Pod wyrazem demony będziemy rozumieli wszystkie prócz bóstw mityczne istoty

człekokształtne (wyjątkowo też zoomorficzne), lecz w takim wypadku wyraźnie

wywodzące się od duszy człowieka i ukazujące się m.in. w ludzkiej lub częściowo

ludzkiej postaci. Jak nie ma jasnej granicy między demonami a bóstwami, tak nie ma jej

również między pierwszymi a ludźmi. Przestrzeń dzielącą demony od ludzi wypełniają

bowiem istoty półdemoniczne: wiedźmy, zmory, płanetniki i upiory. Jedyna ważna acz

względna różnica, odgraniczająca półdemony od demonów jest ta, że zjawy pierwszych z

reguły pozostają w ścisłym związku z określonymi ludźmi czy z ich duszami. Każda

wiedźma, latająca nocną porą w postaci ptaka, by wyżerać płód z łona istot ciężarnych,

jest wg wierzeń ludu pewną kobietą, z nazwiska czy imienia może w danej chwili

nieznaną, ale niezawodnie istniejącą w jakimś miejscu na ziemi między żywymi ludźmi i

dającą się odszukać. Podobnie zmora to określony człowiek żywy, zwykle dziewczyna z

tejże wsi, w której przebywa nawiedzana przez nią ofiara, niekiedy zaś przybywająca z

dalekich stron, ale zawsze pewne indywiduum ludzkie, gdzieś istniejące i dające się

wykryć za pomocą tych lub innych zabiegów. Można powiedzieć to samo o upiorze-tylko

ten-w wypadkach typowych-nie jest określonym człowiekiem żywym lub jego duszą ani

nie jest duszą określonego człowieka zmarłego, lecz żywym trupem jakiejś danej osoby.

Bardzo popularne na Małopolsce są boginki-demony kobiece. Szereg składników owego

wierzenia to ukazywanie się około północy, pranie bielizny nad rzekami, porywanie

dzieci ludzkich, a podrzucanie własnych etc.

Każda taka postać demoniczna składa się w świetle porównawczych badań z zespołu

wierzeniowych motywów, z których najczęściej jeden wyraźnie odgrywa rolę główną,

tworząc proste krystalizacyjne jądro całego zespołu, inne zaś są podrzędne i osnuwają

ową prostą treść.

Poszczególne wątki demonologiczne niemal nigdy nie stanowią wyłącznej własności

jednego jakiegoś demona; owszem, wędrują one swobodnie, wiodąc poniekąd jak gdyby

samoistny żywot; także geneza ich jest niesłychanie różnorodna.

Wschodniosłowiańskie demony zwane rusałkami wyobrażane są przez lud w postaci

pięknych, zwykle nagich dziewczyn o długich rozpuszczonych włosach, przybranych w

wianki z ziół; prawi też o nich, że lubią się śmiać głośno, klaskać w dłonie, a w noce

księżycowe na nowiu tańczyć. W stosunku do ludzi mają zachowywać się napastliwie:

wabią ku sobie przechodniów albo ścigają ich i, dostawszy do rąk, łaskotaniem wywołują

spazmatyczny śmiech, który zabija.

Element zasadniczy stanowi w danym przykładzie tylko wierzenie, że dusze

przedwcześnie zmarłych, więc pokrzywdzonych przez los dziewcząt są zazdrosne i

napastliwe w stosunku do ludzi żywych. Cała zaś reszta, nagość etc-są to motywy mające

każdy dla siebie osobny początek.

***

Postać większości demonów i istot półdemonicznych jest ludzka. Tylko niektóre

występują wyłącznie w postaci zwierzęcej. Natomiast wszystkie prawie mogą czasowo

przybierać kształty zwierzęce lub inne. Ludzka postać demonów odznacza się pospolicie

całym szeregiem niezwykłych cech.



Niewidzialność (ale nie bezcielesność) –mogą bądź stawać się niewidzialne, bądź

też ukazywać się oczom ludzkim zależnie od własnej woli, czy też innych

okoliczności nie wyłączając niekiedy woli człowieka



Barwa ciała i szczególne na nim znaki- czarne oblicze/ręce/nogi- płanetniki,

wodniki, diabeł (inne : kolor ziemi-rusałki)



Pokrycie ciała czymś w rodzaju paznokci zamiast skóry



Krew niebieska



Ognistość względnie iskrzenie się- istoty latające w powietrzu wyłącznie



Gęste owłosienie całego ciała względnie sierść- demony leśne i wodne, czasem

czart



Obfite brwi, brwi zrośnięte-zmora, czarownik/czarownica, rzadko-wilkołaka



Zupełny brak brwi-demony leśne, gdzieniegdzie upiory



Brak owłosienia pach i krocza-wiedźmy

Wszelkie anormalności, uzewnętrzniające się w wyglądzie ciała ludzkiego, nawet tak

drobne, jak tylko co wymienione, zwracają na siebie uwagę ludu i podniecają grę

wyobraźni, dając początek demonograficznym motywom.



Drobny wzrost



Wzrost zmienny



Wielki wzrost



Wielka głowa-wodniki, kraśniaki



Głowa spiczasta



Łysina-czart pospolicie nazywany jest łysym



Bardzo wielkie oczy-potomkowie żmijów (spółkowanie kobiety i węża), upiory,

boginki



Oczy czerwone (czerwone tęczówki, ale także oczy generalnie zaczerwienione)-

wiedźmy, czarownicy, karły, czasem czart



Płomienistość/świecenie/żarzenie



Najwybitniejsza cecha demoniczna-oczy ogniste, płomienne, świecące jak u kota-

demony domowe, wiły, upiory, boginki



Posiadanie tylko jednego oka pośrodku czoła



Niezwykłe właściwości wzroku: wzrok wodników i boginek, może zamienić

człowieka w trawę, może go zabić



Dwa rzędy zębów-strzygi, upiory



Kły świńskie-boginki



Żelazne zęby



Wielkie/grube wargi-demony wiatru



Długie włosy-demony wodne



Rogi- czart (obdarzany niekiedy jednym rogiem, nie dwoma)



Długie sutki-demony wodne, dziwożony, boginki



Długie piersi-demony strzegące pól i ogrodów, służące także jako postrach dzieci



Brak pleców-czart z wnętrznościami otwartymi zupełnie



Plecy czarne-boginki, wilkołaki, czart



Trzewia wywalone z brzucha na zewnątrz i wleczone za sobą przez demona



Wysysanie krwi-upiory- wyobrażane jako istoty wydęte, pełne krwi, dosłownie

wypełnione krwią, ciało miękkie, a gdy chodzi, wtedy trzęsie się i chwieje



Skrzydła-serbskie i bułgarskie wiły są skrzydlate, na przykład. Bułgarskie rusałki,

a także dusze dzieci zmarłych bez chrztu.



Kulawość-czart, diabeł



Nogi zwierzęce-czart, kozionogie wiły, karły czasem...końskie nogi, niekiedy

krowie, dość często-psie



Stopy gęsie z palcami połączonymi błoną-demony wodne, czasem rusałki



Posiadanie ogona-czarownice są o to często posądzane,najczęściej jednak czart



Postać półzwierzęca, ukazywanie się w postaci zwierząt-czarty, wiedźmy, zmory-

ptaki, gady, płazy, owady...często także demony wodne i leśne



Nagość-przede wszystkim demony kobiece-rusałki, wiły, dziwożony, boginki



Wieniec z ziół lub kwiatów-demony leśne kobiece



Ukazywanie się w trzech, siedmiu itp osobach

Zdecydowanie szkodliwe dla ludzi są wszystkie istoty półdemoniczne, wyjąwszy

płanetników, a więc wiedźmy, zmory, upiory. Na ogół biorąc, także stosunek większości

właściwych demonów do ludzi jest mniej lub więcej wrogi; jednak wrogość ta nie jest

bewzględna i przede wszystkim nie dotyczy nieraz osób bliżej z danym demonem

związanych.



Obsypywanie kurzem



Rzucanie gałęziami



Rzucanie kamieniami



Samo zjawienie się zwiastujące śmieć lub nieszczęście



Zsyłanie chorób



Wabienie ludzi do siebie- głosem najczęściej



Zadawanie zagadek



Głaszcząc ofiarę zdzierają z niej skórę



Łaskotanie-jak wyżej



Duszenie/gniecenie podczas snu



Ujeżdżanie napotkanych przez siebie ludzi jak koni



Wysysanie krwi



Wysysanie mleka z piersi



Wysysanie mózgu



Pożeranie płodu poprzez rozdarcie wnętrzności



Rozrywanie piersi i wyżeranie serca albo wątroby



Pożeranie noworodków, dzieci i ludzi dorosłych



Łamanie nóg napotkanym ofiarom



Ścinanie głowy/skręcanie, ukręcanie, urywanie



Zabijanie strzałami



Podmiana ludzkich niemowląt-zabieranie ludzkich, podstawianie swoich dzieci

przez demony



Porywanie dziewczyn i kobiet przez męskie demony



Cielesne obcowanie z ludźmi, posiadanie z nimi potomstwa-czarty, demony leśne,

wodne, wiły, upiory

Przychylność i przyjazność-bywają niekiedy tylko demony domowe- pomnażanie

bogactwa, opiekowanie się dziećmi porzuconymi przez ludzi, opieka nad dobytkiem etc.

Pomagają w przędzeniu, pięlęgnują konie...



Zamiłowanie do śpiewu demonów



Czarujący głos



Gwizdanie



Przerażające okrzyki



Śmiechy i klaskanie w ręce



Obca, trudno zrozumiała lub negatywna mowa



Zainteresowanie muzyką



Miłość do tańca- czart !



Pranie bielizny nocną porą



Powodowanie zjawisk pogody: zsyłanie deszczu i gradu wzrokiem- wiły np.



Pociąg do księżycowego światła- tańce rusałek i wił podczas nocy

Życie demonów nie jest wieczne! Te wątki, które w ogóle o śmierci ich mówią-śmierć

tragiczna. Czart, latawiec, demony wodne-zabijane przez pioruny. Pożerane też bywają

przez wilki.

ISTOTY MITYCZNE-TRZY GRUPY

a) zjawy/widziadła- stukanie, rzucanie przedmiotów przez nieokreślone

istoty...STRACHY-MARY inaczej

b) istoty półdemoniczne

-czarownica/wiedźma

-zmora

-płanetnik (demon-chmurka : )

-żmij

-wampiry/upiory

c) demony

-domowe i pokrewne

-wywodzące się od duchów ludzi zmarłych przedwcześnie lub śmiercią

gwałtowną oraz od duchów ludzi złych

-o charakterze mieszanym i pochodzeniu niepewnym

- demony chorób i śmierci

-demony zła