Niszczenie drobnoustrojów poza organizmem ludzkim

Cel: walka z zakażeniami

Zadania:
• stworzenie środowiska nieprzyjaznego dla przetrwania drobnoustrojów patogennych
• uniemożliwienie transmisji patogenów z jednego miejsca na drugie
• prowadzenie skutecznych zabiegów sanitarnych – sanityzacja, dezynfekcja, sterylizacja...

Definicje

• Sanityzacja – ogólne działania mające na celu utrzymanie i polepszenie warunków zdrowotnych organizmu i populacji
cel: zmniejszenie liczby drobnoustrojów u człowieka i jego otoczenia
( mieszkanie, ulice, ścieki, woda..) do bezpiecznego poziomu
np. mycie zębów, rąk, pranie, wietrzenie, sprzątanie, malowanie, chlorowanie wody...
stosowane środki: woda, detergenty, środki dezynfekujące słabiej działające

• Dezynfekcja (odkażanie) - eliminacja większości form wegetatywnych bakterii, wirusów, grzybów na nieożywionych

przedmiotach (powierzchnie, narzędzia, ręce),

ale nie przetrwalników bakterii, zarodników grzybów, HBV !!!
Cel: przerwanie szerzenia się drobnoustrojów ze źródła zakażenia na osoby zdrowe
środki dezynfekcyjne – związki chemiczne zabijające patogenne i niepatogenne drobnoustroje
*Antyseptyka – dezynfekcja skóry i błon śluzowych
*antyseptyki – środki dezynfekujące stosowane na żywe tkanki
nie należy używać śr. dezynfekujących jako antyseptyków i odwrotnie !!! – oporność

• Sterylizacja – zabicie lub usunięcie wszystkich form żywych !!!
bakterie, grzyby, wirusy, zarodniki, pasożyty

•

Dekontaminacja – zabiegi mające na celu usunięcie drobnoustrojów z powierzchni

sprzętu medycznego, środowiska, zapewniają bezpieczne użycie
* dekontaminacja jelita przed operacją w jamie brzusznej aby uniknąć zakażenia endogennego

•

Pasteryzacja – zabija formy wegetatywne, prątki, większość wirusów

zabieg stosowany w przemyśle spożywczym do zabezpieczenia mleka, piwa, soków...
klasyczna: 63-72

o

15 sek. – 30 min.

UHT: 112-132

o

kilka sek.

•

Tyndalizacja – trzykrotna ekspozycja(pasteryzacja) w temp. 70-100

o

, 30 min., przez 3 dni

przetrwalniki kiełkują w formy wegetatywne,
stosowana obecnie sporadycznie do sterylizacji podłoży (jeżeli zepsuje się autoklaw)

•

Liofilizacja – wysuszenie w próżni, w niskich temperaturach

do przechowywania szczepów bakterii, wirusów, surowic, szczepionek, suchych podłoży

•

Wyżarzanie – np. ezy laboratoryjnej

•

Spalanie – np. odpadów medycznych

Aseptyka, działania aseptyczne– różne procedury zmierzające do ograniczenia, niedopuszczenia do zakażenia –

przygotowanie sprzętu, jego transport, pomieszczenia, diagnostyka, personel medyczny, pacjent, zabieg chirurgiczny....

Metody dezynfekcji

•

chemiczne – ogólnie dostępne, często stosowane, środek chemiczny:

zw. zawierające aktywny chlor - niestabilne
czwartorzędowe zw. amoniowe - bakteriostatyczne
alkohole – etylowy (70%), propylowy – bakteriobójcze, słabo penetrują
aldehydy –glutarowy, formaldehyd – szeroki zakres, drażniące
pochodne fenolowe – bakteriobójcze, słabo na wirusy
zw. nadtlenowe – kw. nadoctowy, dobry

•

termiczne – urządzenia myjąco-dezynfekujące, gł. ciepło wilgotne

* dekoktacja (gotowanie !!!) - ok. 100

o

C, 10-30 min., ciśnienie normalne

lub w parze wodnej (para bieżąca) – aparat Kocha
wady: nie zabija przetrwalników, zarodników, HBV - bielizna, pościel, sprzęt, baseny
* pasteryzacja, tyndalizacja

•

chemiczno-termiczne – ok. 60

o

C + zw. chemiczny w niskich stężeniach

sprzęt wrażliwy na temperaturę (endoskopy, narzędzia chirurgiczne, stomatologiczne)
· fizyczne
*promieniowanie ultrafioletowe
maksymalny efekt zabijający formy żywe (DNA, RNA) – dł. fali 254 nm
lampy bakteriobójcze – dezynfekcja sal operacyjnych, sal chorych, boksów, stołów do pracy
jałowej... – czas pracy lampy jest ograniczony – prowadzić rejestr zużycia!!!
UV nie penetruje, działa tylko na powierzchnię !!!

* ultradźwięki - rozbijają komórki , 20-100 kHz – do mycia delikatnych narzędzi
* filtracja, np. powietrza, roztworów wodnych

Cechy środka dezynfekcyjnego

• Szeroki zakres działania: B - bakteriobójczy, Tbc - prątkobójczy, F - grzybobójczy, V - inaktywujący wirusy, S -

sporobójczy

• Szybkie działanie, małe stężenie
• Szybka i całkowita degradacja
• Trwałość koncentratu i roztworu użytkowego
• Dobra rozpuszczalność w wodzie
• Wysoka tolerancja na twardą wodę i substancje organiczne zawarte w dezynfekowanym materiale
• Brak działania korodującego
• Brak oddziaływania na skórę i drogi oddechowe
• Niska cena

Wykaz środków dopuszczonych do użycia - wciąż uaktualniany obejmuje:

nazwa preparatu, zakres działania, zawartość substancji czynnej, zalecane stężenie robocze, nazwa producenta

Mechanizmy działania śr. dezynfekujących

• Uszkodzenie błony komórkowej - wypłynięcie zawartości (czwartorzędowe związki amoniowe, alkohole, fenole, związki

chloru)

• Denaturacja błony komórkowej, zablokowanie przebłonowej wymiany składników (aldehydy)
• Utlenianie enzymów (związki uwalniające tlen, podchloryny, nadoctany)

Często stosuje się mieszaniny kilku związków + inhibitory korozji, związki obniżające napięcie powierzchniowe,

olejki eteryczne, aktywatory…

Substancje czynne stosowane w dezynfekcji

•

Aldehydy – mrówkowy, glutarowy, glikosal (glioksal) – drażniące, b.dobre - w wyższych stężeniach inaktywują
przetrwalniki

•

Pochodne fenolu – nie działają na przetrwalniki, przykry zapach

•

Alkohole – bakterie i grzyby, stężenie 40-70%,etanol, izopropanol, do odkażania skóry

•

Czwartorzędowe związki amonowe – chlorek benzyloalkilodwumetyloamonowy, nieaktywne wobec prątków, wirusów,
dobra tolerancja przez skórę, eliminacja

•

Biguanidy – chlorheksydyna, j.w.

•

Tlen aktywny – wydzielany przez nadtlenek wodoru, kwas nadoctowy, nadboran, nadwęglan, szerokie spektrum, dobry
rozklad

•

Chlorowce (halogeny) – chlor (woda), jod, drażniące działanie, bakterie, grzyby, wirusy

•

Związki powierzchniowo czynne (detergenty) – redukcja napięcia powierzchniowego, „pomagają”związkom
dezynfekującym

•

Związki kompleksujące – fosforany, karboksylaty, intensywne mycie, jw..

•

Sole alkaliczne – węglany, borany, krzemiany, wchodzą w reakcje z olejami, zmydlają, chronią metale przed korozją

•

Barwniki i olejki zapachowe – dodawane do śr. dez. – estetyka, zapach, dezynfekcja skóry

Co wpływa na dezynfekcję?

•

właściwości czynnika dezynfekcyjnego – rodzaj i stężenie związków aktywnych i wspomagających

działanie bójcze: podstawowe - bakterie, wirusy, grzyby – formy wegetatywne
szerokie - prątki, + grzyby+ przetrwalniki + zarodniki

•

rodzaj i liczba drobnoustrojów –duże , małe zanieczyszczenie

•

oporność na śr. dezynfekcyjne

•

warunki środowiska

* temperatura, czas działania, pH, dostęp śr. dezynf. do wszystkich miejsc – jeżeli środek (nie
wszystkie) działa w wyższym stężeniu lub dłużej może dać efekt sterylizacji
* czynniki zanieczyszczające - ropa, śluz, krew, kał, ziemia...
zw. chemiczne koagulują białka i chronią drobnoustroje

najpierw dezynfekcja wstępna, potem mycie właściwe, potem dezynfekcja/sterylizacja końcowa !!!

* typ, budowa, stopień zagrożenia przedmiotu dezynfekowanego
stetoskop, endoskop – części optyczne, narzędzia operacyjne...

•

oddziaływanie na personel (drażniące), koszt, biodegradacja..

metoda dezynfekcji powinna być: skuteczna, nie niszczyć sprzętu, nie szkodzić personelowi i choremu, ekonomiczna

Dobór środka dezynfekcyjnego

• Narzędzia, sprzęt medyczny, powierzchnie zanieczyszczone materiałem biologicznym - B, Tbc, V, F
• Powierzchnie wolne od zanieczyszczeń organicznych (podłogi, meble, stoliki zabiegowe) - B
• Powierzchnie wilgotne, wolne od zanieczyszczeń organicznych (maty podłogowe w łazienkach, kąpieliskach) - B, F

Sterylizacja

•

wysokotemperaturowa (>100

o

C)

* para wodna w nadciśnieniu (nasycona)– autoklawy przepływowe,
próżniowe
121

o

C - 1 atm - 20 min ; 134

o

C - 2 atm - 5-6 min

* suche gorące powietrze (suszarki) – szkło, wazelina, narzędzia..
140

o

C - 3 godz.; 160

o

C - 2 godz. 170

o

C – 1 godz.

* wyżarzanie, spalanie

•

Niskotemperaturowa (<100

o

C)

* chemiczna – aldehyd glutarowy 2%, kw. nadoctowy 0,5%, nadtlenek wodoru, ozon
* gazowa – tlenek etylenu – potem musi być degazacja
pary formaldehydu + 60

o

C

* plazmowa – 4. stan materii - b.dobra (endoskopy), 40

o

C, 75 min. droga

* radiacyjna: sprzęt do jednorazowego użytku – cewniki, strzykawki, probówki plastikowe, wymazy
- promieniowanie gamma (izotop kobaltu

60

Co)– przenikliwe

- wiązka elektronów z akceleratora liniowego
* filtracja – mechaniczna sterylizacja płynów biologicznych wrażliwych na temperaturę, związki chemiczne:

surowice, witaminy, hormony, cukry....

- filtry szklane, porcelanowe, azbestowe, membranowe

Zasady prawidłowej sterylizacji

• Dezynfekcja wstępna - ochrona personelu przed możliwym zakażeniem
• Mycie - ręczne (szczoteczki), myjnie, urządzenia myjąco-dezynfekujące i osuszenie
• Pakowanie sterylizowanych przedmiotów
• Sterylizacja właściwa (wg zaleceń producenta)
• Przechowywanie - miejsce, czas, zabezpieczenie przed kontaminacją
• Wyjęcie narzędzi z opakowań -zabezpieczenie sterylności przed użyciem

Kontrola procesu sterylizacji - potwierdzenie skuteczności działania bójczego

•

wskaźniki fizyczne – temperatura, ciśnienie, czas, stała kontrola !!

•

wskaźniki chemiczne – wynik natychmiast, zmiana barwy

kilka klas: wskaźniki procesu, pojedynczego parametru, wieloparametrowe, zintegrowane, emulacyjne
rurki Browna, taśmy papierowe samoprzylepne, wskaźniki bibułowe..
wskaźniki biologiczne – wynik po kilku dniach ale najbardziej miarodajny
Sporal A – do autoklawu (Geobacillus stearothermophilus)
Sporal S – do „suszarki” i tl. etylenu (Bacillus subtilis obecnie B. atrophaeus)
Bacillus pumilus - sterylizacja radiacyjna
Bacillus – laseczki, tworzą przetrwalniki !!

Wybór metody dezynfekcji/sterylizacji wynika z ryzyka związanego z użyciem danego przedmiotu, przebywaniem
w danym pomieszczeniu – ustala się ścisłe procedury postępowania (lekarz mikrobiolog, epidemiolog, pielęgniarka

epidemiologiczna – zespół ds.zwalczania zakażeń szpitalnych)

Podział sprzętu szpitalnego w zależności od ryzyka zakażenia:
* niskie ryzyko przeniesienia zakażenia – kontakt z nienaruszoną skórą
termometr, basen, bielizna pościelowa, meble, podłoga
mycie, dezynfekcja środkiem o niskiej aktywności – alkohole, fenole, jodofory
* średnie – kontakt z błoną śluzową lub uszkodzoną skórą
lusterko laryngologiczne, endoskopy, sprzęt do sztucznej wentylacji
aldehyd glutarowy (10 min), kwas nadoctowy, chlor lub sterylizacja
* wysokie – kontakt naturalnie jałowymi obszarami ciała: tkanki, krew
narzędzia chirurgiczne, igły, cewniki, wszczepy
sterylizacja !!! ewentualnie: aldehyd glutarowy (20 min), kwas nadoctowy

Zasady planowania gabinetu/pracowni

• Rozdział między strefami czystymi a brudnymi – oddzielenie przedmiotów skażonych od czystych/sterylnych,

przechowywanie sprzętu sterylnego do momentu jego użycia, ułatwienie mycia i dezynfekcji, ułatwienie transportu ze
strefy brudnej do czystej

• Jak najmniej powierzchni trudnych do utrzymania w czystości – ułatwione mycie i dezynfekcja
• Jedzenie, palenie - zabronione w strefach skażonych
• Wykładzina winylowa, bez łączeń odporna na środki dezynfekcyjne i częste czyszczenie
• Wentylacja (3 wymiany na godzinę), zminimalizować wymianę z sąsiednich pomieszczeń
• Usuwanie odpadów – każdy materiał po kontakcie z pacjentem – potencjalnie zagrożony - spalanie, sterylizacja -

specjalne pojemniki na igły, skalpele, płytki…odpady medyczne nie mogą mieszać się z odpadami gospodarczymi
(różnego koloru worki)