Sztuka nowoczesna polska (architektura) 24.04.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski040424.html

1 z 3

2008-03-21 09:28

przedmiot: Historia sztuki nowoczesnej polskiej (architektura)

prowadzący: mgr Czapelski data: 24.04.2004 aktualizacja: 30.04.2004

powrót

drukuj

kontakt

zapisz

7. Architektura Warszawy i Krakowa przełomu XIX/XX w
Były to środowiska odmienne, o zróżnicowanych warunkach rozwoju.

7.1 Warszawa
W końcu XIX w przeżywała burzliwy rozwój, jednak powstawało w niej mało budynków publicznych -
rosyjskie władze nie były tym zainteresowane, dążyły raczej do architektonicznej rusyfikacji (np.
budowano liczne cerkwie, przebudowano Pałac Staszica). Powstało jednak kilka budynków
publicznych, dzięki środowisku polskiemu.

Zachęta
1898-1901, projekt Stefan Szyller - ważny architekt Warszawy, absolwent Akademii Petersburskiej,
rówieśnik Talowskiego. Budynek jest charakterystyczny dla jego działalności, widoczne wykształcenie
w Petersburgu - melanż form stylistycznych: renesansowe (organizacja okien, podziały międzyokienne
w kondygnacji I piętra - wzory z architektury weneckiej), na fasadzie portyk, zachowane reguły
kompozycji klasycznej (trójpodział na cokół i dwie kondygnacje), też fascynacja barokową
plastycznością form - szczególnie w tympanonie na frontonie - skłębione postaci.
Ważnym dopełnieniem była rzeźba, projekt Zygmunta Otto: geniusz Potęgi Sztuki, symbole Antyku,
Gotyku i Renesansu, alegorie Prawdy i Piękna - repertuar form w tradycji XIX w architektury
historycznej, która zawsze dopowiadała architekturę programem rzeźbiarskim.
Gdyby nie zabór budynek mógłby mieć inne formy - w I konkursie, też wygranym przez Szyllera,
zaproponował on więcej form z architektury rodzimej, renesansu północnego - jednak władze odrzuciły
projekt. W realizacji brak takich nawiązań, powstała architektura kosmopolityczna, bez elementów
narodowych.

Politechnika
I nowoczesny budynek uczelni wyższej zbudowany w Warszawie, uwieńczenie etapu starań o
przywrócenie wyższej uczelni technicznej w Warszawie.
1896 - car wydał zgodę na powstanie Szkoły Politechnicznej, była to instytucja całkowicie rosyjska -
rosyjska kadra, rosyjski był językiem wykładowym, dlatego też obecna Politechnika wywodzi swe
tradycje od 1915 r, gdy Warszawa była pod administracją niemiecką. Jednak od początku szkoła miała
duże znaczenie, kształcili się w niej istotni potem polscy architekci (np. Oskar Sosnowski), omawiano
w niej różne zagadnienia (np. stylu zakopiańskiego), przyczyniła się też do rozwoju warszawskiego
środowiska technicznego.
Budowana 1898-1900, projekt Stefan Szyller - rozwiązania zbliżone do Zachęty. Rzeźby Piusa
Welońskiego, np. geniusz Wiedzy z personifikacjami Fizyki i Chemii oraz personifikacje wydziałów
(ponad oknami). Struktura elewacji wykazuje powinowactwa z budynkami teatralnymi (trójarkadowa
loggia na fasadzie) - bo nauka -> kultura -> sztuka. Ważnym elementem jest monumentalny
dziedziniec, nawiązujący do dziedzińca w Baranowie, omawianego w ówczesnej literaturze fachowej.
Wnętrze ekspresyjne, duża klatka schodowa - nawiązania do nowych tendencji w sztuce europejskiej -
zaczęto wtedy pojmować rolę przestrzeni w architekturze.

Hotel Bristol
1899-1901, realizacja znamienna, charakterystyczna dla środowiska zamawiającego. Hotel od początku
rywalizował z Europejskim, w konkursie na projekt wygrali Tadeusz Stryjeński i Franciszek
Mączyński, jednak ich secesyjny projekt nie został zaakceptowany. Inwestorzy nie byli zainteresowani,
obawiali się, że takie formy zostaną źle przyjęte przez potencjalnych klientów. Projekt zlecono
Władysławowi Marconiemu - architekt wykształcony w Petersburgu, urodził się w poł XIX w.
Zastosowane rozwiązania odwołują się do klasycznych form renesansowych, z naleciałościami
klasycystycznymi - blisko architektury Szyllera, ale bez barokizowania (choć są wykorzystane efekty
światłocieniowe). Realizacja jest efektem pewnego konserwatyzmu, zachowawczości zamawiających.
Choć z zewnątrz formy tradycyjne, to wewnątrz nowoczesność - zastosowano najnowsze rozwiązania
techniczne.

Teatr Polski
1912, projekt Czesława Przybylskiego - I liga ówczesnej architektury, wykształcony w Paryżu i

Sztuka nowoczesna polska (architektura) 24.04.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski040424.html

2 z 3

2008-03-21 09:28

Karlsruhe. Zastosowane wzory nie z rosyjskiego akademizmu lecz XVIII w architektury
wczesnoklasycystycznej w duchu francuskim. Brak horror vacui, operowanie gładką płaszczyzną muru,
tektonika budowli podkreślona tylko przez lizeny. Prawie brak detalu, powściągliwość, modernizujące
kapitele jońskie. Brak historyzującej dosłowności wcześniejszych architektów, projekt wpisuje się w
modernizujący styl I dekady XX w w Europie. W fasadzie można dostrzec silnie przetworzoną loggię -
symbolizuje ją balkon.
Konstrukcja budynku nowoczesna, zrealizowany model teatru nowoczesnego, bezlożowego.

Wcześniej uważano, że w tym okresie powstał podział na szkołę warszawską (oszczędność,
monumentalizm, brak historyzmu, przykładem miał być Teatr Polski) i krakowską (malowniczość), jest
to jednak uproszczenie.

Dom Pod Orłami (Bank Towarzystw Spółdzielczych)
Dzieło ważnego architekta, działającego głównie w Warszawie, Jana Heuricha mł. - wykształcony na
Akademii w Petersburgu, bardzo zdolny, był stypendystą rządu carskiego - odbył grand tour po Europie
i krajach Maghrebu.
Nawiązania do architektury modernistycznej Londynu, też do architektury amerykańskiej, zarazem
pewne nawiązania klasyczne - zaznaczony fronton, trójpodział elewacji. Na elewacji rzeźby Otto (orły)
i miedziane płyty. Budynek powstał 1912-17, miał swoją legendę już w 20-leciu. Obecnie
przebudowany - brak wejścia w narożniku, rozbudowana część tylnia.

Dom Towarowy braci Jabłkowskich
Po 1913, jeden z wcześniejszych przykładów nowoczesnego domu towarowego, projekt Karol
Jankowski i Franciszek Lilpop - wykształceni w Rydze, która była ówcześnie miastem całkowicie
niemieckim (niemiecki był językiem wykładowym), blisko związana ze środowiskiem Niemiec. Formy
bliskie Teatrowi Polskiemu - delikatny detal architektoniczny, przeszklone elewacje,
wielkoporządkowe opilastrowanie, gładkie ściany. Tradycja architektoniczna została potraktowana jako
źródło zasad, a nie form - takie podejście było popularne jeszcze przez całe 20-lecie.

Dom Pod Gigantami, Al. Ujazdowskie
1904-07, dla Jana Antoniego Strzałeckiego, projekt Władysław Marconi - formy inne niż w Bristolu:
mniejsza światłocieniowość, elewacja płaska, wczesnoklasycyzująca, z eleganckim detalem. Przykład
dużej, wielkomiejskiej kamienicy z początku XX w - w tym czasie przestały obowiązywać ograniczenia
wysokości budynków, szczególnie narożnych - powstał wtedy szereg niebotyków.

Początek XX w to okres liberalizacji politycznej - zgodna na Politechnikę, powstały Koło Architektów,
Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości, nastąpił okres rozpoznawania własnego dziedzictwa
kulturowego (jak wcześniej w Galicji) - miało to duży wpływ na architekturę.

Kamienica Tołwińskich, Służewska
Niezachowana, dzieło Tołwińskiego i jego ucznia. Przykład secesji - podkowiaste wykroje okien i
drzwi, stylizowana dekoracja, malowniczość. Wnętrza również w tym stylu.

Detal secesyjny często pojawiał się w Warszawie w architekturze, która sama secesyjna nie była -
secesja była akceptowana tylko jako pewien repertuar form zdobniczych, a nie spójny styl.

Kamienica dochodowa Krasińskich, Mazowiecka
1907-10, Jan Heurich mł. - wygrał konkurs. Odwołania do architektury klasycyzującej, choć w
pilastrach dość obfity detal. Kamienica słynna, bo posiadała wielkie przeszklenia dolnych kondygnacji -
inspiracje nowoczesną wielkomiejską architekturą Wiednia i in. Określana jako wzorcowy przykład
wczesnego modernizmu warszawskiego (do połowy wysokości bezporządkowa). Podczas powojennej
odbudowy zmieniono dół, zabudowano go jak górne kondygnacje.

Centrala Towarzystw Rolniczych, Kopernika/Świętokrzyska
1912, Czesław Przybylski. Architektura modernistyczna: nieliczny detal dobrej jakości, elewacje
płaskie, o lekkich ramowych podziałach. Znaczenia nabiera dobry materiał wykorzystany na elewacji
(piaskowiec, granit) - staje się równie ważny jak formy stylowe. Było to charakterystyczne dla sztuki
europejskiej tego okresu, prekursorem był wiedeński architekt Loos(?) - nacisk na świetne materiały,
także wnętrza proste, lecz wykwintne.

Sztuka nowoczesna polska (architektura) 24.04.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski040424.html

3 z 3

2008-03-21 09:28

Kościół Zbawiciela
1901-11, konkurs wygrali Pius-Dziekoński, Władysław Zychiewicz i Ludwik Panczakiewicz. Budowla
daleka od stylu w-b, jest prezentacją wykorzystania stylu swojskiego. Elementy renesansowe (szczyt,
spływy, kaplice boczne) i gotyckie (kształt, proporcje bryły) - jakby gotyk w szatach renesansowych.
Widoczne poszukiwania stylu narodowego, widoczne nawiązania do innych ówczesnych rozwiązań w
tym duchu.

Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP (św. Jakuba), Grójecka
1909 konkurs, realizowany od 1911 do lat 20., architekt Oskar Sosnowski. Formy narzucone przez
konkurs - nawiązania romańskie, jednak bez pieczołowitego historyzmu - formy zsyntetyzowane,
uproszczone. Bardzo rzeźbiarski, masywny, konwencja historyczna ustępuje wobec modernistycznego
przekonania o konieczności kreowania przez architekta, a nie tylko zestawiania form historycznych.
Jest to metafora architektury romańskiej, a nie cytowanie jej wprost, pojawiają się ahistoryczne
elementy symboliczne - np. korona wieńcząca kaplicę obok korpusu kościoła.

powrót

kontakt

drukuj

zapisz