23

Kwartalnik

Bellona 1/2010

Logistyka strukturalnym

elementem bezpieczeństwa

państwa

W XXI wieku logistyka zyskała na znaczeniu. Dotychczasowy obszar kwatermistrzowski, techniczny, trans-

portowy ustąpił jej miejsca. Logistyce zaczęto nadawać strukturę i formę. Wzrasta udział branży logisty-
cznej w produkcie światowym brutto (PŚB), w tym także w wojsku.

Gospodarka państwa jest ściśle skorelowana z jego bezpieczeństwem. Tworzenie i funkcjonowanie

ekonomicznych podstaw obronności i bezpieczeństwa wymaga postrzegania ich w relacjach narodowych
oraz sojuszniczych. Jednakże w obu wypadkach jest ważny narodowy potencjał gospodarczy i obronny.

In the 21

st

century, logistics became important and took place of quartermaster, technical and

transport support. The logistics’ share in the GWP and in the military is increasing.

The state’s economy is closely correlated with its security. The establishment of economic defense

and security basis needs to be perceived from the point of view of a state and alliances. In both
cases, however, a domestic economic and defense potential is essential.

gen. bryg. w st. spocz. dr

WŁODZIMIERZ ZIELIŃSKI

absolwent Wyższej Szkoły

Oficerskiej Wojsk

Zmechanizowanych

we Wrocławiu. Przeszedł

wszystkie stanowiska służbo-

we od dowódcy plutonu

do dywizji. W latach 1987–

–1990 był dowódcą pułku

zmechanizowanego, w latach

1994–1996 dowódcą

Samodzielnej Brygady

Pancernej, następnie,

w latach 1997–2002

dowódcą dywizji. Służbę

wojskową pełnił w jedenastu

garnizonach; ukończył ją na

stanowisku szefa wojewódz-

kiego sztabu wojskowego.

G

dy przygotowywałem i segregowa-

łem materiały pod kątem przydat-

ności do opracowania tematu, spoj-

rzałem także do Leksykonu wiedzy wojsko-

wej, opublikowanego przez Wydawnictwo

MON w 1979 roku. Oczywiście, w tamtych

czasach nikt nie mógł przewidzieć, że trzy-

dzieści lat później pojęcia definiujące oraz

organizacja i działanie służb zabezpieczają-

cych wojsko całkowicie się zmienią. Wówczas

w naszej armii funkcjonowały służby kwa-

termistrzowskie i techniczne. W czasie po-

koju na ich czele stali kwatermistrz i szef

służb technicznych – od szczebla samodziel-

nego batalionu – pułku w randze zastępców

dowódcy. Na czas „W” kierowanie tyłami

przejmował kwatermistrz, on też dowodził

na tyłowym stanowisku dowodzenia (TSD)

(KSD ). Według Leksykonu…, logistyka nie

ma właściwego odpowiednika w polskiej ter-

minologii wojskowej; ze względu na istotę

i treść najbliższe temu terminowi są: ekono-

mika wojskowa i gospodarka wojskowa.

Logistyka w armii i państwie

Po zmianach ustrojowych w państwie

w 1989 roku zaczęła się transformacja

gospodarki, która trwa do dzisiaj. Należało

także przebudować organizację wojsk, aby

stała się ona kompatybilna ze strukturami

NATO oraz Unii Europejskiej. Pociągnęło

to za sobą likwidację pionu kwatermistrzow-

sko-technicznego, rozpoczęto organizację

struktur logistycznych.

Przed zasadniczą przebudową piony kwa-

termistrzowski i techniczny, transportowy,

infrastruktury oraz medyczny dysponowały

w skali wojska ogromnym potencjałem,

który stanowił w 1989 roku na szczeblu ope-

racyjnym 28 procent ówczesnego stanu sił

zbrojnych. Na pion stacjonarny składało się

1090 jednostek, w których było 145 tysięcy

stanowisk. Do końca lat dziewięćdziesiątych

rozformowano 980 z nich, zlikwidowano

115 tysięcy etatów. Udział logistyki w sta-

nie sił zbrojnych zmniejszył się do 12 pro-

cent, a liczbę instytucji zajmujących się tą

problematyką w Ministerstwie Obrony

Narodowej zredukowano o około 60 procent,

mimo podziału wcześniejszych struktur za-

rządzania na część cywilną i wojskową

1

.

Logistyce zaczęto nadawać taką strukturę

i formę, aby mogła sprostać zadaniom wy-

nikającym z jej definicji. Pojęcie logistyka

wraz ze zmianami w armii, ale przede

wszystkim w związku ze stopniową i postę-

1

J. Bielecki: Nowy model dla logistyki. „Polska Zbrojna” 1999 nr 15, s. 16–17.

Bezpieczeństwo RP

24

Kwartalnik

Bellona 1/2010

pującą prywatyzacją gospodarki, pojawie-

niem się coraz większego i prężniejszego

sektora prywatnego, zaczęło się stopniowo

rozwijać i znajdować należne miejsce

w gospodarce narodowej, a tym samym

w państwie.

Ze względu na ewolucyjny i interdyscy-

plinarny charakter koncepcji logistycznego

zarządzania w literaturze przedmiotu funk-

cjonuje wiele definicji logistyki, które pod-

kreślają różne jej aspekty i możliwości.

Przytoczę kilka z nich, w moim odczuciu

bardzo charakterystycznych. Na przykład

Danuta Kisperska-Moroń w Elementach

logistyki, wydanych w 1992 roku przez

katowicką Akademię Ekonomiczną, traktu-

je logistykę jako kompleksową wiedzę o pro-

cesach logistycznych, czyli procesach

przepływu produktów związanych z każdą

działalnością gospodarczą, oraz o sposobach

skutecznego zarządzania nimi. Natomiast

Martin Christopher w Logistyce i zarzą-

dzaniu łańcuchem dostaw (wydawnictwo

Polskiego Centrum Doradztwa Logistycz-

nego z 2000 roku) przedstawia logistykę

jako strategiczne zarządzanie zaopatrze-

niem, przechowywaniem i transportem ma-

teriałów, częściami oraz gotowymi produk-

tami (wraz z odpowiednią dokumentacją)

w ramach organizacji oraz przez jej kanały

marketingowe, zapewniające maksymaliza-

cję obecnych i przyszłych zysków oraz naj-

bardziej efektywną realizację zamówień.

Zarówno z przytoczonymi, jak i wieloma

innymi definicjami można by się zgodzić lub

też polemizować czy obejmują one wszelkie

aspekty zagadnienia. Każdy przedstawia

i formułuje definicje według przyświecają-

cej mu wizji. Za najpełniejsze zobrazowanie

logistyki z punktu widzenia opisywanego

tematu, a więc umiejscowienia jej jako

elementu strukturalnego gospodarczych

podstaw bezpieczeństwa państwa, przyjąłem

jej definicję znajdującą się w Słowniku z za-

kresu bezpieczeństwa narodowego (wydaw-

nictwo Akademii Obrony Narodowej).

Zgodnie z nią, logistyka to zarządzanie łań-

cuchem dostaw, przepływu materiałów

i towarów od jego oryginalnego źródła do

postaci, w której jest konsumowany przez

ostatecznego klienta, przy czym zakres

zasilania obejmuje zasilanie: materiałowe,

techniczne, medyczne, transportowe i gospo-

darczo-bytowe. Na podstawie tej definicji

można wyodrębnić logistykę obronną jako

część gospodarki obronnej zajmującą się

przygotowaniem i użyciem środków i usług

będących w dyspozycji państwa i przezna-

czonych do zaspokojenia jego potrzeb obron-

nych, a także logistykę wojskową, związaną

najściślej z armią.

Wydaje się jednak, że logistykę należy

traktować jako całość. Nie da się wyodręb-

nić całkowicie oddzielnych pionów, na przy-

kład armii, policji, przemysłu. Jest to jeden

z tych elementów gospodarki, gdzie wszyst-

kie te uwarunkowania i wiele innych nawza-

jem się przenikają, uzupełniają i oddziałują

na siebie.

Zadania logistyczne można wykonywać

zarówno w skali mikroekonomicznej, na

poziomie nawet jednego przedsiębiorstwa,

jak makroekonomicznej – w gospodarce

danego kraju. Na przełomie XX i XXI wie-

ku nastąpił gwałtowny rozwój logistyki.

W połączeniu z rewolucją naukowo-tech-

niczną, zwłaszcza informatyczną, spowodo-

wało to, że rozwijane niegdyś śmiałe wizje

racjonalizowania przepływu produktów

i usług pomiędzy państwami i kontynenta-

mi stały się możliwe dzięki logistyce.

W dobie powszechnej globalizacji logisty-

ka zaczyna odgrywać coraz istotniejszą

rolę w funkcjonowaniu nie tylko pojedyn-

czych przedsiębiorstw, ale także w całym

systemie gospodarczym danego kraju, a na-

wet świata. Coraz częściej mówi się o wy-

odrębniającym się i nabierającym znaczenia

sektorze logistycznym jako o jednym z sek-

torów mających swój udział w generowaniu

dochodu narodowego. Na podstawie anali-

zy przeprowadzonej przez Wydział Statystyki

ONZ, sektor logistyczny został jednoznacz-

nie wyodrębniony jako sektor gospodarczy

i jako przedmiot statystyki gospodarczej

w USA i Singapurze. Oddziałuje on tak jak

wszystkie inne sektory gospodarcze na

ekonomię, społeczeństwo, przestrzeń i przy-

rodę. Te czynniki wpływają także, w ramach

sprzężenia zwrotnego, na logistykę. Według

szacunkowych danych na temat wydatków

na logistykę w poszczególnych krajach i na

świecie (Estimation of Global and National

Logistics Expenditures 2002 r.) stwierdzo-

no, że :

— udział branży logistycznej w produk-

cie światowym brutto wynosił 13,8 procent

(w pierwszej dekadzie XXI wieku – 5,4 bi-

liona euro),

— roczne wydatki na logistykę w Europie

i Ameryce Północnej kształtowały się na

Logistyce zaczęto nadawać taką strukturę

i formę, aby mogła sprostać zadaniom

wynikającym z jej definicji.

25

Kwartalnik

Bellona 1/2010

Bezpieczeństwo RP

poziomie około biliona euro w każdym

z tych regionów,

— w Unii Europejskiej logistyka stanowi

13 procent PŚB (przy uwzględnieniu

całokształtu czynności logistycznych).

Wszystko to wskazuje na wzrastającą

rolę logistyki i jej stopniowe coraz szybsze

i głębsze oddziaływanie i współdziałanie

z innymi sektorami gospodarki narodowej.

Wzrasta zainteresowanie makroekonomicz-

nymi aspektami logistyki i badaniem zależ-

ności na styku działalności produkcyjnej,

handlowej, transportowej. Stają się one za-

czynem do wykreowania nowego rodzaju

polityki gospodarczej państwa, nazwanej

polityką logistyczną. W krajowej literaturze

przedmiotu za twórcę tego pojęcia uznaje

się profesora

Jarosława Witkowskiego

z Uniwersytetu Ekonomicznego we

Wrocławiu. Według niego, w systemie inter-

wencyjnym działań rządu polityka logistycz-

na powinna być usytuowana w miejscu

centralnym. Takie umiejscowienie nie zmie-

nia wzajemnych zależności i wzajemnego

przenikania się z pozostałymi politykami.

Polityka logistyczna nie może być nigdy

niezależna i oderwana od innego rodzaju po-

lityki. Odgrywa jednak ona w jakimś sensie

rolę wiodącą, przenikającą i wiążącą inne.

Podstawy bezpieczeństwa

ekonomicznego

Wszelkie elementy ukazane wcześniej są

związane z całą gospodarką państwa

i w mniejszym lub też większym stopniu

wpływają na podstawy jego bezpieczeństwa.

System gospodarczo-obronny, którego

formuła jest pochodną polityki gospodarczo-

-obronnej państwa, ma zapewnić materialne

podstawy wykonania zadań obronnych oraz

tworzyć warunki do przetrwania ludności

w sytuacjach kryzysu i wojny. Podstawowe

powinności ogniw gospodarczych, zarówno

państwowych, jak i prywatnych, w dziedzi-

nie obronności, to tworzenie i utrzymywa-

nie rezerw państwowych na potrzeby obron-

ne, zapewnianie, że wymagania obronne

będą uwzględniane w realizacji polityki

przestrzennego zagospodarowania kraju,

utrzymywanie infrastruktury obronnej,

a także prowadzenie prac badawczo-rozwo-

jowych na rzecz obrony państwa.

Jedną ze szczególnie ważnych ich funkcji

jest uczestnictwo w wykonywaniu zadań na

rzecz wsparcia sił sojuszniczych, przybywa-

jących, rozwijanych i prowadzących opera-

cje na terytorium Polski, a także realizacji

sojuszniczych inwestycji obronnych, za-

równo w Polsce, jak i innych państwach

członkowskich NATO. Wśród ogniw gospo-

darczo-obronnych istotne miejsce zajmuje

przemysł obronny. Aby utrzymać jego po-

tencjał na poziomie niezbędnym z punktu

widzenia potrzeb obronnych, konieczna jest

jego restrukturyzacja i unowocześnianie oraz

rozwijanie współpracy z przemysłem obron-

nym państw NATO i Unii Europejskiej.

Kategorią związaną z kwestiami gospo-

darczych podstaw obronności i bezpieczeń-

stwa są zadania gospodarczo-obronne. Jest

to całokształt przedsięwzięć realizowanych

przez przedsiębiorców na rzecz obronności

i bezpieczeństwa państwa na podstawie prze-

pisów ustawy o powszechnym obowiązku

obrony RP oraz aktów wykonawczych do

ustawy.

W skali państwa sfery bezpieczeństwa nie

da się oddzielić od bezpieczeństwa ekono-

micznego. Jako społeczeństwo nie zawsze

mieliśmy tego świadomość. Powszechnie

uważano, że domeną bezpieczeństwa

i obronności zajmuje się głównie armia.

Zmiana świadomości społecznej następuje

stopniowo. Obecnie sprawy szeroko pojęte-

go bezpieczeństwa stały się dziedziną badań

naukowych i wyszły daleko poza mury uczel-

ni wojskowych. Poziom myślenia o bezpie-

czeństwie jest oczywiście różny w poszcze-

gólnych grupach społecznych, rozmaicie też

pojmuje się jego istotę. Życie dostarcza wie-

lu przykładów, które wskazują, że świado-

mość ekonomiczna społeczeństwa i rozumie-

nie terminów ekonomicznych, a także bez-

pieczeństwa ekonomicznego w pojęciu

minimalnym – od własnej rodziny – po

maksymalne – w sferze rozumienia intere-

sów państwa, Europy i świata – powoli, ale

systematycznie wzrasta.

W kulturze społecznej synonimem poję-

cia bezpieczeństwo jest dom.

Marian

Cieślarczyk w artykule Kulturowe uwa-

runkowania budowy bezpieczeństwa eko-

nomicznego (Wyższa Szkoła Finansów

i Zarządzania, Siedlce 2008) schematycz-

nie przedstawia bezpieczeństwo jako dom

oraz ukazuje piramidę bezpieczeństwa

z podwalinami, u której podstawy leży tak-

że bezpieczeństwo ekonomiczne państwa.

Gdy rozpatrujemy pojęcie gospodarczych

podstaw bezpieczeństwa państwa (GPB)

(nazywanych także gospodarczymi podsta-

Wśród ogniw gospodarczo-obronnych

istotne miejsce zajmuje przemysł obronny.

Aby utrzymać jego potencjał na poziomie niezbędnym z punktu widzenia potrzeb
obronnych, konieczna jest jego restrukturyzacja i unowocześnianie oraz rozwijanie
współpracy z przemysłem obronnym państw NATO i Unii Europejskiej.

Bezpieczeństwo RP

26

Kwartalnik

Bellona 1/2010

wami obronności) (GPO), należy wskazać,

iż gospodarka narodowa każdego państwa

wykonuje także zadania obronne. Oznacza

to, że można w niej wyróżnić dziedziny,

które w różnym stopniu zaspokajają potrze-

by obronne państwa. Zmieniają się one

w zależności od poziomu bezpieczeństwa

państwa oraz od intensywności zagrożenia

konfliktem i charakteru zagrożeń. Wyodręb-

nia się je na podstawie kryteriów ekono-

micznych oraz obronnych. Pierwsze z nich

formułuje ekonomia, rozpatrująca gospodar-

kę przez pryzmat możliwości zaspokojenia

różnorodnych i konkurujących ze sobą po-

trzeb społecznych i dająca odpowiedź na

pytania: które z posiadanych zasobów

i w jakiej części można przeznaczyć na po-

trzeby obronności (bezpieczeństwa) pań-

stwa? Kryteria obronne z kolei formułuje

ekonomika obrony (czy też szerzej ekono-

mika bezpieczeństwa), rozpatrująca tę samą

gospodarkę z punktu widzenia jej zdolności

do zaspokajania potrzeb obronnych państwa.

Dąży ona do określenia przydatności zaso-

bów do zaspokojenia potrzeb obronnych

i bezpieczeństwa

Jeśli spojrzymy na gospodarcze podstawy

bezpieczeństwa państwa według kryterium

definicyjnego, trzeba wskazać, że tworzy

je ta część gospodarki narodowej państwa,

która w ograniczonym lub pełnym zakresie

realizuje zadania na rzecz jego obronności

i bezpieczeństwa. Jest nią ten obszar gospo-

darki narodowej, który służy wyłącznie

zapewnieniu bezpieczeństwa państwa oraz

obszar podwójnego zastosowania – to jest

obszar gospodarki, który w warunkach za-

grożenia bezpieczeństwa w krótkim czasie

może dokonać transformacji (rekonwersji)

z gospodarki służącej zaspokojeniu potrzeb

konsumpcyjnych i rozwojowych na rzecz

gospodarki służącej zaspokojeniu potrzeb

obronności i bezpieczeństwa kraju. Obszar

służący wyłącznie zapewnieniu obronności

(a w szerszym ujęciu także bezpieczeństwa)

państwa odpowiada w istocie gospodarce

obronnej państwa. Natomiast obszar pod-

wójnego zastosowania to swoista rezerwa

gospodarki obronnej, która stosownie do

potrzeb i okoliczności może być przystoso-

wana do celów związanych z realizacją

potrzeb obronnych

2

. Materialną bazę dla

wszystkich tych segmentów stanowi gospo-

darka narodowa.

Gospodarcze podstawy bezpieczeństwa

z punktu widzenia kryterium podejścia iden-

tyfikacyjnego wskazują z kolei na potrzebę

wyróżnienia dwóch radykalnie odmiennych

spojrzeń na nie, to znaczy narodowego

i sojuszniczo-integracyjnego.

Podstawy bezpieczeństwa –

ujęcie narodowe

Identyfikacja gospodarczych podstaw bez-

pieczeństwa według podejścia narodowego

wskazuje, że są one tworzone na podstawie

krajowego potencjału gospodarczo-obron-

nego, który jest tożsamy z obszarem gospo-

darki obronnej państwa.

Analiza struktury gospodarki narodowej

z punktu widzenia jej celowego funkcjono-

wania wskazuje na zróżnicowaną zdolność

poszczególnych segmentów zasobów gospo-

darczych (potencjału gospodarczego) do

zaspokajania potrzeb związanych z obron-

nością (bezpieczeństwem) państwa. W kon-

sekwencji możliwe się staje wydzielenie jej

trzech specyficznych obszarów funkcjonal-

2

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego. Warszawa 2002, s. 39–40.

Tabela. Wydzielone obszary gospodarki z punktu

widzenia ich przydatności do zaspokajania

zróżnicowanych potrzeb

Obszar

Ekonomia

Ekonomika bezpieczeństwa

A

Obszar służący zaspokojeniu
potrzeb podstawowych

Obszar niedostępny lub nieprzydatny
do zaspokajania potrzeb związanych
z bezpieczeństwem

B

Obszar zaspokojenia potrzeb
konsumpcyjnych wyższego rzędu
i rozwojowych.
Obszar racjonalnej transformacji

Obszar „podwójnego zastosowania”

C

Koszt alternatywny
bezpieczeństwa w stosunku
do innych potrzeb

Obszar służący wyłącznie
bezpieczeństwu

A + B

Ekonomiczne podstawy
konsumpcji i rozwoju

B + C

Ekonomiczne podstawy
bezpieczeństwa

Źródło: Podstawy, mechanizmy i procedury kształtowania bezpieczeństwa ekonomicznego Polski z punk-
tu widzenia narodowej i sojuszniczej strategii obronnej. Cześć I – Metodologia i model badań
bezpieczeństwa ekonomicznego kraju. Red. Z. Stachowiak. AON, Warszawa 2001, s. 196.

Wyjaśnienia:
Poszczególne obszary tworzą na przykład:
A – zasoby niezbędne do przetrwania ludności i funkcjonowania państwa (np. utrzymanie dzieci i chorych,
minimum administracji);
B – zasoby służące w normalnych warunkach celom konsumpcyjnym i rozwojowym, które w warunkach
zagrożeń mogą być wykorzystane w przeciwdziałaniach (np. transport i łączność, zakłady produkcyjne po
konwersji). Jest to także obszar racjonalnej transformacji przeznaczenia zasobów;
C – zasoby przeznaczone wyłącznie do zaspokajania potrzeb związanych z obronnością i bezpieczeństwem
państwa (np. przemysł zbrojeniowy, rezerwy i zapasy ponad normy techniczno-produkcyjne, utrzymywanie
alternatywnych źródeł zaopatrzenia);
B + C – gospodarcze podstawy bezpieczeństwa (obronności) państwa;
A + B – gospodarcze podstawy konsumpcji i rozwoju.

27

Kwartalnik

Bellona 1/2010

Bezpieczeństwo RP

nych A, B i C, w których mieści się całość

zasobów gospodarczych (potencjału gospo-

darczego) państwa (rys. 1 i tab.).

Obszar „A” gospodarki narodowej został

wydzielony, aby uwzględnić konieczne mi-

nimum zasobów, które nie będą mogły być

przeznaczone na potrzeby obronności (bez-

pieczeństwa) nawet w warunkach totalnego

konfliktu zbrojnego. Są one niezbędne do

przeżycia społeczeństwa na tak zwanym

zapleczu, a także do funkcjonowania orga-

nizacji państwa (administracji), która dostar-

cza środki dla walczącego wojska.

Jeśli uwzględnimy naturalne zadania go-

spodarki, czyli zaspokajanie potrzeb kon-

sumpcyjnych i rozwojowych, bez potrzeb

związanych z obronnością i bezpieczeń-

stwem, zasoby gospodarcze umiejscowione

w obszarze „C” stanowią „obciążenie”

i obrazują skalę obciążenia gospodarki

świadczeniami na rzecz obronności i bezpie-

czeństwa. Zasoby te są jednocześnie kosz-

tem alternatywnym bezpieczeństwa w sto-

sunku do innych potrzeb. Rozpatrywanie

gospodarki z punktu widzenia jej zdolności

do zaspokajania potrzeb związanych z obron-

nością i bezpieczeństwem wskazuje na

granice wykorzystania zasobów gospodar-

czych. Ich przekroczenie, nawet w warun-

kach wojny, może doprowadzić państwo do

załamania, pomimo sukcesów na froncie.

Natomiast w warunkach pokoju nadmierne

wykorzystanie zasobów na potrzeby zwią-

zane z obronnością i bezpieczeństwem –

kosztem potrzeb rozwojowych i konsump-

cyjnych – doprowadza do ograniczenia

materialnej bazy bezpieczeństwa, a w rezul-

tacie do redukcji poziomu obronności i bez-

pieczeństwa.

Granice między poszczególnymi obszara-

mi mogą ulegać przesunięciom. Sytuacja ta

może mieć miejsce pomiędzy obszarem „B”

i „C” gospodarki narodowej w zależności

od aktualnych priorytetów. W warunkach

zmian systemowych i związanych z tym

procesem potrzeb modernizacyjnych i roz-

wojowych, gdy nie ma zagrożeń militarnych

o wielkiej skali, należy przesuwać zasoby ze

sfery bezpieczeństwa do obszaru „B”.

Sztywną granicę dla takich działań musi sta-

nowić zachowanie zdolności zasobów

i struktur umiejscowionych w obszarze „C”

do wykonania przewidzianych dla nich

zadań. Ważną zaś cechą zasobów umiejsco-

wionych w obszarze „B” powinna być ich

zdolność do przestawienia zastosowania

z celów rozwojowych na potrzeby związane

z bezpieczeństwem. W tym kontekście

należy także widzieć przygotowanie i przy-

stosowanie infrastruktury techniczno-eko-

nomicznej kraju do przyjęcia sojuszniczej

pomocy ekonomicznej i militarnej. Rozmiary

zasobów umiejscowionych w poszczegól-

nych segmentach mogą podlegać zmianom

nie tylko wskutek przesuwania granic

pomiędzy nimi, ale także w wyniku proce-

sów rozwojowych lub dostępu do zasobów

zagranicznych.

Drugie podejście – sojuszniczo-integra-

cyjne – jest pochodną członkostwa Polski

EKONOMICZNE PODSTAWY

KONSUMPCJI I ROZWOJU

EKONOMICZNE PODSTAWY

BEZPIECZEŃSTWA

A

B

C

Ekonomika bezpieczeństwa (ekonomika obrony)

Ekonomia (ekonomika konsumpcji i rozwoju)

Źródło: Podstawy, mechanizmy i procedury kształtowania bezpieczeństwa ekonomicznego Polski z punktu widzenia narodowej
i sojuszniczej strategii obronnej. Cześć I – Metodologia i model badań bezpieczeństwa ekonomicznego kraju. Red. Z.
Stachowiak. AON, Warszawa 2001, s. 196.

Rys. 1. Gospodarcze podstawy bezpieczeństwa państwa

w ujęciu narodowym

Bezpieczeństwo RP

28

Kwartalnik

Bellona 1/2010

w NATO i Unii Europejskiej (rys. 2).

Spojrzenie z punktu widzenia tworzenia

i funkcjonowania ekonomicznych podstaw

obronności i bezpieczeństwa wymaga ich

postrzegania i wiązania w relacji: bezpie-

czeństwo narodowe a bezpieczeństwo

sojusznicze, a także strategia narodowa

a strategia sojusznicza

3

.

Interesy i cele strategii

Strategia sojusznicza nie może wyręczyć

danego kraju od interesowania się zasadni-

czymi zagadnieniami dotyczącymi obron-

ności (bezpieczeństwa). Oznacza to potrze-

bę wypracowania adekwatnej do nowych

realiów strategii narodowej, która wobec

strategii sojuszniczej nie ujawnia jednokie-

runkowych relacji nadrzędności i podrzęd-

ności, ale dwustronne oddziaływanie na

siebie mające wyraz dwutorowej i zrówno-

ważonej podrzędności. Z jednej strony, inte-

resy i cele strategii narodowych są pierwot-

ne w stosunku do strategii sojuszniczej,

z drugiej zaś – ustalenia sojusznicze są nad-

rzędne, jeśli chodzi o sposoby i procedury

postępowania. Oznacza to, że jej wyrazem

jest nadrzędność strategii narodowej wobec

sojuszniczej, tam gdzie chodzi o żywotne

interesy narodu, a zarazem podrzędność

strategii narodowej wobec sojuszniczej

w sytuacji wykonywania wspólnie zaplano-

wanych zamierzeń. Rozumienie relacji mię-

A

B

C

A

B

C

A

B

C

D/N

D/N

D/N

D/N

D/N

D/N

D/N

D/N

D/N

K/P

K/P

K/P

K/P

K/P

GPB

GPO

GPK/R

SO

JUSZ OBR

ONNY

SO

JUSZ GOSPOD

AR

C

ZY

STREF

A REALN

A

SO

JUSZ OBR

ONNY

SO

JUSZ GOSPOD

AR

C

ZY

STREF

A REGULA

C

JI

Rys. 2. Gospodarcze podstawy obronności i bezpieczeństwa państwa

w ujęciu sojuszniczym

Źródło: Gospodarcze podstawy bezpieczeństwa państwa wobec wyzwań rozwojowych świata na początku XXI wieku, Część I - Identyfikacja gospodarczych podstaw
bezpieczeństwa państwa oraz wyzwań rozwojowych świata na początku XXI wieku. Red. B. Balcerowicz. Warszawa 2002, s. 49.

3

Z. Stachowiak: Gospodarcze podstawy bezpieczeństwa jako obiekt badawczy ekonomiki bezpieczeństwa. W: Wybrane problemy ekonomiki bezpieczeństwa. Red. Z. Stachowiak

i J. Płaczek. Warszawa 2002, s. 71–80.

Wyjaśnienia: GPB – gospodarcze podstawy bezpieczeństwa; GPO – gospodarcze podstawy obronności; GPK/R – gospodarcze podstawy konsumpcji
i rozwoju; K/P – kreatywny/przydatny; D/N – destruktywny/nieprzydatny.

29

Kwartalnik

Bellona 1/2010

Bezpieczeństwo RP

dzy strategią narodową a sojuszniczą zależy

od właściwego postrzegania istoty sojuszu.

Jeśli będzie on traktowany jako instrument

polityki bezpieczeństwa danego państwa,

a także państw będących jego członkami, to

jego celem nie jest ograniczenie suwerennej

odpowiedzialności za bezpieczeństwo pań-

stwa, lecz zespolenie wysiłków aliantów,

a przez to zwiększenie możliwości wykony-

wania zadań obronnych każdego z nich.

Skuteczność gospodarczych podstaw

bezpieczeństwa jest zależna od potencja-

łu ekonomicznego każdego z państw oraz

sojuszu w całości. Taki układ ujawnia

wiele ról i zadań każdego z uczestników

sojuszu. Jedną z nich jest także rola pań-

stwa gospodarza, której odgrywanie spo-

częło na Polsce z chwilą przystąpienia do

Organizacji Traktatu Północnoatlanty-

ckiego. Rodzi ona wiele dylematów, któ-

re mają z jednej strony charakter zobowią-

zań sojuszniczych, z drugiej zaś – pytania

o korzyści z tego tytułu

4

.

Sfera regulacyjna i realna

W ekonomicznych podstawach obronno-

ści i bezpieczeństwa, ze względu na proce-

sy w nich zachodzące, można wyróżnić

sferę realną i regulacyjną. Pierwsza z nich

obejmuje procesy materialne wytwarzania

dóbr i świadczenia usług pożądanych z punk-

tu widzenia zapewnienia obronności (bez-

pieczeństwa) państwa. Tworzy ją materialna

baza produkcyjna gospodarki narodowej

wraz z zasobami naturalnymi i wytworzony-

mi dobrami produkcyjnymi i konsumpcyj-

nymi oraz ludność i zmiany w jej strukturze.

Składają się na nią różnego rodzaju procesy

materialne (fizyczne), których rezultatem są

dobra materialne i usługi charakteryzujące

się określoną użytecznością. Zalicza się do

nich działalność produkcyjną, inwestycyjną,

transportową, usługową itd. Jest ona zorga-

nizowana stosownie do pełnionych funkcji,

a jej struktura odzwierciedla procesy realne

w niej zachodzące.

Druga ze sfer – regulacyjna – obejmuje

procesy informacyjno-decyzyjne o charak-

terze regulacyjnego oddziaływania na pod-

mioty gospodarcze w celu wywołania okre-

ślonego procesu w gospodarce lub osiągnię-

cia określonego stanu gospodarki. Jej struk-

tura organizacyjna jest odpowiednia do peł-

nionych funkcji. Tworzą ją oddziaływania

ludzi w roli producentów, przedstawicieli

władzy, zasady podziału, zmiany konsump-

cji, reguły prawne i normy społeczne wiążą-

ce procesy gospodarcze. Składa się ona

z układu więzi wchodzących w skład me-

chanizmu regulacji rynkowej i bezpośred-

niej. Przebiegające w niej procesy informa-

cyjno-decyzyjne polegają na postrzeganiu,

przetwarzaniu i przekazywaniu różnego

rodzaju informacji, a także na przygotowa-

niu i podejmowaniu decyzji. Rezultaty tych

procesów mają wywoływać pożądane zda-

rzenia (zachowania) w sferze realnej.

Podsystem realny i regulacji ekonomicz-

nych podstaw obronności podlega ciągłym

przekształceniom pod wpływem przepły-

wów informacyjno-decyzyjnych, czyli

regulatorów ekonomicznych i administra-

cyjnych, zawierających określoną treść

w postaci opisu, zachęty do działania, po-

lecenia, nakazu, zakazu, limitu itp. Ich

efekty są rezultatem działań regulacyjnych

uczestników gospodarowania: gospo-

darstw domowych (konsumentów), przed-

siębiorstw (pracowników) i ośrodków wła-

dzy państwowej. Działania te nie mają cha-

rakteru jednokierunkowego. Są wynikiem

interakcji między ośrodkiem regulującym

a układem regulowanym, który zawsze się

stara wpływać na ośrodek regulujący

w celu wymuszenia korzystnych dla siebie

oddziaływań regulacyjnych.

W ujęciu narodowym gospodarcze pod-

stawy bezpieczeństwa są tworzone na

podstawie obszaru służącego wyłącznie

bezpieczeństwu i obszaru podwójnego za-

stosowania (B+C), który tworzą: system

gospodarki obronnej (przemysł obronny, in-

frastruktura gospodarczo-obronna, rezerwy

gospodarczo-obronne, postęp naukowo-tech-

niczny oraz międzynarodowa współpraca

gospodarcza i gospodarczo-obronna); sys-

tem kierowania gospodarczymi podstawami

bezpieczeństwa (kierowanie gospodarką

obronną, dostosowanie potrzeb obronności

do możliwości gospodarki, mobilizacja

gospodarcza) oraz system logistyki obron-

nej (zaspokajanie potrzeb obronnych, świad-

czenia na rzecz obronności, zobowiązania

sojusznicze wynikające z odgrywania roli

państwa gospodarza).

Uszczegółowienie podejścia sojusznicze-

go, uwzględniającego zarówno zobowiąza-

4

H. Szafran: Wsparcie pobytu i działań wojsk sojuszniczych na terytorium Polski (Host Nation Support). Warszawa 2000.

W warunkach pokoju

nadmierne wykorzystanie zasobów na potrzeby związane

z obronnością i bezpieczeństwem – kosztem potrzeb rozwojowych i konsumpcyjnych
– doprowadza do ograniczenia materialnej bazy bezpieczeństwa, a w rezultacie do
redukcji poziomu obronności i bezpieczeństwa.

Bezpieczeństwo RP

30

Kwartalnik

Bellona 1/2010

nia sojuszu obronnego, jak i gospodarczego,

skłania do wyróżnienia

5

:

— gospodarczych podstaw obronności

(GPO), składających się z obszaru służące-

go wyłącznie zapewnieniu obronności i ob-

szaru podwójnego zastosowania, które to

w marginalnym stopniu ujawniają elementy

destrukcyjne i nieprzydatne (D/N) oraz

obszar niedostępny lub nieprzydatny do

zaspokojenia potrzeb związanych z bezpie-

czeństwem, charakteryzujący się elementa-

mi destrukcyjnymi i nieprzydatnymi z punk-

tu widzenia obronności, ale jednocześnie

kreatywnymi i przydatnymi z punktu widze-

nia rozwoju;

— gospodarczych podstaw bezpieczeń-

stwa (GPB), charakteryzujących się tym, że

wszystkie elementy składowe (A+B+C)

w dominującej części ujawniają znamiona

kreacji i przydatności, a tylko w marginal-

nej części zjawiska destrukcji i nieprzy-

datności;

— gospodarczych podstaw konsumpcji

i rozwoju (GPK/R), obejmujących obszar

niedostępny lub nieprzydatny do zaspoko-

jenia potrzeb związanych z bezpieczeń-

stwem (A), charakteryzujący się domina-

cją cech kreatywnych i przydatnych, oraz

podwójnego zastosowania, odznaczający

się takimi samymi cechami, oraz obszar

służący wyłącznie bezpieczeństwu, mają-

cy cechy destrukcyjne i nieprzydatne

z punktu widzenia rozwoju i konsumpcji

oraz kreatywne i przydatne z punktu

widzenia obronności.

Postrzeganie gospodarczych podstaw

obronności (bezpieczeństwa) ze względu na

kryterium pełnionych funkcji pozwala na

wyróżnienie, zarówno w sferze realnej, jak

i regulacji, trzech funkcji

6

:

obronnej, kon-

sumpcji i rozwoju oraz bezpieczeństwa.

Istotą funkcji obronnej jest takie ukształto-

wanie ich podstaw, które zapewniłyby peł-

nienie tej funkcji. Założeniem funkcji kon-

sumpcji jest zapewnienie obywatelom dane-

go państwa zaspokojenia potrzeb konsump-

cyjnych na poziomie akceptowanym przez

społeczeństwo. Z kolei celem funkcji rozwo-

jowej jest umożliwienie rozwoju, zarówno

społeczeństwa, jak i gospodarki.

Ważnym obszarem założeń gospodar-

czych podstaw bezpieczeństwa jest logisty-

ka obronna, postrzegana na wielu nakłada-

jących się na siebie płaszczyznach, zarów-

no ze sfery realnej, jak również normatyw-

no-regulacyjnej i funkcjonalnej.

Pierwszoplanowymi kwestiami z obsza-

ru logistyki obronnej muszą być te, które

dotyczą zaspokojenia materialnych potrzeb

obronnych państwa, a w szczególności:

zapewnienia optymalnych warunków do

utrzymania i szkolenia sił zbrojnych

w czasie pokoju; przygotowania bazy

do wykonania przez armię zadań w okre-

sie zagrożenia bezpieczeństwa państwa

i w czasie wojny; oraz stworzenia warun-

ków przetrwania ludności w sytuacjach

ekstremalnych.

Potrzeby i wyzwania

Ponieważ obecny poziom zaspokojenia

potrzeb materialnych wojska, a także in-

nych ogniw kształtowania obronności

i bezpieczeństwa państwa, znacznie odbie-

ga od potrzeb, celowe się staje określenie

oczekiwań w tej dziedzinie. Trzeba pamię-

tać, iż gospodarcze podstawy obronności

muszą się jednocześnie wpisywać w ko-

alicyjny system obronności. Oznacza to,

że materialne potrzeby obronne państwa

w pierwszej kolejności powinny być

zaspokajane z nagromadzonych narodo-

wych rezerw i zapasów, a dopiero potem

z dostaw zewnętrznych, które wynikają

z sojuszniczych powiązań gospodarczo-

-obronnych.

Wszystkie podejmowane działania muszą

uwzględniać finansowe konsekwencje wy-

siłku obronnego państwa, czyli wydatków

budżetowych państwa na obronność. Oznacza

to jednocześnie wskazanie ich źródeł finan-

sowania. W związku z tym trzeba założyć,

że generalną zasadą polityki bezpieczeństwa

(w tym obronności) państwa musi się stać

obciążenie kosztami związanymi z utrzyma-

niem bezpieczeństwa państwa wszystkich

obywateli naszego kraju. Odnosi się to

zarówno do czasu pokoju, zagrożenia oraz

wojny. Świadczenia ze strony obywateli

muszą mieć charakter

osobisty, rzeczowy

i szczególny.

Świadczeniami osobistymi muszą być

objęci, zarówno w czasie pokoju, jak i woj-

5

Z. Stachowiak: Filozofia postrzegania i identyfikowania…, s. 52–53.

6

Ibidem, s. 53–54.

Materialne potrzeby

obronne państwa w pierwszej kolejności powinny być

zaspokajane z nagromadzonych narodowych rezerw i zapasów, a dopiero potem
z dostaw zewnętrznych, które wynikają z sojuszniczych powiązań gospodarczo-
-obronnych.

31

Kwartalnik

Bellona 1/2010

Bezpieczeństwo RP

ny, wszyscy obywatele w określonym prze-

dziale wieku (między szesnastym a sześć-

dziesiątym rokiem życia), z wyjątkiem osób

przewidzianych do wykonania innych zadań

lub mających określoną kategorię zdrowia.

Obowiązek świadczeń rzeczowych może być

nałożony na urzędy i instytucje państwowe,

podmioty gospodarcze i inne jednostki

organizacyjne, a w czasie mobilizacji i woj-

ny również na osoby fizyczne. Z kolei świad-

czeniom szczególnym muszą podlegać

organy administracji, podmioty gospodarcze

i inne jednostki organizacyjne, które wyko-

nują zadania na rzecz obronności i bezpie-

czeństwa państwa, w tym związane z osią-

ganiem wyższych stanów gotowości bojowej

w siłach zbrojnych oraz ogłoszeniem mobi-

lizacji

7

. Decyzje o nałożeniu obowiązku

konkretnego świadczenia muszą mieć rygor

natychmiastowej wykonalności w określo-

nym terminie.

Ponieważ w Polsce, w której ciągle ma-

my do czynienia z transformacją systemo-

wą, nie udało się wypracować spójnych

programów dotyczących realizacji wszyst-

kich rodzajów świadczeń, celowe i ko-

nieczne staje się sprecyzowanie prawnych

ram ich wykonania.

Stosunkowo nowym elementem systemu

logistyki obronnej w naszym kraju jest

podsystem wsparcia logistycznego sojusz-

niczych wojsk NATO – wsparcia państwa

gospodarza (HNS). Właściwe wydaje się

precyzyjniejsze uregulowanie zobowiązań,

wynikających z porozumień w ramach

sojuszu lub z dwustronnych bądź wielo-

stronnych umów zawartych między pań-

stwem gospodarzem oraz organizacją

NATO (dowódcami NATO) i państwem/

państwami wysyłającymi wojska. Regu-

lacje te powinny zakładać realizację zobo-

wiązań sojuszniczych głównie siłami woj-

skowymi z wykorzystaniem zasobów

wojskowych, z równoczesnym dążeniem

jednak do maksymalizacji wykorzystania,

jeśli jest to celowe, realne, dostępne na

czas i korzystne finansowo, możliwości

środków cywilnych. Sięganie do cywil-

nych źródeł zasilania ma na celu także

utrzymywanie nienaruszonych zasobów

własnych wojska i obniżenie kosztów po-

dejmowanych działań. Inną ważną prze-

słanką jest to, iż konieczność poniesienia

nakładów na stworzenie odpowiedniej in-

frastruktury będzie się także przekładała

na sferę gospodarczą, co może mieć ko-

rzystny wpływ na rozwój wielu regionów

Polski, gdyż na ten cel są przeznaczane

znaczne środki w ramach specjalnego

funduszu NATO

8

.

Gospodarcze podstawy obronności po-

winny również uwzględniać wyzwania, ja-

kie niesie wobec logistyki obronnej tak

zwana nowa gospodarka, która wysuwa

na plan pierwszy idee przedsiębiorczości

i innowacyjności

9

, a także racjonalno-

ści i efektywności

10

. One to bowiem

zrodziły outsourcing jako nową formę wy-

konania zadań w siłach zbrojnych

11

.

Powinna ona być wykorzystana także pod

kątem obniżenia wydatków na obronność

państwa

12

.

Rola logistyki systematycznie wzrasta,

zarówno w skali makro- jak i mikroregional-

nej. W tej jej części, gdzie są wykonywane

zadania na rzecz obronności i bezpieczeń-

stwa państwa, jest ona potężnym filarem

strukturalnym zabezpieczającym prawid-

łowe funkcjonowanie tego wszystkiego, co

rozumiemy przez gospodarcze podstawy

bezpieczeństwa, zarówno w układzie naro-

dowym, jak i sojuszniczym.

g

7

Słownik ..., s. 79–80.

8

M. Juszczyk: Wsparcie działań przez państwo gospodarza. Podstawowe problemy teorii. AON, Warszawa 2003.

9

Z. Kurasiński: Wybrane aspekty rozwoju logistyki w XXI wieku. W: Logistyka a przedsiębiorczość i innowacyjność i przedsiębiorczość w warunkach „Nowej gospodarki”.

Red. Z. Stachowiak. Siedlce 2007, s. 11–25.

10

M. Wasylko: Logistyka jako system racjonalizacji produktów regionalnych. W: Logistyka …, s. 26–32; M. Krč: Efektywność a outsourcing w siłach zbrojnych w ramach

regionu. W: Logistyka…, s. 127–133.

11

T. Masiowski: Outsourcing w logistyce polskich sił zbrojnych. W: Logistyka…, s. 109–113; A. Szymonik: Doświadczenia z wykorzystania outsourcingu w siłach zbrojnych

szansą poprawy zarządzania przedsiębiorstwem. W: Logistyka…, s. 114–126; W. Zieliński: Dylematy wdrażania outsourcingu w oddziałach gospodarczych Wojska Polskiego
w latach transformacji systemowej. W: Logistyka…, s. 142–150.

12

Z. Stachowiak: Outsourcing jako koncepcja obniżenia wydatków na obronność kraju. W: Logistyka…, s. 134–141.

Stosunkowo nowym elementem systemu

logistyki obronnej w naszym kraju jest

podsystem wsparcia logistycznego

sojuszniczych wojsk NATO – wsparcia

państwa gospodarza (HNS).