Sztuka nowoczesna polska (architektura) 04.10.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski031004.html

1 z 6

2008-03-21 09:20

przedmiot: Historia sztuki nowoczesnej polskiej (architektura)

prowadzący: mgr Czapelski data: 04.10.2003 aktualizacja: 12.10.2003

powrót

drukuj

kontakt

zapisz

2.4 architekci SAP
Trudno mówić, że za SAP gwałtownie zwiększyła się liczba architektów i powstałych projektów - bo
wielu architektów król "odziedziczył" po Sasach, np.:

Dominik Merlini
W Polsce od lat 60., pochodził znad Lugano, miał wykształcenie praktyczne, nie akademickie. Pojawił
się w otoczeniu króla dzięki protekcji Jakuba Fontany, który również pracował zarówno w czasach
saskich (był I Architektem Rzeczypospolitej) i za SAP (też ta funkcja, aż do śmierci w 1773 r).
Następnie funkcję tę objął Merlini i pełnił ją do końca państwa.

W przeciwieństwie do poprzedników król organizował swe otoczenie artystyczne korzystając z wielu
środowisk:

Efraim Szreger (Schröger)
Z Torunia, z mieszczańskiej rodziny pochodzącej z Drezna. Zdolny, młody architekt, kształcił się u
architektów działających na dworze saskim. Potem ściągnięty przez króla, który dalej go dokształcał -
wysyłał za granicę.

Nowością za rządów SAP nie był sam fakt wysyłania artystów za granicę, lecz skala i planowość
stypendiów królewskich; kierunki - Anglia, Francja, Włochy (król chciał, by jego środowisko było
zaznajomione z najnowszymi trendami). Ściągał wielu młodych architektów (o pokolenie młodszych od
saskich), których dokształcał, np.:

Jan Chrystian Kamsetzer
Pochodził z Drezna, urodzony w 1753 r, uczył się przy Merlinim, wykształcenie akademickie
(Akademia w Dreźnie). Król wysyłał go w liczne wojaże - Anglia, południowa Europa (obszar Morza
Śródziemnego) - poznał sztukę klasyczną. Pracował ściśle z Merlinim, wiele prac wspólnych. Zmarł
młodo, w końcu lat 90.

Król kształcił również młodych architektów, Polaków, którzy będą tworzyć już w XIX w, np.: Jakub
Kubicki (zmarł w latach 30. XIX w) - mogło być to powodowane chęcią stworzenia sztuki rodzimie
polskiej, opartej o mecenat państwowy.

2.5 Fundacje królewskie
Zamek Królewski w Warszawie i Łazienki to główne inwestycje doby stanisławowskiej.

Zamek Królewski w Warszawie
Wielu architektów przygotowywało plany jego przebudowy:

- Victor Louis, lata 60. - młody zdolny architekt francuski, ściągnięty przez króla z polecenia madame
Geoffrin (przewodniczka króla po modach artystycznych Paryża, w jej salonie zbierali się
najznakomitsi uczeni i artyści). Była to trafiona rekomendacja - architekt wybitny, stworzył budynek
teatru w Bordeaux, który stał się wzorcem nowoczesnego budynku teatralnego.
Plan przebudowy Zamku przewidywał znaczną rozbudowę - był on w złym stanie technicznym,
dodatkowo na początku lat 60. uszkodził go pożar, rozbudowa miała też przyczyny ideowe - chęć
zmodernizowania, unowocześnienia państwa została ukazana w przebudowie zamku, pałacu
Rzeczypospolitej. Projekty te nie zostały zrealizowane, ale stały się wzorcem późniejszych planów (w
BUWie znajduje się bardzo duża i cenna kolekcja projektów Louisa). Plany przewidywały przebudowę
fasady zachodniej (od Pl. Zamkowego), monumentalizację; miały powstać sale: teatralna, Tronowa,
Senatu.

Sztuka nowoczesna polska (architektura) 04.10.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski031004.html

2 z 6

2008-03-21 09:20

Sala Senatu - wystrój, kształt odpowiada francuskiej architekturze
wczesnoklasycystycznej, wykorzystuje cały sztafaż form. Zapewne
we wnętrzu miały znaleźć się też elementy rodzime - posągi
władców. Plany te były bardzo nowoczesne jak na sztukę polską
tego okresu. Projekty bardzo szczegółowe, przedstawione w nich
formy, detal stawały się wzorcem dla innych architektów.
Buduar - formy rokokowe, inne podejście niż we wnętrzach
oficjalnych - pomieszczenia prywatne były schronieniem dla
starego stylu, zarazem w porównaniu do wcześniejszego rokoka
widoczna już większa geometryzacja, ramowość podziałów,
tektonika dekoracji.

Louis: Projekt wnętrza

Od drugiej połowy lat 60., do 1788 r powstawały projekty
przebudowy Zamku wykonywane przez architektów polskich:

- Jakub Fontana, 1767 r - wykonał projekt elewacji zachodniej -
partia środkowa wzorowana na architekturze francuskiej XVII w
(Luwr) - wzorce te były uważane za wciąż aktualne, równe
wzorcom antycznym (gdyż uważano, że się z nich wywodzą).
Wpływ mogła mieć też skłonność króla do czasów Ludwika XIV,
władzy absolutystycznej.

- Szreger, 1767 r - też nawiązania do elewacji Luwru, choć inny
detal

- Fontana, 1767 lub 73 r - brak odwołań francuskich wprost, tylko
w detalu pewne nawiązania do architektury francuskiej, ale
współczesnej (z XVIII w). Plan przewidywał wyburzenie skrzydła
od Pl. Zamkowego - częste były tendencje do rozbicia pięcioboku,
stworzenia regularnej rezydencji z otwartym dziedzińcem (tak
głębokie przekształcenia miały także powody polityczne,
planowano zmienić też sylwetę wieży - symboliczne podkreślenie
zmian w Rzeczypospolitej).

- Merlini, 1776 r - wyeksponowanie bryły teatru

- Szreger, 1776 r - projekt pełen barokowej energii, dynamiki, ale
też wczesnoklasycystyczne nawiązania do architektury francuskiej -
detal, kolumny. Barokowy układ przestrzenny, symetria, gradacja
elementów, dążenie do kulminacji. Symetrii miało służyć
ustawienie drugiej kolumny - Jana III, między kolumnami pod
łukiem triumfalnym miał stanąć pomnik konny SAP tworzący oś:
pomnik-sala senatu-katedra św. Jana.

- Merlini, 1788 r - formuła rezydencji klasycystycznej: portyk
kolumnowy, elewacje z półkolumnami (choć zarazem pewna
barokizacja - ryzality w częściach bocznych, stosowanie pilastrów).

Daje się wyróżnić trzy zespoły projektów: z drugiej połowy lat 60.,
końca lat 70. oraz końca lat 80. - okresy tworzenia licznych
projektów odpowiadają wzrostowi aktywności politycznej króla.

Fontana: Proj. fas. zach. (67 lub 73)

Merlini: Projekt fasady zach.

Szreger: Projekt fasady zach.

Szreger: Plan założenia

Merlini: Projekt fasady zach.

wnętrza zamkowe
Główna część zrealizowana w latach 70. i 80. (wcześniej liczne projekty).
Sala Audiencyjna - Merlini, 1774-77 r, połączenie elementów barokowych i
wczesnoklasycystycznych, nawiązania do planów Victora Louisa: posągi wybitnych władców (nie
tylko polskich).[

zobacz prezentację

]

Sztuka nowoczesna polska (architektura) 04.10.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski031004.html

3 z 6

2008-03-21 09:20

Sypialnia króla - Fontana i Merlini, 1772-74 r, w tradycji polskiej jest to wnętrze prywatne (w
przeciwieństwie do dworu francuskiego), nietypowy wystrój - sceny biblijne (ale głównie kobiety).

Pokój Marmurowy - powstał w czasach Wazów, odrestaurował Fontana, 1769-71 r, król chciał
uhonorować sztukę XVII w, też motywy polityczne - nawiązywanie do potęgi Polski za Wazów, chęć
podpięcia się pod tradycję królów polskich - seria portretów królewskich Bacciarellego.

Sala Rycerska - Merlini, Kamsetzer, 1784-86 r, obfity program ukazujący wielkie chwile w przeszłości
Polski oraz wielkich mężów - obrazy Bacciarellego.

Sala Tronowa (Nowa Sala Audiencyjna) - Merlini, 1783-86 r, nawiązania do Louisa - w dekoracji,
artykulacji ścian.

Sztuka nowoczesna polska (architektura) 04.10.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski031004.html

4 z 6

2008-03-21 09:20

Wielka Sala Balowa (Asamblowa) - powstawała długo, w 1777 r ogłoszony konkurs, wszyscy
architekci pracowali nad nią, ostatecznie wygrali Merlini i Kamsetzer, budowana 1779-81 r. Była
określana jako klasyczne wnętrze stylu stanisławowskiego - podkreślano jej odrębność, barokowe
reminiscencje: kolumny podwójne zamiast pojedynczych, fasety, kolorystyka (złocenia), zaokrąglone
naroża. Obecnie trudno ją określać jako wyznacznik stylu S.A. - bo nie ma innych takich wnętrz.

Biblioteka naukowa - Merlini, Kamsetzer, 1779-82 r, jedno z
niewielu wnętrz ocalałych po II wojnie światowej - więc
traktowano ją jako wzornik stylu S.A. (wykorzystywany w
socrealizmie).

[więcej o salach zamkowych (w tym obrotowe panoramy):

http://www.zamek-krolewski.art.pl/ekspozyc.htm

]

Sztuka nowoczesna polska (architektura) 04.10.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski031004.html

5 z 6

2008-03-21 09:20

Zamek Ujazdowski, Łazienki
Zamek Królewski w Warszawie był własnością Rzeczpospolitej,
król chciał mieć prywatną siedzibę, kupił więc Zamek Ujazdowski i
Łazienki z pawilonem Tylmanowskim. Najpierw nastąpiło
przekształcenie zamku - pracowali nad nim Merlini i Szreger.

- projekt przekształcenia sali balowej - Szreger, 1768 r,
znamienny jako informacja o ówczesnym guście króla - rokoko,
dekoracja palmowa, nawiązania do środowisk
południowoniemieckich.
- przebudowa zamku 1766-84 r, wprowadzenie elewacji
klasycystycznych - nie skończona, architektura Wazów okazała się
odporna na przekształcenia klasycystyczne. W 1784 r król poddał
się i sprzedał zamek na budynek wojskowy.

Szreger: Proj. sali balowej

- Latawiec - jedyny zachowany fragment całej koncepcji zamku, oś stanisławowska zaprojektowana
przez Szregera lub Augusta Moszyńskiego, złożona z placów promienistych - Zbawiciela, Na
Rozdrożu, Politechniki, ich kulminacją miał być zamek.
Po 1784 r król skoncentrował się na Łazienkach, jednakże prace trwały już wcześniej:
- Biały Domek - Merlini po 1777 r zrealizował niewielki, zwarty pawilon, typowy dla terenów
ogrodowych, parków. Pełnił funkcje willi, ale był zbyt mały na rezydencję królewską.
- Pałacyk Myślewicki - Merlini, 1775-79 r, pełnił funkcje rezydencji, był rozbudowywany etapami z
małego pawilonu, nawiązania palladiańskie.

Pałac Łazienkowski
Liczne przekształcenia, sam król rysował projekty, wiele koncepcji, w tym w stylu chińskim
(zrealizowane).

Projekt Pałacu

Projekt Pałacu na Wodzie

SAP: Projekt Łazienek

Chiński Pałac na Wodzie

- elewacja południowa - Merlini, 1784 r, wewnątrz łazienka Tylmana. Powstał niewielki pawilon,
nawiązujący do architektury palladiańskiej, francuskiej, traktowany jako "znamienny dla stylu S.A.",
połączenie nieostrego klasycyzmu i baroku. Góra - wzorniki francuskie lub Palladio.

- elewacja północna - Kamsetzer, 1788 r, redakcja znacznie surowsza, zarazem pilastry, tralkowa
balustrada, głowice korynckie (porządek obcy surowemu klasycyzmowi, wywodzi się z tradycji
akademickiej).

Sztuka nowoczesna polska (architektura) 04.10.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski031004.html

6 z 6

2008-03-21 09:20

- Sala Salomona - Merlini, 1788-93, uwypuklenie wątków masońskich, ważna sylwetka Salomona
(króla-budowniczego).
- Sala Balowa - Kamsetzer, do 1793 r, bardziej klasyczna, surowa - klarowność wnętrza, dużo bieli,
prostokątne narożniki, brak podwójnych kolumn - inna niż Sala Balowa na Zamku Królewskim (choć
obie określane jako styl stanisławowski).

Sala Salomona

Sala Balowa

powrót

kontakt

drukuj

zapisz