komunikacja niewerbalna

KOMUNIKACJA

NIEWERBALNA

„...Wykształcenie zdobywa się czytając książki, ale inne,

ważniejsze wykształcenie - znajomość świata –

zdobywa się tylko dzięki czytaniu ludzi

i studiowaniu ich różnych wydań...”

Lord Chesterfield „Listy do syna”

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

SPIS TREŚCI

SPIS TREŚCI __________________________________________________________________ 2

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA_______________________________________________ 3

INFORMACJE WSTĘPNE ________________________________________________________ 3

ZASADY INTERPRETACJI KOMUNIKATÓW NIEWERBALNYCH _________________________ 6

Style komunikacji niewerbalnej _____________________________________________________ 8

Funkcje komunikacji niewerbalnej___________________________________________________ 8

PIĘĆ KRYTERIÓW INTERPRETACJI KOMUNIKACJI NIEWERBALNEJ ___________________ 10

MIMIKA, czyli wyraz twarzy _______________________________________________________ 12

KONTAKT WZROKOWY_________________________________________________________ 13

BRWI I CZOŁO ________________________________________________________________ 15

RÓŻNICE W ZACHOWANIU WZROKOWYM ________________________________________ 16

USTA ________________________________________________________________________ 17

RÓŻNICE W EKSPRESJI MIMICZNEJ _____________________________________________ 19

PANTOMIMIKA, czyli gestykulacja _________________________________________________ 19

DOTYK ______________________________________________________________________ 20

RÓŻNICE W ZACHOWANIU DOTYKOWYM _________________________________________ 21

GESTY DŁONI, RĘKI I RAMIENIA _________________________________________________ 22

REGULATORY – np. POWITANIA I PORZEGNANIA __________________________________ 24

PRZEMAWIANIE_______________________________________________________________ 25

GESTY DŁONI, REKI I RAMION W RÓŻNYCH KOMBINACJACH ________________________ 27

PROKSEMIKA, CZYLI RELACJE PRZESTRZENNE ___________________________________ 34

POZYCJA CIAŁA_______________________________________________________________ 38

RÓŻNICE W POSTAWACH I SPOSOBIE PORUSZANIA SIĘ____________________________ 38

RÓŻNICE W PRZESTRZENNI INTERPERSONALNEJ_________________________________ 39

RÓŻNICE W ZACHOWANIACH PRZESTRZENNYCH NA PRZYKLADZIE WYBRANYCH
KULTUR _____________________________________________________________________ 40

Niemcy_______________________________________________________________________ 40

Anglicy _______________________________________________________________________ 41

Francuzi______________________________________________________________________ 42

Amerykanie ___________________________________________________________________ 43

Japończycy ___________________________________________________________________ 44

Arabowie _____________________________________________________________________ 45

PODSUMOWANIE – OGÓLNE TENDENCJE ________________________________________ 46

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

INFORMACJE WSTĘPNE

Komunikacja niewerbalna istnieje już ponad milion lat. Jest więc znacznie starsza od mowy, powstałej

prawdopodobnie w późnym plejstocenie, ok. 40000 lat temu. Ta pierwotna forma komunikacji jest

jedynym środkiem porozumiewania się zwierząt, które za pomocą mimiki, postaw, gestów,

pomrukiwań, warknięć itd. dobierają partnerów, ustalają hierarchię dominacji i współpracują w

grupach.

Podobne sygnały używane są przez ludzi i również w ich świecie spełniają one ogromną rolę.

Bezsłowne komunikaty ze względu na ich ewolucyjne pochodzenie można podzielić na:



sygnały wrodzone – stanowiące część dziedzictwa biologicznego;



sygnały dziedziczne – stanowiące część dziedzictwa genetycznego;



sygnały wyuczone, czyli nabyte – należące do dziedzictwa kulturowego.

Wrodzony i dziedziczny charakter znaków niewerbalnych potwierdzają między innymi obserwacje

dzieci niepełnosprawnych [niewidomych, głuchoniemych, głuchoniewidomych]. Dzieci te, pomimo

dużego odizolowania od świata zewnętrznego i wynikających z tego faktu bardzo ograniczonych

możliwości uczenia się, pod wieloma względami zachowują się tak samo jak dzieci zdrowe. Tak samo

uśmiechają się i śmieją, kiedy się cieszą i tak samo płaczą, tupią nogami, zaciskają pięści i marszczą

pionowo czoło, gdy je coś rozzłości. To samo pochodzenie sygnałów niewerbalnych potwierdzają

badania prowadzone w różnych kulturach. Wykazują one, że mowa ciała wyrażająca podstawowe

stany emocjonalne, jak radość, wściekłość, smutek, zainteresowanie, zaskoczenie, strach, złość,

wstręt, pogarda i wstyd jest podobna wśród ludzi należących nawet do bardzo odmiennych kultur.

Drugim ewolucyjnym źródłem powstawania i kształtowania sygnałów niewerbalnych jest proces

uczenia się, który praktycznie rozpoczyna się wraz z narodzinami człowieka. Sygnały te są przecież

jedynym środkiem komunikowania się matki i dziecka w okresie, gdy nie potrafi ono jeszcze mówić.

Jest to również czas, w którym kobieta doskonali swoje umiejętności wychwytywania i

rozszyfrowywania bezsłownych znaków. Z tej właśnie przyczyny kobiety uważa się za bardziej

spostrzegawcze od mężczyzn.

O ogromnym znaczeniu sygnałów niewerbalnych w porozumiewaniu się świadczy między innymi fakt,

że istnieje ponad milion świadomych i nieświadomych gestów i około 550 000 słów wymienianych w

najobszerniejszych słownikach. Warto wspomnieć, że mowa społeczności prymitywnych obejmuje nie

więcej niż 400 słów. Tyle samo jest ich w słownictwie ludzi znajdujących się na najniższych

szczeblach społeczności rozwiniętych.

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

Z całą pewnością liczba tików, grymasów, ruchów ramion, wykrzywień ust, wzniesień brwi, ruchów

warg, chrząknięć, potrząśnięć głową, itd., znacznie przekracza liczbę 400 i głównie dzięki temu

wzajemne zrozumienie się wśród ludzi tej szczególnej kategorii staje się możliwe.

Antropolog Albert Mehrabian odkrył, że w procesie komunikacji interpersonalnej jedynie 7%

informacji przekazują słowa, 38% - brzmienie głosu i aż 55% - zachowania niewerbalne.

PROCES KOMUNIKACJI

KOMUNIKACJA WERBALNA

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

KOMUNIKACJA

PISEMNA

KOMUNIKACJA

USTNA

JAKOŚĆ

GŁOSU

UBIÓR,

OTOCZENIE

MOWA CIAŁA

PROPORCJE KOMUNIKATU WG

ALBERTA MEHRABIAN'A

38%

55%

MOWA CIALA

JAKOŚĆ GŁOSU

SŁOWA

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

Podobne wyniki uzyskał amerykański psycholog Ray Birdwhistell. Jego badania dowodzą, że w

konwersacjach bezpośrednich 35% informacji pochodzi ze słów, 65% z ekspresji niewerbalnej.

Na tej podstawie została sformułowana ogólna zasada dotycząca skutecznego przekazu:

ZASADA 10/30/60

w 10% zależy od tego co mówimy

w 30% jest konsekwencją tego jak mówimy

(ton głosu, sposób artykułowania, precyzja

wypowiedzi)

w 60% zależy od mowy ciała, a więc

zachowań towarzyszących rozmowie i

sygnalizujących nasze nastawienie psychiczne

Dane te w pełni uzasadniają stwierdzenie, że mówimy dzięki organom mowy, ale rozmawiamy całym

naszym ciałem. Wśród znawców przedmiotu istnieje przekonanie, że kanał werbalny wykorzystywany

jest przede wszystkim do przekazywania informacji, a niewerbalny służy głównie do ustalania

stosunków międzyludzkich. Relacja między dwiema lub więcej osobami jest przez nie, zazwyczaj

spontanicznie negocjowana, ustanawiana oraz podtrzymywana głównie dzięki komunikatom

bezsłownym. Komunikaty te odgrywają bardzo istotną rolę w tworzeniu pierwszego wrażenia o

człowieku, gdyż 99% opinii o nim powstaje u innych w ciągu pierwszych dziewięćdziesięciu

sekund kontaktu.

PROPORCJE KOMUNIKATU WG

RAYA BIRDWHISTELL'A

65%

35%

EKSPRESJA NIEWERBALNA
EKSPRESJA WERBALNA

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

Badania wykazały również, że w procesie porozumiewania się sygnały niewerbalne wywierają na

rozmówców pięciokrotnie większy wpływ niż używane przez nich słowa. Natomiast w sytuacji

niezgodności obu rodzajów komunikatów, te o charakterze werbalnym uznawane są za nieprawdziwe.

Język ludzkiego ciała to najstarszy, najbardziej wiarygodny i uniwersalny język na świecie. Jest to

ważne dla biznesmenów i menedżerów. Jeśli chcą skutecznie negocjować, muszą się go nauczyć.

Jest to niezbędne dla doskonalenia umiejętności kontrolowania swoich zachowań niewerbalnych i

odczytywania ich znaczenia u innych ludzi. Język ciała prawie zawsze odsłania autentyczne intencje.

Podobnie jak każdy inny język składa się on z wyrazów, zwrotów i znaków interpunkcyjnych. Słowa

interpretujemy w kontekście, a więc gesty również powinny być odczytywane w powiązaniu z

konkretną sytuacją i innymi zachowaniami niewerbalnymi danego człowieka. Poza tym język ciała jest

zdeterminowany kulturowo, stąd też niektóre sygnały niewerbalne mogą wyrażać różne uczucia i

postawy w zależności od grupy, regionu, kraju, bądź kontynentu. Konieczna jest zatem ostrożność w

interpretacji komunikatów bezsłownych. Znaczenie komunikatów zależy od tego, kto, gdzie i jak je

przekazuje. Oto kilka zasad, których należy przestrzegać w trakcie interpretacji mowy ciała.

ZASADY INTERPRETACJI KOMUNIKATÓW NIEWERBALNYCH

ZASADA Nr 1

V KRYTERIÓW INTERPRETACJI

Istnieje pięć ogólnych kryteriów interpretacji komunikatów niewerbalnych. Są to: mimika,

pantomimika, proksemika, czynniki paralingwistyczne i czynniki społeczno - personalne. W

miarę możliwości należy uwzględniać jak najwięcej kryteriów przy każdorazowej ocenie zachowania

innych.

ZASADA Nr 2

NIEŚWIADOMOŚĆ INTERPRETACJI

Większość zachowań niewerbalnych każdy interpretuje nieświadomie. Wynika to między innymi z

faktu, że człowiek ma ograniczone możliwości świadomego spostrzegania. To czego nie uda się

spostrzec świadomie będzie zarejestrowane poniżej progu świadomości, ale wzbudzi określoną

reakcję emocjonalną.

ZASADA Nr 3

WPŁYW OBSERWACJI NA OBSERWATORA

Pomocą podczas świadomego interpretowania zachowań innych ludzi może być werbalizacja, tego co

zauważamy. Należy w myślach ubierać w słowa swoje spostrzeżenia. Pomoże nam to w

uświadomieniu sobie jakie zachowania drugiej osoby wpłynęły na naszą ocenę.

ZASADA Nr 4

KOLEKTYWIZM INTERPRETACJI

Interpretacji powinny podlegać zespoły gestów, a nie pojedyncze gesty. Pojedynczy gest w większości

wypadków nie ma jasnego znaczenia (z wyjątkiem emblematów). Zespoły gestów wyrażających tę

samą lub podobną postawę czy emocję są lepszą przesłanką do formułowania wniosków. Należy

ponadto zwracać uwagę na zgodność znaków (pozytywne - negatywne) następujących po sobie

zespołów gestów.

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

ZASADA Nr 5

KONGRUENCJA

Należy zwracać uwagę na spójność pomiędzy wypowiadanymi słowami a towarzyszącymi im gestami.

Jeżeli gesty będą przeczyć słowom ludzie skłonni są wierzyć raczej zachowaniom niewerbalnym.

ZASADA Nr 6

KONTEKST OSOBISTO – KULTUROWY

Nie istnieje uniwersalny słownik gestów. Oznacza to, że nie można jednoznacznie przypisać

określonym gestom jakiegoś znaczenia. Dlatego podczas oceny oprócz różnic kulturowych trzeba

uwzględnić także różnice indywidualne. Każdy z nas posiada swoje charakterystyczne sposoby

zachowania. Pojawiają się one niezależnie od sytuacji, w której się znajdujemy oraz nie niosą one ze

sobą informacji co aktualnie dzieje się z daną osobą. Nieznajomość indywidualnych nawyków w

zachowaniu może doprowadzić do mylnych interpretacji. Na przykład nieprzyjemny grymas twarzy

może być tikiem pozostałym po wylewie, a nie oznaką dezaprobaty czy niechęci.

ZASADA Nr 7

KONTEKST SYTUACYJNY

Należy pamiętać o wpływie sytuacji na zachowanie. Ktoś zakłada sobie ramiona na piersi ponieważ

jest mu zimno. Ktoś inny siedzi sztywno bo ma za ciasne ubranie. Pierwszy przypadek nie świadczy o

zamkniętej postawie, drugie zachowanie nie jest oznaką napięcia.

ZASADA Nr 8

SONDOWANIE

Podczas interpretowania zachowań niewerbalnych warto stosować pytania kontrolne. Polegają one na

konfrontowaniu uzyskanych odpowiedzi z zaobserwowanymi zachowaniami. Jeżeli np. podczas

prezentacji osoba odchyli się i założy ręce na piersi należy zapytać w tym momencie, co sądzi o

omawianej sprawie. Jeżeli wyrazi swoje wątpliwości będzie oznaczać to, że wcześniejsze zachowanie

rzeczywiście było wyrazem negatywnej postawy.

ZASADA Nr 9

WPŁYW OBSERWATORA

Należy zwracać uwagę na wpływ naszych zachowań niewerbalnych na zachowania innych ludzi. Ktoś

w naszym towarzystwie może przyjąć postawę zamkniętą nie dlatego, że obawia się lub nie lubi nas,

ale może dlatego, że to my sami wysyłamy negatywne komunikaty, które prowokują jego zachowania

w tej sytuacji. Zjawisko to nosi nazwę Efektu Rosenthala.

ZASADA Nr 10

AUTOREFLEKSJA

Rzeczą absolutnie podstawową podczas kształcenia umiejętności interpretacji zachowań

niewerbalnych jest świadomość własnych zachowań niewerbalnych oraz ich trafna interpretacja. I od

tego, tak naprawdę, należałoby zacząć.

Postawa ciała, zachowanie, gesty, ekspresja twarzy oddziałują na innych. Kiedy oba kody wyrażają

sprzeczne informacje, dochodzi do napięcia, nieporozumienia, niechęci itp. Dlatego tak ważne jest,

aby prawidłowo porozumiewać się na obu poziomach komunikacji interpersonalnej.

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

Style komunikacji niewerbalnej

tendencja afiliatywna – bliski dystans, dotyk, kontakt wzrokowy, uśmiech

tendencja nominatywna – wyprostowana postawa, uniesiona głowa, szybka mowa,

jednostronna komunikacja werbalna)

Istnieją co najmniej dwa źródła zróżnicowania wzorów przekazów niewerbalnych - normy kulturowe i

indywidualne doświadczenia człowieka. Można powiedzieć, że kobiety są lepszymi od mężczyzn

nadawcami i odbiorcami komunikatów niewerbalnych. Oceniane są więc jako bardziej zgodne

wewnętrznie, bezpośrednie i ekspresyjne w porozumiewaniu się. Kiedy porównywano trafność

interpretacji zachowań niewerbalnych obcych kobiet i mężczyzn, kobiety wykazywały znaczącą

przewagę zwłaszcza przy odczytywaniu negatywnych komunikatów płci przeciwnej. Różnica w

dokładności odczytywania komunikatów pozytywnych nie była taka duża. Ciekawe jest również to, że

małżonki trafniej interpretują sygnały przekazywane im przez obcych mężczyzn niż niewerbalne

komunikaty swoich mężów. Kobiety, jeżeli popełniają błędy, mają skłonność do pomyłek w kierunku

pozytywnym, mężczyźni - w negatywnym. Dokładność nadawania i trafność odbioru komunikatów

niewerbalnych ma wpływ na zadowolenie z małżeństwa.

Funkcje komunikacji niewerbalnej

W ujęciu Scherera i Wallbotta całość aktów komunikacyjnych służy czterem funkcjom, zróżnicowanym

z punktu widzenia roli pełnionej w przebiegu konwersacji.

FUNKCJA SEMANTYCZNA – należą tu zachowania, które mają samodzielne znaczenie

referencyjne lub powodują modyfikację znaczeń zawartych w kanale werbalnym. Są to takie

funkcje:

akcentowanie;

zaprzeczanie;

rozszerzanie znaczenia;

Powyższe podfunkcje mogą być realizowane zarówno przez gestykulację jak i przez sposób

wokalizacji tekstu słownego. Znaczenie globalne przekazu odbierane jest wtedy, gdy łączy się

wskazówki zawarte w obu kanałach, choć przewagę (znaczenia) może mieć kanał słowny lub kanał

niewerbalny.

FUNKCJA SYNTAKTYCZNA – dzieli się na dwa rodzaje:

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

organizacja sekwencji wypowiedzi i segmentacja procesu konwersacji – np.

akcentowanie ważniejszych słów, obniżanie siły emisji głosu pod koniec zdania,

odwracanie wzroku ku górze dla podkreślania niepewności.

synchronizacja zachowań rozmówców – są to zachowania celem których jest

uzyskanie największego komfortu, dopasowanie pozycji ciała i odległości między

rozmówcami do aktualnego poziomu psychologicznej intymności relacji.

FUNKCJA PRAGMATYCZNA – polega na użyciu komunikowania niewerbalnego do

oddziaływania na zachowanie partnera, podkreślanie przynależności do określonej podgrupy

– np. poprzez gesty powitania czy pożegnania specyficzne dla danego środowiska, wyrażanie

swej indywidualności poprzez strój, ekspresję swych stanów emocjonalnych. Realizacja

funkcji pragmatycznej jest uzależniona od wielu czynników społecznych i osobowych tj. wiek,

płeć, wykształcenie, cechy osobowości, tradycje rodzinne.

FUNKCJA REGULACJI KONWERSACJI – odnosi się do organizacji konwersacji – moment

włączenia się do rozmowy, długość mówienia itp.

Z kolei klasyfikacja wg M. Knapp’a bazuje na analizie relacji między zachowaniami niewerbalnymi i

werbalnymi w tworzeniu całościowego znaczenia danego przekazu. Według tego podziału wyróżnia

się:

komunikowanie postaw i emocji (uzgadnianie postaw interpersonalnych)

powtarzanie – równoczesne, powtórne przekazywanie przez kanał niewerbalny informacji

zawartych w wypowiedziach słownych (np. gest wskazujący ku wnętrzu mieszkania przy

wypowiedzi – zapraszam do środka);

zastąpienie (substytucja) – np. gdy utrudniony kontakt werbalny – zamiast słów

prezentowana jest sekwencja niejęzykowa, która oznacza to samo. Np. gest pozdrowienia

zamiast słów "Dzień dobry". Nie wszystkie wypowiedzi mogą być zastępowane przekazami

niejęzykowymi;

regulacja konwersacji – np. regulatory, czyli wszelkie powitania i pożegnania;

akcentowanie tekstu mówionego – gestykulacja rąk, głowy i ciała może podkreślać

znaczenie wypowiadanych słów poprzez odpowiednie obrazowanie (np. wyrażanie szacunku

łączone z pochyleniem się przed rozmówcą);

maskowanie – używanie aktów niewerbalnych dla ukrycia prawdziwych przekonań, uczuć czy

myśli (unikanie kontaktu wzrokowego, nieadekwatnie wysoka lub niska siła emisji głosu,

zasłanianie twarzy w celu obniżenia napięcia);

nadaje charakter relacjom interpersonalnym – poprzez takie znaki jak wyrazy twarzy, ton

głosu, spojrzenia czy choćby przyjmowane odległości. To tylko niektóre z gamy środków,

poprzez które wysyłamy i odbieramy informacje takie jak sympatia - antypatia,

zainteresowanie - brak zainteresowania, partnerstwo - dominacja - uległość. Można

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

powiedzieć, że na poziomie niewerbalnym mamy do czynienia przede wszystkim z

komunikacją emocjonalną;

wspomaganie komunikacji językowej.

PIĘĆ KRYTERIÓW INTERPRETACJI KOMUNIKACJI

NIEWERBALNEJ

MIMIKA, czyli wyraz twarzy

Czynniki mimiczne:

kontakt wzrokowy – oczy, brwi i czoło

usta

uszy i nos

PANTOMIMIKA, czyli gestykulacja

Elementy ekspresji pantomimicznej według Ekman’a i

Friesen’a:

emblematory – niewerbalne substytuty konkretnych

słów – funkcję tę mogą pełnić wszystkie gesty,

ekspresje mimiczne i inne akty niewerbalne, które są

łatwo przekładalne na słowa i łatwo odczytywane przez

konwencjonalne kody kulturowe – np. znak słuchawki,

znak ilustrujący, że czas minął, znak V prezentowany

przez rozstawienie palców uniesionej ku górze ręki;

afektatory

–

niewerbalne

zachowania,

które

odzwierciedlają intensywność odczuwanych emocji –

głównie mimika twarzy, zmiana intonacji głosu,

gestykulacja, zmiana pozycji ciała – np. skrzyżowanie

nóg czy rąk;

ilustratory – funkcję tę pełną niewerbalne zachowania,

które służą uplastycznieniu wypowiedzi, oferują jakiś

komentarz do wypowiadanego tekstu, są formą

wizualizacji zagadnień, o których się mówi – np.

opowiadając o małym dziecku gestykulujemy by

dokładniej, wierniej opisać jego małe paluszki, rączki;

regulatory – niewerbalne zachowania, które pomagają

synchronizować przebieg rozmowy, np. zmiana postawy

ułożenia

ciała,

skinienie

głową,

przywitania,

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

pożegnania;

adaptatory – zachowania niewerbalne, które służą

zaspokojeniu określonych potrzeb psychicznych lub

fizycznych – np. obgryzanie paznokci jako przejaw

zdenerwowania, kręcenie się na krześle jako przejaw

zniecierpliwienia. Jako ciekawostkę warto podać, że

kiedy ujawniamy informacje nt. wewnętrznych stanów,

np. opowiadamy o swoich przeżyciach, wówczas

najczęściej dotykamy lewej strony naszego ciała. Kiedy

natomiast

doświadczamy

obawy

związku

nawiązaniem kontaktu z nową osobą, najczęściej

dotykamy prawej części naszego ciała.

PROKSEMIKA, czyli relacje przestrzenne

Proksemika rozumiana jako nauka badająca wzajemny wpływu

relacji przestrzennych między osobami oraz między osobami a

otoczeniem (materialnym) na relacje psychologiczne, sposób

komunikacji, itp. Bada także odwrotny wpływ oraz różnice pomiędzy

tymi relacjami w różnych kulturach, dlatego też jest tak ważna w

interpretacji komunikatów niewerbalnych.

CZYNNIKI PARALINGWISTYCZNE

Czynniki paralingwistyczne:

ton głos

tempo mowy

intonacja

dźwięki nieartykułowane

CZYNNIKI SPOŁECZNO – PERSONALNE

Czynniki społeczne:

status społeczny

wykształcenie i zawód

Czynniki personalne:

wygląd zewnętrzny

zapach

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

MIMIKA, czyli wyraz twarzy

Mimika twarzy jest tym kanałem przekazu informacji, na który najwcześniej zwrócono uwagę i

poddano rozmaitym badaniom. Z drugiej strony, jest to ten rodzaj komunikacji niewerbalnej, który

budzi najmniej kontrowersji, gdyż jest najłatwiejszy do zaobserwowania, bowiem nasz wzrok

najczęściej skupia się właśnie na twarzy rozmówcy. Brytyjski zespół badaczy wyodrębnił i

sklasyfikował sto trzydzieści pięć różnych gestów głowy i ciała oraz wyrazów twarzy, przy czym aż

osiemdziesiąt z nich jest związanych z twarzą i głową. Nasza twarz jest, zatem dla innych ludzi

głównym źródłem informacji o emocjach, jakie przeżywamy. Kiedy chcemy odgadnąć czyje emocje

najczęściej przyglądamy się właśnie twarzy. Prawdopodobnie każdy uważa, że na podstawie czyjejś

mimiki doskonale potrafi określać jakie emocje przeżywa osoba, z która się kontaktuje. W większości

wypadków jest to prawdą, ale nie dostrzegamy przy tym, że na naszą ocenę wpływa także kontekst.

Kiedy ktoś płacze niekoniecznie musi być smutny, mogą to być przecież łzy radości. Bez

uwzględnienia kontekstu trudno odróżnić też mimiczny wyraz zdziwienia od strachu.

Wszyscy mamy wrodzoną wiedzę na temat znaczenia poszczególnych ekspresji i nie musimy się tego

uczyć. Badania dowiodły, że dzieci lepiej niż dorośli rozpoznają wyrazy twarzy, ale wraz z wiekiem

zdolność ta zanika. Dzieci w porównaniu z dorosłymi dokładniej potrafiły dekodować zdziwienie,

strach oraz nieznacznie lepiej niesmak i smutek.

Cała ekspresja naszej twarzy opiera się na mikroekspresjach, czyli krótkotrwałych wyrazach

mimicznych pojawiające się na niej. Czas ich trwania wynosi zazwyczaj mniej niż jedną sekundę.

Tak więc przez bardzo krótki okres czasu na twarzy może pojawić się układ wyrażający pewien stan

emocjonalny. Mikroekspresje to symptomy naszych rzeczywistych emocji. Taki przelotny wyraz twarzy

zazwyczaj nie jest świadomie rejestrowany przez odbiorców. Jednak na niższych poziomach

przetwarzania zostanie on zarejestrowany i wywoła określoną reakcję emocjonalną.

Dzięki stosowaniu tzw. technik kierowania mimiką, możemy osiągać następujące efekty:

intensyfikować emocje (np. spotkawszy osobę, do której nie żywimy żadnych ciepłych

uczuć, staramy się ukryć naszą obojętność i w czasie rozmowy poprzez odpowiedni

wyraz twarzy okazujemy zadowolenie ze spotkania.);

deintensyfikować emocje (np. wyrażając złość wobec szefa zachowujemy się

znacznie bardziej powściągliwie niż wobec osoby, która nie ma możliwości zastosować

wobec nas jakichkolwiek sankcji.);

neutralizować emocje (np. normy kulturowe nakazują by mężczyźni nie okazywali

emocji, ponieważ jest to przejaw zniewieściałości. Kiedy pięcioletni "mężczyzna" płacze,

ponieważ przewrócił się i zranił się w kolano, wówczas mówimy: jesteś mężczyzną,

bądź dzielny, to tylko małe zadrapanie i na pewno wcale nie boli. W ten sposób dziecko

uczy się ukrywać emocje.);

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

maskować emocje (np. słuchając opowieści sąsiadki o tym, co się jej przydarzyło kiedy

czekała na wizytę u lekarza staramy się ukryć znużenie. Zamiast tego okazujemy

zainteresowanie, współczucie etc.).

KONTAKT WZROKOWY

Oczy stanowią najważniejszy obszar wizualnej uwagi - w czasie rozmowy uwaga koncentruje się na

oczach przez ok. 43% czasu. Zasadnicza funkcja kontaktu wzrokowego jest przekazywanie

komunikatów relacyjnych. Co to oznacza? Ogólnie można powiedzieć, że patrzenie na inna osobę jest

wyrazem zainteresowania i jednocześnie przejawem pozytywnej lub negatywnej odpowiedzi na to

zainteresowanie. Oczy są zwierciadłem duszy. Na przykład podczas rozmowy kwalifikacyjnej

kandydat usiłuje nawiązać dobry kontakt wzrokowy z rozmówca by poprzez ten kanał wyrazić swoja

wiarygodność, kompetencję, zainteresowanie firma. Jeżeli rozmówca jest zainteresowany

kandydatem, będzie skłonny pozytywnie odpowiadać na jego próby nawiązania kontaktu wzrokowego.

Rodzaje percepcji wzrokowej:

widzenie fowealne – dołek środkowy (fovea) – kąt widzenia – 1 stopień – widzenie

ostre szczegółów w odległości do 30 cm od oka;

widzenie makulalne? – plamka żółta (macula) – kąt widzenia – po 3 stopnie w pionie i

kąt widzenia 12-15 stopni w poziomie;

widzenia peryferyjne – kąt od 30 do 90 stopni wokół centralnego punktu w oku, czyli

zakres od 30 do 180 stopni – nieostre widzenie przestrzeni wokół oka;

Inną ważną funkcją kontaktu wzrokowego jest redukowanie rozproszenia. W celu zwiększenia

koncentracji uwagi ograniczamy ilość odbieranych bodźców. Kanał wzrokowy jest jedną z dróg

dostarczania bodźców, a zatem koncentrując myśli na pewnym zdarzeniu, przypominając sobie jakieś

szczegóły, zastanawiając się nad odpowiedzią ograniczamy kontakt wzrokowy.

Ekspresja oczu wyraża się nie tylko poprzez spoglądanie, ale również:

zmianę wielkości źrenic (2-8 mm);

wskaźnik mrugania (zwykle co 3-10 sek.);

stopień otwarcia oczu (od szeroko otwartych do przymkniętych powiek);

wyraz oczu – tzw. maślane oczy, mordercze spojrzenie.

W komunikacji niewerbalnej za wysoce wiarygodne uznawane są reakcje źrenic oczu. Należą one do

nielicznych sygnałów mowy ciała praktycznie nie podających się świadomej kontroli. Rozszerzanie się

źrenic jest dowodem ogólnego pobudzenia psychicznego, a ich zwężanie- wyrazem złego,

negatywnego nastroju. Zaobserwowano, że podczas oglądania obiektów wyjątkowo atrakcyjnych

źrenice rozszerzają się. Zwężają się natomiast w czasie patrzenia na obiekty nieciekawe i niechciane.

To znakomite w swej rzetelności źródło informacji bywa niekiedy celowo ukrywane. Arystoteles

Onassis znany był z noszenia podczas zawierania kontraktów ciemnych okularów, zasłaniających

jego zachowania wzrokowe – podobnie postępował Jaser Arafat czy też gen. Wojciech Jaruzelski.

Umiejętność odczytywania reakcji oczu wyjaśnia również przyczyny sukcesów wybitnych

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

pokerzystów. Dobry gracz wie, że gdy jego partner otrzymuje świetną kartę, to mimowolnie

rozszerzają mu się źrenice, a gdy przystępuje do blefu, to tak samo niezależnie od niego- zwężają mu

się.

Bystry obserwator potrafi ponadto zorientować się w uczuciach rozmówcy oraz określić stosunek do

niego, na podstawie koloru jego tęczówki. Zaciemnia się ona przy uczuciach negatywnych, rozjaśnia –

przy pozytywnych. Wymowne komunikaty przesyła też otwarcie oczu. Przymknięte – to dowód

znudzenia, braku zainteresowania, a jeżeli towarzyszy temu odchylenie głowy do tyłu, to również

poczucia wyższości danej osoby.

Niektóre przydatne zasady dotyczące kontaktu wzrokowego, to:

najlepiej utrzymywać kontakt wzrokowy przez około 30 – 60% czasu rozmowy, jeśli

kontakt trwa poniżej 30% - ukrywanie czegoś, powyżej 60% - osoby są bardziej

zainteresowani sobą niż rozmową;

obserwuj

punkt

neutralny

–

czole,

nasady

nosa,

czas 3-4 sekundy;

obserwację ogranicz do twarzy;

unikaj wpatrywania się jak i rozbieganego wzroku;

nie wpatruj się w usta rozmówcy, gdyż tego typu spojrzenie ma podtekst seksualny;

nie zakładaj ciemnych okularów - stwarzają barierę z rozmówcą;

długie spojrzenie – oznacza wymuszenie uległości, zdobycie dominującej pozycji;

unikanie kontaktu wzrokowego – to oznaka dręczącego poczucia winy, antypatii, czy

obojętności lub że rozmówca zadaje krępujące pytania, dodatkowo spojrzenie w bok

może oznaczać lekceważenie rozmówcy;

W zależności od tego na jaką część twarzy spoglądamy można ustalić typ relacji pomiędzy

rozmówcami. Jednocześnie należy pamiętać, iż zazwyczaj nasz wzrok kreśli na twarzy rozmówcy

trójkąty, a od tego gdzie spoglądamy zależą odczucia naszego odbiorcy:

„trzecie oko” lub trójkąt nad brwiami – patrzenie w to miejsce stwarza atmosferę

powagi i skupienia na rozmówcy – tzw. spojrzenie biznesmena;

trójkąt pomiędzy oczami a ustami – to tzw. spojrzenie towarzyskie;

trójkąt pomiędzy oczami a okolicami poniżej podbródka – to tzw. spojrzenie intymne;

spoglądanie na boki – świadczyć może o braku zainteresowania rozmową lub o

wrogości;

jednakże gdy dołączy się do tego uśmiech lub lekko podniesione brwi jest to sygnał

zalotów;

natomiast spoglądanie na boki, zmarszczone brwi lub opuszczone kąciki ust – oznaczają

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

podejrzliwość, wrogość lub krytycyzm;

spoglądanie do góry, ponad rozmówcę (w niebo) – oznacza zazwyczaj myślenie o

przyszłości, planowanie, marzenie lub przypominanie sobie czegoś;

spoglądanie na wprost – świadczy o myśleniu o teraźniejszości:

spoglądanie w dół – może oznaczać myślenie o przeszłości, wspominanie;

spoglądanie poprzez rozmówcę - może oznaczać lekceważenie;

przymknięte oczy podczas rozmowy – oznaczają brak zainteresowania, znudzenie i

niekiedy lekceważenie rozmówcy (jeśli osoba odchyla dodatkowo głowę) – spojrzenie

typu „co to nie ja” lub „odczepcie się ode mnie”;

BRWI I CZOŁO

Poza oczami do najbardziej ekspresyjnych obszarów twarzy, które biorą bezpośredni udział w

kontakcie wzrokowym, należą okolice brwi i czoła. Czoło zazwyczaj współpracuje z brwiami i oczami;

dlatego stopień napięcia mięśni czoła odzwierciedla to co pokazują brwi potęgując siłę przekazu.

brwi podniesione do połowy – zdziwienie;

marszczenie brwi – oznacza niezrozumienie, powtórz;

całkowicie obniżone brwi – złość;

do połowy obniżone – zakłopotanie;

stan normalny – bez komentarza;

zaskoczenie – brwi uniesione i łukowato wygięte; skóra pod

brwiami napięta; powieki rozwarte (górna uniesiona dolna

ściągnięta); białko oczu widoczne ponad tęczówką często

także pod nią;

całkowicie podniesione brwi – wyrażają także

niedowierzanie;

strach, przerażenie – brwi uniesione i ściągnięte razem,

górna powieka uniesiona, odsłaniająca białko oka ponad

tęczówką, dolna powieka napięta i uniesiona;

odraza – ekspresja widoczna jest głównie w dolnych partiach

twarzy i w obrębie dolnych powiek; pod dolną powieką rysują

się bruzdy; dolna powieka podniesiona, lecz nie napięta; brwi

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

opuszczone, spychające górne powieki w dół;

gniew – brwi opuszczone i ściągnięte razem; między brwiami

powstają pionowe bruzdy; dolna powieka napięta, może być

także uniesiona; górna powieka napięta, może być także

zepchnięta w dół na skutek opuszczenia brwi; oczy o

twardym spojrzeniu, niekiedy lekko wyłupiaste;

radość – ekspresja manifestuje się głównie w dolnych

partiach twarzy i w obrębie dolnych powiek; pod dolną

powieką rysują się bruzdy; dolna powieka uniesiona, lecz nie

napięta; przy zewnętrznych kącikach oczu rysują się bruzdy

czyli kurze stopki;

smutek – wewnętrzne krańce brwi uniesione; fałdy skóry pod

brwiami formują kształt trójkąta ze szczytem nieco ponad

wewnętrznymi kącikami oczu; górna powieka uniesiona przy

wewnętrznym kąciku oka;

niewiara - spoglądanie w dół z odwrócona twarzą;

RÓŻNICE W ZACHOWANIU WZROKOWYM

KOBIETY

MĘŻCZYŹNI

kobiety intensywniej przyglądają się

swoim konwersacyjnym partnerom

podczas rozmowy, słuchania i pauz

niż mężczyźnie;

nawiązują

bardziej

intensywny

kontakt wzrokowy z rozmówcą

podczas słuchania niż mówienia;

w trakcie słuchania kobiety o

niższym

statusie

podtrzymują

kontakt wzrokowy przez znacząco

dłuższy czas niż to czynią kobiety o

wysokim statusie;

nawiązują

bardziej

intensywny

kontakt wzrokowy niż mężczyźni;

częściej niż mężczyźni przejawiają

unikowe zachowania wzrokowe;

mężczyźni

zwiększający

kontakt

wzrokowy

podczas

mówienia

postrzegani są jako bardziej aktywni;

źrenice mężczyzn rozszerzają się

bardziej na widok kobiet;

mężczyźni

skłonnościach

homoseksualnych reagują źrenicznie

silniej na zdjęcie mężczyzn niż

kobiet;

mężczyźni

skłonnościach

homoseksualnych silniej reagują na

zdjęcie kobiet o małych źrenicach;

chłopiec silniej reaguje na zdjęcie

matki i dziewczynki;

mężczyźni intensywniej angażują się

we wzajemną wymianę spojrzeń w

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

duże dystanse są bardziej wygodne

dla kobiet;

kontakt wzrokowy u wielu kobiet

staje się emocjonalnym wyrazem

próby nawiązywania i podtrzymania

towarzyskich relacji;

przywiązują

zwykle

większe

znacznie

stroju,

koloru,

aranżacji, przestrzeni, urządzenia

wnętrz itp.;

w toku interakcji między dwiema

kobietami

poziom

zachowań

wzrokowych jest większy;

częściej skupiają na sobie wzrok

innych;

źrenice

kobiet

rozszerzają

się

bardziej na widok mężczyzn i

dzieci;

miarę starzenia;

mężczyźni nie wydają się być

urażeni faktem, że inni ludzie nie

patrzą na nich;

ulegli mężczyźni częściej spoglądają

słuchacza,

który

dostarcza

niewielu

społecznych

bodźców

wzmacniających,

zaś

mężczyźni

dominujący

obliczu

niewielu

wzmocnień wykazują tendencję do

ograniczania ilości spojrzeń;

USTA

Ciekawostką może być fakt, iż wyżej wspomniany zespół naukowców brytyjskich zarejestrował

dziewięć rodzajów uśmiechów, z których najpopularniejsze to:

uśmiech zwykły – czyli nie odsłaniający zębów, obserwujemy go u

osób, które uśmiechają się same do siebie np. pod wpływem

wspominania mile spędzonego dniał

uśmiech górny – odsłonięte są tutaj górne siekacze, uśmiechowi

towarzyszy kontakt wzrokowy, często spotykamy się z nim podczas

witania przyjaciół;

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

uśmiech szeroki – najczęściej daje się do zaobserwowania

podczas zabawy, czasem połączony jest ze śmiechem, odsłonięte

są w nim górne i dolne siekacze, rzadko zdarza się, że występuje

razem z kontaktem wzrokowym; pojawia się w „sytuacjach

przyjemnego podniecenia”, usta są wtedy rozchylone, wargi mocno

odciągnięte ku tyłowi odsłaniają górne i dolne zęby;

uśmiech prostokątny – stosują go ludzie w sytuacjach

wymagających uprzejmości, wargi są silnie rozciągnięte, odsłaniając

górne i dolne zęby;

uśmiech „z przygryzaniem wargi” – przypomina uśmiech górny z

tym, że dolna warga znajduje się pomiędzy zębami, wskazuje na

podrzędność wobec osoby, do której jest skierowany;

uśmiech przez zęby – przypomina szczerzenie zębów u zwierząt i

tak też go można interpretować, zachowanie takie można

wskazywać na nieszczerość lub złośliwość;

Ponadto należy pamiętać o kardynalnych zasadach dotyczących ułożenia ust

usta

ułożone

podkówkę – oznaczają

smutek;

usta w tzw. trąbkę lub

dzióbek

–

może

oznaczać

myślenie,

zastanawianie

się

nad

czymś,

przypominanie

sobie czegoś;

kąciki ust i usta w pozycji

neutralnej

–

należy

interpretować w kontekście

pozostałych

elementów

przekazu;

kąciki lekko podniesione a wargi zaciśnięte – napięcie lub ból;

jeden kącik podniesiony a wargi razem – oznacza to lekceważenie, pogardę;

usta rozchylone – najczęściej pokazują zdziwienie lub zainteresowanie;

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

PANTOMIMIKA, czyli gestykulacja

Kiedy mówimy nieustannie poruszamy rękami, głową ale też całym ciałem. Ruchy te są

skoordynowane z mową i stanowią część całościowego procesu komunikowania się. Ręce, poza

twarzą, są chyba najbardziej ekspresyjną partią ciała człowieka. To właśnie nimi wykonujemy

mnóstwo ruchów: wymachujemy ramionami, kreślimy znaki, wykonujemy ruchy ostre i miękkie,

dotykamy, głaszczemy, podtrzymujemy, pieścimy, uderzamy, szczypiemy, drapiemy, przesuwamy itp.

Ręce to jeden z istotnych instrumentów aktywnej komunikacji międzyludzkiej. Wreszcie rękami można

wyrazić swoje uczucia i postawy. I tutaj nasuwa mi się pewne spostrzeżenie, a mianowicie w

wychowaniu zaczyna pojawiać się zubożenie ekspresji ruchowej, powściągliwość, rezygnacja ze

RÓŻNICE W EKSPRESJI MIMICZNEJ

KOBIETY

MĘŻCZYŹNI

znacznie częściej i spontanicznej

ujawniają swoje uczucia;

śmieją

się

dwukrotnie

dłużej

zarówno podczas słuchania jak i

mówienia;

są nieznacznie dokładniejsze i

bieglejsze w ocenianiu mimicznego

wyrażania,

szczególnie

dekodowaniu mimicznych wyrażeń

emocji;

lepiej przekazują emocje;

wykazują

większą

zdolność

zapamiętywania swoich własnych

wyrażeń mimicznych;

wykazują większą skłonność do

odwzajemniania

uśmiechu, jeśli

ktoś uśmiecha się do nich;

obdarzają większą sympatią innych,

którzy śmieją się i uśmiechają;

intensywniej

posługują

się

mimiczna ekspresją i są bardziej

wyraziste niż mężczyźni;

częściej internalizują emocje;

posiadają

mniejszą

zdolność

odtwarzania

swoich

wyrażeń

mimicznych;

śmieją się i uśmiechają rzadziej;

nie obdarzają większą sympatią

innych,

którzy

śmieją

się

uśmiechają;

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

spontanicznych odruchów, tłumienie mowy rąk. To z kolei uniemożliwia wyrażanie siebie, a tym

samym poznawania i odczuwania drugiego człowieka.

DOTYK

Co ciekawe, dopiero od niedawna zaczęto sobie uświadamiać znaczenie, jakie posiada skóra ludzka

w komunikacji interpersonalnej. Narząd ten jest bowiem takim organem zmysłu, który charakteryzuje

się ogromną liczbą receptorów dotykowych. Pierwszym zewnętrznym bodźcem jaki otrzymujemy w

życiu jest dotyk. Towarzyszy nam od narodzenia przez całe życie, ale tak naprawdę to jego źródła są

jeszcze głębsze, bo obejmują życie płodowe. Dziecko przebywające w łonie matki, pomimo tego że

nie widzi ani nie słyszy, odczuwa przyjemność związaną z kontaktem z ciepłymi wodami płodowymi i

delikatnym uściskiem ścian macicy na ciało. Brak kontaktu fizycznego w dzieciństwie może mieć

przykre reperkusje. Wyniki eksperymentu „Trzy matki” Harlow wykazują, że młode i pozbawione

kontaktu z dorosłymi osobnikami swojego gatunku pozostają społecznymi kalekami do końca życia.

Dzieci, które doświadczały zbyt małej ilości dotyku w niemowlęctwie zapadają na chorobę sierocą,

wykazują opóźnienia rozwoju emocjonalnego, poznawczego i społecznego.

Dotyk stanowi sygnał o bardzo dużej sile oddziaływania, a z powodu konotacji z seksem i agresją

dotyk stanowi sygnał o bardzo dużej sile oddziaływania. (Dlatego istnieją określone normy społeczne,

które regulują akceptowany obszar i liczbę dotyków w zależności od charakteru związku

interpersonalnego. Istnieje szereg sytuacji, w których kontakt cielesny jest akceptowany, np. w

sporcie, podczas tańca, podczas badania lekarskiego, w czasie składania życzeń. We wszystkich tych

sytuacjach obowiązują inne reguły, ale wspólnym mianownikiem jest brak związku pomiędzy dotykiem

i poczuciem intymności). Wymienione rodzaje dotyku stanowią bowiem przykłady dotyku

funkcjonalnego.

Przekazy dotykowe są szczególnie skuteczne w dostarczaniu pocieszenia osobom potrzebującym

psychicznego wsparcia. Poprzez dotyk najlepiej dokonuje się transmisja uczucia sympatii,

zrozumienia, współczucia. Bardzo ważna jest rola dotyku w relacjach rodzice-dzieci. Dotyk odgrywa

ogromnie ważną rolę w kształtowaniu bliskich relacji.

Przekaz zawarty w dotyku zależy jednak od rodzaju relacji. W bliskich związkach dotyk komunikuje

sympatię, życzliwość, wsparcie, etc, a w relacji np. z szefem jest wskaźnikiem władzy, dominacji i

statusu.

Najważniejsze funkcje komunikacyjne dotyku to:

wspieranie/ pocieszanie;

funkcja afiliacyjna;

funkcja władzy.

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

RÓŻNICE W ZACHOWANIU DOTYKOWYM

KOBIETY

MĘŻCZYŹNI

u kobiet dotyk tej samej płci jest

całkiem dopuszczalny, a niekiedy

wręcz pożądany;

parach

małżeńskich

czterdziestce

kobiety

częściej

dotykają mężczyzn niż na odwrót

(dotyk

ten

jednak

jest

tylko

przelotny, to chwytanie pod ramię

lub za rękę);

częściej

inicjują

zachowania

eskalujące intymność, jeżeli są one

odwzajemnione przez mężczyzn;

przekazują

odbierają

więcej

dotyków;

w większym stopniu objawiają

skłonność

poszukiwania

fizycznego kontaktu;

dotykają

częściej

innych

przypadku gdy w grę wchodzi

interakcja z dziećmi;

są częściej dotykane przez innych;

bardziej

doceniają

znaczenie

dotyku;

dokonują rozróżnienia pomiędzy

zachowaniem

dotykowym

sygnalizującym

ciepło,

zachowaniem

dotykowym

sugerującym seksualne zamiary;

kobiety spostrzegają dotyk głównie

jako

rodzaj

ekspresyjnego

zachowania,

które

demonstruje

ciepło i przywiązanie;

są niechętni wobec dotykania innych

mężczyzn (powodem mogą być

postawy homofobiczne oraz strach

przed etykietką homoseksualisty), z

wyjątkiem sztywno określonych i

społecznie

aprobowanych

norm

zachowań na przykład w sporcie;

młodzi mężczyźni częściej inicjują

zachowania dotykowe w stosunku

do młodych kobiet niż na odwrót;

chłopcy częściej dotykają dłonią i

obejmują ramieniem;

mężczyźni wykazują swobodę i

dowolność w dotykaniu kobiet;

są rzadziej dotykani przez innych;

nie doceniają dotyku w takim stopniu

jak kobiety;

nie rozróżniają rodzajów dotyków;

ogólnie

postrzegają

dotyk

jako

rodzaj instrumentalnego zachowania

prowadzącego

seksualnej

aktywności lub jako zachowanie,

które jest infantylne, wskazujące na

brak

samodzielności;

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

GESTY DŁONI, RĘKI I RAMIENIA

Rytuały – kody niewerbalne odgrywają ważną rolę w rytuałach. Dobrze wszystkim znanym rytuałem

społecznym jest witanie się i żegnanie. Podczas przywitania w kulturze polskiej mężczyźni podają

sobie ręce (jeśli odległość pomiędzy osobami na to pozwala), uśmiechają się do siebie oraz

nawiązują kontakt wzrokowy. Inne rodzaje rytuałów to promocje, immatrykulacje, honorowe

wręczanie nagród, itp.

uścisk końca palców – utrzymanie niekrępującej

odległości ale także brak pewności siebie;

uścisk sztywnej ręki – agresywna osobowość,

utrzymanie dystansu wobec partnera;

uścisk głęboki i dość mocny – szczerość i przyjazne

nastawienie;

lekki uścisk dłoni przy powitaniu tzw. „śnięta ryba” –

słabość charakteru lub chęć wycofania się;

uścisk

nadgarstka

tzw.

„rękawiczka” – jeśli dodamy

do tego potrząśnięcia i

wychylenie ciała do przodu

to mamy do czynienia z

uściskiem dłoni polityka;

uchwyt łokcia

uchwyt ramienia

ucisk barku

Używanie obu dłoni do

powitania

lub

pożegnania kogoś jest

próba

wzbudzenia

zaufania i wywarcia na

osobie

pozytywnego

wrażenia,

jest

związane

także

relacjami

emocjonalnymi

pomiędzy

osobami

używającymi tego typu

gestów. Z obserwacji

wynika, że im ręka

chwytająca

znajduje

się

wyżej

tym

serdeczniejsze

stosunki

panują

pomiędzy osobami (od

nadgarstka do barku).

brak uścisku dłoni – w niektórych kulturach nie podaje się dłoni w geście powitania czy to

pożegnania – jest to spowodowane kwestią higieny, gdyż dłonią wykonuje się różne

intymne nie zawsze higieniczne czynności dlatego też w zamian stosuje się inne gesty

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

jak np. machanie ręką lub ukłon ciała;

otwarta

dłoń

skierowana

dołowi

gest

dominacji,

próba

podkreślenia swego

autorytetu;

otwarta

dłoń

skierowana

górze

–

gest

uległości,

podporządkowania

się;

Otwarta, wnętrzem do góry zorientowana dłoń oznacza

niezdecydowanie i chęć podjęcia dialogu, ale może także

oznaczać nonszalancję, czyli lekceważenie innych. Kiedy obie

dłonie znajdują się obok siebie, a ich wnętrza skierowane są ku

górze wtedy mamy do czynienia z mniej lub bardziej artykułowaną

prośbą, czasem wręcz błaganiem (Arafat). Wtedy końce palców

wskazują adresata prośby. Czasem niebo, a czasem kogoś na

przeciw.

składanie dłoni w „wieżyczkę” – gest ten wyraża pewność lub zadowolenie z siebie; im

bardziej na przykład dyrektor czuje się ważny, tym wyżej trzyma dłonie podczas

wykonywania tego gestu; gest ten jest często używany w kontaktach między

przełożonym a podwładnym; gest ten posiada dwie wersję:

podniesiona wieżyczka – stosowana

zwykle, kiedy osoba używająca go

wyraża swoją opinię lub przedstawia

pomysły i to ona mówi;

obniżonej wieżyczki – jest zwykle

stosowany przez osobę słuchającą;

palec wskazujący podniesiony i

przyłożony do ust – chęć przerwania

mówiącemu;

dłoń zwinięta w trąbkę - świadczy o

patrzeniu na świat nieco z góry, bo

ma się intelektualna przewagę - wie

się lepiej od innych;

zacieranie rąk – jest sposobem

niewerbalnego

przekazywania

swoich

pozytywnych

oczekiwań;

natomiast

pocieranie

wilgotnych

zaciśnięta pieść z wyciągniętym

palcem

wskazującym

gest

agresywności, zmusza do uległości

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

dłoni

materiał

sygnalizuje

zdenerwowanie; kiedy osoba stojąca

na przystanku pociera ręce w

mroźną zimową pogodę to znaczy,

że jest jej zimno;

(dokładne omówienie na str. 28 i 29);

REGULATORY – np. POWITANIA I PORZEGNANIA

Scenka z Ojcem Świętym:

prymas

klęczkach

synowskim

posłuszeństwem

całuję rękę Papieża, który stara

się rękę cofnąć, a samemu

zniżyć do starszego przecież

wiekiem Wyszyńskiego. Widać

dwa plany. Jeden to hierarchia

stanowisk, a drugi świadczy o

wyjątkowej więzi emocjonalnej

łączącej tych dwóch Polaków.

Owa więź powoduje, że Papież

źle

się

czuje

roli

odbierającego hołd.

Scenka z parlamentarzystami ma

zdecydowanie

"seksistowski"

charakter.

Dominujący

Kalisz

bierze oburącz w posiadanie dłoń

posłanki, która z zachwytem ulega

partyjnemu

koledze.

Charakterystyczne, protekcjonalne

uchwycenie

drugą

dłonią

przedramienia kobiety, w istocie

uniemożliwia jej cofnięcie ręki, ale

ona wcale jej cofnąć nie chce.

Mamy tu z jednej strony gest

właściciela, zaś z drugiej zachwyt

zadowolonej z tej podległości

kobiety. Scena z dużym ładunkiem

erotyzmu.

W powyższej scence mamy do

czynienia

dwoma

mężczyznami

zachowującymi

dystans. Dlatego muszą się

mocno wychylić, aby uścisnąć

sobie dłonie. Nie pragną tak

naprawdę zbliżenia. Mają do

siebie wiele szacunku, wręcz

respektu,

wyraża

się

patrzeniem

sobie

oczy.

Przypominają

trochę

dwóch

wojowników

uważnie

obserwujących

się

przed

czekającą ich walką.

Misie i karpie. W okresie istnienia ZSRR Leonid Breżniew stworzył swoisty styl powitań przywódców.

Objęcia i soczyste całusy prosto w usta należały do kanonu powitań i pożegnań. Styl był na tyle

dominujący, że miał późniejszych kontynuatorów nawet po śmierci Breżniewa. W ocenie zwykłych ludzi

rytuał ten miał w sobie coś z rytuałów mafii. Udawana serdeczność, widoczny gołym okiem fałsz i

nieszczerość.

III

Edwarda Gierka w objęciach Leonida Breżniewa. Pierwszy sekretarz KC KPZR

nieomal omdlewa jak dziewica. Stwarza to zaskakujące wrażenie, że to Edward

Gierek jest dominującym samcem, a Leonid Breżniew nadstawia łaskawie usta do

całowania w pozie sugerującej, że sprawia mu to przyjemność. Zamyka oczy, aby

czerpać z tej sytuacji więcej przyjemności.

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

Wierny także w sferze rytuału, przywódca NRD Erich Honecker narzuca się z

czułościami Gustawowi Husakowi, genseka z Czechosłowacji, który nie bardzo pali

się do tej wymiany czułości.

III

Ostatni przywódca ZSRR Michaił Gorbaczow w najbardziej bodaj popularnym zdjęciu

tego rytuału wraz z Erichem Honeckerem, wówczas już kompletną marionetką. Za

kilka miesięcy przestało istnieć NRD, a ZSRR rozwiązał się jakiś czas później.

Interesujące na tym zdjęciu jest ułożenie ust "w dzióbki" oraz intensywne

obejmowanie się, co dodaje pocałunkowi pikanterii. Zdradza nam to, że całowanie się

komunistycznych przywódców wykraczało poza czystą formę. Tak jakby po latach

stosowania u obu mężczyzn wywoływało pozytywne emocje.

To szczególnie widać w wykonaniu Borysa Jelcyna wówczas już prezydenta Rosji i

Wiktora Czernomyrdina wtedy premiera. Ci dorośli w końcu mężczyźni demonstrują

dużą naturalność i spontaniczność. W ich pocałunku jest pijacka prymitywna

szczerość. Czuje się wręcz, że obaj panowie wypili razem niejedną butelkę podczas

wspólnych biesiad.

Także współcześni parlamentarzyści często używają powitań w starym stylu. Ponadto służy to także

podkreśleniu własnej przynależności do danego ugrupowania, co z kolei prowadzi do zwiększenia

polaryzacji relacji międzyludzkich. I tak jedni stają się wrogami, a inni prawie rodziną. Stwarza to okazję

do charakterystycznych dla danego "stada" przejawów pozytywnych uczyć. Nie dziwi, zatem kiedy

uczucia przejawiają się demonstracyjną wymianą zbliżeń fizycznych bez względu na płeć.

Powyżej poseł Sobótka i

posłanka

Błochowiak

wymieniający gesty sympatii.

Także rudowłosa posłanka

pragnie dołączyć do swojej

koleżanki

równie ekspresyjnie wpaść w

męski uścisk posła.

Z nieco innej okazji mamy do

czynienia z wymianę męskich

czułości, którą objawia poseł Wiatr

wobec

ministra

Cytryckiego.

Wygląda także na to, iż wzajemny

uścisk

ramion

obu

panów

spotęguje jeszcze soczysty całus

policzek,

wzmacnia

dodatkowo wewnątrzpartyjną więź.

Z kolei Józef Oleksy z Andrzejem

Celińskim

sarmacko

wpadają

sobie w ramiona, lecz nieco

teatralnie. Ich biodra przeczą

ramionom.

poza,

mimo

pozorów,

zdradza

brak

emocjonalnej głębi. Może dlatego,

że Andrzej Celiński nie ma

wieloletniego stażu w SLD.

Rytuał poddanego presji psychologicznej stada, jakim jest każde ugrupowanie polityczne, w swoim

podświadomym przekazie ma na celu integrację na nieomal zwierzęcym poziomie. Im bardziej tego

rodzaju kontakty fizyczne są "intymne" w sensie odległości, tym większą zażyłość emocjonalną należy

podejrzewać. A jednocześnie dostrzec należy drugi biegun, czyli równie ekspresyjną agresywność

wobec swoich przeciwników politycznych.

PRZEMAWIANIE

Niedyskretne dłonie. Przemawianie służy zwykle przekonywaniu. Natężenie emocjonalne związane

z chęcią przekonania słuchaczy przejawia się mimiką i gestykulacją. Są one tym intensywniejsze im

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

chęć przekonania jest większa. Należy tu uwzględniać oczywiście indywidualny temperament i

uwarunkowania kulturowe. Niezależnie jednak od tego wszystkiego istnieje pewna ogólna zasada.

Dłonie coś opowiadają: grożą, opisują, obiecują, zdradzają to co "w duszy gra".

Dłonie kreślące obłe kształty

(Tony Bleir) dopowiadają jak

duży jest problem, coś

rośnie lub maleje, może

trzeba to coś zebrać jak

urabiane

ciasto

lub

obracany

dłoniach

przedmiot, aby lepiej mu się

przyjrzeć.

Palec wskazujący wystawiony

do góry jak wykrzyknik (Fidel

Castro) podkreśla wagę słów

i mówcy. Podkreśla, że to co

powiedziane ma szczególną

wartość.

palcu

wskazującym niebo jest w

pewnym sensie odwoływanie

się

najwyższego

autorytetu

demonstracją

płynącej stamtąd łaski bycia

najważniejszym.

Innym razem mamy do czynienia ze

sprawą

otwartą

trudną

zdefiniowania. Wtedy dłoń wnętrzem

skierowana do góry (Dalaj Lama) ma

zachęcać

podjęcia

tematu.

Zaprasza do wzięcia udziału w

dyskusji, zajęcia stanowiska, tak jak

gest

zachęcający

siedzenia.

Inaczej

ujmując;

wraz

zaciskaniem dłoni i wystawianiem

wskazującego palca rośnie u mówcy

przekonanie o własnych racjach. Im

wyżej, tym poczucie to jest większe.

Kreślenie w powietrzu otwartymi dłońmi rozmaitych figur znamionuje bieżący wysiłek intelektualny.

Ręce pomagają znaleźć właściwe rozwiązanie. Jak u dziecka, które nie potrafi inaczej, bo brakuje mu

słów. Obrazują lub wspierają myślenie i poszukiwanie czegoś właściwszego, choć mogą także być

jedynie czystą nieomal barokową specyficzną dla mówcy ekspresją bez większego znaczenia. Co jest

typowe dla południowców.

Palec wskazujący. Ten gest typowy dla mężczyzn ma oczywistą falliczną formę. Świadczy też w

pewien sposób o typowo męskich instynktach. Przez psychologów wyprostowany palec wskazujący

ma metaforyczne działanie noża, a więc ma zranić, ostrzegać, wystraszyć. Ma w sobie coś z

wykrzyknika i ma podkreślać wagę tego co się mówi. Zawsze jednak reprezentuje potrzebę

eksponowania własnego ego. U każdej z prezentowanych postaci oznacza co innego.

III

Odmienną od pozostałych polityków postawę przyjmuje Bill Clinton. On

koncentruje uwagę innych na wskazywanej przez siebie osobie lub rzeczy.

Jest w tym geście siła przywódcy stada, który wskazuje innym co jest ważne.

Przypomina w tym wojownika idącego przodem.

Natomiast Andrzej Lepper tak nieśmiało wystawia palec wskazujący, bo mimo

groźniej miny, wewnątrz nie jest już tak pewny siebie, jak próbuje pokazać to

miną i głosem.

III

Pakistański generał Musharaf zacisnął dłoń w pięść, bo właśnie takiej

pewności nie ma i dlatego zdecyduje się na użycie siły w razie oporu. Gest

pięści może więc także świadczyć o braku wewnętrznej siły.

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

Osama Bin Laden uniósł palec, by podkreślić nieodwołalność wygłaszanych

kwestii. Pokazuje, że się nie myli, bo jest z nim siła wyższa - logika, Bóg, racja.

Donald Ramsfeld kłuje nas lub kogoś w oczy dając do zrozumienia, że nie

akceptuje odmiennego zdania , a to co mówi ma charakter polecenia" "zrób to

i nie dyskutuj".

Nad wszystkimi dominuje duch tow. Wiesława, który niczym Mojżesz łączy się z opatrznością za

pomocą ręki wyciągniętej ku niebu. Przybierając dumną formę gotyckiej katedry wypełniony jest,

niczym ona, przeświadczeniem o misji dziejowej jaką przypadło mu pełnić. Wystrzegajmy się ludzi,

którzy wyciągając wskazujący palec ku górze próbują zdobyć tam poparcie dla tego co mówią i robią.

Tym gestem bezwiednie ostrzegają nas przed sobą, bo zdradzają, że są ważniejsi od nas.

Stara szkoła. Przemawianie to widowisko. Kiedyś, w czasach kiedy nie było ekspertów od image,

politycy musieli bardziej ufać instynktowi, bardziej korzystać z gestykulacji. Prezydent Francji generał

de Gaulle był ostatnim bodaj wielkim europejskim politykiem mającym wizję wykraczającą poza

wyłącznie własny sukces. Ponieważ miał słaby wzrok, a nie chciał się pokazywać publicznie w

okularach, uczył się swoich przemówień na pamięć i nigdy ich nie czytał. Dzięki temu mógł

gestykulować.

W serii ujęć zobrazowane są rosnące emocje przemawiającego. Początkowo spokojny, nieco

wyniosły, o czym świadczy uniesiona broda i odchylona do tyłu postawa, stopniowo angażuje się w to

co mówi. Otwierają się zamknięte dłonie i odwracają wnętrzem do góry. To emocja powoduje, że ręce

unoszą się, tak jakby wysokość ich uniesienia świadczyć miała o wadze poruszanych kwestii.

GESTY DŁONI, REKI I RAMION W RÓŻNYCH KOMBINACJACH

Oto kilkanaście najczęstszych gestów z użyciem dłoni, przedramion i ramion:

ręce splecione lub skrzyżowane na piersi – wycofanie,

wrogość i chęć obrony; pozycja ta występuje w kilku

odmianach w zależności od tego w jakiej pozycji

znajdują się dłonie:

ręce skrzyżowane na piersi z zaciśniętymi pięściami –

ukrywanie czegoś, chęć opanowania emocji a nawet

agresji;

ręce skrzyżowane na piersi z dłońmi schowanymi pod

pachami i kciukami skierowanymi ku górze – postawa

wywyższania się z jednoczesnym zamknięciem się;

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

ręce skrzyżowane na piersi z

dłońmi chwytającymi ramiona

– postawa stanowcza;

dłoń drapiąca drugą dłoń

na wysokości żołądka –

postawa

świadczy

zamaskowanej

nerwowości;

dłoń trzymająca łokieć na

wysokości żołądka – gest

częściowej

bariery

ramienia;

Często zdarza się też że osoby używają przedmiotów typu torebka, bukiet kwiatów, kieliszek z winem

itp., aby stworzyć barierę – jest to postawa która najczęściej ma na celu zamaskowanie nerwowości.

dłonie skrzyżowane na wysokości podbrzusza – jest to odmiana powyższych gestów

obronnych – głównie stosowana przez mężczyzn;

splecione dłonie – na pierwszy rzut oka wydaje się być gestem wyrażającym pewność

siebie, gdyż osoba wykonująca go często jest uśmiechnięta i wydaje się być szczęśliwa;

jest to w rzeczywistości gest sygnalizujący sfrustrowanie, wrogą postawę; sygnalizuje on,

że dana osoba próbuje zapanować nad swoją negatywną postawą; pojawia się ten gest w

trzech podstawowych wariantach:

splecione dłonie w

pozycji

podniesionej

splecione dłonie w

pozycji środkowej

splecione dłonie w

pozycji obniżonej

Istnieje pewna korelacja między wysokością na jakiej ręce są trzymane, a nasileniem negatywnego

nastroju; im wyżej splecione są ręce, tym trudniej będzie nawiązać kontakt;

rozczapierzone palce, lekko zgięte

ku osobie która, wykonuje ten gest

– chęć dominowania nad innymi;

trzymanie palca jednej ręki druga dłonią

– sygnał, iż rozmówca nie bardzo wie co

powiedzieć – szukanie oparcia;

pocieranie

się

łagodnie opuszkami

palców – świadczy o

kłopotliwej, krępującej

sytuacji,

niechęci

angażowania się w

jakąś sprawę;

przecieranie

lub

pocieranie brwi, oka

lub

oczu

palcem

wskazującym

–

wątpliwości,

niedowierzanie,

kłamanie;

pocieranie lub lekkie

dotykanie koniuszka

nosa

odmowa,

wątpliwości,

kłamstwo, ale także

zamyślenie

lub

szukanie wyjścia z

trudnej sytuacji;

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

szczypanie,

pociąganie ucha –

niezdecydowanie;

głowa oparta na

ręce,

oczy

spuszczone

–

nuda;

otwarta

dłoń

policzku

–

zastanawianie

się,

rozmyślanie;

szczypanie nasady nosa, oczy

zamknięte – negatywna ocena;

obgryzanie paznokci – brak poczucia

bezpieczeństwa; zdenerwowanie;

poprawianie, układanie włosów - brak

pewności

siebie,

brak

poczucia

bezpieczeństwa

ale

także

gest

zalotów;

głaskanie,

stukanie

palcami

lub

całą

dłonią

podpierająca podbródek – gest ten chyba na całym

świecie towarzyszy podejmowaniu decyzji; spójny z

tym gestem wyraz twarzy to lekkie przymrużenie oczu,

lekko przechylona głowa i spoglądanie do góry;

dłonie

kieszeniach

przodu

–

akcentowanie

swojej pozycji;

gdy ręce tkwią głęboko wtedy

występuje

postawa

nieprzenikniona – ukrywanie

emocji, odczuć, myśli;

kciuki wystające z kieszeni

– niezależnie czy ma to

miejsce z przodu czy z tyłu

ciała

(ukrycie

–

dominującej

postawy)

kciuki są używane w celu

okazania

dominacji,

wyższości

lub

nawet

agresji;

osoby

wystawiające kciuki często

kołyszą się na stopach, aby

wydać się wyższe;

dłonie

tylnich

kieszeniach

–

osoba

pragnąc dominować, ale

skrzętnie ukrywająca to;

chwytanie dłoni, nadgarstków, łokci i ramion z tyłu – ogólnie jest to gest wyższości i

pewności siebie; pozwala na odsłonięcie w sposób nieświadomy i zdradzający brak lęku,

nie zabezpieczonych przed ciosami wrażliwych części ciała; jednakże należy pamiętać, że

im wyżej chwytamy ramie tym chęć zapanowania nad emocjami oraz stopień frustracji lub

oburzenia większy; gest ten występuje w kilku odmianach:

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

chwytanie

dłoni

–

pewność

siebie

chwytanie

nadgarstka

chwytanie

łokcia

chwytanie

ramienia –

brak

pewności

siebie

drapanie się palcem wskazującym za

uchem

–

oznacza

wątpliwość

niepewność jako te cechy dominujące w

życiu uczuciowym; co ciekawe prawie

zawsze drapiemy się pięć razy;

drapanie szyi – to oznaka wątpienia

albo niepewności;

pociąganie kołnierzyka – gest najczęściej oznaczający kłamanie, ale także frustracje lub

gniew;

ocena wyrażająca zainteresowanie – pięść przyłożona

do policzka z palcem wskazującym skierowanym do

góry, najczęściej przyłożonym w okolicach skroni;

ocena krytyczna – mamy do czynienia kiedy palec

wskazujący jest skierowany pionowo, wzdłuż policzka a

kciuk podpiera brodę, postawa ta występuje zazwyczaj z

lekkim przechyleniem głowy;

bębnienie palcami na przykład o blat stołu – jest błędnie interpretowane jako nudzenie się,

a w rzeczywistości oznacza niecierpliwość.

delikatne podparcie brody na odwróconej dłoni – typowe

dla kobiet, znamionuje kokieterię wypływającą z

przekonania o własnej urodzie;

pięść "wciśnięta" w policzek – może zdradzać jakiś

poważny wewnętrzny stres;

pięść "przyłożona" do brody – znamionuje ukrytą

brutalność i popędliwość;

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

Także w Polsce mamy coraz częściej do czynienia z

bogata ekspresją pantomimiczną, czego dobrym

przykładem są Polscy politycy, którzy coraz chętniej

gestykulują. Porzucili dawną sztywność i pomagają

sobie coraz bardziej gestykulacją. Ryszard Kalisz

podobnie jak Tony Blair próbuje objąć dłońmi

problem i ukazać namacalnie jego krągłość. To może

być zresztą pewna charakterystyczna cecha w

gestykulacji

Ryszarda

Kalisza.

Leszek

Miller

wykonuje proszący, w czym przypomina nieco

Arafata. Gest ten, tak czy inaczej, zdradza

bezradność i oczekiwanie pomocy, choćby w

zrozumieniu argumentacji.

Co zasłaniamy rękoma – Wedle psychologów nasz instynkt zmusza nas do obrony stref wrażliwych i

ważnych. Chronimy szyję, głowę, brzuch. Dlatego zagrożeni, nie mając niczego innego do obrony

przyjmujemy pozy obronne i zasłaniamy się rękoma.

III

W tej pozie Jolanta Kwaśniewska pomimo uśmiech nie stwarza wizerunku. Czy

akceptowalibyśmy wizerunek Jolanty Kwaśniewskiej jako osoby otwartej, dynamicznej i

nie bojącej się o swoje ciało, ale spontanicznej i szczerej?

Poczucie bezpieczeństwa wynika po części z pewności siebie. Dlatego Anna

Kurnikowa nieomal jak chłopak rozgniewany na kogoś demonstruje swoje

niezadowolenie, bez obawy o swoje piersi i brzuch. O jej złości świadczą dłonie

zaciśnięte w pięści i pochylona do przodu głowa (dokładnie czoło, przy cofniętej

brodzie). Jej siła tkwi wewnątrz. Jest pewna siebie i nie udaje niczego świadomie.

Ustawienie ramion, poszerzające sylwetkę, to poza samca pragnącego zrobić

wrażenie, że jest większy. Ta postawa ma wystraszyć przeciwnika.

III

W przypadku kobiety ubranej na czarno dwa detale zmieniają wrażenie. Po pierwsze

dłonie. Po drugie pozycja głowy na szyi. Niewielkie zmiany, a postawa przyjęta przez tą

kobietę nie ma wrogości, a jedynie odwagę. To prowokowanie do kontaktu.

Demonstracja otwartości bez obaw.

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

Jolanta Kwaśniewska stojącą z prawej strony opiera się o ramę drzwi nie dlatego by

uzyskać równowagę, ale aby się oprzeć w sensie psychicznym. Tą podporą są "jej"

drzwi. Niezbyt cierpliwy fotograf uchwycił ją w pozie mającej prezentować modela jako

osobę subtelną i inteligentną. Kreowany tu wizerunek dosyć dobrze pasuje do tego z

jakim mamy do czynienia w innych mediach.

Magiczny taniec – Kolejna partią ciała, która pracujemy bardzo aktywnie w trakcie komunikowania się

są nogi i stopy. Czy to w pozycji siedzącej czy też stojącej nasza dolna część ciała zazwyczaj

potwierdza sygnały wysyłane przez ręce i twarz, jednakże czasami dochodzi do tego, że tylko i

wyłącznie po stopach można poznać niektóre emocje ukrywane przez rozmówcę, gdyż górna część

ciała nadaje odwrotne komunikaty.

standardowe

skrzyżowanie nóg –

zazwyczaj postawa

pomocową,

może

oznaczać rezerwę

lub zdystansowanie

się;

klasyczna pozycja

czwórki – inaczej

postawa

„kontra”

lub też postawa

argumentująca lub

współzawodnicząc

amerykańska

pozycja czwórki – z

rękami na kolanie

lub

luźno

opuszczonymi

–

postawa

współzawodnicząco

– argumentująca –

przyjmowana

najczęściej

sytuacji słuchania i

wypowiadania

się

na forum;

pozycja czwórki z

rękami za głową –

oznacza

osobę

pewną

siebie,

oceniającą

ale

także,

która

próbuje

podbudować swój

autorytet

lup

pozycje w grupie;

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

ręce na kostkach w pozycji

czwórki

–

świadczą

najczęściej

nieustępliwości,

wręcz

upartości rozmówcy;

kobieca

postawa

skrzyżowanych

stóp

–

postawa

samokontroli

najczęściej wyzbywanie się

negatywnych emocji, z tym,

że

kobiety

zazwyczaj

krzyżują ręce na piersi;

pozycja zamkniętej stopy –

może

występować

pozycji

siedzącej

lub

stojącej

–

najczęściej

stosowana przez kobiety –

świadczy o wycofaniu się

lub

też

zamyśleniu

rozmówcy;

męska pozycja skrzyżowanych stóp – jak wyżej jest to postawa samokontroli z tym, że

mężczyźni zazwyczaj opierają ręce na oparciach niż je krzyżują;

Ułożenie stóp zostało dokładniej opisane u kobiet – a z badań wynika, iż pewne ułożenia stóp czy nóg

świadczą najczęściej o pewnych cechach charakteru lub stanach emocjonalnych.

stopy ułożone do środka –

może

oznaczać

punktualność i sumienność;

stopy

rozchylone

–

świadczy o dynamizmie,

zdecydowaniu i szczerości,

ale braku drobiazgowości;

stopy

blisko

siebie

–

świadczą o dokładności,

sumienności i solidności;

pozycja skryta –

nogi skrzyżowane a

jedna stopa ukryta

za drugą – wyraża

nieufność

nieśmiałość

–

stosowana

wyłącznie

przez

kobiety;

postawa otwartości

przy

skrzyżowanych

nogach

–

ręce

otwarte

oraz

uśmiech świadczą

pozytywnym

nastawieniu;

nogi skrzyżowane

w pozycji stojącej –

(zdjęcie po lewej)

zazwyczaj

występuje

połączeniu

rękami założonymi

piersi

–

świadczy o braku

pewności siebie i

unikaniu

bezpośredniej

stopy skrzyżowane

cofnięte

–

oznacza

zrównoważenie

konsekwencję,

łatwość

współżycia;

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

konfrontacji – tzw.

pozycja

podwójnego

wycofania się –

należy uwzględnić

warunki pogodowe,

gdyż

poza

tym

może być wynikiem

zimna;

stopa na stopie – oznacza niezależność, optymizm i otwartość;

pozycja „gotowy do startu” – bywa zazwyczaj stosowany w połączeniu z innymi gestami –

oznacza gotowość do podjęcia decyzji;

PROKSEMIKA, CZYLI RELACJE PRZESTRZENNE

Proksemika to szczególny wytwór kultury człowieka, który dotyczy przestrzeni społecznej i

indywidualnej oraz postrzegania i planowania jej przez człowieka. W tym wypadku najważniejsza

sprawą staje się wzajemna relacja przestrzenna jaka zachodzi pomiędzy jednostką lub grupą

społeczną a przestrzenia otaczająca tą jednostkę lub grupę.

Kulturę tą można podzielić w następujący sposób:

infrakultura – jest to zestaw szerokiej gamy zachowań na niższych płaszczyznach struktury

– ma charakter behawioralny i głęboko zakorzeniony w zwierzęcej przeszłości człowieka;

prekultura – ma charakter fizjologiczny i do dziś przejawia się w zachowaniu człowieka;

mikrokultura – to płaszczyzna, na której dokonywane są obserwacje proksemiczne.

Zatem proksemika jest przejawem mikrokultury, który ponadto posiada trzy aspekty:

aspekt trwały – najwyraźniejszym przejawem w tym wypadku jest

architektura, która próbuje okiełznać świat interakcji międzyludzkich

za pomocą zagospodarowania przestrzeni w zaplanowany oraz

ustrukturyzowany sposób;

aspekt na pół trwały - odnosi się głownie do przestrzeni półtrwałych

otaczających człowieka, czyli najczęściej zagospodarowania wnętrz

mieszkalnych lub biurowych a przede wszystkim ustawienia mebli –

badania Osmond’a i Sommer’a dowiodły, iż zachodzi związek

pomiędzy umeblowaniem pomieszczenia (w tym przypadku sal

szpitalnych) a chęcią rozmowy pomiędzy pacjentami; i tak np.

konwersacje prowadzone poprzez róg stołu były dwa razy dłuższe od

rozmów prowadzonych bokiem do siebie oraz zdarzały się trzy raz

częściej niż konwersacje prowadzone poprzez stół; Na tej podstawie

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

można powiedzieć o kilku pozycjach w jakich można siedzieć

podczas rozmowy (najczęściej w biurze), a mianowicie:

pozycja

narożna

–

rozmowa

zazwyczaj

serdeczna,

nieograniczony kontakt wzrokowy o raz możliwość obserwacji

gestów;

pozycja współpracująca – rozmówcy siedzą obok siebie -

występuje zazwyczaj podczas rozmowy, gdy osoby podobnie

myślą lub pracują nad ty samym problemem – pozycja dogodna

do przekonywania lub perswadowania;

pozycja

współzawodnicząco

–

defensywna

–

pozycja

charakterystyczna dla urzędów – poprzez biurko wytwarza się

bariera, która może być także wzmocniona dodatkowymi

sprzętami na biurku – podkreśla to terytorium obu rozmówców –

niezbyt dogodna do negocjacji;

pozycja niezależna – osoby siedzą po przekątnej i zazwyczaj nie

są zainteresowani rozmową – dystans ten spotykamy najczęściej

w bibliotece itp. miejscach;

aspekt nieformalny – obejmuje dystanse przestrzenne, jakie

jednostki utrzymują między sobą – jednakże nie jest to przestrzeń

nieustrukturyzowana, wręcz przeciwnie można tu mówić o wyraźnych

granicach, które dzielą przestrzeń wokół człowieka na 4 strefy z tzw.

faza bliższą i dalszą w każdej.

W dzisiejszych czasach zarówno dystans ucieczki jaki dystans krytyczny, o których pisał Hediger

zostały wyeliminowane z większości reakcji ludzkich.

O dystansie krytycznym i ucieczki możemy mówić, w wypadku kiedy spotykają się przedstawiciele

różnych gatunków. Dlatego też wyżej wymienione dystanse są związane bezpośrednio z naszymi

korzeniami – mają one związek z takimi czynnościami człowieka jak polowanie, oznaczanie

terytorium, uległość lub dominacja w grupie itp. – w dzisiejszych czasach zostały one zatracone z

racji ewolucji i braku potrzeby ich stosowania. Jednakże w niektórych sytuacjach można nadal

odwoływać się do strefy krytycznej lub strefy ucieczki, także w relacjach między ludzkich.

Na tej podstawie a także z badań E. T. Hall’a wynika, że można mówić o dystansie interakcji, który

dzieli się na poniższe strefy:

DYSTANS INTERAKCJI:

DYSTANS INTYMNY (0-45cm) – jest to najbardziej intymna i

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

najsilniej strzeżona strefa. Każdy człowiek uważa ją za swoją

własność i dopuszcza do niej tylko osoby uczuciowo z nim związane:

Faza bliższa (0-14cm) – najintymniejszy dystans interakcji –

receptory przestrzeni w dużym stopniu zredukowane – widziane

przedmioty wydaj się większe – dominuje dotyk i węch - substrefę

rozciągającą się do 15 cm od ciała danego człowieka może być

naruszona tylko podczas kontaktu fizycznego. Jest to strefa ściśle

intymna;

Faza dalsza (15-45cm) – nadal wydaje się nam, że widziane

obiekty są większe, ostre widzenie szczegółów – nadal dominuje

dotyk i węch;

DYSTANS OSOBNICZY ( 46-122 cm) – termin ten został

wprowadzony przez Heidingera – odnosi się do otoczki, w obrębie

której możliwy jest kontakt fizyczny, lecz także doznania węchowe

dadzą się jeszcze wychwycić:

Faza bliższa (45-75cm) – pozwala na widzenie trójwymiarowe z

duża ostrością – doznania dotykowe i węchowe są już znacznie

ograniczone;

Faza dalsza (75-122cm) – być od kogoś na wyciagnięcie ręki –

granica fizycznej dominacji i kontaktu;

DYSTANS SPOŁECZNY (1,22-3,6 m) – wrażenia dotykowe i

węchowe całkowicie lub częściowo ograniczone – doznania i

zachowania przestrzenne odgrywają dominującą rolę – można go

jedynie zaobserwować pomię:

Faza bliższa (122cm-2,1m) – taką odległość utrzymujemy

podczas kontaktów społecznych (np. w biurze) i towarzyskich (np.

przyjęcia u znajomych);

Faza dalsza (2,1-3,6m) – tą odległość zachowujemy w stosunku

do nieznajomych nam osób czy to w pracy czy to w kinie – jest to

bezpieczna strefa np. dla interesantów w biurze, którzy zazwyczaj

są najczęściej sadzani w odległości od 2,4-2,7m od urzędnika –

dystans ten jest już w pełni formalny;

DYSTANS PUBLICZNY (POW. 3,6 m.):

Faza bliższa (3,6-7,5m) – strefa bezpieczeństwa związana z

dystansem ucieczki, w której to można zrobić unik lub przyjąć

postawę obronną – nie dostrzegamy już drobnych szczegółów jak

faktura, a przy odległości 4,8m obiekt np. ciało zaczyna tracić

dwuwymiarowość i staje się płaskie;

Faza dalsza (powyżej 7,5m) – jest to bezpieczna strefa, która

otacza się np. znane osoby w miejscach publicznych, w

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

kontaktach z tłumem – jest to nadal bezpośredni a zarazem na

tyle bezpieczny dystans ucieczki i wycofania się w razie

zagrożenia.

Typ relacji interpersonalnej

Dystans fizyczny

POZIOM ZNAJOMOŚCI

rozmowa osób nieznajomych

70 cm

rozmowa osób znających się

60 cm

rozmowa przyjaciół

49 cm

WIEK

rozmowa osób równych wiekiem

61 cm

rozmowa starszego z młodszym

67 cm

PŁEĆ

kobieta zwracająca się do znajomej

57 cm

kobieta w rozmowie z bliską przyjaciółką

45 cm

mężczyzna w rozmowie z kolegą

60 cm

mężczyzna w rozmowie z przyjacielem

57 cm

mężczyzna w rozmowie z kobietą

55 cm

Tabela. Wielkość dystansu fizycznego w trakcie konwersacji w różnego rodzaju

układach interpersonalnych.

ZACHOWANIA CIEPŁE

ZACHOWANIA ZIMNE

Otwarte spoglądanie w oczy

Rzucanie zimnych spojrzeń

Dotykanie rąk rozmówcy

Unikanie dotyku

Częste uśmiechy

Surowa powaga

Potwierdzające ruchy głowy

Zaprzeczające ruchy głowy

Zadowolenie, spokój mimiczny Wydymanie warg

Szeroki, otwarty uśmiech

Zaciśnięte wargi

Otwarta pozycja ciała

Zamknięta, blokowana pozycja

Żywa gestykulacja

Ręce założone, nieruchome

Tabela. Charakterystyka osób uważanych za

ciepłe

i zimne pod względem ich

aktywności niewerbalnej.

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

POZYCJA CIAŁA

Sposób siedzenia czy stania ujawnia informacje na temat naszego

samopoczucia. Jednym z komunikatów emitowanych przez postawę ciała

jest stan napięcia psychicznego. Świadczą o nim znaki statyczne (stopy

ściśle przylegające do siebie, ręce przyciśnięte do ciała, zaciśnięte

dłonie) oraz kinetyczne (ciągłe poruszanie stopami, rękami, kręcenie

głową). Za pomocą postawy ciała komunikujemy również nasze

nastawienie wobec rozmówcy. Bezpośrednie ustawienie ciała ułatwiające

kontakt wzrokowy, wychylenie ciała do przodu, dotykanie jest wyrazem

pozytywnego nastawienia do rozmówcy. Wyrazem sympatii dla

rozmówcy jest podobna/ lustrzana pozycja ciała.

Na rozwój ruchów ciała i indywidualnych gestów ogromny wpływ mają

wykształcenie, przynależność społeczna, tło geograficzne i zwyczaje.

Sposób poruszania się i ułożenia ciała w każdej sytuacji może stanowić

jeden ze sprzyjających czynników skutecznej perswazji. Key ułożył listę,

na której znalazły się różne pozycje ciała typu: kucać, przykucać, leżeć

rozwalonym, usadawiać się, opadać na fotel, powłóczyć nogami,

odpoczywać i opierać się na czymś, wisieć na czyimś ramieniu, rozwalać

się i przybierać nonszalancką pozę, wyciągać się, spoczywać w pozycji

półleżącej, pochylać się, garbić się, stawać na baczność. Każde z

wymienionych rodzajów ułożenia ciała można zakwalifikować do jednej z

trzech kategorii, a mianowicie:

do pozycji stojącej;

do pozycji zgiętej (na przykład siedzenie, klęczenie, kucanie);

do pozycji leżącej.

Ponadto, każdą postawę można ulokować w pewnym ciągu pomiędzy

różnymi gestami i innymi, wymienionymi głównymi kategoriami postaw.

Hawes badając postawy w wielu różnych kulturach obliczył, że istnieje

około 1000 różnych pozycji ciała człowieka.

RÓŻNICE W POSTAWACH I SPOSOBIE PORUSZANIA SIĘ

KOBIETY

MĘŻCZYŹNI

przyjmują

bardziej

uległe

podporządkowane

postawy,

czyli

pochylenie głowy, przylegające do

siebie ramiona i nogi;

prezentują znacznie więcej gestów i

przejawiają więcej ruchów ciała;

ruchy

są

bardziej

otwarte

rozluźnione;

mają tendencje do chodzenia z

nogami rozsuniętymi pod kątem 10-

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

postaw będących sygnałem braku

śmiałości,

niezdecydowania

bezsilności;

postawa jest bardziej powściągliwa,

umiarkowana i ograniczona;

podczas chodzenia przenoszą ciężar

ciała z biodra na biodro, co z kolei

tworzy efekt wyraźnego kołysania się;

poruszają się z nogami złączonymi i

ramionami trzymanymi blisko tułowia;

kobiece ciało podczas chodzenia, od

karku aż do kostek zachowuje się jak

jedna, zharmonizowana całość;

15 stopni i z rękami oddalonymi od

korpusu od 5-10 stopni;

skłaniają się do częstszego i bardziej

intensywnego pochylania ciała do

przodu;

wykonuje niezależny od reszty ciała

ruch ramionami a idąc nieznacznie

kołysze klatką piersiową (górną

częścią tułowia);

RÓŻNICE W PRZESTRZENNI INTERPERSONALNEJ

KOBIETY

MĘŻCZYŹNI

żeńskie oznakowania terytorium w

postaci torebki, kosmetyczki, są mniej

skuteczne w odstraszaniu intruzów;

kobiety dążą do zmniejszenie dystansu

interakcjach

przyjaznych

neutralnych,

ale

sytuacjach

zagrożenia dystans ten jest większy niż

u mężczyzn;

sytuacjach

warunkach

przymusowego

zatłoczenia

kobiety

reagują wobec osób tej samej płci

pozytywniej niż mężczyźni.

wykorzystują przestrzeń jako środek

wyrażania i potwierdzania swojej

dominacji nad kobietami;

wymagają

większej

osobistej

przestrzeni;

są bardziej agresywni w sytuacjach

wysokiego zagęszczenia;

bardziej

aktywnie

bronią

przed

intruzami swoich terytoriów, które z

reguły są większe niż terytoria

kobiet.

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

RÓŻNICE W ZACHOWANIACH PRZESTRZENNYCH NA

PRZYKLADZIE WYBRANYCH KULTUR

Bardzo często zdarza się, że podczas wyjazdów wakacyjnych do egzotycznych krajów lub nawet w

miejscu naszego zamieszkania lub pracy spotykamy osoby, które wychowały się w innym systemie

kulturowym. W dobie globalnej wioski i bezpardonowego bombardowania nas przez informacje ze

wszystkich stron międzykulturowe spotkania są czymś normalnym, nieuniknionym i koniecznym do

znalezienia dialogu pomiędzy kulturami. To że nasze kultury się różnią jest rzeczą oczywistą, lecz gdy

przychodzi co do czego i mamy szczegółowo i konkretnie opisać różnice pomiędzy naszą kulturą a

kulturą obcą powstaje problem, gdyż nie jesteśmy świadomi różnorodności i wielości różnicujących nas

zachowań. Poniższe zestawienie bazuje na obserwacjach poczynionych przed rokiem 1970 przez E. T.

Hall’a i jest próbą zaakcentowania najbardziej widocznych aspektów, które odróżniają dane systemy

proksemiczne od siebie.

Niemcy

strefa

prywatna

jest

dla

Niemców

czymś

świętym i

nienaruszalnym;

naruszeniem prywatności jest np. spoglądanie i rozmowa nawet

przez otwarte drzwi – gdyż dom lub biuro są dla Niemców

swoistym azyl, do którego zapraszane mogą być tylko niektóre

osoby;

odnosi się to także do robienia zdjęcia obcej osobie, ponieważ

narusza się jej strefę prywatną – nawet w dystansie publicznym;

zamknięte drzwi nie znaczą jednak, że Niemiec nie ma ochoty na

kontakt – po prostu zamyka je, aby się skupić i odizolować swoją

prywatność;

charakteryzują się szczególnym upodobaniem do porządku bez

względu na obszar życia – można to odbierać jako natręctwo, ale

to wrodzona i permanentna cecha niemieckiej kultury i tradycji;

brakiem wychowania staje się także nawet najmniejsza zmiana

dystansu na pół trwałego – przykładowo przysunięcie krzesła w

urzędzie;

upodobanie do porządku przejawia się także w solidnych czasem

do przesady oraz ciężkich bryłach mebli i budowli niemieckich,

które składają się na proksemiczne wzorce Niemców

przejawiane także w relacjach nieformalnych;

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

Anglicy

w Anglii o statusie społecznym stanowi system społeczny a nie

np. usytuowanie w przestrzeni(adres zamieszkania);

zamiast barier przestrzennych Anglicy stosują inne sposoby

odizolowywania się – gdy Anglik nie ma ochoty na towarzystwo

nie nawiązuje rozmowy, nawet gdy jest o coś pytany –

zachowanie to wydaje się czasami niestosowne;

używanie telefonu do celów innych niż biznesowe jest źle

odczytywane – lepiej np. wysłać kartkę – jednakże w dobie

informatyzacji i postępu technicznego ten wzorzec proksemiczny

został wyparty prawie do końca;

bliskość przestrzenna tzn. zamieszkanie w jakimś sąsiedztwie

nie uprawnia do kontaktowania się z sąsiadami na stopie

towarzyskiej tak jak mają to w zwyczaju np. Amerykanie;

sypialnia jest azylem nie jak by się zdawało Angielek, lecz

Anglików – podobnie zresztą gabinet;

zdecydowanie ciszej modulują głos w porównaniu np. do

Amerykanów;

jeśli zaś chodzi o zachowania wzrokowe i słuchowe to Anglicy –

zazwyczaj uważniej słuchają i podczas słuchania poświęcają

nadawcy swoją całą uwagę – patrzą się prosto w oczy

rozmówcy, najczęściej również przymykają powieki podczas

procesu słuchania;

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

Francuzi

północ Francji należy do podobnego kręgu zachowań

proksemicznych co Europejczycy zamieszkujący na północy,

natomiast południe Francji należy już do proksemiki kultur

śródziemnomorskiej – co obserwować można w zatłoczonych

środkach komunikacji czy też na ulicach;

sposób życia wynikający z zatłoczenia zwiększa zaangażowanie

naszych zmysłów, nic zatem dziwnego że węch, słuch i dotyk u

Francuzów oraz przedstawicieli kultur śródziemnomorskich

dominują nad zmysłem wzroku;

publiczny charakter życia Francuzów spowodowany został

większym niż na północy zagęszczeniem i mniejszymi

mieszkaniami – życie towarzyskie odbywa się zatem poza

domem, który ma inny cel, gdyż służy bezpośrednio rodzinie;

sprzężenie zmysłowe z jakim mamy do czynienia np. u

Francuzów przenosi się na wszelkie obszary życia od miejsca

pracy po planowanie centrów miast;

dzięki swoistemu zagospodarowaniu przestrzeni (szerokie

chodniki, parki i kafejki pod gołym niebem) – Francuzi stworzyli

swój własny świat przepełniony zapachami, odgłosami i pełen

malowniczych widoków także w miastach;

charakterystyczne dla Francuzów ale także i Hiszpanów jest to,

iż z reguły budują oni swoje miasta na planie promienistej

gwiazdy – gdzie role szczególną odgrywa centrum;

powyższa zasada stosowana jest także w biurach gdzie w

centralnym punkcie znajduje się biuro lub biurko przełożonego

podczas , gdy jego podwładni otaczają centrum jak satelity;

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

Amerykanie

w USA używa się przestrzeni do klasyfikowania ludzi w systemie

społecznym, gdyż o twoim statusie świadczy adres zamieszkania

i pracy;

co za tym idzie wiąże się to z wewnętrzną potrzebą posiadania

własnego miejsca do pracy czy też odpoczynku;

według Europejczyków Amerykanie zbyt rozrzutnie posługują się

przestrzenią i rzadko rozplanowują ją zgodnie z potrzebami

publicznymi i potrzebami przestrzennymi człowieka,

natomiast zbyt wielką wagę przywiązują do harmonogramów

czasowych – „są zniewoleni czasowo”;

zamknięte drzwi oznaczają całkowity brak czasu lub chęć

całkowitego odizolowania się od innych, natomiast otwarte

świadczą o tym, że mimo swoich spraw Amerykanin jej do twojej

dyspozycji;

w zachowaniach wzrokowych Amerykanie – podczas słuchania

nie utrzymują bezpośredniego kontaktu – koncentrują swój wzrok

na jednym lub drugim oku na zmianę, dopiero, gdy pragną

potwierdzenia, że zostali zrozumiani patrzą głęboko w oczy;

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

Japończycy

podstawową rolę w życiu Japończyka odgrywa zasada centrum –

obecna jest we wszystkich niemalże dziedzinach życia

Japończyków, począwszy od architektury a skończywszy na

pracy, a wywodzi się to z centralistyczno - feudalnego systemu

społecznego, który istniał w Japonii od czasów shogunów;

zgodnie z tą zasadą Japończycy nie nadają ulicą nazw, lecz

oznaczają przecięcia ulic – gdyż jest to ich centrum;

co ciekawe także kolejna wartość narodowa Japończyków, czyli

szacunek do tradycji i starszych ma także odzwierciedlenie w

relacjach przestrzennych, gdyż w Japonii nadaje się numery

domom wedle roku ich zbudowania a nie linearnej kolejności;

także rodzina japońska podlega wyżej wymienionym zasadą,

gdyż najbardziej poważane są osoby w rodzinne najstarsze i

często mają one decydujące zdanie w podejmowaniu kluczowych

decyzji – wobec nestorów i nestorek należy być bezwzględnie

lojalnym, gdyż w przeciwnym razie można zostać wykluczonym

z kręgu rodzinnego;

w centralnym miejscu tradycyjnego domu japońskiego znajduje

się kominek (hibachi), wokół którego zbierają się domownicy;

kolejną ciekawostką jest kwestia ścianek działowych, ponieważ w

tradycyjnym domu japońskim oraz w gospodach wiejskich są one

w pełni demontowalne – w tym wypadku mamy do czynienia ze

zmianą aspektu trwałego na w pół trwały;

poza tym nie jeden obcokrajowiec na własnej skórze odczuł tzw.

zasadę kluczenia, czyli powolnego i dygresyjnego dochodzenia

do sedna sprawy - jest to kolejny przejaw zasady centrum, które

należy celebrować nawet w tak dla nas dziwaczny sposób;

„w kraju kwitnącej wiśni” bardzo istotną rolę odgrywa kontakt z

naturą (np. piękne ogrody i sztuka bonzai), to też Japończycy

angażują do tego swoje wszystkie zmysły;

pojęcie prywatności i posiadania to kolejne różnice, które należy

rozważyć w kategoriach przestrzennych – Japończykom nie

przeszkadza obecność innych a w pewnych sytuacjach tolerują

oni nawet tłok i ścisk, lecz jeśli chodzi o „ma” to zupełnie inna

sprawa;

pojęcie „ma” to inaczej nadawanie przestrzenią znaczenia a

holistyczne podejście do całej rzeczywistości wyraża się w

ciągłym szukaniu harmonii w zachowaniach proksemicznych

Japończyków;

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

Arabowie

angażują do kontaktów międzyludzkich wszystkie zmysły – a

strefa prywatna w miejscach publicznych praktycznie nie istnieje

– dotyk i zapach dominują w ich życiu;

Arabowie z pełną odpowiedzialnością i świadomością posługują

się zapachem, choćby i intymnym, do ustalenia dystansu

interakcji z innymi – co dla nas może być czasami szokujące i

nieprzyjemne – dlatego też zapach odgrywa w ich życiu

podwójną rolę, gdyż z jednej strony łączy tych, którzy chcą być

razem, a rozdziel i odstrasza tych, którzy tego sobie nie życzą;

według Arabów miejsce publiczne to miejsce publiczne zatem nie

ma mowy o byciu intruzem i naruszaniu bańki prywatności w

miejscach publicznych;

podobnie jak Anglicy także Arabowie w zachowaniach

wzrokowych stosują zasadę wpatrywania się w rozmówcę,

jednakże ich spojrzenie jest jakby nieobecne – co w naszym

systemie proksemicznym poczytywane jest często za zniewagę;

wynika to także z innego postrzegania relacji pomiędzy ego a

ciałem przez Arabów, a mianowicie, uważają oni, iż ego

człowieka znajduje się wewnątrz ciała człowieka – dlatego też

dotykanie, obchuchiwanie osób obcych nie jest dla nich czymś

niegrzecznym, gdyż dotyczy to sfery ciała a nie ego;

Arabowie są ludźmi towarzyskimi kulturowo a najtrafniej silną

więź wzajemną pomiędzy jednostką a społeczeństwem i

rodzinną w świecie arabskim charakteryzuje następujące

stwierdzenie: „Bez ludzi do raju nie ma co wchodzić, bo taki raj to

piekło”;

zastanawiające jest to, że tradycyjny dom arabski względem

zatłoczonych miejsc publicznych staje się swoistym azylem z

otwartymi i niczym nieskrępowanymi przestrzeniami – unika się

tu dzielenia przestrzeni, stosuje bardzo wysokie sufity itp. zabiegi

architektoniczne, mające na celu uzyskanie efektu otwartej

przestrzeni;

co ciekawe podobnie jak Anglicy Arabowie stosują podobny

sposób na zapewnienie sobie prywatności, a mianowicie milkną

gdy chcą pozostać sami ze sobą;

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

PODSUMOWANIE – OGÓLNE TENDENCJE

OTWARTOŚĆ I UCZCIWOŚĆ

Otwartość, szczerość i uczciwość były przez wieki i są do dzisiaj okazywane przez wyeksponowane,

odkryte dłonie. W takim właśnie ułożeniu podnoszą one wiarygodność wypowiadanych słów i

poprawiają klimat stosunków międzyludzkich. Obie dłonie przyłożone do piersi były dowodem

otwartości i uczciwości już w starożytnym Rzymie, a jedna z nich uniesiona do góry nabrała wręcz

symbolicznego charakteru, na przykład w czasie składania uroczystej przysięgi.

SYMPATIA

Najczęściej spotykanym przejawem sympatii jest szczery uśmiech, przy którym usta ściągane są do

góry na kształt szerokiego „U”, a policzki podnoszą się tworząc pod oczami „kurze łapki”. Taki sposób

uśmiechania się powoduje ponadto ściąganie brwi i powiek, od czego „oczy stają się mniejsze”.

Szczery uśmiech dość wyraźnie różni się od udawanego. Ich jedyną cechą wspólną jest pokazywanie

uzębienia.

Inną oznaką sympatii odczuwanej do drugiego człowieka jest dotykanie go. Dotykanie drugiego

człowieka najskuteczniej łamie bariery między ludźmi, czyni ich kontakty bardziej emocjonalne, stwarza

atmosferę bliskości, serdeczności i intymności. Dotykanie spełnia różnorodne funkcje, więc musi być

podporządkowane ogólnym normom obyczajowym wyznaczającym jego strefy. Czasami nie tylko

dotykanie, ale nawet nadmierne zbliżenie się do drugiej osoby może być przez nią potraktowane za

naruszenie indywidualnego terytorium i wzbudzić w niej uczucie dyskomfortu psychicznego. Prowadzi

to wówczas do reakcji unikania, zaskoczenia lub agresji.

PEWNOŚĆ SIEBIE

Postawy dominujące, a nawet agresywne, zdradzające wyższość i pewność siebie wiążą się często z

eksponowaniem kciuków. Zwykle wystają one z kieszeni, również tylnych, w celu ukrycia skłonności do

dominacji. Pewność siebie i wyższość emanuje z tzw. „postawy autorytarnej”. Wyprostowana, dumna

sylwetka, podniesiona głowa, odsłonięta szyja, często jedna dłoń obejmuje drugą z tyłu za plecami.

Stoją tak, bądź chodzą policjanci, oficerowie, dyrektorowie naczelni i inni posiadający duży zakres

władzy i prestiż. Skrajną formą „postawy autorytarnej” jest chodzenie z wysoko podniesionym

podbródkiem i jednocześnie energiczne poruszanie rękami.

OCENA

Gesty tej kategorii wyrażają między innymi zainteresowanie, ocenę zarówno negatywną jak i

pozytywną i podejmowanie decyzji. Głowa przechylona w bok, dłoń lub zaciśnięta pięść spoczywająca

na policzku, często ze wskazującym palcem uniesionym do góry, to często spotykane przejawy

zainteresowania. Na znak akceptacji kiwamy głową i czasami oblizujemy wargi, gdy sądzimy, że to, o

czym rozmyślamy, w rzeczywistości nie było, nie jest i być może nie będzie takie złe.

Wiele możliwości ekspresji bezsłownej związanych jest z oceną negatywną. Potrząsanie głową, nawet

podczas przekonywającego werbalnego zapewnienia o zgadzaniu się jest jednym z najłatwiejszych do

rozpoznania symptomów sprzeciwu i postawy negatywnej. Podobną, a nawet jeszcze bardziej

pejoratywną, osądową wymowę ma spuszczona głowa. Kiedy człowiek jest w kłopocie, ma wątpliwości,

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

dezaprobuje kogoś lub coś – dotyka nosa, lub lekko go podrapuje, chwyta płatek ucha, czasami

pociera oczy. Również spoglądanie „spode łba „ lub z boku - to negacja. Skierowanie korpusu ciała w

bok, czy odchylenie go do tyłu, odwracanie twarzy, skrzyżowanie rąk jak i nóg to ruchy przeważnie

wykonywane podczas zaprzeczania.

OKŁAMYWANIE

Większość zachowań, które mogą być symptomami kłamstwa może również oznaczać przesadę,

obawę, zwątpienie i niepewność. Część tych samych zachowań może mieć u różnych ludzi inne

podłoże. To co dla jednego człowieka jest nawykiem, w przypadku drugiego może być przejawem

nieuczciwości.

Żadna pojedyncza oznaka kłamstwa nie jest dowodem oszustwa, podobnie jak brak takich oznak nie

może być uznany za świadectwo prawdy. Kłamstwo bywa czasami świetnie zamaskowane, ale ciało

jest złym oszustem. Kłamanie męczy normalnego człowieka i można to wyczytać z jego reakcji. Istotną

rolę odgrywa tu podświadomość.

Podświadomość działa bowiem automatycznie i niezależnie od tego, co człowiek mówi. Sprawia, że

nawet gdy kłamie, jego ciało wysyła sprzeczne sygnały. Umiejętność kontrolowania własnego języka

ciała, a więc częściowego fałszowania go jest domeną polityków, aktorów, adwokatów, prezenterów i

spikerów telewizyjnych. Robią to w związku z wykonywanym zawodem.

Mistrzami udawania są ponadto ci, którzy w dzieciństwie byli bici. Uciekanie się do kłamstwa było

wtedy dla nich jedyną formą uniknięcia kary.

Ludzie oszukując mają tendencje do odwracania wzroku, czynienia częstych błędów językowych,

mówienia wyższym tonem i przejawiania wzmożonych ruchów.

Mówienie nieprawdy zwykle połączone jest z określonym wyrazem twarzy, która w porównaniu z

innymi częściami ciała odgrywa w tym procesie największą rolę. symptomem potencjalnego kłamstwa

może być asymetryczne ściąganie twarzy, w wyniku którego obie jej połowy wyglądają nieco inaczej.

Np.: jedna z nich jest bardziej słodka lub smutna, usta są skrzywione, a fałdy na czole rozdzielone

nierównomiernie.

Oszukiwanie ponadto znajduje swój wyraz w gestach ręki dotykającej twarzy. Człowiek mówiąc, widząc

i słysząc nieprawdę stara się zazwyczaj zakryć rękoma swoje usta, oczy lub uszy. Małe dziecko

zakrywa rękoma usta, gdy kłamie, oczy- gdy widzi coś niepożądanego i uszy- gdy słyszy reprymendy

rodziców. Człowiek dorosły zachowuje się podczas oszukiwania w sposób mniej oczywisty. Jego ruchy

ręki dotykającej twarzy nie są aż tak klarowne, ale pojawiają się, gdy czuje się on niepewnie, ukrywa

coś, wpada w przesadę lub po prostu kłamie. Ruchy ręki dotykającej twarzy występują w czterech

podstawowych odmianach:



Zakrywanie ust



Dotykanie nosa



Pocieranie oka



Pociąganie kołnierzyka/pocieranie karku