Komunikacja niewerbalna – zarys problemu

Komunikacją niewerbalna stała się ostatnimi czasy przedmiotem wnikliwych badań naukowców. Ustalono, że każdy przekaz zbudowany jest przeciętnie w 7% ze elementów werbalnych (słów), 38% z dźwiękowych i aż 55% z niewerbalnych.

My, jako ludzie, jesteśmy zdominowani przez biologiczne reguły, które kontrolują nasze zachowania, reakcje i gesty. Dlatego tak rzadko jesteśmy świadomi postaw, ruchów i mowy ciała towarzyszących naszej wypowiedzi.

Spostrzeganie, intuicja i przeczucia

Mówiąc o czyjejś spostrzegawczości odnosimy się do zdolności tego człowieka do odczytywania niewerbalnych zachowań innych ludzi i do porównywania ich z sygnałami werbalnymi. Przykład: jeśli słuchacze wykłady siedzą z opuszczonymi podbródkami i rękami na piersiach, wówczas spostrzegawczy mówca czuje, że nie wzbudza zainteresowania słuchaczy.

Kobiety są generalnie bardziej spostrzegawcze od mężczyzn, w związku z czym mówi się, że posiadają kobiecą intuicję. Dlatego tak niewielu mężów potrafi okłamywać swoje żony, podczas one bez problemu mydlą oczy swoim mężom.

Sygnały wrodzone, genetyczne, wyuczone i kulturowe

Część z naszych podstawowych zachowań niewerbalnych jest wyuczonych, a znaczenie licznych ruchów i gestów ma uwarunkowania kulturowe. Jednak wiele z nich ma charakter wrodzony. Ustalono, że każda kultura wykorzystuje te same grymasy twarzy do wyrażania emocji, co świadczy o tym, że muszą być one wrodzone.

Gdy krzyżujecie ręce na piersiach, zakładacie lewą rękę na prawą czy prawą na lewą? Większość z nas nie potrafi odpowiedzieć na to pytanie, dopóki nie spróbuje. To właśnie może świadczyć o tym, że sposób krzyżowania rąk na piersiach jest przekazywany genetycznie i nie może być zmieniony.

Istnieje wiele kwestii dyskusyjnych. Na przykład większość mężczyzn zaczyna zakładanie płaszcza od prawej ręki, a większość kobiet od lewej. A gdy mężczyzna mija kobietę na zatłoczonej ulicy, zazwyczaj obraca ciało w jej kierunku, natomiast zdecydowana większość kobiet odwraca się w przeciwną stronę.

Niektóre podstawowe zachowania i ich źródła

Większość podstawowych gestów komunikacyjnych wygląda tak samo bez względu na to, w jakiej kulturze się znajdujemy. Kołysanie głową w górę i w dół jest formą akceptacji lub potwierdzenia. Potrząsanie głową w lewo i prawo oznacza zaprzeczenie lub dezaprobatę. Wzruszając ramionami okazujemy niezrozumienie. Jednak tak jak język kultury różni się w zależności od kultury, tak samo może różnic się język niewerbalny.

Kółko lub gest OK.

Istnieje wiele wyjaśnień, co oznacza skrót OK. Niektórzy uważają, że pochodzi on od określenia „all correct”, które mogło zostać błędnie zapisane jako „oll correct”. Inni przyjmują, że OK jest opozycyjne do KO oznaczającego nokaut. Wygląda na to, że kółko zrobione ze złożonych palców, kciuka i wskazującego, oznacza O, czyli pierwszą literę w skrócie OK. Jest on dość powszechnie znany w krajach anglojęzycznych, ale na przykład we Francji oznacza zero, w Japonii pieniądze, a w niektórych państwach śródziemnomorskich symbolizuje otwór i jest stosowany na oznaczenie homoseksualistów. W WB, Australii i Nowej Zelandii kciuk uniesiony do góry ma 3 znaczenia: jest stosowany przez autostopowiczów; oznacza „wszystko w porządku”; a gdy kciuk jest sztywno wyprostowany w górę, staje się obelżywym gestem oznaczającym „wsadź go sobie”. Z kolei w Grecji głównie znaczenie to „wypchaj się”.

Znak V

Znak ten jest popularny w WB, Australii i Nowej Zelandii, a interpretuje się go jako „mam cię gdzieś”. Jeśli chcemy użyć go jako znak zwycięstwa, wnętrze dłoni należy zwrócić na zewnątrz, gdy ma mieć wulgarne znaczenie, należy zwrócić je w swoją stronę. W większości państw europejskich takie ułożenie dłoni wciąż pozostaje znakiem zwycięstwa.

Tych kilka przykładów pokazuje, że kulturowe różnice w interpretacji różnych gestów mogą powodować kłopotliwe sytuacje, dlatego zawsze należy uwzględniać kulturową specyfikę.

Złożone gesty

Jedną z najpoważniejszych pomyłek jest interpretowanie pojedynczych gestów w oderwaniu od innych gestów i okoliczności. Na przykład drapanie się w głowę może oznaczać mnóstwo rzeczy: łupież, pchły, spocenie, a niekoniecznie niepewność czy kłamstwo.

Istotna jest także zbieżność, czyli zgodność sygnałów niewerbalnych z wypowiedzianymi zdaniami. Freud zanotował, że przyjął kiedyś pacjentkę, która zapewniała go o swoim małżeńskim szczęściu, równocześnie nieświadomie ściągając i nakładając obrączkę ślubną. W pewnym momencie zaczęły wychodzić na wierzch problemy małżeńskie.

Ponadto wszystkie gesty powinny być rozpatrywane w całości z sytuacjami, w których są wykonywane. Na przykład jeśli ktoś w mroźny zimowy dzień siedzi na przystanku z mocno skrzyżowanymi rękami i nogami i opuszczonym podbródkiem, to oznacza to po prostu, że jest mu zimno, a nie że przyjął postawę obronną.

Fałszowanie mowy ciała

Generalnie nie można sfałszować własnej mowy ciała, gdyż widoczna staje się niezgodność pomiędzy zasadniczymi gestami, mikrosygnałami ciała i wypowiadanymi słowami. Istnieją przypadki, w których się to udaje, na przykład wybory miss, w których każda uczestniczka wykorzystuje precyzyjnie wyuczone ruchy ciała, by dać wrażenie ciepła i szczerości. Aczkolwiek nawet eksperci mogą zafałszować mowę ciała na krótki czas i ostatecznie tracą pełną kontrolę nad sygnałami ciała.