TEMAT: 4 ELEMENTY DEFINICJI PAŃSTWA.
Nazwa państwa wykształciła się w dosyć długim procesie historycznym.
W starożytności nazwa państwa u różnych ludów wskazywała na ewolucję tej instytucji oraz poglądów na jej istotę. Starożytni Grecy oznaczali państwo mianem polis (miasto-państwo z własnym ustrojem i prawodawstwem). Gdy chciano mówić o państwie w ogóle używano wyrazu wspólnota (ogół obywateli).
U Rzymian odbija się w nazwie państwo rozwój państwa rzymskiego, który z gminy wiejskiej staje się państwem obejmującym olbrzymie obszary.
Państwo przestawiające się jako:
gmina pełnoprawnych obywateli/ państwo obywateli rzymskich- civitas.
Wspólnota ludzka- res publica
Ustrój- status (status Romanum)
Potęga Rzymu- imperium.
W średniowieczu rozpowszechniają się dla państwa o ustroju monarchistycznym pochodzące z łaciny nazwy:
a) regnum (regno, reign, Reich)
b) terra, terre, Land- wzrost znaczenia pierwiastka terytorialnego (odpowiadało to panującej wówczas doktrynie terytorialnej) .
Posługiwano się również terminami civitas i res publica.
Na przełomie XV i XVI wieku wchodzi w życie (Włochy) termin stato (z łac. Stare- stać/ status- rzeczownik opisujący warunki bytu, położenie, stan).
Rzymscy pisarze tacy jak Cyceron czy Uśpian oraz późniejsi średniowieczni prawnicy używali pojęcia status civitatis lub status regni. To użycie odnosiło się jednak do statusu władcy. Dopiero Machiavelli użył terminu stato w takim znaczeniu że jakie dało się dostosować do każdego z istniejących państw, bez względu na wielkość czy ustrój.
Termin państwo przenika do Francji- estat, L'Etat.
Niemcy- der Staat w „Ogólnej nauce o państwie” Georg Jedlinek uważa ten termin za najbardziej ogólne, nie wywołujący wyobrażeń ubocznym i stąd najbardziej odpowiedni do nazwania państwa.
Angielski- State.
Polsce terminologia państwa kształtowała się pod wpływem łaciny. W dziejach naszego narodu używano terminów: republika, rzeczpospolita, regnum, królestwo, policja i korona.
Składniki konstytutywne państwa (JELLINEK):
Ludność + terytorium + władza publiczna.
Ludność państwa stanowi ogół osób fizycznych zamieszkujących terytorium określonego państwa i podlegających jego jurysdykcji (obywatele + cudzoziemcy posiadający obywatelstwo, bezpaństwowcy (apatrydzi)- zaliczają się do cudzoziemców).
Obywatelstwo jest to stały węzeł prawny łączący osobę fizyczną z określonym państwem. Posiadanie obywatelstwa stanowi podstawę na której opiera się ogół praw i obowiązków jednostki wobec państwa.
Nabycie obywatelstwa następuje:
przez urodzenie z racji „prawa krwi” (ius sangris)- posiadania obywatelstwa rodziców
z racji „prawa ziemi” (ius soli).
Terytorium państwa
Podstawowym warunkiem istnienia państwa jest posiadanie własnego terytorium. Terytorium państwa jest to obszar geograficzny lub przestrzenna sfera ludzkiej działalności na którym rozciąga się suwerenne zwierzchnictwo państwowe. Terytorium (termin pochodzenia rzymskiego) jest obszarem podległym suwerennej władzy państwowej. Państwa od swego powstania wykazywały tendencje do stałego powiększania terytorium. Jest to w naturze państwa.
Morze terytorialne- jest to pas wód przybrzeżnych o obszarze do 12 mil morskich od linii podstawowej, na którym obowiązuje prawodawstwo i władza państwa, do którego należy dany wycinek wybrzeża.
Szelf kontynentalny- część kontynentu zalana wodami płytkiego morza. Stanowi on przedłużenie kontynentów i wyznacza granicę ich powierzchni. Sięga do głębokości ok. 200 m poniżej poziomu morza
Władza publiczna
Władza publiczna jest nieodzownym atrybutem państwa. Występuje w postaci specyficznej organizacji, którą cechuje „zdolność do narzucania i egzekwowania decyzji, czyli wpływania na ludzi, by zachowywali się w sposób oczekiwany i pożądany.”
W długim procesie dziejowym wytworzył się podział działań publicznych, który z kolei znalazł wyraz w powołaniu odpowiednich władzy i organów państwowych. Wybijają się 4 zasadnicze organy państwowe realizujące funkcje władzy publicznej:
a) prawotwórcze
b) administracyjne
c) sądowe
d) kontrolne
Znamionują się tym, że tworzą prawo w państwie czyli reguły postępowania władzy publicznej i zachowania obywateli. W państwie demokratycznym pochodzą z demokratycznych wyborów powszechnych, ponoszą odpowiedzialność przed wyborcami i podlegają kontroli publicznej
Odznaczają się tym, że realizują reguły stanowione przez organy przedstawicielskie i zarządzają różnymi dziedzinami życia zbiorowego. Administracja obejmuje szeroki zakres służb publicznych od organów rządowych poprzez organy administracji terenowej i administracji samorządowej oraz administracji specjalistycznej spełniające różne funkcje oraz służebne w stosunkach między władzą publiczną a społeczeństwem.
Zajmują się rozstrzyganiem sporów prawnych, stoją na straży ładu prawnego w państwie. Działania tych organów przyczyniają się do przestrzegania norm powszechnie obowiązujących i regulujących stosunki międzyludzkie oraz wymuszania odpowiednich zachowań ludzkich
Zajmują się sprawdzaniem wykonywania norm powszechnie obowiązujących w państwie i wymuszaniem modelowych zachowań organów i funkcjonariuszy publicznych oraz wpływania na odpowiednie zachowanie obywateli
Władza publiczna jest władzą obejmującą wszystkich ludzi w państwie i oddziaływującą na wszystkich, ale i wszyscy ludzie wpływają też na postępowanie i zachowanie tej władzy. Siła oddziaływania i wpływania zależy od wielu różnych zdarzeń i okoliczności zarówno czasowych, jak i przedmiotowych. Charakter władzy ma tutaj decydujące znaczenie.
Cechy przymiotne państwa.
suwerenność państwa
przymus państwa
a) Suwerenność państwa jest nieodłączną cechą organizacji państwowej. Suwerenność jest o pojęcie, które oznacza niezależność władzy państwowej od wszelkiej władzy w stosunkach z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi oraz od wszelkiej władzy wewnątrz państwa. Władza suwerenna obejmuje wszystkich członków społeczeństwa, a także ma zdolność regulowania wszelkich spraw. Tylko państwo dysponuje władzą nadrzędną, nieograniczoną podmiotowo i przedmiotowo.
Teorię suwerenności państwowej w średniowieczu najpełniej opisał Jean Bodin w dziele „Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej” Według niego państwo to „sprawiedliwy rząd nad wieloma rodzinami i nad tym co jest dla nich wspólne z władzą suwerenną na czele.” Na miano państwa zasługuje tylko taki rząd, który jest sprawiedliwy, tzn. respektuje prawo boże i naturalne. Państwo jest organizacją publiczna, która wznosi się ponad rodzinami, stanowiącymi podstawowe i naturalne komórki życia w państwie, będące jego fundamentem i wzorcem. Najważniejszą jednak cechą każdego państwa jest to że na jego czele stoi suwerenna władza.
Suwerenność to „główne znamię państwa” to „absolutna i nieustająca władza państwa” Suwerenność jest istotną cechą władzy państwowej. Zapewnia ona absolutną niezależność od kogokolwiek z zewnątrz oraz pełną niezawisłość od poddanych.
W stosunkach wewnętrznych suwerenność państwa oznacza zwierzchnictwo władzy państwowej nad wszelkimi innymi ośrodkami władzy społecznej. Jedynie akty organów państwowych nakładają na obywateli obowiązki egzekwowane z użyciem przymusu.
b) Przymus państwa
Przymus jest immanentną cechą państwa jako organizacji politycznej społeczeństwa. Państwo nie może się obyć bez przymusu. Władza publiczna jest w stanie wypełniać zadania przypisane jej przez grupy rządzące, gdy zostaje wyposażona w środki przemocy i przymusu. Przymus łączy się z wymuszaniem posłuchu jednostek ludzkich i grup społecznych wobec zachowań władzy publicznej. Przymus występuje w każdym typie państwa i formie rządzenia. Nasilenie przymusu zależy już od charakteru państwa i metod sprawowania władzy publicznej. Państwo totalitarne i autorytarne stosuje brutalne środki przymusu państwowego. Środki przymusu państwowego stosuje się zarówno do zbiorowości ludzkiej (np. tłumienie manifestacji) jak i jednostek ludzkich (zatrzymywanie i przetrzymywanie w więzieniach)
Za podstawowe środki praktykowane przymusu państwa uważa się przemoc oraz groźbę.
Przemoc łączy się z oddziaływaniem środkami fizycznymi które uniemożliwiają lub przełamują opór zmuszonego człowieka. W ten sposób nie dopuszcza się do powstania lub wykonania jego decyzji woli.
Groźba jest zaś formą oddziaływania na osoby przez wzbudzenie obawy przed zdarzeniem przyszłym, ocenianym negatywnie przez te osoby. Groźbę wyrażają najczęściej określone przepisy aktów prawnych (np. kodeks karny). Uciekanie się do środków przymusu ze strony organów państwowych pozwala państwu na wymuszenie określonego zachowania obywateli przewidzianego prawem i zapewnienie pożądanego ładu społecznego. W celu stosowania przymusu państwa powołuje się specjalne organy państwowe, stale i jawnie działające, w postaci policji, prokuratury, sądów, administracji publicznej działających w dziedzinie stosunków wewnętrznych i oddziały zbrojne działające w dziedzinie stosunków zewnętrznych.
Postacie przymusu:
przymus fizyczny polega na stosowaniu siły fizycznej wobec ludzi, jest zmonopolizowany przez państwo, nie mogą go stosować jednostki lub związki obywateli. Jest stosowany jako kara (więzienia) oraz jako środek zabezpieczający w przypadkach podejrzenia naruszenia normy (areszt tymczasowy). W państwie istnieje aparat jawnie stosujący przymus fizyczny (policja, wojsko).
Przymus ekonomiczny- zastosowanie różnych form oddziaływań, które pozbawiają jednostki i inne podmioty np. gospodarcze, możliwości określonych zachowań (np. swobodnego wywozu pieniędzy poza granice państwa, podatki)
Przymus psychologiczny- jest formą której rozmiary mogą być bardzo rozległe np. istnienie monopolu na przekaz informacji (cenzura).
Ogólny pogląd na państwo.
Państwo jest wspólnotą polityczną, naczelną, terytorialną, służebną i suwerenną.
Państwo jest wspólnotą polityczną tzn. zespoleniem ludzi na określonym terytorium i pod wodzą władzy publicznej zajmującą się sprawami publicznymi społeczeństwa dotyczącymi wszystkich ludzi danego kraju. Wspólnota ta jest pewnym organizmem społecznym i układem stosunków społecznych, w ramach którego kształtuje się konstrukcja normatywna i wytwarza się układ zracjonalizowanych zachowań ludzkich. Państwo jest prawnie ukształtowaną wspólnotą, na podstawie odpowiednich aktów prawnych, które określają rolę państwa, funkcję państwa, strukturę i organizację państwa oraz układ stosunków między państwem a obywatelami. Wspólnota polityczna nastawiona jest na rządzenie sprawami publicznymi. Rządzenie obejmuje całe społeczeństwo.
Państwo jest wspólnotą naczelną społeczeństwa danego kraju. Obejmuje ona całe społeczeństwo kraju i wszystkie w nim występujące wspólnoty ludzkie. W tym sensie jest wspólnotą zespalającą wszystkie inne wspólnoty, a mianowicie: rodzinne, samorządowe, regionalne, wyznaniowe, kulturowe, interesów itd. Wspólnoty te tworzą ludzie zamieszkali na terytorium oznaczonym granicami państwa. Przynależność członka danego społeczeństwa do wspólnoty politycznej jest w zasadzie niezależna od jego woli. W przypadku wielu innych wspólnot jest podobnie ale nie we wszystkich.
Państwo jest wspólnotą terytorialną w tym rozumieniu, że obejmuje ludność osiadłą na określonym terytorium. Kryterium przynależności do danej wspólnoty politycznej jest znajdowanie się na danym terytorium. Nie wchodzi w rachubę przynależność do rodu czy grupy etnicznej. Państwo zachowuje wyłączność do danego terytorium. Nie może więc być równocześnie to samo terytorium domeną działania dwóch lub więcej państw. Posiadanie terytorium stanowi przesłankę rozwinięcia organizacji państwowej i umiejscowienia działań organów państwowych oraz podziału spełniania funkcji publicznych.
Państwo jest wspólnotą służebną w stosunku do społeczeństwa. Służebność ta przejawia się w działaniach organów państwowych w zakresie zapewnienia bezpiecznego współżycia ludzi wewnątrz państwa i w stosunkach z innymi państwami oraz przejawianiu troski o dobro wspólnoty. Odpowiednio do tego organy państwowe stwarzają warunki rozwijania działania różnych wspólnot ludzkich i jednostek ludzkich, a także zapewnienia ochrony przed niekorzystnymi wpływami pojawiającymi się z zewnątrz dla wspólnoty politycznej.
Państwo jest wspólnotą suwerenną w sensie nieuznawania nad sobą innej wspólnoty wyższej i przyjmowania zasady niezależności postępowania w procesie podejmowania decyzji. Na terytorium działania podporządkowuje sobie wszelkie wspólnoty i organizacje społeczne. W rozumieniu genetycznym jest wspólnotą samoistną a nie wspólnotą pochodną od jakiejś wyższej wspólnoty. W działaniu przejawia niezależność w granicach respektowania dobra wspólnego i potrzeb społecznych. Nie znaczy to ze nie liczy się z innymi wspólnotami i organizacjami społecznymi. Jednak sama podejmuje niezależne decyzje w kwestii spraw publicznych, po uwzględnieniu interesów i potrzeb społecznych oraz możliwości realizacyjnych.
Państwo to:
okolony granicami obszar, w obrębie którego ludzie są poddani jednej władzy politycznej („państwo” jako kraj)
ogół ludzi żyjących w granicach danego państwa (społeczeństwo zorganizowane w państwo)
organizacja ludzi, rozpatrywana ze względu na łączącą ich więź zależności politycznej („państwo” jako grupa społeczna zorganizowana)
ta część organizacji państwowej, która sprawuje władzę nad innymi lub realizuje wszelkie związane z tą władzą czynności (państwo jako aparat państwowy)
podmiot własności państwowej („państwo” jako fiskus, skarb państwa i podmiot prawa międzynarodowego)
Można wyróżnić 5 typów definicji państwa:
funkcjonalne (Hugo Grocjusz- państwo to zrzeszenie doskonale wolnych ludzi w celu korzystania z prawa oraz dla dobra powszechnego)
strukturalno-elementowe (Georg Jelllinek- teoria trzech elementów: ludność + terytorium + władza zwierzchnia)
psychologiczne (Leon Petrażycki- państwo to zbiór wyobrażeń dotyczących władczych stosunków międzyludzkich- zachodzą one głównie na płaszczyźnie kontaktów pomiędzy rządzącymi i rządzonymi)
socjologiczne (Wesołowski- państwo to zespół ludzi występujących jako członkowie lub funkcjonariusze określonych instytucji i posiadające z tej racji określone prerogatywy/ Arystoteles- państwo to zdolna do samowystarczalności wspólnota równych, o charakterze uniwersalnym, obejmująca całokształt stosunków społecznych pewnej zbiorowości ludzi a mająca za cel doskonałe życie)
klasowe (Marks- państwo jest instrumentem klasowego panowania z uwagi na dominację klas posiadających).
Państwo może być traktowane jako pewna całość również w trzech następujących aspektach:
etnicznym- stanowi szczebel rozwoju życia społecznego, jaki osiągają grupy społeczne.
Kulturowym- zbiorowość wytwarza wiele wspólnych elementów kultury, które są dziedziczone przez kolejne dochodzące do władzy elity polityczne.
Ekonomicznym- stanowi jedność gospodarczą, zawiązaną w celu zaspokojenia potrzeb podmiotów wchodzących w skład organizacji państwowej.
Państwo to trwały związek ludzi stale zamieszkujących określone terytorium, podlegających władzy zwierzchniej.