DZIHAD id 130253 Nieznany

387

Adrian SIADKOWSKI
Wy

sza Szkoła Bezpiecze

stwa w Poznaniu

IHAD JAKO POSTAWA W

WIETLE HEURYSTYCZNEGO MODELU

FUNKCJONOWANIA CZŁOWIEKA I JEJ WPŁYW NA ZACHOWANIA

TERRORYSTYCZNE

eli przyjmiemy,

e zachowanie człowieka jest pewnym abstraktem, po

żą

danym stanem, obserwowalnym, na podstawie którego okre

la si

i tworzy specy-

ficzn

komunikacj

interpersonaln

, a tak

e wi

zi społeczne to w tym samym mo-

mencie rodzi si

pytanie jakie czynniki maj

na to zachowanie wpływ. Co powodu-

je,

e zachowujemy si

w taki a nie inny sposób? W tym miejscu naukowcy ró

nych dziedzin udzieliliby odpowiedzi wła

ciwej do swojego własnego monodyscy-

plinarnego pryzmatu; pryzmatu wiedzy i do

wiadcze

wła

ciwych ich dyscyplinie –

psycholog odwołałby si

e do teorii osobowo

ci, pedagog do modelu wy-

chowania, biolog do uwarunkowa

genetycznych, lekarz do stanu somatycznego

itd. Jednak zawsze b

to tylko cz

stkowe, fragmentaryczne odpowiedzi, a opis

nie b

dzie wyja

niał zjawiska w sposób cało

ciowy. Człowiek jako konstrukt nie-

zwykle zło

ony wymaga tak

e zło

onych, interdyscyplinarnych opisów i wyja

nie

Wybitny pedagog, L. Pytka stworzył interdyscyplinarny, heurystyczny model

funkcjonowania człowieka, w którym osadził „zachowanie” na ko

cu procesu

wpływów ro

nych zmiennych o charakterze mikro- i makrospołecznym i okre

lił je

jako „zespół aktywno

ci ludzkich daj

cych si

obserwowa

i rejestrowa

w toku

codziennych interakcji jednostki z innymi lud

mi”.

Na te ró

norodne aktywno

bezpo

redni wpływ maj

„postawy” okre

lane jako pewnego rodzaju ustosunkowa-

nie si

do rozmaitych obiektów, cho

wła

ciwszym wydaje si

okre

lenie po-

stawy jako predyspozycji do podejmowania okre

lonych działa

. Predyspozycje te

na uto

samia

z pewnego rodzaju nastawieniami zwi

zanymi z emocjami,

ocen

, do

wiadczeniami, zinternalizowanym zestawem aksjomatów i norm, a tak

co istotne z motywacj

jednostki. W tym miejscu nale

y zauwa

e determinanty

maj

ce wpływ na wyst

powanie okre

lonych postaw, które w najogólniejszym wy-

daniu b

przyjmowały warto

ci pozytywne lub te

negatywne w stosunku do

żą

danych w społecze

stwie typów, podlegaj

sprz

ęż

eniom o ró

norodnej jako-

ci. Na postawy b

miały wi

c wpływ z jednej strony „role społeczne” wynikaj

bezpo

rednio ze struktury społeczno – kulturowej oraz „potrzeby ludzkie” podlega-

ce systemowi regulacji psychobiologicznej.

L. Pytka: Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodycz-

ne. Warszawa 2005, s. 14

388

Rysunek nr 1. Heurystyczny model funkcjonowania człowieka

ródło: L. Pytka, op. cit., s. 14

Niniejszym chc

przedstawi

w bardzo pogl

dowej formie, osadzaj

c na po-

szym schemacie poszczególne elementy wpływaj

ce na postaw

człowieka,

nazwijmy go dla potrzeb naszych rozwa

ihadyst

. Ów d

ihadysta b

dzie

prezentował pewne postawy zwi

zane z terminem d

ihad, który w percepcji wi

szo

ci jawi si

pejoratywnie i zwi

zany jest nieodł

cznie ze współczesnym islam-

skim terroryzmem. Terroryzm jest jednak w mojej opinii ju

zachowaniem. Zacho-

waniem, na które wpływ miał d

ihad, ten negatywny. Nasuwa si

wobec tego pyta-

nie: czy istniej

„inne d

ihady”? Rozwa

c zagadnienia d

ihadu nie sposób

pomin

ąć

kontekstów. D

ihad wynika bezpo

rednio z islamu i bezpo

rednio w nim

funkcjonuje dlatego te

osadzenie go w ramach islamu jest koniecznym zabiegiem,

a osi

ganym poprzez przybli

enie tego czym jest islam w ogóle.

Struktura społeczno kulturowa - czy islam jest terrorystyczny
Dokonuj

c przegl

du literatury przedmiotu najcz

ęś

ciej spotykanym zakresem

definicyjnym jest ten wyprowadzany ze

ródłosłowia arabskiego „silm” co oznacza

pojednanie, pokój, poddanie i oswobodzenie.

Muzułmanie (od słowa muslim) wie-

e tylko poprzez podporz

dkowanie si

woli Jedynego Boga i posłusze

stwu

Por. Religie

wiata. Przewodnik encyklopedyczny. Warszawa 1998; M. i U. Tworuscha: Islam. Mały

słownik. Warszawa 1995; Y. Thoraval: Słownik cywilizacji muzułma

skiej. Katowice 2002;

A.T. Khoury (red.): Leksykon podstawowych poj

ęć

religijnych. Judaizm, chrze

cija

stwo islam. War-

szawa 1998; K. Waldenfels: Leksykon religii. Warszawa 1997; G.J. Bellinger: Religie ludzko

ci. Lek-

sykon. Kraków 1999 i inne

389

Jego Prawu, mo

liwe jest osi

gni

cie pełnego zadowolenia oraz harmonii ducho-

wej i fizycznej. Muzułmanin wi

c oznacza człowieka całkowicie, bez reszty podda-

cego si

woli Boga. W broszurce Muhhamada ibn Saliha al-Usajmina przedsta-

wiona jest definicja islamu, ukazuj

ca słuszno

ść

, jedyno

ść

i niepowtarzalno

ść

is-

lamu. Czytamy tam,

e „islam to religia, któr

Allah zesłał przez Muhammada dla

całej ludzko

ci, ko

c tym samym cykl objawie

boskich i uzupełniaj

c religi

dla

ludzi, gdy

nie przyjmie

adnej innej religii poza ni

”.

Oznacza to ni mniej ni wi

cej,

e islam przyj

ł na siebie nie tylko „piecz

ęć

proroków”, ale i „piecz

ęć

religii”

monoteistycznych. Ta mniej lub bardziej uargumentowana uzurpacja ma szerokie
implikacje globalne – islam jako ostatnia, uzupełniona religia winna obj

ąć

swym

zasi

giem cały

wiat. Nie ma w tym nic dziwnego, bowiem wszystkie religie mono-

teistyczne s

w swej naturze ekspansywne.

Rzadko zdarzaj

jednak religie, które tak bardzo jak islam wpływaj

kształt społecze

stwa. Islam daje ró

nym ludom poczucie przynale

ci do jednej

wspólnoty, wyzwala tak

e silne poczucie to

samo

ci religijnej niezale

nie od sta-

nu, poło

enia oraz miejsca przebywania. „Religia bowiem posiada ogromn

moc,

jest w stanie nie tylko podtrzymywa

definicj

rzeczywisto

ci społecznie konstru-

owanego

wiata w obr

bie którego

i nadaj

znaczenie najprostszym sprawom

ycia codziennego okre

lone grupy ludzi, ale tak

e, ta sama religia nadaje ludziom

okre

lonym to

samo

ść

”.

d jednak bierze si

tak silne przywi

zanie muzułma-

nów do swojej religii? Tak silne,

e cz

sto wystarczy kilka kadrów z jakiego

filmu,

aby rozpozna

e kraj w którym był kr

cony jest muzułma

ski: strój, minaret, pi-

smo arabskie... Pi

tno odciskane przez islam na społecze

stwie znajduje swoje

wytłumaczenie w tym,

e jest to religia totalna, obejmuj

ca swoim zasi

giem

wszystkie aspekty

ycia osobistego lub społecznego.

Człowiekowi Zachodu, z nut

ateizmu w składzie to

samo

ci okre

lanej jako

rozdział sacrum od tego co profanum, trudno zrozumie

mgławic

, z której niełatwo

jest bezsprzecznie rozgraniczy

tak bardzo ulubione przez ekspertów okre

lenia:

islam i islamizm. Znaczyłoby to tyle,

e istnieje dobry islam jako kult i społeczno –

polityczny islamizm naznaczony agresj

. Skoro jednak islam nie zakłada podziałów

sacrum/profanum czy uprawniona jest taka dychotomia poj

ciowa? G. Sorman

poszedł jeszcze dalej ostrzegaj

e „nie istnieje

adna szczelna bariera pomi

dzy islamem jako kultem, islamizmem jako działaniem społecznym i integryzmem
jako przemoc

. Wszystkie trzy okre

lenia tworz

na kształt mgławicy, gdzie

niezauwa

alnie przechodzimy od jednego stanu do innego w zale

ci od indy-

widualnych lub zbiorowych losów”.

Z powy

szym permanentnym wzajemnym przenikaniem wi

ąż

e si

nieodł

cz-

nie czasem nieuzmysłowiona fundamentalna ró

nica mi

dzy islamem, a tak

judaizmem z jednej strony, a chrze

cija

stwem z drugiej. Otó

w doktrynie obu

tych monoteistycznych religii - islamie i judaizmie - nie ma chrze

cija

skiego po-

działu na sfer

wieck

i duchow

. Wszystko, co si

dzieje w społecze

stwie is-

lamskim jest islamem. Podobnie jak wszystko, co si

działo w tradycyjnym społe-

cze

stwie

ydowskim było judaizmem. W tradycji chrze

cija

skiej z istniej

cym

podziałem na sfer

duchow

wieck

liwe s

takie działania polityczne i spo-

M. Ibn Salih al-Usajmin: Fundamenty wiary islamu. Bydgoszcz 1996, s.7

K. P

dziwiatr: U

ycia i nadu

ycia islamu – religia i to

samo

ść

ród brytyjskich Pakista

czyków.

W: http://republika.pl/euroislam

G. Sorman: Dzieci Rifa’y. Muzułmanie i nowoczesno

ść

. Kraków 2007, s. 45

390

łeczne, których nie przypisuje si

na konto religii. Trafnie zauwa

a K. Gepert,

„analogiczne działania w społecze

stwach, w których tego podziału nie ma, id

konto religii. Na przykład obu wojen

wiatowych nie uwa

a si

za wojny chrze

ci-

skie, poniewa

były toczone przez pa

stwa

wieckie, ale zarazem nie byłoby to

wielkim nadu

yciem, je

li by przypomnie

fakt,

e chrze

cija

scy duchowni po obu

stronach frontów mobilizowali do tych zmaga

Boga. Islam nie mo

e powiedzie

to robi

ludzie wyro

li w cywilizacji i kulturze islamu, ale robi

to jako

wieccy.

Wszystko to, co si

dzieje w społecze

stwach islamskich mo

e wi

c by

przypisy-

wane religii, cho

e to by

nadu

yciem. Niew

tpliwie jest bardzo wiele zbroj-

nych ruchów, w tym ruchów terrorystycznych, które si

do j

zyka islamu odwołuj

Trudno pewnie to odwołanie uzna

jedynie za nadu

ycie, przynajmniej nie słycha

specjalnych głosów sprzeciwu ze strony społeczno

ci islamskiej, kiedy w imieniu

islamu D

ihad czy Hezbollah popełniaj

zbrodnie. Nie jest oczywi

cie tak,

e islam

jest jedynie religi

miłosierdzia, tolerancji i braterstwa, cho

jest ni

tak

e.”

Odpowiadaj

c w kontek

cie powy

szych rozwa

na pytanie postawione na

wst

pie, czy islam jest terrorystyczny i odpowiada za terroryzm, nale

y stwierdzi

e wiele ugrupowa

terrorystycznych powstało na podło

u elementów religijnych

i, jak si

wydaje, religia jest najwa

niejszym motywatorem i sił

nap

dow

. Impera-

tyw religijny stał si

cech

charakterystyczn

współczesnej działalno

ci terrory-

stycznej. Zwi

zek pomi

dzy religi

a terroryzmem nie jest jednak nowy i nie doty-

czy tylko i wył

cznie islamu, cho

słowo assassin,

uosobienie pierwszego terrory-

sty - muzułmanina, wydaje si

popularniejsze ni

zelota.

Równie

odpowied

na pytanie o natur

islamu nie jest proste, cho

wielkie osobisto

ci duchowe i poli-

tyczne islamu zapewniaj

e jest to religia pokojowa w swych zało

eniach. Obraz

ten psuj

jednak radykali

ci islamscy, których „celem nie jest zreformowanie sko-

rumpowanych systemów politycznych i przekształcenie ich w sprawiedliwe, bo-
wiem nie dbaj

oni o zapewnienie swoim wyznawcom pracy, wykształcenia ani

wiadcze

socjalnych (...), nie dysponuj

adnymi konkretnymi planami gospodar-

czymi na przyszło

ść

, nie maj

wizji rz

dzenia pa

stwem i oparcia jego funkcjono-

wania o konkretne instytucje społeczne”.

We współczesnym

wiecie islamu takie

plany rozwoju, przede wszystkim gospodarczego, s

wła

nie najbardziej

potrzebne.

Niestety nie sposób nie zauwa

e idee fundamentalistyczne ró

nych nur-

tów, przedstawiaj

ce hasło powrotu do korzeni w wydaniu kalifatu, idealnego Pa

stwa Muhammadowego, w którym obowi

zuj

cym byłby szariat, z pewno

nie

sprzyjaj

progresywnemu rozwojowi, lecz s

oczywist

regresj

. O ile terroryzm

Wypowied

Konstantego Geberta w dyskusji zorganizowanej 03.10.2001r. w Warszawie przez Funda-

im. Stefana Batorego i redakcj

„Tygodnika Powszechnego”, on-line, dost

p 27.05.2003r.

W: http://www.ceo.org.pl/agora/wojna/debata_batory_tygodnik.htm

Assassin znaczy „kto

, kto chce u

mierci

zdradzieck

przemoc

” i pochodzi od nazwy radykalnego

odgał

zienia muzułma

skiej sekty, która w latach 1090-1272 walczyła przeciw chrze

cija

skim krzy-

owcom. Poprzez metody ich działania okre

la si

sekt

jako pierwsze ugrupowanie terrorystyczne

w historii. Wobec ró

nych kryteriów definicyjnych poj

cia terroryzmu wydaje si

jednak,

e istniały

wcze

niej ugrupowania, których działalno

ść

na tak

e zakwalifikowa

jako terrorystyczn

. Zob.

W. B. Bartlett: Asasyni: dzieje tajemnej sekty muzułma

skiej. Warszawa 2004

Zelota – „nieumiarkowany zwolennik, fanatyczny entuzjasta”. Poj

cie to wywodzi si

od tysi

cletniej

sekty

ydowskiej o tej samej nazwie, która w latach 66-73 walczyła przeciwko rzymskiej okupacji te-

renów obecnego Izraela. Zeloci prowadzili bezlitosn

kampani

zabójstw za pomoc

sica, czyli prymi-

tywnego sztyletu. Op. cit. B. Hoffman: Oblicza terroryzmu. Warszawa 2001, s.84-85

A. Rashid: D

ihad. Narodziny wojuj

cego islamu w Azji

rodkowej. Warszawa 2003, s. 17

391

jako narz

dzie w r

kach fundamentalistów walcz

cych z wewn

trzn

władz

sprzeciwiaj

idei kalifatu na własnym, nazwijmy to w bardzo uproszczonej

definicji, terytorium arabskim, napawa nas niepokojem, o tyle zamachy terrory-
styczne podsycane czy wr

cz wynikaj

ce z idei d

ihadu dokonywane na teryto-

riach wła

ciwych dla Zachodu budz

zdecydowany sprzeciw i opór.

Osobowo

ść

i role społeczne – próba profilowania

Obserwuj

c przekazy medialne, znajduj

równie

podstawy by s

dzi

e ten

dramatyczny teatr zamachu terrorystycznego, skrupulatnie wyre

yserowany po-

trzebuje tak

e starannie dobranych aktorów. Aktorów, którzy cało

ciowo i do ko

odegraj

swoja rol

, zwłaszcza w kontek

cie globalnych przekazów medialnych,

w szczególno

ci w aspekcie zasadniczego motta terroryzmu „zabi

jednego, wy-

straszy

dziesi

ciu” i wreszcie w perspektywie,

e „ta dramatyczna sztuka” wysta-

wiana jest tylko raz i gremium uczestników winno by

jak najszersze. Tym alego-

rycznym sposobem odwołuj

c si

do teatru nale

ałoby u

wiadomi

sobie procesu-

alny charakter zamachu terrorystycznego i fakt,

e sam atak terrorystyczny jest

cowym, medialnym produktem całego zło

onego wysiłku wielu osób. Odwołu-

c si

do aktorów i podkre

laj

c znaczenie ich teatralnej roli, trzeba sobie równie

zda

spraw

e wycofanie z „przedstawienia” jest niemo

liwe. „Re

yser” i „produ-

cent” dramatu musz

mie

pewno

ść

, któr

naby

mog

dwojako: przymusem,

czego przykładem s

terrorystki – samobójczynie czecze

skie,

albo te

poprzez

pełn

indoktrynacj

i internalizacj

nowego fundamentalistycznego systemu aksjo-

logiczno - normatywnego, jak np. zamachowcy – samobójcy, którzy wysadzili si

w londy

skim metrze. Czy mo

na zatem okre

profil tego „nieprzewidywalnego

aktora”?

W zakresie okre

lenia profilu osobowo

ci mo

na posłu

uproszczonym

systemem opracowanym przez Dana Korema, który umiejscowił jednostk

dokonu-

samobójczych zamachów terrorystycznych na szali osobnika o wysokiej nie-

przewidywalno

ci i niemal skrajnym poczuciem l

ku (nie myli

z ostro

Nawi

zał on zreszt

równie

i nazw

okre

laj

c ten typ osobowo

ci jako „nieprze-

widywalny aktor”.

Podejmuj

c próby tworzenia profilu osobowo

ci terrorystycznej warto odwoła

do w

tpliwo

ci przedstawionych przez J. Horgana,

e wyja

nienia terroryzmu

w kategoriach cech osobowo

ci nie wystarcz

do zrozumienia, dlaczego ludzie

anga

w terroryzm; dlaczego jedni ludzie staj

terrorystami, a inni nie,

lub te

dlaczego jedni przył

czaj

do grup terrorystycznych a inni nie, nawet

przy zało

eniu,

e wszystkie pozostałe czynniki sytuacyjne s

mniej wi

cej podob-

ne.

Obarczone s

one bowiem wieloma problemami poj

ciowymi, teoretycznymi

i metodologicznymi. By

e – sugeruje Horgan – nale

y postawi

dwa odr

bne

Zob. J. Jusik: Narzeczone Allaha. Terrorystki – samobójczynie z Czeczeni. Katowice 2006

cej na temat nieprzewidywalnego aktora wraz z analiz

casusów historycznych i współczesnych,

W:. Korem: Rage of the random actor. Texas 2005

J. Horgan: Psychologia terroryzmu. Warszawa 2008, s. 94 – 97

Studiuj

c kultow

pozycj

stanowi

sprawozdanie z bada

Stanfordziego Eksperymentu Wi

ziennego P. Zimbardo mo

na wysun

ąć

wniosek,

e czynniki sytuacyjne nigdy nie b

takie same, s

bowiem tak jak zjawiska terroryzmu i przyczyn jego wyst

powania nie mo

na tłumaczy

jedn

teori

tak sytuacja b

dzie miała ró

norodny wpływ na ró

ne osoby. Cho

na wyprowadzi

pewne

uogólnione wnioski, raczej ostateczny efekt pozostaje nieprzewidywalny. Zob. P. Zimbardo: Efekt Lu-
cyfera. Warszawa 2009

392

pytania rozró

niaj

ce dlaczego ludzie staj

terrorystami, od tego w jaki sposób

nimi staj

. Odpowiedzi na te pytania zwi

zane s

z czynnikami indywidualnymi

i przypadkowymi, i niezale

nie od tego jak bardzo zastosujemy apologi

przypad-

kowo

ci, to niemo

liwym b

dzie udzielenie na nie cało

ciowej odpowiedzi w kate-

goriach stworzenia teorii wyja

niaj

cej. Mo

na natomiast opisa

to w kategoriach

procesów rozwojowych, do czego schemat Pytki wydaje si

dawa

tak

liwo

ść

W tym zło

onym procesie rozwojowym zdarzenia terrorystyczne s

niewielk

ęś

o wiele szerszej aktywno

ci niektórych wi

kszych ruchów ekstremistycz-

nych, ugrupowa

separatystycznych czy organizacji terrorystycznych. Ka

z wymienionych posiada jak

ąś

własn

ideologi

(polityczn

, religijn

lub inny zbiór

wiatopogl

dów), który kreuje wła

ciwy dla niej dyskurs, ale te

stanowi

cy indy-

widualne motywacje jednostki w grupie. Dla fundamentalistów islamskich d

ihad

stanowi doskonal

ideologi

, wypływa bowiem z religii i perfekcyjnie ł

czy si

z eschatologi

islamu, co jest równoznaczne z mo

liwo

uto

samiania partyku-

larnych interesów z interesami szerszej grupy czy społecze

stwa (nawet, jak to ma

miejsce, działania w imieniu całego

wiata islamu). Ta to

samo

ść

jednak najcz

ciej wyst

puje tylko w jedn

stron

, cho

i po drugiej znajduje rzesze zwolenni-

ków, ale mo

e by

równie

zwykłym uzurpatorstwem. Niemniej jednak d

ihad ro-

zumiany jako walka zbrojna stał si

we współczesnych czasach narz

dziem

w r

kach fundamentalistów tocz

cych z ró

nych przyczyn walki na arenie politycz-

nej. Z religijnego punktu widzenia i w aspekcie pozytywnym, d

ihad b

dzie miał

przede wszystkim form

intelektualnej modernizacji systemu islamskiego. Dlatego

w dzisiejszych debatach o wła

ciwym znaczeniu d

ihadu mo

na mówi

o dwóch aspektach – nowoczesnej (modernistycznej) i fundamentalnej. Ta pierw-
sza b

dzie dotyczyła ludzi wierz

cych, praktykuj

cych i traktuj

cych islam jako

pobo

ny dyskurs

ycia, jako drog

do okre

lonego eschatologicznego celu według

okre

lonych norm religijnych. W drugim przypadku, jak to okre

lił G. Sorman

wspominaj

c rozmowy z członkami ugrupowania „Bracia Muzułmanie”, była to „nie

tyle tre

ść

konwencjonalnego dyskursu, lecz raczej pewna atmosfera: powietrze,

którym oddychali

my było przesi

kni

te pobo

, a ka

de słowo było słowem

wiary”.

Niew

tpliwie wi

c, ideologia wyrosła na gruncie religijnym b

dzie doskonałym

ęż

em w słu

bie terroryzmowi. Niemniej jednak, aby nie by

pos

dzonym o bez-

krytyczne i jednostronne uj

cie, konstatacja faktów musi odbywa

w aspekcie

porównawczym. Przedstawiaj

c islamskie konotacje zjawiska terroryzmu, czy te

okre

laj

c wpływ kultury islamskiej na terroryzm nale

y zwróci

uwag

na rozu-

mienie d

ihadu, które interpretowane instrumentalnie, mo

e by

ideologicznym

instrumentem, wygodnym i u

ytecznym dla fundamentalistów w krzewieniu nowej

terrorystycznej to

samo

ci.

Potrzeby ludzkie
Nie sposób tak naprawd

ustali

etiologii współczesnego terroryzmu, gdy

musiałoby powsta

olbrzymie interdyscyplinarne dzieło, które w momencie opubli-

kowania pewnie byłoby nieaktualne. Społecze

stwo bowiem jest interakcyjne, i tak

jak polityka, tak normy i warto

ci równie

zmieniaj

swoj

hierarchi

i parytet.

Niemniej jednak analiza licznych „filmów dokumentalnych” produkowanych przez

G. Sorman, op. cit., s. 40

393

samych terrorystów po dokonanych zamachach i przejawiaj

ce si

twierdzenie

umiłowania

mierci przez terrorystów bardziej ni

ycia przez człowieka zachodu,

nakazuj

refleksj

o konflikcie kardynalnych warto

ci i istnieniu zdecydowanych

ró

nic kulturowych. Wydaje si

e czynnik religijno-kulturowy jest najbardziej wra

liwy i jest jednocze

nie istotn

ideologiczn

sił

nap

dow

działa

terrorystycz-

nych. Strata lub mo

liwo

ść

straty jakiego

elementu kultury wyst

puj

cej w danej

grupie, mo

e powodowa

przyj

cie postawy obronnej, ł

cznie z agresj

wobec

tych, którzy do tej straty si

przyczyniaj

. Tak zachowuj

fundamentali

ci is-

lamscy, którzy widz

w Zachodzie zagro

enie dla swojej religii i kultury, z religii

i kultury wyprowadzaj

c jednocze

nie ideologi

, metod

i form

obrony lub walki

(w zale

ci od terytorium np. Irak – obrona, Londyn - aktywna walka). Sposób

fundamentalistycznego wykorzystania zdaje si

trafnie tłumaczy

teza Z. Bauma-

na,

e „religijny fundamentalizm głosi, jak i inne religie, niesamowystarczalno

ść

człowieka; ale jest to niesamowystarczalno

ść

człowieka jako konsumenta, człowie-

ka wrzuconego w otchła

krzy

cych si

pokus, a niezdolnego o własnych siłach

dopłyn

ąć

do suchego gruntu, bo zwodzonego majakami egzotycznych przystani

i mamionego słodkim, lecz zdradliwym

piewem reklamowych syren... Do do-

wiadczenia takich słabowitych, niefortunnych, lub przera

onych pływaków mimo

woli religijny fundamentalizm si

– nie bez powodzenia – odwołuje”.

Fundamen-

talizm jest podstaw

, platform

z której w ka

dej chwili z powodzeniem mo

dokona

pewnego działania. Fundamentalizm wi

c stanowi płaszczyzn

postaw,

pewnego rodzaju wsparcie motywacyjne. Z fundamentalizmu tego bierze si

rów-

nie

ihad, traktowany jako postaw mo

e przybiera

zarówno pozytywny jak

i negatywny dyskurs, bezpo

rednio wpływaj

cy na zachowanie.

Z cał

pewno

przyj

cie ideologii d

ihadu jest form

zaspokojenia potrzeby

np. przynale

ci do grupy. Zale

nie jednak od cech osobowo

ci mo

e to by

grupa wpisuj

ca si

w obowi

zuj

cy pozytywny system aksjologiczno – normatyw-

ny, lub te

grupa korzystaj

ca z tej samej ideologii, tworz

ca jednak „warto

ci pod-

skórne” i podkultur

Wyłania nam si

w tym momencie rzeczony na wst

pie

ihad jako postawa pozytywna i negatywna.

ihad jako postawa – dyskurs „pozytywny”

J. Danecki uwa

e „d

ihad jest jednym z poj

ęć

najbardziej zagmatwanych

i bł

dnie interpretowanych w europejskiej kulturze. Przyczyn owych bł

dnych inter-

pretacji szuka

nale

y w tym,

e koncepcja ta w islamie ewoluowała i w zale

od okresu ró

nie była interpretowana. Inn

przyczyn

bł

dnego rozumienia d

iha-

du było jego ujmowanie wył

cznie w kategoriach walki religijnej, a co za tym idzie

tłumaczenie terminu jako „

ta wojna”. Pierwotne znaczenie d

ihadu rozumie si

jako dokładanie stara

, podejmowanie wysiłków do osi

gni

cia jakiego

celu.

W ten zakres znaczeniowy d

ihadu wchodzi tak

e poj

cie walki zbrojnej”,

bo-

wiem poczucie przynale

ci do społeczno

ci wiernych znajdowało wyraz w idei,

e obowi

zkiem muzułmanów jest dbanie nawzajem o swoje sumienia, ochrona

Ibidem, s. 317

Por. teoria podkultur dewiacyjnych Cohena, W: A. Siemaszko: Granice tolerancji. O teoriach zacho-

dewiacyjnych. Warszawa 1993, s. 136-147

J. Danecki dokonał rozró

nienia poj

cia

d i qit

l, gdzie wła

ciwie to drugie odnosi si

do walki

zbrojnej. Zob. J. Danecki: Podstawowe wiadomo

ci o islamie. Tom 1. Warszawa 2002, s. 252-253

394

społeczno

ci i powi

kszanie jej, gdzie tylko mo

liwe.

Wersety Koranu traktuj

o d

ihadzie jako walce mieczem, znacz

co si

od siebie ró

, a wr

cz wydaj

ze sob

sprzeczne. Niektóre wersety traktuj

wojn

jako usprawiedliwion

je-

dynie, gdy jest wojn

obronn

przeciwko tym, którzy łami

c układ o ochronie

zagra

ali społeczno

ci – zarówno przeciwko wrogim niewiernym spoza niej, jak

i przeciwko niemuzułmanom w jej ramach, i w tym kontek

cie uwa

any był za

obowi

zek, praktycznie równowa

ny z filarami wiary.

Uczeni w prawie starali si

wła

ciwie zinterpretowa

te sprzeczne na pierwszy rzut oka ze sob

wersety przy

zwróceniu uwagi na czas, w którym odbywały si

objawienia; bowiem objawienia

zapisane w Koranie odzwierciedlaj

ró

ne sytuacje.

M. Ruthven

natomiast uwa

e „klasyczna doktryna d

ihadu ukształtowała

w „okresie podbojów, kiedy wiara stała si

fundamentem zewn

trznego monu-

mentu, nie maj

cego w historii precedensu, i była jednocze

nie znakiem triumfu

islamu oraz prób

ograniczenia konsekwencji wojny”. B. Lewis przyrównuje t

dok-

tryn

do koncepcji „wojny sprawiedliwe” w prawie rzymskim, a adoptuj

c przedis-

lamskie zwyczaje wojenne wprowadzała pewien element rycersko

ci. Wojownikom

uczestnicz

cym w

tej wojnie zaleca si

nie zabija

kobiet i dzieci, chyba

same atakuj

jako pierwsze, nie torturowa

ani nie m

czy

ców, ostrzega

w odpowiednim czasie o podj

ciu walk, honorowa

układy. Prawo Boskie wymaga

dobrego traktowania osób niebior

cych udziału w walkach, ale jednocze

nie za-

pewnia zwyci

zcom znaczne prawa zarówno w stosunku do maj

tku, jak i „osób

pokonanych oraz ich rodzin. Mo

na je bra

do niewoli, a w przypadku kobiet uczy-

konkubinami”.

Idea szlachetnej walki ma odzwierciedlenie w koranicznych

wersetach, wskazuj

cych na to,

e przez wiernych muzułmanów wojna, w rozu-

mieniu walki zbrojnej, przyjmowana była z najwi

ksz

niech

, a jest wspo-

mnianym ju

obowi

zkiem w czasie obrony przed naje

W swoim zało

eniu

c d

ihad, w rozumieniu walki zbrojnej, mo

na uzna

za walk

defensywn

chocia

w czasach muzułma

skich podbojów i islamskiej ekspansji militarne zna-

czenie tego terminu uległo znacznemu podbudowaniu. Polityczna interpretacja
klasycznej doktryny opiera si

na zało

eniu,

e islam odniesie ostateczne

zwyci

stwo.

Zgodnie z logik

ihadu,

wiat jest podzielony na dwa wrogie obozy: teryto-

rium islamu (dar al-islam) i terytorium wojny,

wiat niemuzułma

ski (dar al-harb)

i zasadniczym celem tego „politycznego” d

ihadu było rozszerzanie, utrzymanie

i obrona terytorium islamu, kosztem ograniczania terytorium

wiata niemuzłma

Odmienn

interpretacj

znaczeniow

podaje A. Zaborski twierdz

e nie mo

e by

mowy o interpre-

tacji „d

ihadu” innej ni

zbrojna

ta Wojna. Por. A. Zaborski: Ekwiwalencja a przekład etymologi-

zuj

cy i dosłowny niektórych terminów arabistycznych i islamistycznych, W: „Zeszyty Naukowe KUL”.

2004, nr 4 (188), s.21-23

„Zwalczajcie na drodze Boga tych, którzy was zwalczaj

, lecz nie b

cie naje

cami. Zaprawd

;

Bóg nie miłuje naje

ców! I zabijajcie ich, gdziekolwiek ich spotkacie, i wyp

dzajcie ich, sk

d oni

was wyp

dzili. Prze

ladowanie jest gorsze ni

zabicie. – I nie zwalczajcie ich przy

tym Meczecie,

dopóki oni nie b

was tam zwalcza

. Gdziekolwiek oni b

walczy

przeciw wam, zabijajcie ich!

Taka jest odpłata niewiernym! Ale je

li oni si

powstrzymaj

... zaprawd

, Bóg jest przebaczaj

cy, lito-

ciwy!”, Koran. 2:190-192

A. Hourani: Historia Arabów. Gda

sk 2003, s. 157

M. Ruthven: Islam. Warszawa 1998, s. 134-135

B. Lewis: Muzułma

ski Bliski Wschód. Gda

sk 2003, s. 220

„Przypisana jest wam walka chocia

jest wam nienawistna (..)”, Koran, 2:216

Zob. Koran, 2:193, 22:39

395

skiego. Wrogowie musz

nawróci

, tak jak politei

ci, albo podporz

dkowa

tak

jak chrze

cijanie czy

ydzi. Celem d

ihadu w klasycznym uj

ciu jest podporz

kowanie całego

wiata prawu muzułma

skiemu. Nie oznacza to nawracania sił

bowiem w Koranie jest wyra

nie napisane: „Nie ma przymusu w religii”,

polega

jednak ma usuwaniu przeszkód w nawracaniu si

. W paradygmacie dialogu chrze-

cija

sko - muzułma

skiego nale

y zaznaczy

e podobne pogl

dy w zakresie

doktryny wygłaszane s

na temat chrze

cija

skich wypraw krzy

owych. Po jakim

czasie koncepcja dar al-islam uległa zmianie, odnosz

c si

raczej do struktur spo-

łecznych ni

terytorialnych.

Rozró

nienie poj

ęć

ğā

hada i q

tala, jest bardzo istotnym jak si

wydaje, po-

niewa

te były poj

ciami i kategoriami pozytywnymi, a przeniesione do islamu za-

chowały swoje pozytywne znaczenie.

Potwierdzeniem tej tezy s

, oprócz d

ihadu

rozumianego jako walka mieczem, a wymienianego jako ostateczno

ść

, trzy inne

sposoby wykonywania obowi

zku okre

lanego mianem zespołowego, dotycz

cego

całej gminy muzułma

skiej, a odnosz

cego si

do omawianego terminu. „Mowa

tutaj o wykonywaniu obowi

zku tego: sercem, j

zykiem, r

kami i mieczem.” D

ihad

prowadzony sercem oznacza walk

z szatanem i z jego pokusami (tzw. Wi

kszy

ihad). W takim uj

ciu całe

ycie bogobojnego muzułmanina jest d

ihadem; wal-

z samym sob

, z własnymi słabo

ciami i d

ąż

eniem do doskonało

ci.

ihad

prowadzony j

zykiem dotyczy głoszenia, recytacji

tego Koranu, r

kami nato-

miast, dotyczy naprawy szkód wyrz

dzonych ludziom i gminie. Tylko czwarty typ

dotyczy wojny i „walki zbrojnej w obronie wiary”.

I wła

nie do tego czwartego

typu, wyrwanego z kontekstu, bez ogólnego spojrzenia na zagadnienie najcz

ęś

ciej

odwołuj

fundamentali

ci islamscy dokonuj

cy krwawych zamachów. A. Rashid

pisze,

e „działaj

ce na

wiecie ruchy propaguj

ce d

ihad, ignoruj

Wielki D

ihad

głoszony przez Proroka; uznaj

wył

cznie Mały D

ihad, traktuj

c go jako doktryn

społeczno-polityczn

. Fundamentalizm współczesnych ekstremistycznych ruchów

islamskich nale

y po cz

ęś

ci tłumaczy

uproszczeniem idei d

ihadu, słu

żą

cej im za

usprawiedliwienie zabijania niewinnych ludzi”.

„W idei d

ihadu chodzi jednak

o co

cej – pisze B. Metcalf – d

ihad jest wewn

trznym zmaganiem pomi

dzy

moralno

i wierno

zasadom islamu a działaniem politycznym”.

Oczywi

cie

w tym wymiarze

ycie bogobojnego muzułmanina b

dzie oceniane w pozytywach,

bowiem d

ihad b

dzie oznaczał przede wszystkim zaniechanie agresji, ukierunko-

wanie na walk

z własnymi słabo

ciami; samorozwój, a jako postawa oznacza

dzie gotowo

ść

do zachowania z pogranicza altruizmu.

ihad w słu

bie terroryzmowi

Cytowany ju

G. Sorman zadaje interesuj

ce pytanie: „czy nale

y mówi

o walce islamu fundamentalnego z muzułmanami egzystencjalnymi?”, po czym
stwierdza dalej,

e „kiedy muzułmanie opuszczaj

swoje geograficzne siedziby,

Koran, 2:256

J. Danecki wyja

nia pierwsze poj

cie, zwi

zane z etymologicznym, pospolitym rozumieniem terminu

czasownika

ğā

hada (transkrypcja przyj

ta za Daneckim), który pojawia si

w surze 22 wers 78

„w Bogu dokładajcie prawdziwych stara

”. Twierdzi on,

e tutaj w

adnym wypadku nie mo

na inter-

pretowa

jako walki czy bitwy. J. Danecki, op. cit., s. 253

Chodzi tu o doskonało

ść

ycia i post

powania Proroka Muhammada.

J. Danecki, op. cit., s. 253

A. Rashid, op. cit., s.16-17

B. Metcalf: Islamic Revival in British India 1860-1900. Islamabad 1982, s. 26

396

radykalizuj

lub oczyszczaj

swoj

religi

”.

W ramach oczyszczenia lub pr

dzej

radykalizacji nawet elementy tzw. Wi

kszego d

ihadu mog

, cho

oczywi

cie wca-

le nie musz

, sta

kolejnym narz

dziem w słu

bie terroryzmu, wykorzystuj

przy tym „muzułmanów egzystencjalnych” z powodzeniem zagłuszaj

cych swoje

islamskie sumienie stosuj

c, by

e nawet w sposób nie

wiadomy, odpowied-

nimi technikami neutralizacji.

Wykonywanie obowi

zku d

ihadu j

zykiem, z punktu widzenia terrorystycz-

nego mo

e opiera

na głoszeniu idei podsycaj

cych nienawi

ść

do Ameryki

(jako Wielkiego Szatana) i

ydów (uosabianego na fundamentalistycznych mapach

wiata jako j

zyk Szatana i oznaczany kolorem czerwonym). Na gruncie przekazu

werbalnego wyrasta z jednej strony działalno

ść

misjonarska tak wła

ciwa dla ka

dej z trzech monoteistycznych religii, a z drugiej strony swoista indoktrynacja. Nie
rozstrzygaj

c zasadno

ci, a opieraj

c si

wył

cznie na doniesieniach prasowych,

ten typ d

ihadu mo

na przypisa

wydalonemu z Polski w 2004r. imamowi Ahme-

dowi Ammarowi. W pewn

sobot

2004r. „Gazeta Wyborcza" przedrukowała wy-

wiad Ammara dla "Dziennika Bałtyckiego", w którym Jeme

czyk wskazuje na do-

bre strony ataku na WTC z 11 wrze

nia. Dzi

ki atakowi - jego zdaniem -

wiat

muzułmanów został dostrze

ony. „Moje wypowiedzi opublikowane przez Gazet

Wyborcz

były

le zwi

zane z wykładem dla studentów w Gda

sku. Mówiłem to

jako politolog prezentuj

cy zagadnienia islamskiego prawa wojennego. To nie były

moje pogl

dy - tłumaczył Ammar na specjalnej konferencji w pozna

skim akade-

miku”. Jego zdaniem wywiad w „Dzienniku Bałtyckim” został skrócony i wypaczył
pełn

wypowied

. Zapewniał,

e prezentował ledwie opinie „ró

nych nurtów mu-

zułma

skich”.

Wyja

nale

e ów Jeme

czyk był lokalnym imamem, na-

ukowcem na Uniwersytecie w Poznaniu, religijnym wi

c i wykształconym zarazem.

Koniec ko

cem imama wydalono, medialny kurz opadł, a my pewnie nigdy nie

dowiemy si

gdzie le

ała prawda i jak

przyj

ła skal

. Zapewne gdzie

rodku.

Z powy

szym zwi

zana jest równie

działalno

ść

publicystyczna ró

nych

zwi

zków i stowarzysze

muzułma

skich. O ile ma ona charakter informacyjny

emy uzna

za działalno

ść

egzystencjaln

; prezentuj

c jednak fundamental-

ne tre

ci dalej mo

e pozosta

ihadem, jednak d

ihadem dewiacyjnym, o pejora-

tywnym terrorystycznym zabarwieniu.

Szukaj

c dalej negatywnej alternatywy dla przedstawianego powszechnie ro-

zumienia d

ihadu i obowi

zku materialnej naprawy wyrz

dzonych szkód mo

refleksyjnie spostrzec,

e ten typ prezentuje si

dosy

biernie w stosunku do pozo-

stałych trzech. W fundamentalistycznym wydaniu ten typ d

ihadu mógłby z powo-

dzeniem odnosi

do aktywnej logistyki terrorystycznej takiej jak finansowanie,

zabezpieczenie baz pobytowych i kryjówek albo tez legalizacja pobytu.

Jednak najpowszechniejszym wypaczonym obowi

zkiem w ramach d

ihadu

jest walka zbrojna w obronie wiary. Jest to bardzo wygodna ideologia. Koncepcja
walki z niewiernymi (kafir) mo

e w zasadzie dotyczy

dego, kto nie jest muzuł-

Dowodzi tego analizuj

c w cytowanej ksi

ąż

ce praktycznie „wszystkie

wiaty muzułma

skie”. Zob.

G. Sorman, op. cit., s. 35

Zob. teoria neutralizacji Sykesa i Matzy. Syntetyczne omówienie teorii znale

źć

na w ksi

ąż

Andrzeja Siemaszki: Granice tolerancji. O teoriach zachowa

dewiacyjnych. Warszawa 1993, s. 184–

202

Zob. artykuły prasowe m.in. na stronie internetowej Gazety Wyborczej, on-line, dost

p: 01.02.2008r.,

www.gazetawyborcza.pl/archiwum/1,0,4070209.html

397

maninem, z kolei koncepcja d

ahiliji nie powoduje ogranicze

terytorialnych. Obo-

zek walki wyprowadzony z Koranu przez fundamentalistów na podstawie od-

powiednich ajatów zawiera najcz

ęś

ciej najmocniejsze w swojej wymowie wezwanie

do walki z niemuzułmanami. Ajaty te zalecaj

zabijanie bałwochwalców i nie zga-

dzaj

na pokój, dopóki islam nie zdob

dzie całkowitego panowania nad

wia-

tem.

Maududi twierdził,

e „d

ihad ma charakter zarówno ofensywny, jak i defen-

sywny, zgodnie z bo

ym nakazem zast

pienia dominacji człowieka nad człowie-

kiem dominacj

Allaha nad całym

wiatem”.

Jak wida

koniec walki to stan pa-

nowania islamu nad

wiatem i jest w zasadzie jedynym ograniczeniem czasowym

ihadu zbrojnego.

Takie działania mo

na zaobserwowa

w pogl

dach głoszonych na temat d

hadu przez Sajjida Kutba (1906-1966),

który w historii współczesnej my

li islamu

stał si

symbolem nie tylko m

czennika, po

caj

cego całe swoje

ycie odnowie

wiary i wypracowaniu nowej etyki, ale przede wszystkim był i nadal jest ojcem wielu
ugrupowa

fundamentalizmu islamskiego. Sam zreszt

był ideologicznym przy-

wódc

fundamentalistycznego ugrupowania „Bracia Muzułmanie”.

Znaczenie

Kutba dla wypracowania ideologii radykalnego islamu politycznego o podło

u reli-

gijnym jest bezspornie olbrzymie. Egzegeza Kutba koncentruje si

wokół kilku

kluczowych poj

ęć

, z których oprócz d

ihadu zasadnicze znaczenie ma termin d

hilijja – ignorancja religijna, ale trzeba zdawa

sobie spraw

e oprócz tych ide-

owych przesłanek wyst

puj

tak

e rzeczywiste elementy kluczowe, popychaj

do krwawych zamachów terrorystycznych pod przykrywk

ihadu –

tej

wojny.

Konkluduj

c: fundamentalizm rozumiany jako kr

g ludzi wybiórczo stosuj

cych religi

do własnych celów musiał dostrzec znakomite narz

dzie ideologiczne

jakim jest d

ihad, zinternalizowany daje postaw

nie zaw

ęż

celów, terytorium

i nie znaj

ce ogranicze

czasowych.

Brak zinstytucjonalizowanej ortodoksji, czyli ko

cielnej hierarchii i instytucjo-

nalnych autorytetów w islamie powoduje równie

e ka

dy muzułma

ski uczony,

eli ma autorytet wystarczaj

co du

y, to mo

e wyda

opini

dotycz

konkret-

nego zagadnienia – fatw

Nie jest to kl

twa czy wyrok ale zwyczajna, bardzo

dogł

bnie uzasadniona opinia czy odpowied

na pytanie, która mo

e zosta

przy-

„A kiedy min

te miesi

ce, wtedy zabijajcie bałwochwalców, tam gdzie ich znajdziecie; chwytajcie

ich, oblegajcie i przygotowujcie dla nich wszelkie zasadzki! Ale je

li oni si

nawróc

, b

odprawia

modlitw

, i dawa

jałmu

, to dajcie im woln

drog

. Zaprawd

, Bóg jest przebaczaj

cy, lito

ciwy!”,

Koran, 9:5

E. Sivan: Radykalny islam. Kraków 2005, s. 90

ród sunnickich uczonych muzułma

skich idee Kutba postrzegane s

dwojako. Dla jednych jest on

wielkim uczonym, dla innych, innowatorem islamu, w radykalnym, nie do przyj

cia we współczesnym

wiecie kierunku. Jak si

wydaje ideologia Kutba oceniana jest bardzo krytycznie. Zob. Szeich `Alî al-

Faqîhî: Zbł

kani terrory

ci. W: http://www.planetaislam.com/praktyka/zblakani_terrorysci.htm, dost

24.04.2005r

Zob. J. Zdanowski: Bracia Muzułmanie i inni. Szczecin 1986

Zob. J. Wroniecka: Podstawy filozoficzne fundamentalizmu Sajjida Kutba. W: A. Mrozek-

Dumanowska (red.): W poszukiwaniu prawdziwej wiary: współczesne ruchy odnowy religijnej w kra-
jach pozaeuropejskich. Warszawa 1995, s. 43-48

Fatwa – oficjalne orzeczenie prawne dotycz

ce okre

lonej sytuacji prawnej lub kwestii kultu, wyda-

wane przez muftiego lub innego autorytatywnego znawc

muzułma

skiego na wniosek s

dziego.

Orzeczenie mo

e by

ustne lub w formie specjalnego dokumentu. Opiera si

na zasadach islamu

i precedensach. Definicja za J. Zdanowski: Bracia Muzułmanie i inni. Szczecin 1986, s. 200

398

ta przez władze.

e tak

e stanowi

niebezpieczne narz

dzie w r

kach terro-

rystów. Maj

c w r

ku ideologi

i posługuj

c si

konkretn

opini

prawa religijnego

na skonkretyzowa

dyskurs

ycia nie tylko do autodestrukcji przyszłego m

czennika, ale odegrania przez niego roli na scenie teatru terroru. Nie tylko wyda-
rzenia z 11 wrze

nia 2001 r., ale i wiele innych krwawych zamachów terrorystycz-

nych pokazuje jak radykalni fundamentali

ci wzi

li sobie gł

boko do serca wezwa-

nie do prowadzenia d

ihadu w celu repolityzacji islamu, czyli ponownego obj

cia

islamem obydwu sfer – boskiej i

wieckiej, a rewolucja ira

ska, która osi

ła

w tym zakresie połowiczny sukces wła

nie poprzez terror, zdaje si

potwierdza

słuszno

ść

ąż

innym ruchom fundamentalistycznym.

ihad wi

c stał si

bar-

dzo u

ytecznym narz

dziem walki politycznej, ideologi

, która jak nic innego potra-

fi indoktrynowa

i zmienia

lepego samobójc

; nic wi

c dziwnego,

e po-

wszechnie uto

samiany jest wła

nie z terroryzmem.

Jako metod

w ramach tej ideologii wskaza

na istishad –

mier

na dro-

dze Boga. W Koranie i Sunnie wyró

nia si

cztery typy ludzi wychwalanych jako

wzory idealne: prorok, osoba wybitnie prawdomówna (siddiq) m

czennik albo

wiadek (szahid) oraz osoba sprawiedliwa (salih).

Za główny czynnik definiuj

cze

stwo muzułma

scy uczeni

uznaj

wiadczenie prawdy we wszystkich

aspektach

ycia i całym zachowaniem człowieka. To jest sens, w którym Koran

ywa słów szahid i szahada (m

cze

stwo). „Metafor

jest nazywanie tych, którzy

oddaja swe

ycie dla Boga m

czennikami albo

wiadkami – twierdzi H. Yuceo

lu –

daj

oni bowiem tylko

wiadectwo prawdzie, w któr

wierz

tak gł

boko,

e gotowi

zaryzykowa

ycie.”

Po tych słowach nasuwa si

analogia ze starym powie-

dzeniem,

e od miło

ci od nienawi

ci tylko krok; gotowo

ść

przecie

oznacza pe-

wien stan, który od działania dzieli cienka granica. Ten sam autor zreszt

sam

przyznaje,

e historia islamu zna przypadki,

e uczeni zajmuj

cy si

jurysprudencj

wydawali fatwy zgodnie z reguł

zezwalaj

ca, by dana osoba weszła w grup

sił

wroga lub j

zaatakowała, je

li ma nadzieje na ko

cowe ocalenie, albo - je

eli na-

wet brak takowej nadziei – w przypadkach, w których dana osoba wyrz

dzi szkod

wrogowi i pozbawi go ducha bojowego, albo doda odwagi własnym

ołnierzom,

albo te

powodowana jest nadzwyczajna siła, jak

odczuwa, lub w przypadku je

ca obawiaj

cego si

wydania tajnych informacji.

Wprawdzie nast

puj

równie

racjonalizacje i zaprzeczenia, niemniej jednak wydaje si

e precedens wszedł

wiadomo

ść

fundamentalistycznych taktyków i zasadnicze wymogi dotycz

cze

stwa wymagane dla jego wa

ci nie s

konieczne dla jego permanent-

nego wykorzystania. Analizuj

c równie

czynniki katalizuj

ce wykorzystanie m

cze

skiej

mierci na drodze Boga jako metody w ramach ideologii d

ihadu,

wprawdzie nie nale

y sprowadza

ich tylko i wył

cznie do ekonomicznego czy

Tak było w przypadku słynnej fatwy, wydanej na Salmana Rushdiego. Chomeini jako uczony muzuł-

ski, który ma szczególnie wielki autorytet wydał pewn

opini

prawn

, która nie była wi

ążą

ca dla

nikogo, ale rz

d ira

ski t

opini

przyj

ł i wydał konkretny wyrok.

Zob. H. Ram: Exporting Iran’s Islamic Revolution: Sreeing a Path between Pan-Islam and National-

ism. W: „Terrorism and Political Violence”. 1996, vol.8, no.2

„A kto posłucha Boga i Jego Posła

ca, b

dzie wraz z tymi, którym Bóg okazał dobro

: z prorokami

i sprawiedliwymi, z m

czennikami i

tymi. Jak

e oni s

kni jako towarzysze!”, Koran, 4:69

Zob. E. Çapan: Terroryzm i zamachy samobójcze. Muzułma

ski punkt widzenia. Warszawa 2007,

s. 105–121

Ibidem, s. 106

Ibidem, s. 116

399

politycznego determizmu, jednak jest oczywiste,

e dyktatura, bieda czy analfabe-

tyzm jest dla fundamentalistów dobr

ywk

. Gin

c w

tej wojnie, muzułma-

nin spełnia swoj

powinno

ść

uczestniczenia w niej, jak te

składa Allahowi siebie

samego jako najwy

ofiar

Eksternalizacja postaw negatywnego d

ihadu

Dzisiejsi islamscy fanatycy działaj

niemal

e tak samo. Terrory

ci islamscy

uwa

zamachy samobójcze za najskuteczniejsz

strategi

walki, poniewa

taka

taktyka wyrz

dza ogromne szkody przy minimalnych stratach. Fanatycy ciesz

na sam

l o

mierci w

tej wojnie, a m

cze

stwo przynosi chwał

nie tylko

im, ale i całej rodzinie. Rola przywódców duchowych w zjawisku terroryzmu islam-
skiego jest bardzo du

a, szczególnie w przypadku ugrupowa

szyickich. Ideologo-

wie i duchowni sankcjonuj

operacje terrorystyczne, udzielaj

swego poparcia,

błogosławie

stwa i nie sk

modlitwy, szczególnie w przypadku

mierci terrorysty

podczas przeprowadzanych działa

Ataki samobójcze stanowi

bardzo wa

ęść

ihadu – nie jest to tylko

wypełnienie wa

nego obowi

zku, ale równie

istotna forma walki. Nasuwa si

py-

tanie, kim s

ludzie, którzy z bomb

przyczepion

do własnego ciała wysadzaj

w powietrze na dworcu, w autobusie, czy sklepie, zabijaj

c dziesi

tki niewinnych

osób. Kim s

zamachowcy - samobójcy? Szale

cami, socjopatami, czy mo

e fru-

stratami. Okazuje si

e badania psychologiczne rysuj

o wiele bardziej przera

cy obraz terrorystów – samobójców, według nich s

to całkiem zwykli ludzie. Tak

zwykli,

e prawdopodobnie w odpowiednich warunkach ka

dy z nas mógłby zasili

ich szeregi. Terroryzm nie jest stanem umysłu jednostki. To efekt działania grup,
których przywódcy s

wietnymi psychologami, wykorzystuj

cymi tkwi

ce w czło-

wieku ewolucyjnie zakodowane zachowania prospołeczne. Im bardziej kto

jest

wykształcony,

wiadomy i dostosowany do

ycia w społecze

stwie, tym łatwiej im

ulegnie. To, jak skłoni

młodych ludzi, by po

cali

ycie w walce o słuszn

spra-

, nie jest

adn

tajemnic

. Po pierwsze, jak ju

wykazano potrzebna jest idea,

za któr

warto odda

ycie. Po drugie, potrzebni s

bohaterowie patrioci stanowi

cy wzór do na

ladowania, o których b

układane piosenki i wiersze. W takiej

atmosferze wielu młodych ludzi dobrowolnie zaci

gnie si

do walcz

cych oddzia-

łów. Głowa dowódców w tym, by ich w tym walecznym zapale podtrzyma

Jak ju

wspomniano z punktu widzenia psychologicznego nie ma jednoznacz-

nej etologii dlaczego jednostka staje si

terroryst

, uczestniczy, a potem wycofuje

z niego. Obszerne badania z dziedziny politologii czy socjologii podj

ły próby

opisu zjawiska czy te

znalezienia mechanizmów socjalizacyjnych i katalizuj

cych

zjawisko terroryzmu. Na gruncie naszych rozwa

te ustalenia, zwłaszcza z dzie-

dziny socjologii, z pewno

wyja

niaj

problematyk

, ale z w jak

e oczywisty

sposób tylko cz

ęś

ciowo. Na tym ko

cowym etapie zasadniczo chodzi o jednostk

która znajduje si

w centralnym punkcie zainteresowa

. Niestety, ani współczesna

psychologia, ani suicydologia nie znalazły jednoznacznej odpowiedzi na pytania
dlaczego człowiek staje si

terroryst

, a tym bardziej terroryst

– samobójc

Z oczywistych pragmatycznych wzgl

dów powstawały profile zamachowców –

samobójców, lecz z tych samych oczywistych wzgl

dów nie mogły by

one szablo-

A. Rashid, op. cit., s. 34

Zob. J. Horgan: Psychologia terroryzmu. Warszawa 2008

400

nem i sztamp

. Człowiek bowiem nie tylko jest istot

społeczn

, ale tak

e niezwy-

kle zło

onym indywiduum. Niemniej jednak pami

taj

c zało

enia idei d

ihadu

na stwierdzi

e przy spełnieniu okre

lonych kryteriów prawdopodobie

stwo

„wykreowania” terrorysty – samobójcy jest wysokie. Celowo u

yłem słowa „wykre-

owania” bowiem, w przypadku terrorystów – samobójców rzadko w gr

wchodzi

alkohol i narkotyki, a tylko mała grupa to osoby chore psychicznie lub z zaburze-
niami osobowo

ci. Dookre

laj

c wskazan

normalno

ść

zamachowców – sa-

mobójców doda

nale

e zazwyczaj jednak to osoby młode, pochodz

z warstw

rednich, cz

sto z wy

szym wykształceniem, i co mo

e zaskakuj

ce po-

siadaj

cy rodziny. W tej normalno

ci by

e samobójczy zamach jest ko

co-

wym etapem dewiacyjnej, terrorystycznej kariery. Je

eli wi

c zestawimy kilka fak-

tów, m.in. islam jako całkowite posłusze

stwo Bo

emu planowi, eschatologiczny

cel

ycia czy te

cze

stwo jako po

żą

dany wizerunek muzułmanina to wydaje

e stwarza to podatny grunt wprowadzenia ideologii d

ihadu.

B. Hołyst, wybitny polski suicydolog, w swoim przegl

dowym opracowaniu

trafnie przedstawił pewne nieodzowne kryteria „kariery terrorystycznej” i wykre-
owania terrorysty – samobójcy.

W kontek

cie d

ihadu i tezy,

e zarówno ten

egzystencjalny jak i fundamentalistyczny mo

e słu

terrorystycznym celom, wy-

am jednak pogl

e nie tylko strategi

, taktyka ale i sprawdzona form

. Tym

bardziej,

e ostatnia faza kształtowania terrorysty – samobójcy jawnie ju

i kon-

kretnie obejmuje techniki racjonalizacji czynu. Wyra

ona ch

ęć

poniesienia m

cze

skiej

mierci zostaje wzmocniona dodatkowymi czynnikami, jednak zawsze

traktowana jest jako misja o charakterze szczególnym, wr

cz altruistycznym,

o czym

wiadcz

m.in. okre

lenia „

te wybuchy”, „islamskie ludzkie bomby”, itp.

O sile religii i mocy ideologii d

ihadu niech

wiadcz

równie

relacje naocznych

wiadków, którzy nierzadko opowiadaj

cych,

e ci terrory

ci przed zamachem mieli

radosny wygl

d twarzy. Po raz kolejny dozwolone jest twierdzenie,

e zamachy

samobójcze s

najlepsz

strategi

walki wypróbowan

wielokrotnie przez islam-

skie organizacje terrorystyczne na terytorium Izraela.

Przeprowadzaj

c pewn

procesualn

argumentacj

wybiórczego zastosowa-

nie koncepcji d

ihadu jako fundamentalistycznej ideologii tworz

cej jednostki

o okre

lonych postawach eksternalizowanych w słu

bie terroryzmowi chciałbym

przedstawi

pewne refleksje podsumowuj

ce.

Wychowanie w duchu egzystencjalnych warto

ci tzw. Wi

kszego D

ihadu

w swoich zało

eniach jest czystym religijnym obowi

zkiem. W aspekcie fundamen-

talnych zasad stanowi swoisty agar dla rozwoju terrorystycznej kariery i zasiania
terrorystycznej ideologii. Współczesny terroryzm uto

samiany jest jednoznacznie

z islamskim fanatyzmem religijnym, st

d te

rodzi si

problem jakim jest wychowa-

nie w duchu tradycyjnych warto

ci muzułma

skich. Nie mo

na powiedzie

i uogól-

nia

e ka

dy rodzic wychowuj

cy swe dzieci w duchu powrotu do pierwotnych

korzeni islamskich, wychowuje przyszłego terroryst

. Chocia

dostrzec nale

zadziwiaj

podatno

ść

takich osób na uczestnictwo w radykalnych ruchach fun-

damentalnych. W tym kontek

cie eksternalizacja postaw mo

e przyj

ąć

zachowania

pozytywne w ramach społecznego systemu aksjologiczno – normatywnego lub
destrukcyjne w ramach zjawiska terroryzmu.

B. Hołyst: Terrory

ci – samobójcy. W: „Suicydologia”. 2005, nr 1, s. 104-105

401

Nie jest tak,

e religia jest odpowiedzialna za terroryzm. Takie twierdzenie jest

nieuprawnione, tak jak nazywanie terroryzmu chrze

cija

skim czy

ydowskim. Nie

jest równie

uzasadnione zrzucanie odpowiedzialno

ci za zjawisko terroryzmu na

religi

. Niemniej jednak zasadn

jest teza,

e wypaczone twierdzenia islamu fun-

damentalistycznego stanowi

dobr

metod

walki na religijnym podło

u ideolo-

gicznej indoktrynacji. Trzeba zauwa

e uzasadnienie przemocy w krzewieniu

islamu pojawi si

za czasów Muhammada, cho

idea d

ihadu nie ograniczała

jedynie do walki zbrojnej. Jednak ta forma, jak si

wydaje wyj

tkowo silnie

przedarła si

wiadomo

ci dzisiejszych fundamentalistów, znajduj

c szerokie

rzesze zwolenników. D

ihad, wi

c w swojej idei mocno zaw

ęż

ony i nadu

ywany

stanowi jako militarne zmaganie na rzecz Boga i religii obowi

zek praktycznie rów-

noznaczny z pi

cioma filarami wiary, a przez niektóre ugrupowania traktowany

jako szósty filar. El

bieta Wnuk-Lisowska trafnie zauwa

e „to nie islam jest

zagro

eniem, ale ludzie, którzy posługuj

nim jako instrumentem walki ideolo-

gicznej. Religia mo

e by

narz

dziem szczególnie niebezpiecznym – stanowi cen-

trum ka

dej kultury i cywilizacji, jest osi

wokół, której wszystko si

obraca”.

Indoktrynacja i racjonalizacja jako ko

cowy etap „kreowania” zamachowców -

samobójców wydaje si

jednak na podło

u islamu osi

szczególne zaskakuj

ce efekty. Odwołuj

c si

bowiem do eschatologii, wzmacniaj

c dobrami docze-

snymi, np. odszkodowaniem dla rodziny czy te

doczesnym wizerunkiem m

czen-

nika przynosz

cym rodzinie presti

w okre

lonych warunkach społeczno – kulturo-

wych, na tle innych ideologii (separatystycznych, politycznych) wykazuje nadwyraz
wysoki wska

nik skuteczno

ci. Dzisiejszy terrorysta jest wi

c człowiekiem spraw-

nie my

cym, zdrowym psychicznie, umiej

cym zamkn

ąć

skutecznie swój umysł

na wszystkie informacje i warto

ci niezgodne z wytyczonymi wcze

niej celami.

Nawet terrory

ci dokonuj

cy ataków samobójczych, oddaj

c swe

ycie s

osobami

wiadomymi tego najwi

kszego po

cenia, jak im si

wydaje, dla dobra islamu.

ihad jako postawa jest pewnym paradoksem. Zarówno w swym pozytyw-

nym wymiarze jak i negatywnym nie jest, a przynajmniej nie jest tylko i wył

cznie

gotowo

do zabijania. Jest przede wszystkim gotowo

mier

. Postawa ta

eksternalizowana przyjmuje w

wiadomo

ci d

ihadysty posta

czennika na

drodze Boga, lecz nie zabójcy. Jak pisze Sageman: „

wiadomo

ść

postawy otwartej

na wyrzeczenie si

własnego interesu powoduje,

e terrory

ci w bardzo szczegól-

ny sposób postrzegaj

samych siebie, a tak

e innych podobnych do siebie ludzi.

e to by

zwi

zane z faktem,

e d

ihad jest podatny na sformułowany przez

Olsona paradoks pasa

era na gap

i pokus

udziału w korzy

ciach bez rzeczywi-

stego uczestnictwa w akcjach terrorystycznych”.

Z tego wi

c wychodzi,

e d

ihad

jest ideologi

– narz

dziem, który staje si

doskonałym or

ęż

em modelowania po-

staw podatnych na zarówno pozytywne jak i negatywne – terrorystyczne eksterna-
lizacje objawiaj

ce si

w zachowaniu.

E. Wnuk-Lisowska: Fundamentalizm i d

ihad. Gro

na twarz islamu? W: J. Drabina (red.): Religie

a wojna i terroryzm. Kraków 2003, s. 118

M. Sageman: Sieci…, op. cit. s. 190 - 192

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Abolicja podatkowa id 50334 Nieznany (2)
4 LIDER MENEDZER id 37733 Nieznany (2)
katechezy MB id 233498 Nieznany
metro sciaga id 296943 Nieznany
perf id 354744 Nieznany
interbase id 92028 Nieznany
Mbaku id 289860 Nieznany
Probiotyki antybiotyki id 66316 Nieznany
miedziowanie cz 2 id 113259 Nieznany
LTC1729 id 273494 Nieznany
D11B7AOver0400 id 130434 Nieznany
analiza ryzyka bio id 61320 Nieznany
pedagogika ogolna id 353595 Nieznany
Misc3 id 302777 Nieznany
cw med 5 id 122239 Nieznany
D20031152Lj id 130579 Nieznany
mechanika 3 id 290735 Nieznany

więcej podobnych podstron