Prawa człowieka

Prawa człowieka - organizacje i instytucje chroniące prawa człowieka

Prawa człowieka, to niedefiniowalne regulacje zawierające w sobie normy, które chronią podstawowe

wartości (dobra) jednostki ludzkiej. Prawa te wynikają z samej racji bycia człowiekiem i na tej podstawie

człowiek może domagać się ich respektowania. Zakłada się, że prawa człowieka posiadają następujące

cechy:

a. są powszechne (brak wyróżnień, ze względu na rasę, płeć etc.)

b. są równe (podkreślenie, że ludzie są równi, więc i prawa podstawowe im przysługujące też)

c. są niezbywalne (nie można nimi dowolnie rozporządzać)

d. są nienaruszalne (choć cześć z nich można zawiesić).

e. są indywidualne (interpretuje się je poprzez pryzmat jednostki a nie zbiorowości)

Prawa człowieka wynikają z posiadania przez jednostkę godności osobowej. Należy ją odróżnić od

godności osobistej, która jest tożsama z pojęciem honoru.

W doktrynie przyjęło się dzielić prawa podstawowe na prawa I i II generacji. Prawa I generacji były

gwarantowane przez monarchów (ok. XIX wieku) i miały wynikać z prawa naturalnego. Należą do nich

m.in. wolność, równość czy nietykalność osobista. Prawa II generacji wiążą się z działalnością

modelowego państwa opiekuńczego. Miały być to prawa zbiorowe dotyczące sfery socjalnej. Należą do

nich m.in. prawo do pracy, prawo do wypoczynku czy prawo do ubezpieczenia zdrowotnego [1].

Dramatyczne wydarzenia związane z II wojną światową przyniosły zmianę punktu widzenia na aspekt

praw podstawowych. Przemiany można zamknąć w 4 cechach wyjściowych: powrót do koncepcji prawno-

naturalnej, uniwersalizacja norm, internacjonalizacja (ponadnarodowy charakter) i jurydyzacja

(zapewnienie ochrony prawnej).

Ponadto przełomowym wydarzeniem, będącym odpowiedzią na łamanie praw człowieka i nieludzkie

traktowanie m.in. ludności pochodzenia żydowskiego przez nazistów był Proces Norymberski. Na mocy

porozumienia w sierpniu 1945 r. uczestnicy traktatu Poczdamskiego (USA, Francja, ZSRR, Wielka

Brytania) uchwalili powołanie Międzynarodowego Trybunały Wojskowego w Norymbergii oraz w 1948 r.

Międzynarodowego Trybunały Wojskowego Dalekiego Wschodu w Tokio (przeciwko zbrodniarzom z

Japonii). W latach 1946-1949 Trybunały przeprowadziły szereg procesów, skazały zbrodniarzy (na

zdjęciu grupa oskarżonych w Norymberdze), po czym zakończył swoją działalnością. Przesłanki

odpowiedzialności podzielono na trzy grupy: zbrodnie przeciw pokojowi, zbrodnie wojenne i zbrodnie

przeciwko ludzkości. Pewnym novum w prawie międzynarodowym było również skazanie jednostek,

nawet jeśli ich działania nie naruszały prawa ich kraju macierzystego (p. III Rzeszy).

Akty gwarantujące prawa człowieka

Historyczne akty gwarantujące prawa człowieka (przed 1945 r.):

a. Magna Carta (Wielka Karta Swobód) - ustanowiona w 1215 r. w Anglii przez Jana bez Ziemi.

http://www.wos.net.pl

Kreator PDF

Utworzono 28 April, 2011, 10:30

b. Liczne przywileje szlacheckie w Koronie Królestwa Polskiego (1355-1505).

c. Habeat Corpus Act - uchwalony w 1679 r. w Wielkiej Brytanii zabraniał królowi aresztowanie

możnowładcy bez wyroku sądowego

d. Bill of Rights z 1689 r.

e. Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych z 1776 r. oraz 10 poprawek do Konstytucji USA z

1789 r. zwane Kartą Praw.

f. francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (pierwsza o charakterze powszechnym)  1789 r.

g. Konwencje genewskie z 1864 r. oraz 1906 (dotyczące zasad prowadzenia wojen np. zakaz dobijania

rannych, tworzenie obozów jenieckich, nie atakowanie statków pasażerskich etc.)

Aktualne akty gwarantujące prawa człowieka (po 1945 r.)

a. Karta Narodów Zjednoczonych z 26 czerwca 1945 r.

Ujęty lapidarnie dokument, podpisany przez 50 krajów. Nawoływał do popierania, przestrzegania i

poszanowania praw człowieka. W treści znajdziemy artykuły mówiące o równości oraz poprawie

warunków życia mieszkańców wszystkich krajów.

b. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 r.

Był to akt uchwalony przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji narodów Zjednoczonych (ONZ). Mimo

ogólnikowego charakteru nosił znamiona powszechności.

c. Europejska Konwencja Praw Człowieka z 1950 r.

Dokument obowiązujący od 1953 r. Miał on charakter terytorialny. Został uchwalony i ratyfikowany przez

państwa - członków powstałej w 1949 r. Rady Europy. Podpisało go 40 państw (Polska w 1993 r.) Oprócz

dokumentu wyjściowego wielokrotnie poszerzano jej zakres przedmiotowy, włączając protokoły

dodatkowe. Ponadto do praktycznej ochrony praw jednostki zostało powołane ciało - Międzynarodowy

Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu.

d. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowy Pakt Praw

Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych z 1966 r.

Uchwalone przez Zgromadzenie Ogólne ONZ były kolejnymi po Powszechnej Deklaracji prawami o

charakterze ogólnoświatowym. W odróżnieniu od poprzedniczki miały jednak umożliwiać formalne

http://www.wos.net.pl

Kreator PDF

Utworzono 28 April, 2011, 10:30

dociekanie swych praw przez obywateli. ZSRR jednak nie ratyfikowała umowy a ponadto od takiego

czynu wstrzymały się socjalistyczne państwa satelickie. Dopiero w 1976 r. pakty zostały podpisane. W

związku z tym w 1977 r. powstał Komitet Praw Człowieka w Genewie. Posiadał on prawo do

rozpatrywania skarg przeciwko krajom łamiącym prawa podstawowe.

e. Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie z Helsinek (1 sierpnia 1975 r.)

W tzw. III koszyku uwzględniono prawa społeczne i obywatelskie jednostek, które były obywatelami

państw należących do KBWE.

f. Konwencja Praw Dziecka z 1989 r.

Akt o charakterze specjalistycznym, uchwalony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. Dotyczył bowiem

szczególnego zagadnienia jakim jest ochrona praw istot ludzkich w wieku poniżej 18 roku życia

(dzieci). Potwierdzał prawo dziecka do otrzymania aktu urodzenia, imienia i obywatelstwa; prawo do

otrzymywania informacji; prawo do posiadania i wyrażania własnego poglądu. Polska podpisując

Konwencję w 1991 r. zobowiązała się do ochrony najmłodszych przed przemocą fizyczną i psychiczną,

zaniedbaniem i wyzyskiem. Nad przestrzeganiem tychże praw w Polsce, czuwa od 2000 r. Rzecznik Praw

Dziecka, którym obecnie jest Marek Michalak.

g. Konstytucja RP z 1997 r.

Nietaktem byłoby nie wspomnieć, iż szeroki katalog chronionych praw gwarantuje obywatelem polskim

(oraz cudzoziemcom, ale tylko wybrane prawa) ustawa zasadnicza z 1997 r. Spis tychże gwarancji oraz

ich systematyzację znajdziesz w rozdziale Prawa gwarantowane

h. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej z 2000 r.

Karta ta zawiera zbiór praw, które po drobnych modyfikacjach mając być zawarte w części II Konstytucji

Dla Europy. Co więcej - nad ich ochroną ma czuwać Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS) z

siedzibą w Luksemburgu. Do praw chronionych należą m.in. godność, wolność, równość, prawa

obywatelskie i sądowe.

i. Inne akty o charakterze regionalnym

Do tej grupy można zaliczyć Amerykańską Konwencję Praw Człowieka, Afrykańską Kartę Praw Człowieka

i Praw Ludów oraz Arabską Kartę Praw Człowieka. Były wzorowane na Radzie Europy, ale nie udało się

im wypracować tak skutecznych procedur egzekwowania postanowień.

Organizacje zajmujące się prawami człowieka

Jest rzeczą bezsporną, iż same uchwalenie aktów, choćby niezwykle doniosłych, nie sprawi, iż prawa

jednostek będą respektowane. Potrzebną są do tego faktycznie działające struktury i sprecyzowane

procedury. Rolę tychże struktur pełnią ciała o charakterze międzynarodowym lub instytucje

prywatne. Co więcej każdy kraj posiada wewnętrzny system ochrony praw człowieka.

http://www.wos.net.pl

Kreator PDF

Utworzono 28 April, 2011, 10:30

Międzynarodowy system ochrony praw człowieka

Instytucje chroniące prawa człowieka

a. Rada Europy

Jak wspomniano wyżej, Rada Europy realizuje hasła Konwencji za pośrednictwem Międzynarodowego

Trybunału Praw Człowieka. Skargę do tejże organizacji może złożyć każda jednostka, której prawa

zostały naruszone oraz która wyczerpała procedurę sądową w macierzystym kraju. Naruszenie musi

dotyczyć praw gwarantowanych w Konwencji a kraj macierzysty musi być jej stroną. Możliwe jest

wniesienie zarzutu w ciągu 6 miesięcy od otrzymania ostatecznego rozstrzygnięcia sądu. Procedura trwa

około 7 lat.

b. ONZ

Skargę do Komitetu Praw Człowieka w Genewie może złożyć obywatel kraju, który ratyfikował Protokół

Dodatkowy do Paktów Praw. Zasady skargi są analogiczne do powyższych, ale brak jest ograniczeń, co

do terminu złożenia skargi, a procedura trwa ok. 2 lata. Warto zaznaczyć, że wnosząc sprawę do

jednego z wymienionych ciał pozbawiamy się prawa skorzystania z przywileju złożenia skargi do

drugiego. Skargę można złożyć również za pośrednictwem strony www. Każdy z trybunałów będzie

korespondował z petentem w jego języku ojczystym.

c. Międzynarodowy Trybunał Karny w Hadze

Powołany został w Rzymie 1998 r. po wydarzeniach w Bośni i Rwandzie. Ściga przestępców z krajów,

które podpisały konwencje założycielską, czyli z ok. 90 państw. Osądza najpoważniejsze zbrodnie jak

tortury, eksterminacja, apartheid itd.

Organizacje pozarządowe chroniące prawa człowieka

a. Amnesty International

Jest to największa, pozarządowa i apolityczna organizacja powstała w 1961 r. Jej siedziba znajduje się w

Londynie. Skupia około miliona członków w ponad 170 krajach świata. Jej celami statutowymi są troska

o humanitarne wykonywanie kar penitencjarnych, zniesienie kary śmierci i tortur, pisanie próśb o

uwolnienie więźniów polityczny etc. W Polsce jej filia działa od 1990 r. [2]

b. Międzynarodowy Komitet Helsiński

Powstała po roku 1975 w celu praktycznej ochrony postanowień zawartych w III koszyku. Początkowo

Komitety działały we wszystkich państwach KBWE, z tym że, przedstawiciele tegoż nurtu w państwach

socjalistycznych nierzadko byli prześladowani. W Polsce prężnie rozwija się Helsińska Fundacja Praw

Człowieka. [3]

c. Krajowy system ochrony

Wszystkie prawa zawarte w Konstytucji, ratyfikowanych umowach międzynarodowych czy ustawach

podlegają ochronie prawa krajowego. System prawa gwarantuje nam opiekę: urzędów

administracyjnych oraz sądów (powszechnych i specjalnych). Ponadto obywatel ma prawo zwrócić się z

prośbą o rozpatrzenie kazusu do Rzecznika Praw Obywatelskich.

http://www.wos.net.pl

Kreator PDF

Utworzono 28 April, 2011, 10:30

[1] Niekiedy wyróżnia się pojęcie praw człowieka II i III kategorii. Wówczas należy przyjąć, że prawami

II kategorii są te dotyczące praw i wolności politycznych a III kategorii- socjalnej i kulturowej. Podział

ten pokrywa się z układem dóbr chronionych wymienionych w Konstytucji z 1997 r.

[2] Więcej informacji można znaleźć pod adresem www.amnesty.org.pl

[3] Więcej informacji można znaleźć pod adresem www.hfhrpol.waw.pl

http://www.wos.net.pl

Kreator PDF

Utworzono 28 April, 2011, 10:30