuje siĊ duĪym

uzale

Īnieniem od importowanej energii (82% swych potrzeb energetycznych

pokrywa ona z importu, podczas gdy w 2009 roku import stanowi

á 48%). Impor-

towany jest przede wszystkim gaz ziemny – w 100%

29

. Od 1 stycznia 2010 roku

zosta

á utworzony rynek dla importu energii elektrycznej – spowodowaáo to pod-

wy

ĪkĊ cen energii elektrycznej o 30% (z 7 ct/kWh do 10,9 ct kWh).

KIERUNEK ROZWOJU RYNKU ENERGII ELEKTRYCZNEJA

BEZPIECZE

ēSTWO ENERGETYCZNE

Bior

ąc pod uwagĊ fakt, Īe Litwa po zamkniĊciu elektrowni jądrowej Igna-

lina, posiada ograniczon

ą moĪliwoĞü produkcji energii elektrycznej i jest uza-

le

Īniona od importu energii elektrycznej, rozwój rynku energii elektrycznej

wraz z rozbudow

ą poáączeĔ infrastrukturalnych jest niezbĊdny dla zapewnienia

bezpiecze

Ĕstwa energetycznego kraju.

W Narodowej Strategii Energetycznej Litwy do 2025 roku (Decyzja Parla-

mentu Litewskiego X-1046 z dnia 18 stycznia 2007 roku, Dziennik Urz

Ċdowy

Nr 11-430) za najwa

Īniejsze cele uznaje siĊ

30

:

– litewsko-szwedzki projekt po

áączenia elektroenergetycznego (Nord-

Balt);

28

J. Paska, Ekonomika w elektroenergetyce, Warszawa 2007, s. 116.

29

Energetika ir materialiniai ištekliai, w: Lietuvos statistikos metraštis 2008, s. 615.

30

Strateginiai projektami, Energetikos Ministerija, http://www. enmin.lt/ (dost

Ċp:

15.07.2012).

71

RYNEK ENERGII ELEKTRYCZNEJ LITWY A BEZPIECZE

ēSTWO...

– litewsko-polski projekt po

áączenia systemów elektroenergetycznych

(LitPol);

– budowa nowej elektrowni j

ądrowej;

– rozwój odnawialnych

Ĩródeá energii.

Projekt NordBalt zak

áada, Īe do 2016 roku po dnie Baátyku zostanie poáo-

Īony kabel energetyczny, który poáączy systemy energetyczne Litwy i Szwecji.
Ca

ákowita dáugoĞü kabla ma wynosiü 450 kilometrów. àączny koszt realizacji

po

áączenia energetycznego pomiĊdzy tymi krajami jest szacowany na 552 mln

euro, czyli 1,906 mld litów. Moc linii przesy

áowej ma wynosiü 700 MW. To poáą-

czenie pozwoli Litwie importowa

ü energiĊ elektryczną z krajów nordyckich

31

.

LitPol Link – to spó

áka zaáoĪona 19 maja 2008 roku, której zadaniem jest

zrealizowanie prac przygotowawczych do budowy po

áączenia elektroenerge-

tycznego Polska-Litwa. 50% udzia

áów spóáki LitPol Link naleĪy do PSE S.A.,

pozosta

áe 50% naleĪy do Litgrid, peániących funkcje operatorów przesyáowych.

Misj

ą LitPol Link jest przygotowanie projektu technicznego w celu wybudo-

wania po

áączenia elektroenergetycznego Polska-Litwa, uzgodnienie prze-

biegu nowej linii, ocena oddzia

áywania inwestycji na Ğrodowisko, rozwiązanie

kwestii w

áasnoĞciowych, uzyskanie niezbĊdnych pozwoleĔ oraz wykonanie

innych koniecznych prac przygotowawczych

32

. LitPol Link koordynuje prace

zwi

ązane z realizacją poáączenia Polski i Litwy dwutorową napowietrzną linią

elektroenergetyczn

ą (o napiĊciu 400 kV) Alytus-Eák wraz z nowoczesną stacją

elektroenergetyczn

ą w mieĞcie Alytus. Realizacja tego regionalnego projektu

przyczyni si

Ċ do rozwoju wspólnego, europejskiego rynku energii i bĊdzie jed-

nym z kroków przygotowuj

ących litewski system przesyáu energii do pracy

w kontynentalnym systemie europejskim. W 2015 roku po

áączenie elektro-

energetyczne Polska-Litwa zacznie dzia

áaü ze zdolnoĞcią przesyáową 500 MW,

a w 2020 roku, po zako

Ĕczeniu drugiego etapu budowy wstawki prądu staáego,

osi

ągnie moc 1000 MW

33

.

Projektem regionalnym ma by

ü takĪe budowa nowej elektrowni jądrowej.

Oprócz inwestora strategicznego uczestniczy

ü miaáy w nim spóáki z: Polski

– Polska Grupa Energetyczna, Litwy – Lietuvos energija,

àotwy – Latvenergo

i Estonii – Eesti energia. Pierwotnie zak

áadano uruchomienie elektrowni juĪ

w 2015 roku. Tymczasem, opó

Ĩnienia w realizacji projektu i zmieniające siĊ

uwarunkowania zewn

Ċtrzne zmniejszają szanse na jego powodzenie.

Coraz wi

Ċksze znaczenie dla bezpieczeĔstwa energetycznego kraju ma

rynek OZE. Zainteresowanie wykorzystaniem odnawialnych

Ĩródeá energii na

Litwie pojawi

áo siĊ gáównie ze wzglĊdu na niski i malejący wskaĨnik samowy-

starczalno

Ğci energetycznej oraz rosnącą ĞwiadomoĞü ekologiczną spoáeczeĔ-

stwa. Racjonalne wykorzystanie energii ze

Ĩródeá odnawialnych jest jednym

31

http://www.litgrid.eu/index.php?act=js/nordbalt&item=115 (dost

Ċp: 15.06.2013).

32

http://www.litpol-link.com/pl/o-litpol-link-/ (dost

Ċp: 06.06. 2013).

33

http://www.litpol-link.com/pl/o-litpol-link-/ (dost

Ċp: 06.06.2013).

72

Renata Magor

z istotnych komponentów rozwoju przynosz

ącym wymierne efekty ekolo-

giczno-energetyczne.

Istotne znaczenia dla rozwoju OZE maj

ą miĊdzynarodowe akty prawne

zwi

ązane z ochroną Ğrodowiska, m.in. Protokóá z Kioto, który Litwa ratyÞ -

kowa

áa 19 listopada 2002 roku (Ustawa Republiki Litewskiej Nr IX-1203)

34

,

zobowi

ązaá do redukcji CO

2

o 8% do 2012 roku. Spo

Ğród dokumentów o zna-

czeniu strategicznym za najistotniejszy dla rozwoju OZE mo

Īna uznaü Dyrek-

tyw

Ċ Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009

roku w sprawie promowania stosowania energii ze

Ĩródeá odnawialnych. Dyrek-

tywa ustanawia cel ogólny – zapewnienie 20% udzia

áu OZE w bilansie ener-

getycznym UE; obejmuje swym zakresem trzy sektory gospodarki: produkcj

Ċ

energii elektrycznej, ciep

áownictwo oraz transport. Litwa zobowiązaáa siĊ, Īe do

2020 roku w bilansie energetycznym odnawialne

Ĩródáa energii bĊdą stanowiü

nie mniej ni

Ī 23%.

Wykres 3. Rozwój OZE na Litwie w latach 2001–2020 [%]

ħródáo: Energetikos Ministerija, www.enmin.lt (dostĊp: 28.06.2013).

Osi

ągniĊcie tego celu jest kapitaáocháonne i wymaga duĪych inwestycji

w instalacje do produkcji energii elektrycznej (elektrownie wiatrowe, elek-
trownie wodne, systemy wykorzystuj

ące biomasĊ). Litwa nie posiada jednak

w

áasnych zasobów energetycznych i jest uzaleĪniona od ich importu, wiĊc

zwi

Ċkszenie udziaáu w bilansie energetycznym odnawialnych Ĩródeá energii

– oprócz zalet ekologicznych – przyczyni si

Ċ do optymalizacji bilansu energe-

tycznego.

34

Ʋstatymas dơl jungtiniǐ tautǐ bendrosios klimato kaitos konvencijos Kioto protokolo rati-

Þ kavimo, http://www.am.lt/VI/Þ les/0.207651001107868844.htm (dostĊp: 30.07.20113).

73

RYNEK ENERGII ELEKTRYCZNEJ LITWY A BEZPIECZE

ēSTWO...

ZAKO

ēCZENIE

Rynek energii elektrycznej na Litwie charakteryzuje si

Ċ niskim potencja-

áem wytwórczym (wytwarzanie energii elektrycznej przekracza moĪliwoĞci
litewskiej gospodarki). Do zachowania równowagi w gospodarce niezb

Ċdne

sta

áo siĊ zbilansowanie niedoboru energii elektrycznej w postaci jej importu, co

wi

ąĪe siĊ z pewnym zagroĪeniem dla bezpieczeĔstwa energetycznego kraju

35

.

Zagro

Īeniem dla bezpieczeĔstwa energetycznego nie jest sam fakt importu

energii elektrycznej, a problem polega na braku dywersyÞ kacji dostaw energii
(Litwa odci

Ċta od europejskiego rynku energii elektrycznej; aktualna infrastruk-

tura energetyczna

áączy LitwĊ z àotwą, Biaáorusią oraz Rosją

36

).

Ponadto istnieje wiele zagro

ĪeĔ wewnĊtrznych, mających wpáyw na rynek

energii elektrycznej. G

áównym czynnikiem wewnĊtrznym są kapitaáocháonne

projekty energetyczne. Przedsi

ĊwziĊcia mieszczące siĊ w tym zakresie, nakiero-

wane przede wszystkim na rozwój infrastruktury energetycznej, która wymaga
ogromnych nak

áadów kapitaáowych, czĊsto nie są moĪliwe do realizacji (np.

budowa elektrowni j

ądrowej).

Konieczno

Ğü podjĊcia zdecydowanych dziaáaĔ zostaáa zawarta w Narodo-

wej Strategii Energetycznej Litwy do 2025 roku

37

. W Strategii za narodowy

cel strategiczny uznano – rozwój rynku energii elektrycznej. W zwi

ązku z tym,

rynek energii elektrycznej na Litwie znajduje si

Ċ w stadium gáĊbokich prze-

kszta

áceĔ ekonomicznych, technicznych, organizacyjnych. Zmiany te przyczy-

ni

ą siĊ do zwiĊkszenia spójnoĞci spoáecznej i ekonomicznej, a wiĊc przyczynią

si

Ċ do zapewnienia bezpieczeĔstwa energetycznego kraju.

THE ELECTRICITY MARKET IN LITHUANIA AND ENERGY SECURITY

Summary. This article examines the nature of the electricity market in Lithuania. It is especially
important to study the energy balance of Lithuania. The article provides a comprehensive analysis
of the degree of dependence of the Lithuanian economy on energy imports and the effect of this
dependence on the country’s energy security.

Keywords: the electricity market, energy security, energy strategy, energy balance

35

J. Bogdanienko, Gospodarka energetyczna wybranych krajów Europy Zachodniej,

Bia

áystok 1995, s. 7.

36

Litewski system elektroenergetyczny dzia

áa w systemie IPS/UPS, system jest caákowicie

zale

Īny od rosyjskiej energii (jednolity system – JES Rossii). Rusija nơra pasirašiusi Energetikos

chartijos.

37

Nacionaline energetikos strategija, Decyzja Parlamentu Litewskiego X-1046 z dnia

18 stycznia 2007 roku, Dziennik Urz

Ċdowy nr 11-430, 2007.

74

Renata Magor