Literatura Grecji archaicznej -kwestia homerycka

Ksenon i Hellanikos ( ok. 200 p.n.e.) – choridzontes- „Iliada” i „Odyseja” mają różnych autorów,
Francois Hédelin abbé d’Aubignac (1604-1676) – Przypuszczenia akademickie czyli rozprawa o
Iliadzie(Conjectures academiques ou dissertation sur l’Iliade, wyd.1715)- krytyka złego gustu, stylu i
braku konsekwencji w utworze; wniosek – Homer nie istniał
Thomas Blackwell (1701-1757) – studium o życiu i pismach Homera (1735)
Robert Wood (1716-1771) – studium o oryginalnym geniuszu i pismach Homera (Essay on the
Original Genius and Writings of Homer, 1769 – praca bardzo popularna) - Homer nie znał pisma, a
jego dzieła przekazywano ustnie
1788 – odkrycie i wydanie rękopisu weneckiego (Marcianus A 454) wraz ze scholiami,
Friedrich August Wolf (1759-1824) – Prolegomena ad Homerum, 1795;
- czy możliwe jest dotarcie do pierwotnej wersji poematów,
-

problem przekazu pisemnej wersji tekstu,

-

postulat oceniania kompozycji i zawartości treściowej w odniesieniu do konkretnej sytuacji
historycznej,

-

problem pojawienia się pisma,

-

wnioski: „Iliada” i „Odyseja” nie mogą być dziełem jednej osoby;

-

trzy warstwy tekstu: 1) pieśni homeryckie 2) recytacje rapsodów 3) kodyfikacja tekstu w czasach
Pizystrata

K. Lachmann (1830) – analiza Niebelungenlied, „teoria pieśni” („Iliada” to 18 osobnych eposów)
G. W. Nitzsch – teoria zakładająca istnienie jednego autora w genialny sposób łączącego dzieła
poprzedników
G. Hermann (1831/1832) – „teoria jądra”- „Iliada” i „Odyseja’ zostały stworzone przez jednego
autora, ale w wersji o wiele krótszej, potem rozszerzonej
G. Grote (1846) – A History of Greece, poparcie dla teorii Hermanna z uwzględnieniem odmiennych
opinii co do określenia „jądra” poematów
Heinrich Schliemann (1822-1890) – 1870 – odkrycie Troi, 1874 – odkrycie Myken, 1876 – Tirynsu,
Orchomenos,
Matija Murko (1861-1952) – 1912-1913 – badania poezji ludowej południowych Słowian
Milman Parry – 1933-1935- zebranie 12,5 tysiąca oryginalnych podań ludowych; określenie
charakterystycznych cech poezji ustnej i zdefiniowanie stylu formularnego;
L’épithète traditionelle chez Homère, (Epitet tradycyjny u Homera), Paris 1928
The Making of Homeric Verse. The Collected Papers of Milman Parry, ed. A. Parry, Oxford
1971

Epos homerycki:
- epos – zjawisko kulturowe, gatunek powstający w interakcji z odbiorcami,
- epos grecki – tradycja poezji oralnej,
-

geneza – mity,

-

paralelizm dwóch płaszczyzn fabularnych: świata bogów i świata ludzi; liczne związki pomiędzy
oboma światami,

-

bohaterowie mocno związani ze środowiskiem społecznym,

-

bogowie o ludzkich cechach charakteru,

-

fabuła – łączy obie płaszczyzny; przebieg akcji kształtuje ich wzajemne przenikanie się i
nakładanie,

-

fabuła wielowątkowa- daje możliwie pełny obraz świata,

-

fabuła o charakterze epizodycznym (ślad istnienia odrębnych zespołów pieśni epickich, z których
każda stanowiła odrębną całość kompozycyjną),

-

wszechwiedzący i obiektywny narrator, ujawniający niekiedy swoją obecność,

-

inwokacja zawierająca ekspozycję treści,

-

dwie tendencje stylu: patetyczny i realistyczne,

-

opisy realiów – często pełniące funkcję retardacyjną,

-

styl formularny,

-

powtórzenia, epitheta ornantia, rozbudowana porównania,

-

metrum: heksametr daktyliczny,

-

wielonostrojowość (dominujący patos),

Bohater homerycki

-

człowiek homerycki jest jednością, Homer nie zna wyrazu na oznaczenie duszy i ciała żywego
człowieka; swma, yuch – ciało i dusza zmarłego, rozdzielające się w chwili śmierci,

-

frenšj

– 1) przepona, lub przepona wraz z płucami i sercem 2) świadomość; przepona – siedlisko

umysłu (fr»n, nooj),

-

qumÒj

– serce, siła życiowa, siedlisko zapału, związany z czuciem i czynną wolą,

-

„wielkoduszność” – Homer nie używa tego słowa, mówi o „wielkim sercu”, mšgaj qumÒj ,

-

wielkie serce – wielkoduszność – oznacza człowieka, który “pragnie tylko rzeczy wielkich,
małymi zaś gardzi” (Arist., Etyka Nikomachejska, 1123); wie, iż posiada cnotę I domaga się
odpowiedniej czci; cześć to najwyższe dobro zewnętrzne,

-

“wielkie serce” u Homera, wg Krokiewicza, to “siła chcenno-uczuciowa związana z ciałem I
objawiająca się w takim jego usprawnieniu, iż ludzie nią obdarzeni posiadają daleko większe
możliwości cielesno-czynne niż ludzie nią nie obdarzeni w stopniu równie wysokim” (A.
Krokiewicz, Moralność Homera I etyka Hezjoda, Warszawa 1959, s. 56)

-

tim» - cześć, szacunek, na jaki człowiek zasługuje i jaki się mu należy,
kàdoj - zdolność odnoszenia sukcesu i zwycięstwa i związana z nią chwała, prestiż, autorytet i
godność,

- gšraj

– zaszczytna nagroda za męstwo, odzwierciedlająca time bohatera,

- cechy herosa - piękno ( u Homera wygląd człowieka dokładnie odzwierciedla jego wartość);
ambicja i dążenie do przewyższenia innych, m. in. własnych przodków, dążenie do sławy,
poczucie własnej wartości I domaganie się jej respektowania;
- ogólne zasady postępowania (wg Krokiewicza): czcij bogów, kochaj rodziców, szanuj gościa,
nie wszczynaj walki bratobójczej, nie znieważaj lepszego I większego od siebie

-

cnota cielesnej siły + cnota rozumnej mowy,

-

Il. 9, 443-444: „ abyś przemawiał jak mówca i działał jak człowiek czynu” mÚqwn te ·hthr œmenai
prhktÁr£ te œrgwn

– Fojniks o wychowaniu Achillesa,

-

competitive and co-operative values (excellances) – A. W. H. Adkins, Merit and Responsibility,
London 1960,

-

różnice w konstrukcji bohatera w „Iliadzie” i „Odysei”,

-

stosunki z bogami,

-

wyobrażenia o życiu pośmiertnym,

-

typ: heros, król, mądry starzec, kobieta,

-

pozycja i autorytet króla – szczególna opieka Zeusa

Literatura Grecji archaicznej – typ bohatera c.d., obraz społeczeństwa i polis

- zależność pomiędzy wyglądem zewnętrzrnym a wartością człowieka, jego arete,
-

cel życia bohatera: a„ n ¢risteÚein kaˆ Øpšrocon œmmenai ¥llwn (Il. 6, 268),

– wyobrażenia o życiu człowieka; m.in.: Il. 17, 446:

T… pou Ñizurèteron ¢ndrÒj
p£ntwn Óssa te ga‹an œpi pne…ei te kaˆ rpei
o†h per fÚllwn gene», to…h d kaˆ ¢ndrwn Il. 6, 146
-

Moira – bezpostaciowa siła rządząca przeznaczeniem,

Społeczeństwo i polis:

-

eposy Homera jako źródło historyczne,

-

pozostałości epoki mykeńskiej – w poezji epickiej rzadkie; państwa epoki mykeńskiej były
najprawdopodobniej silnie scentralizowane i zarządzane przez dobrze zorganizowaną
administrację; istnieją dwie skrajne opinie: 1) po upadku kultury mykeńskiej rodzi się zupełnie
nowy typ organizacji społ.-politycznej; ostra granica; przełom, 2) po 1200 p.n.e. zachodzą
stopniowe zmiany; ciągłość rozwoju,

-

obraz społeczeństwa w eposach – jest dość bliski czasom autora, by jego słuchacze mogli go bez
trudu zrozumieć, z drugiej strony – nieco stylizowany na nieodległą przeszłość, by wydawał się
odpowiedni czasom herosów; najprawdopodobniej dotyczy drugiej połowy IX w. p.n.e. i
pierwszej połowy wieku VIII p.n.e.,

-

homerycki bohater określa swe pochodzenie poprzez podanie miasta, ojczyzny, ziemi (w mniej
więcej synonimicznym rozumieniu): astu, polis, gaia, demos, patre,

-

definicja polis; problem istnienia polis u Homera; 1) polis w eposach nie ma w ogóle, 2) w
poematach mamy do czynienia z początkami greckiej polis. Wybór jednej z tych teorii wiąże się z
definicją polis; jeśli określi się ją jako wspólnotę terytorialną, której członkowie identyfikują się z
tym samym modelem społeczno-państwowym: kult, zwyczaje i prawa (niekoniecznie pisane), i
tworzą społeczność złączoną związkami ekonomicznymi i strategicznymi, to u Homera
niewątpliwie mamy do czynienia z taką strukturą. Vide: Troja, obóz Achajów w „Iliadzie”, Itaka,
miasto Feaków, Pylos w „Odysei”,

-

elementy jednoczące homerową społeczność: kult bogów – rytuały religijne, bwmo…

zgromadzenia - ¢gor£,
rozsądzanie sporów bez użycia przemocy,
-

różnice w organizacji stosunków społecznych pomiędzy „Iliadą” a „Odyseją” – kompetencje
władcy, króla,

-

o koj

– obok polis podstawowa jednostka organizacyjna,

-

grupy społeczne: basileis – arystokracja,

kapłani, wieszczowie,
lud,
rzemiślnicy, artyści, śpiewacy wędrowni,
thetes – bezrolni chłopi,
niewolnicy, służba,




Scheria, państwo Feaków – cechy bajkowe, utopia:

-

izolacja, samowystarczalność,

-

bogactwo,

-

klimat, rośliny owocujące przez cały rok, plony bez pracy,

-

szczególne łaski bogów: okręty „szybkie jak myśl”, obecność bóstw na ucztach przy okazji
składania ofiar.

Styl i kompozycja eposów Homera – cechy szczególne:
-

większa konsekwencja w budowie „Odysei” (widoczna m.in. we wprowadzaniu postaci
kontrastowych w stosunku do bohaterów: np.: opowieść o Klitajmestrze jako tło dla postaci
Penelopy, kontrast: powrót Agamemnona – powrót Odysa),

-

elementy satyry i groteski: scena z Tersytesem, pieśń Demodoka o Afrodyciei Aresie,

-

elementy liryczne - pożegnanie Hektora z Andromachą,

-

początki innych gatunków literackich: modlitwa ( apostrofa, przypomnienie, prośba)

mowa.