Sztuka nowoczesna polska (architektura) 08.11.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski031108.html

1 z 3

2008-03-21 09:21

przedmiot: Historia sztuki nowoczesnej polskiej (architektura)

prowadzący: mgr Czapelski data: 08.11.2003 aktualizacja: 26.12.2003

powrót

drukuj

kontakt

zapisz

2.6 Architektura sakralna za SAP

projekt przebudowy katedry św. Jana
Jakub Fontana, inspirowany architekturą katedry św. Pawła w Londynie (rytm kolumn, podziały
elewacji, była uważa za świetny przykład architektury "antycznej") - zapewne pod wpływem króla,
który lubił nawiązywać do architektury angielskiej, francuskiej - kojarzył ją z silną władzą i dobrym
gustem.

kościół karmelitów, Krakowskie Przedmieście
Inspiracje francuskie, projekt elewacji: Szreger pod koniec rządów
Sasów (1761-62 r., jeden z jego wcześniejszych obiektów).
Zleceniodawcy: Michał Radziwiłł "Rybeńko" i Karol Stanisław
Radziwiłł "Panie Kochanku" (Radziwiłłowie mieli niedaleko pałac -
obecny Prezydencki). Budowa trwała do lat 80. - Radziwiłłowie
mieli kłopoty polityczne, rzutowało to na fundację.
Schemat elewacji: bardzo dalekie nawiązania do Il Gesu, duży
wpływ architektury francuskiej (kościoły paryskie końca XVII i I
połowy XVIII w) - sklasycyzowanie elewacji, poddanie rygorom
tektonicznym: dwie równorzędne kondygnacje, brak spajania
wielkim porządkiem, rygorystyczna architektura porządkowa, choć
pojawiają się też na fasadzie elementy dekoracyjne, ikonograficzne. (wnętrze barokowe)

kościół św. Jakuba, Skierniewice
Szreger, 1781 r., fundacja prymasa Antoniego Ostrowskiego -
wspierał architekta, dawał mu zlecenia (planowano przebudować
całe założenie, pałac prymasa, ale powstał tylko kościół i brama
wjazdowa).
W górnej części elewacji pewne nawiązania do Panteonu, w reszcie
nie. Widoczna fascynacja kościołem centralnym. Dekoracje
sklasycyzowane, ale pewne odejścia, rozwiązania wręcz
manierystyczne. Plan nietypowy, efekt włączenia w obręb kościoła
wieży gotyckiej: sekwencja trzech kolejnych brył, nie połączonych
ze sobą. Zapewne chęć zachowania elementów dawnych, docenienie ich.

kościół ewangelicki św. Trójcy, Plac Małachowskiego
1777-81 r., projekt Szymon Bogumił Zug. Budowla szczególna, przykład
przemian za czasów SAP - pierwszy kościół innowierców w tak
reprezentacyjnym miejscu, wyraz dążenia do równouprawnienia religijnego.
Budowla duża, stojąca na wzniesieniu terenu (jeden z najlepszych
ówczesnych punktów widokowych) - duża ingerencja w pejzaż
architektoniczny Warszawy. Ważna jest też jakość architektury kościoła -
jedna z najważniejszych realizacji sakralnych II połowy XVIII w. Inspiracje:
we francuskich wzornikach Marii Józefa Peire zbliżone formy - walec z
kopułą z dostawionymi aneksami i portykiem z kolumnadą toskańską.
Porządek dorycko-toskański - chętnie wprowadzany, kojarzony jako symbol
cnót antycznych, rzymskich, symbol moralny (a np. porządek koryncki -
kojarzony dekoracyjnie, z architekturą pałacową).
Zastosowane wydatne boniowanie - jest głównym elementem organizującym elewację, zastosowany
wariant dość konwencjonalny, projekt przewidywał też bardziej surowe - choć nie była to fundacja
królewska, SAP zdecydował nad wyborem projektu, miał pewien patronat, zapewne ta inwestycja
zmotywowała go do budowy kościoła Ujazdowskiego.

kościół Ujazdowski, Opatrzności Bożej
Nie zrealizowany, powstało wiele projektów, król chciał wystawić go na miejscu kaplicy wieńczącej
Kalwarię Ujazdowską, stojącej w miejscu obecnego Ogrodu Botanicznego. Miał pełnić kilka funkcji:

Sztuka nowoczesna polska (architektura) 08.11.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski031108.html

2 z 3

2008-03-21 09:21

kaplica królewska przy Zamku Ujazdowski, kościół parafialny (zamiast starego drewnianego w miejscu
Belwederu), kalwaria. W 1775 r pierwsze plany, potem wiele kolejnych, np. z lat 80. Jakuba
Kubickiego - król pokładał w nim duże nadzieje, był uczniem Zuga, stypendystą królewskim, był we
Francji, Włoszech (król pragnął wychować nowe pokolenie architektów polskich). Wzory nie antyczne,
lecz Tempietto (choć było traktowane jako najlepsza architektura antyczna). Stworzył też inne projekty
- nawiązujące do Panteonu, kościoła św. Trójcy (lecz widoczny inny temperament niż u Zuga: horror
vacui, wypełnienie całości powierzchni dekoracją, brak pustych pól poza kopułą - zapewne był tu też
wpływ króla).
Mimo licznych planów kościół nie powstał, z czasem Zamek Ujazdowski przestał należeć do króla, na
niektórych planach układ zmienia się z centralnego na podłużny, bardziej odpowiedni dla kościoła
garnizonowego. Jednakże po uchwaleniu Konstytucji król wraca do pomysłu budowy kościoła w
tamtym miejscu - jest inspiratorem pomysłu kościoła Opatrzności Bożej, wotum narodu za uchwalenie
Konstytucji. Projekt został uchwalony przez sejm, nabrał rangi ogólnonarodowej, stał się symbolem
jedności narodu i króla, jego pomnikiem. Odbył się konkurs architektoniczny, wygrał projekt
Kubickiego: budowla centralna, zbliżona do wcześniejszych propozycji - jednak do rozbiorów
położono tylko kamień węgielny.
Okoliczności polityczne nie pozwoliły na budowę, istotniejsza od formy architektonicznej stała się jej
idea, symbole, które z nią kojarzono (np. to, że kościół miał stanąć w miejscu kaplicy Grobu Pańskiego:
symbol zmartwychwstania Polski). Powstało natomiast sporo kościołów inspirowanych planami
Świątyni Opatrzności, nawiązujących do niej, np.:

kościół w Mokobodach
1798-1818 r., projekt Jakub Kubicki, fundacja Jan Onufry Ossoliński
(współtwórca Konstytucji) - de facto zrealizowanie planów, tylko że
w mniejszej skali.

inne związane:
pałac w Lubostroniu - rodzina Skórzewskich zakupiła do niego
odkute kapitele kolumn przeznaczone do Świątyni; świątynia
Opatrzności na Ochocie z lat 70., kościół w Prostyni pod Małkinią -
inspirowany projektem z dwudziestolecia; ruinki w Ogrodzie
Botanicznym.

kościół w Petrykozach p.w. św. Doroty
1791-95 r., projekt Jan Chrystian Kamsetzer, fundacja Stanisław
Nałęcz-Małachowski (wotum za Konstytucję). Bardzo ciekawa architektura: kościół nowoczesny,
porządki architektoniczne mają funkcję podrzędną, dekorują tylko pewne elementy. Elewację
artykułuje pasowe boniowanie od frontu i klasyczne po bokach oraz zestawianie, nakładanie brył -
istotne są proporcje, umiejętne dobranie stosunków brył. Poza fasadą reszta budowli gorszej klasy, brak
jednorodności, elewacja boczna, choć jest wyeksponowana, jest dużo gorsza. Wnętrze: prosty układ
sala + prezbiterium.

kościół św. Anny na Krakowskim Przedmieściu
1786-88 r., elewację wg pomysłu Stanisława Kostki-Potockiego
zaprojektował Chrystian Piotr Aigner, została dostawiona do
istniejącej bryły, fundacja Józef Kwieciński (zapomniany
nowobogacki). Potocki i Aigner zwiedzali razem Europę, w fasadzie
inspiracje włoskie, nawiązania do architektury weneckiej, Palladia -
choć nie jest to bezpośrednia kopia. Organizacja elewacji,
wieloplanowość, wielki porządek nałożony na portyk kolumnowy - z
Palladia. Odmienne: zatarcie wieloplanowości, nałożenia dwóch
struktur (niższa szersza, węższa niższa), uproszczenie porządków architektonicznych, narzucenie jednej
skali - pilastry i kolumny są w wielkim porządku, brak porządku mniejszego (porządek mały tylko w
portalu, ale to tylko dekoracja, brak wpływu na całość). Fasada ta wpłynęła na kilka kościołów
prowincjonalnych w architekturze XIX w, gdy powstała nie miała nawiązań.

2.7 Architektura środowiska wileńskiego
Środowisko bardzo ważne, powstawała dobra architektura, jednakże mało obiektów - głównie
Wawrzyńca Gucewicza - utalentowany, zrobił wielką karierę, pracował głównie dla duchowieństwa.
Zaprojektował kilka przebudów katedry wileńskiej, realizowanych od 1777 r do początków XIX w.

Sztuka nowoczesna polska (architektura) 08.11.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski031108.html

3 z 3

2008-03-21 09:21

Katedra była bardzo zniszczona, niejednorodna stylistycznie, została otoczona architekturą
klasycystyczną, znacznie bardziej surową niż w środowisku warszawskim (choć kompozycja była
inspirowana wzornikami francuskimi - Gucewicz znał Francję i Włochy). Realizacje nieliczne, poza
katedrą też Ratusz, ale świetne, został jednym z pierwszych profesorów uniwersytetu.
Marcin Knakfus (też profesor) - Obserwatorium Astronomiczne na Uniwersytecie, zrealizowane
1782-86 r., także przebudowa wnętrz - powstało jedno z głównych wnętrz klasycyzmu wileńskiego.
Brak bezpośrednich wzorów dla elewacji. Król cenił obu architektów.

Gucewicz: Katedra w Wilnie, Ratusz; Knakfus: Obserwatorium U.Wil.

powrót

kontakt

drukuj

zapisz