MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 1

TEZA O ŚMIERCI KLAS

26.01.2012

„Teza o śmierci klas” Domaoski

ŚMIERD KLAS – problematyka śmierci kas pojawiła się po śmierci Engelsa (1895 rok). Wzrost liczby robotników
klasy umysłowej, rozrywają się podziały.

Po II wojnie światowej do lat 70. XX wieku -> polepszenie sytuacji robotników, zwiększenie zarobków
robotników.

ROBERT NISBET (1959) – użył określenia „śmierd klas”.



zmiany systemów ekonomicznych,



nowe systemy władzy,



przestarzałośd, brak adekwatności.

Wskazywano na brak zdolności klaso twórczych Middle class, której członkowie zorientowani na indywidualną
strategię wykazują brak skłonności do kolektywnego posiadania – klasa tylko z nazwy.

Liczebny wzrost klasy średniej nie przekładał się na wzrost zamożności i stopy życiowej. Dynamika wzrostu
stopy życiowej robotników obniżała temperaturę konfliktów.

Pięd podstawowych aspektów tego procesu:

a) PRACA



malejąca pewnośd zatrudnienia,



non standard jobs wśród robotników i klas średnich,



przeniesienie nakładów inwestycyjnych z przemysłu do usług,



polityka welfare-state, wzrost wydatków socjalnych,



nasilenie się pracy tymczasowej, na pół etatu, pracy na akord,



praca sezonowa, praca na czarno, praca w dwóch różnych miejscach,



nadal występują kariery,



zwolnienia dotyczą również pracowników wyższego szczebla, np. menadżerowie,



de kwalifikacja – obniżanie poziomu umiejętności wymaganych,



redystrybucja dóbr.

b) WŁASNOŚD



rozszerzanie kręgu posiadaczy akcji,



zmiany na rynku nieruchomości,



własnośd środków produkcji,



trzy rodzaje pozycji: właściciele, menadżerowie, kierownicy,



pojawienie się kadry menadżerskiej naruszyło zasady dziedziczenia pozycji kapitalistów,



istnienie instytucjonalnej własności.

c) STYL ŻYCIA I WZORY KONSUMPCJI – oznaką degeneracji jakiej ulega kultura na fali rozkładu ogólnego

jest jednolitośd.

Możliwośd rozwoju:



segmentacja stylów życia,



klasowośd – styl życia odzwierciedla pozycję,



mcdonaldyzacja – wzrost konsumpcji masowej.

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 2

Chaos przejawiający się w braku norm, rynek konsumpcji przejmuje rolę tradycyjnego rynku dóbr
produkcyjnych. Kultura uzyskała autonomię, rządzi się własnymi prawami.

d) ZACHOWANIA POLITYCZNE – dane klasy głosują na dane ugrupowania polityczne.

Przed II wojną światową:



robotnicy -> mieli wybierad lewicę



klasy średnie -> torysi, konserwatyści

Po II wojnie światowej zaczęto się zastanawiad czy jest związek pomiędzy klasą, a głosowaniem.

Robotnicy zaczynają glosowad na konserwatystów.

Zaczęło następowad zmniejszenie liczby robotników -> zmniejszanie elektoratu lewicy, osłabienie
wpływu przynależności klasowej na wyniki wyborów.

e) NOWE LOJALNOŚCI – wzrost znaczenia kwestii narodowych, pochodzenia, rasy, pochodzenia

etnicznego.

Pakulski i Waters:



pochodzenie ras zaprzeczeniem norm,



skomplikowana mapa etniczna,



wzrost wpływu podziałów narodowościowo-etnicznych na struktury paostwowe.

Wyznacznikiem pozycji społecznej jest zatrudnienie w sektorze gospodarki. Nowy rodzaj lojalności –
SEPARATYZM LOKALNY.

UBÓSTWO, BIEDA I PODKLASA

19.01.2012

„Bieda ma twarz dziecka” Pietkiewicz

Co trzecie dziecko w Polsce żyje w rodzinie wspomaganej przez pomoc społeczną. Biednych dzieci jest więcej
niż biednych dorosłych.

BIEDA DZIECKA – to już nie tylko głód, ani nawet niedożywienie; to także brak miejsca do odrabiania lekcji,
osobnego łóżka, pościeli, ciepłej wody, środków czystości, ubrad, butów, podręczników, niemożnośd pójścia na
basen, wyjechania na wycieczkę, zieloną szkołę, brak lekcji języków. To także bicie, obojętnośd i chłód rodziców.
Biedne dziecko nie ma po prostu nic z tego, co mają inne przeciętne dzieci w klasie.

Bieda w Polsce się DEMOKRATYZUJE -> rozsypuje się na warstwy średnie.

Biedni zwykle są potomkami biednych.

Socjalizm nie wyeliminował, a tylko przysłonił biedę, która, gdy upadł, pojawiła się z całą mocą wśród dzieci
tych, którzy i przed wojną byli biedni.

Rodziny z enklaw nie mają przyjaciół, mają znajomych żyjących tak samo, jak oni. Biedni czują się dobrze tylko
między swymi.

W rodzinach, które pokonały biedę, albo w takich, gdzie wyłamało się z niej dziecko, zawsze był ktoś znaczący.

Ludzie z biednych gett oszczędzają przede wszystkim na jedzeniu.

Prąd to telewizor, nawet w najbiedniejszych rodzinach telewizor musi byd.

Edukacja przedszkolna w środowisku gettowym, jak wszystko (prócz zasiłków), co przychodzi z zewnątrz, nie
jest przyjmowane łatwo i skwapliwie.

Biedzie towarzyszy często przemoc i chłód. Dzieci z enklaw biedy są stygmatyzowane w szkole – społeczna
izolacja, brak pozytywnych wzorów zachowania i awansu.

Nauka jest jedyną szansą na wyrwanie dzieci z gett biedy.

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 3

Przybywa w Polsce fundacji pomagających dzieciom, przybywa stypendiów, opracowywane są programy walki z
biedą.

Ubóstwo jest patologią samą w sobie.

„Ubóstwo i wykluczenie społeczne” Tarkowska

Podstawowe kwestie:

a) ubóstwo, jak każde złożone i wielowymiarowe zjawisko społeczne jest wytworem zarówno

teraźniejszości, jak i przeszłości – dotyczy to również obecnego ubóstwa w Polsce, które jest związane
z przemianami w kierunku gospodarki rynkowej,

b) to nie tylko polski problem, lecz jedna z najważniejszych dziś w kwestii całego globu.

UBÓSTWO – odnosi się do sytuacji deprywacji potrzeb: niemożności ich zaspokojenia ze względu na
niedostateczne dochody i niewystarczające środki finansowej, którymi dysponuje jednostka, rodzina lub
gospodarstwo domowe.

Obecnie wskazuje się również na wielowymiarową deprywację obejmującą niemożnośd zaspokojenia potrzeb
podstawowych – zakresie pożywienia, ubrania i dachu na głową, jak również potrzeb społecznych i
samorealizacyjnych, odnoszących się do edukacji, rekreacji, aktywności w kulturze oraz różnych innych form
uczestnictwa i rozwoju.

MIARY, czyli tzw. granice lub linie ubóstwa oddzielające populację biednych od niebiednych i wyznaczające
zasięg zjawiska, określany zwykle jako STOPIEO UBÓSTWA:

a) miarą UBÓSTWA ABSOLUTNEGO jest minimum egzystencji wyznaczone na poziomie koszyka dóbr i

usług niezbędnych do zaspokojenia wyłącznie najbardziej podstawowych potrzeb, czyli do przeżycia
jednostki,

b) MINIMUM SOCJALNE – koszyk dóbr i usług uznawanych za niezbędne do normalnego funkcjonowania

człowieka w społeczeostwie, odnosi się do zaspokojenia nie tylko potrzeb egzystencji, ale i
społecznych,

c) UBÓSTWO USTAWOWE – poziom dochodów, które ustawodawca uznał za uprawniające do ubiegania

się o wsparcie ze strony instytucji pomocy społecznej,

d) UBÓSTWO RELATYWNE – uwzględnia specyfikę danego społeczeostwa i właściwe mu, uwarunkowane

społecznie i kulturowo, potrzeby i sposób ich zaspokajania; miarą jest odsetek średnich wydatków
ogółu gospodarstw domowych w danym kraju,

e) UBÓSTWO SUBIEKTYWNE – wyznaczane jest na podstawie opinii członków społeczeostwa na temat

poziomu życia i dochodów.

Linie ubóstwa pokazują jego zasięg, czyli określają ilościowo, jaką częśd populacji stanowią biedni żyjący poniżej
danego progu.

Najważniejsze czynniki określające charakter ubóstwa:



GŁĘBOKOŚD – mierzony przez ekonomistów poziom doznawanych deprywacji, czyli wyrażony
ilościowo stopieo, w jakim „biedni są biedni”.

Miarą głębokości ubóstwa jest wskaźnik tzw. średniej luki dochodowej, który informuje, o ile
przeciętne dochody ubogich gospodarstw są niższe od wartości przyjętej za granicę ubóstwa.



WYMIAR TEMPORALNY – czas pozostawania w ubóstwie.

Typy interpretacji ubóstwa i jego przyczyn:

a) INTERPRETACJA STRUKTURALNA (SYTUACYJNA) – przyczyny ubóstwa leżą w czynnikach zewnętrznych

wobec jednostki, niezależnych od niej,

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 4

b) INTERPRETACJA KULTUROWA (BEHAWIORALNA) – przyczyny ubóstwa kryją się w cechach jednostek,

ich zdolnościach, umiejętnościach, wartościach, postawach i zachowaniach; kwestia indywidualnej
odpowiedzialności za własną sytuację ekonomiczną.

KONCEPCJE UBÓSTWA:

1) KONCEPCJA KULTURY UBÓSTWA OSCARA LEWISA

KULTURA UBÓSTWA – wspólne cechy, które charakteryzują biednych na całym świecie. Jest pewien
sposób życia ukształtowany w warunkach niedoborów ekonomicznych, czyli charakterystyczny zespół
cech, wartości i wzorów zachowad pojawiający się w zbliżonej postaci wszędzie tam, gdzie występuje
ubóstwo.

Wg Lewisa: sposób życia przekazywany i odtwarzany przez kolejne generacje w ramach rodziny.

Kulturę ubóstwa charakteryzuje brak uczestnictwa w życiu społeczności lokalnej, brak związków z
instytucjami szerszego społeczeostwa oraz dominująca rola rodziny i więzi rodzinnych.

W Polsce: KULTURA UBOGICH – wartości, wzory, elementy stylu życia, strategie podejmowane przez
konkretnych ubogich.

2) UNDERCLASS (PODKLASA) – Gunnar Myrdal (twórca tego terminu)

Dwa nurty rozumienia underclass:

a) strukturalny – odnoszący się do miejsca zajmowanego przez ludzi objętych tą kategorią w

ramach struktury społecznej (poniżej, poza systemem stratyfikacji społecznej),

b) kulturowy – akcentujący odrębnośd kulturową, czyli odrębnośd wartości i zachowad osób

należących do underclass wobec wartości i zachowad dominujących w społeczeostwie.

Koncepcja ta identyfikowała długotrwałą biedę bez perspektyw na wydostanie się z tej sytuacji, biedę
związaną bądź to ze strukturalnym bezrobociem, bądź z niskopłatną pracą.

Kategorią underclass objęto:

a) ludzi którzy znajdują się w skrajnej biedzie,

b) bieda ta ma charakter trwały oraz wykazuje tendencje do utrwalenia się w ciągu całego życia

biednego, a byd może także jego dzieci,

c) występuje także czynnik przestrzennej segregacji biednych.

3) MARGINALNOŚD I MARGINALIZACJA

MARGINALIZACJA – wykluczenie z udziału w życiu społecznym jednostek, grup społecznych lub w
ujęciu globalnym społeczeostw w stosunku do ich otoczenia społecznego.

Główne wymiary charakteryzujące zawsze marginalnośd i marginalizację:



zasięg,



przedmiot, czyli sfera, które dotyczy,



głębokośd tych procesów.

I inne:



marginalnośd z wyboru,



stan marginalności – procesy powstawania marginalnych grup społecznych lub wkraczania na
istniejący już margines społeczny,



procesy demarginalizacji – wydostanie się z marginalnej sytuacji.

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 5

4) WYKLUCZENIE SPOŁECZNE

WYKLUCZENIE SPOŁECZNE – polega na niepodejmowaniu zwyczajowej i społecznie akceptowanej
drogi życiowej lub wypadanie z niej.

Przeciwstawia się zindywidualizowanym, behawioralnym i kulturowym interpretacjom przyczyn
ubóstwa, a zbliża się ku wykładniom strukturalnym, systemowym i sytuacyjnym.

Kategoria wykluczenia społecznego przesuwa środek ciężkości w stronę wymiaru społecznego, w
kierunku oddziaływania społeczeostwa, które wyklucza i marginalizuje, które się nie sprawdza w
zapewnieniu jednostkom, grupom i zbiorowością pełnego uczestnictwa w życiu społecznym.

UBÓSTWO W POLSCE

 Prawie

1

/

5

społeczeostwa polskiego żyje w ubóstwie, z czego co ósmy człowiek wegetuje w skrajnej

biedzie, nędzy.

Najważniejsze cechy obecnego ubóstwa w Polsce:



jego wielski charakter,



ubóstwo jako zjawisko przedłużające się, uporczywe lub nawet międzygeneracyjne,



koncentracja ubóstwa w pewnych miejscach na społecznej mapie Polski,



młody wiek polskich biednych, czyli ubóstwo dzieci oraz rodzin wielodzietnych i trudna sytuacja
młodego pokolenia,



feminizacja ubóstwa, czyli większe ryzyko biedy kobiet i różne tego postaci,



związek ubóstwa z bezrobociem, ale także z niskopłatną pracą.

„Ubóstwo w hierarchii społecznej” Domaoski

Kształt kategorii ludzi ubogich zdeterminowany jest przez podziały zawodowe, mechanizmy rynku pracy i
stosunki własności.

Kształt struktury społecznej w Polsce można przedstawid w postaci 9 segmentów:

a) kategoria ludzi biednych.

b) Kategoria ludzi pozostających poza rynkiem pracy (tj. emeryci, gospodynie domowe),

I kategorie społeczno-zawodowej EGP:

c) inteligencja, wyższe kadry kierownicze przedsiębiorstw i urzędników paostwowych,

d) pracownicy umysłowi średniego szczebla (technicy, pielęgniarki, księgowe, itp.),

e) pozostali pracownicy umysłowi wykonujący rutynowe prace biurowej i pracownicy handlu i usług,

f) właściciele firm poza rolnictwem,

g) robotnicy wykwalifikowani i fizyczni pracownicy nadzoru,

h) robotnicy niewykwalifikowani,

i) robotnicy rolni i chłopi.

UNDERCLASS – pojęcie wprowadził Myrdal; jednostki charakteryzujące się deprywacją warunków materialnych
i marginalizacją w ramach stosunków społecznych. Jest pozostawiona poza rynkiem pracy i nie uczestniczy w
życiu publicznym. Nie ma organizacji zawodowej, nie jestem obiektem zainteresowania politycznego lobbingu.

Wskaźniki przynależności do underclass:

a) marginalizacja definiowana w terminach trwałej izolacji od pracy zawodowej,

b) deprywacja materialna identyfikowana przez całkowite dochody rodzin.

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 6

INTELIGENCJA, KLASA ŚREDNIA I NOWE KLASY

23.02.2012

„Dewaluacja intelektu” Furedi

INTELEKTUALIŚCI są tacy jak ich kultura i czas.

Minione trzysta stuleci: intelektualiści cieszyli się autorytetem kulturalnym i wpływami. Ich rola bywała
wyolbrzymiana.

BURKE – dostarczył wzory krytyki intelektualistów, celującego w ich samozadowolenie oraz destrukcyjną siłę
idei. Od jego czasów oskarżono ich prawie o wszystkie choroby nękające społeczeostwo.

Przedstawiani byli często jako zdradzieckie pasożyty lub użyteczni głupcy.

J. BENDY – oskarżenie o porzucenie roli strażników prawdy na rzecz zaangażowania politycznego,
„ubóstwienie” polityki, powszechne rozbudowanie politycznych namiętności.

Zimna wojna -> utrwaliła się tradycja obwiniania intelektualistów o ekstremizm polityczny i destrukcję.

Schumper: zagrożenie dla trwałości kapitalizmu.

Odpowiedzialnośd za powszechny anarchizm i rozprężenie moralne.

Po latach 60. XX wieku – zajęli oni miejsce proletariatu jako klasa prawdziwie rewolucyjna.

Obecnie rzadko przedstawia się intelektualistów jako grupę mającą realne wpływy.

R. JACOBY – intelektualiści jako „gatunek zagrożony”.

Co czyni człowieka intelektualistą?



określa ich nie praca, lecz sposób działania, postrzegania się i wyznawanych wartości,



nie utożsamiad bycia intelektualistą z pracą umysłową,



„żyją raczej dla idei niż z idei” (Coser),



„mogą żyd z idei, muszą jednak żyd także dla nich”,



udział w przedsięwzięciach, które wykraczają poza partykularne zainteresowanie,



wznieśd się ponad problemy dotyczące jedynie własnej profesji,



niezależnośd i autonomia,



mentalnie zdystansowad się wobec panujących zwyczajów i ciśnienia codziennych spraw,



postrzeganie świata przez pryzmat zasad,



działają i przemawiają w imieniu całego społeczeostwa,



wzięcie na siebie odpowiedzialności i zajęcia stanowiska politycznego,



intelektualistę definiuje „zamiar oddziaływania na ogół”,



obroocy standardów kulturowych,



przyjmują rolę reprezentanta poglądów pewnej grupy zwolenników lub ogółu,



dążenie do prawdy,

Współczesne społeczeostwo i intelektualiści – POMNIEJSZENIE ROLI TRADYCYJNYC INTELEKTUALISTÓW



rosnący wpływ rynku na życie intelektualne,



instytucjonalizacja i profesjonalizacja życia intelektualnego,



wzrost potęgi mediów i nieprzyjazna niezależności przestrzeo publiczna,

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 7



bezwzględna ekspansja uniwersytetu

PROFESJONALIZM – propaguje takie wartości i zachowania, które mogą okazad się niezgodne z ideami
promowanymi przez intelektualistów.

Wraz z postępującą profesjonalizacją praca umysłowa przestała byd niezależna i straciła potencjał stawiania
społeczeostwu trudnych pytao.

Instytucjonalizacja pracy intelektualnego ma znaczący wpływ na to, w jaki sposób idee przenikają do
społeczeostwa.

DEWALUACJA ROLI INTELEKTUALISTY – zachwianie wiary w potęgę rozumu w istotnym stopniu osłabiło status
intelektualisty.

Postmodernizm zasadniczo zmodyfikował obszar działalności umysłowej – przekonanie to miało silny wpływ na
sposób, w jaki intelektualiści myślą dziś o sobie i swojej pracy.

Fundamentalna zmiana definicji aspiracji intelektualnych -> przejście od próby przekroczenia jednostkowych
doświadczeo do ich afirmacji.

Z. BAUMAN – jedną z konsekwencji postmodernizmu jest fundamentalna zmiana roli intelektualisty z
prawodawcy w tłumacza.

M. FOUCAULT – stwierdził, że skoro nie ma uniwersalnej prawdy, intelektualiści nie mogą jej przekazywad.

„Inteligencja w Polsce niepodległej, w epoce komunizmu i na progu
transformacji” Żarnowski

1) DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE – apogeum autorytetu i roli społecznej polskiej inteligencji.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę inteligencja stała się główną narodową warstwą oświeconą i
wykształconą. Inteligenci dołączyli do działających juz ugrupowad politycznych lub wycofali się do roli
obserwatorów i komentatorów.

PO 1926 – stanowili podstawową kadrę klasy rządzącej, znaleźli się u władzy (zwolennicy Piłsudzkiego).

W LATACH 1918-1939 inteligencja jako warstwa pracowników umysłowych i wolnych zawodów stała się
względnie liczna. Najważniejszym pracodawcą inteligencji było PAOSTWO.

PROFESJONALIZACJA wielu zawodów uprawianych przez inteligencję.

Pojęcie INTELIGENCJI oznaczało teraz wyżej wykwalifikowane i z wyższym wykształceniem osoby. Natomiast do
grupy PRACOWNIKÓW UMYSŁOWYCH zaliczyd można kadrę wykonawczą, urzędniczą i handlową (zbliżona
kategoria do drobnomieszczaostwa).

Do inteligencji polskiej dołączyły dośd liczne zastępy inteligencji pochodzenia żydowskiego.

2) PRZEMIANY W PRL

1944-1989 – zmiany społecznej genezy inteligencji, zmiany jest struktury i ról zawodowych ora zmiany w
świadomości i kulturze inteligencji.



TWORZENIE NOWEJ INTELIGENCJI – skutki bezpośredniej polityki komunizmu w Polsce zmierzały do
stworzenia własnej inteligencji.

Tworzono instytucje, które miały ułatwid kandydatom pochodzącym ze środowisk robotniczych i
chłopskim dostanie się na wyższe studia i uzyskanie skróconym sposobem świadectwa równoważnego
maturze.

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 8

Awansowanie związanych z partią robotników na stanowiska kierowników i dyrektorów zakładów
pracy.

Czynniki, które przyczyniły się do zmiany społecznego pochodzenia inteligencji:

a) rozszerzenie i udostępnienie systemu oświatowego i szkolnego dla przedstawicieli dawnej

klasy niższej,

b) postępująca specjalizacja zawodów dawnej inteligenckich, rozrost aparatu wytwórczego i

administracji oraz powszechne narastanie biurokracji.

Wyższe studia spowszedniały także w środowiskach nie inteligenckich.

Drugi okres ewolucji to lata industrializacji (50., 60. XX wieku), gdy wszystkie mechanizmy mające na
celu przekształcenie społecznej genealogii i zaplecza społecznego zaczęły działad normalnie.

Zwiększony udział absolwentów studiów zaocznych w ogólnej liczbie absolwentów.

Połowa lat 70. XX wieku – stabilizacja, petryfikacja struktur społecznych. Pojawiło się nowe pokolenie
inteligencji, którego znaczną częśd stanowili synowie i córki „społecznie awansowanych” do
inteligencji w poprzednich latach.

Nastąpiła integracja elementów dawnej inteligencji z nowymi środowiskami i pokoleniami
pochodzącymi z kręgów plebejskich.



STRUKTURA ZAWODOWA – wzrost liczebności inteligenckich grup zawodowych, przyrost liczby
„pracowników zawodowych”.

Przekształcenia struktury zawodowej dokonały się głównie wskutek

a) industrializacji i urbanizacji.

b) wykształcenie techniczne było specjalnie faworyzowane ze względu na potrzeby

gospodarki i ze względów ideologicznych.



PRESTIŻ

Po tragedii wojennej nie doceniano roli inteligencji w walce o zachowanie narodu, społeczeostwa i
paostwa.

Inteligencja Polska nie stała się elementem przyjętego modelu społeczno-politycznego: prestiż dawnej
inteligencji był zbyt duży, nowe wzory zachowad i funkcjonowania inteligencji mało atrakcyjne dla
nowych kadr „ludowej inteligencji”, wreszcie nacisk stalinizmu trwał jednak względnie krótko i zmienił
się w jego kompromitację.

Osłabła wewnętrzna więź wywnętrz inteligencji jako całości i posunęło się naprzód jej zatomizowanie,
co nie sprzyjało utrzymaniu prestiżu społecznego.

LATA 1980-1981 spowodowały pewien nawrót samoświadomości inteligencji.



ROLE SPOŁECZNE – istotnym zadaniem inteligencji było przyswajanie polskiej kulturze i cywilizacji
osiągnięd cywilizacji światowej.

Jeszcze przed oficjalnym ogłoszeniem komunizmu, od początku podkreślano służebną rolę inteligencji
w stosunku do klasy robotniczej, chłopów. Inteligencja nie miała żadnego istotnie decydującego głosu
w sprawach publicznych.

System i partia nie przewidywali dla inteligencji roli przekaźnika nowości cywilizacyjnych,
intelektualnych i artystycznych płynących z zagranicznych centrów współczesnej rozwiniętej cywilizacji
zachodniej.

Mimo to inteligencja z powodzeniem realizowała zadanie przekazywania i dystrybucji wzorów
cywilizacyjnych. Przyczyniła się do utrzymania związków kultur polskiej z Zachodem w sposób
spontaniczny. Miała swój udział w modernizacji cywilizacyjno-technicznej i społecznej.

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 9

Sukcesem inteligencji było pomnożenie własnych dzieł i osiągnięd naukowych, literackich, plastycznych
w takich dziedzinach, w których tylko własna twórczośd była możliwa.



POZYCJA SPOŁECZNA

Przed II wojną światową -> pozycja co najmniej elity wykształcenia, elita towarzyska, inteligencja jako
elita społeczna.

Po II wojnie światowej -> inteligencja podlegała zabiegom, które miały na celu jej degradację ze
stanowiska elity, elita polityczna była poza inteligencją, osłabł autorytet inteligencji i jej prestiż, bo
przestała byd ośrodkiem życia społecznego i narodowego.

Inteligencja stała się warstwą zbyt liczną, by funkcjonowad jako elita.



WARTOŚCI – etos inteligencji jako zespół wartości, które miały przyświecad inteligencji i decydowad o
jej szczególnej pozycji w społeczeostwie polskim.

Ofiarnośd, wrażliwośd na potrzeby innych i na potrzeby całej zbiorowości, ale także wrażliwośd w
wymiarze ogólnoludzkim, wykraczającym daleko poza wspólnotę etniczną.

INTELEKTUALIŚCI – grupa, obejmująca twórców wartości kultury, uczonych, artystów, niektórych ludzi mediów,
jak również ich bezpośrednie audytorium, kształtuje się na nieco innej podstawie niż warstwa zawodowej
inteligencji.

Intelektualiści byli przedmiotem specjalnej polityki władz komunistycznych.

„Kierownicza rola partii” w dziedzinie ideologii, nauki, sztuki, itd. najbardziej dotknęła intelektualistów, ale
zepchnięcie inteligencji na niższy poziom dochodów nie dotyczyło intelektualistów.

„Czyściec czy piekło? Miejsce polskiej inteligencji po 1989 roku na tle jej
dziejów...” Snopek

KAROL LIBELT – w 1844 roku jako pierwszy w naszym kraju posłużył się pojęciem „inteligencja”. Powiązał z nim
postulat pewnej społecznej, narodowej, powinności, misji. „Do inteligencji zaliczają się wszyscy, którzy stoją na
czele narodu i którzy mu przewodzą wskutek wyższej swojej oświaty”.

PRZEŁOM WIEKÓW – heroiczny okres w rozwoju polskiej inteligencji, rozwinęła się jej świadomośd i
ukształtował się jej mit.

Inteligencja polska z swym heroicznym okresie stanowiła gorący tygiel odziedziczonych po przeszłości tradycji
kulturowych, stylów życia, typów wrażliwości, wiary, światopoglądu, ale w efekcie ich interakcji kształtował się,
tzw. ETOS INTELIGENCKI.

Głównymi składnikami ukształtowanego etosu inteligenckiego były:



suwerennośd duchowa, czystośd moralna,



imperatyw służby społecznej.



otwartośd i tolerancja,



dążnośd do samokształcenia, kult nauki i wiedzy,



poczucie patriotyzmu.

Przedstawiciele inteligencji międzywojennej próbowali, w zgodzie z tradycyjnym etosem, występowad wspólnie
w obronie najwyższych wartości.

INTELIGENCJA W PRL-U –zachowała względną spoistośd, pozwalającą traktowad ją jako pewien rodzaj
wspólnoty. Świadoma swego inteligenckiego statusu i posłannictwa.

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 10

STATUS INTELIGENCJI PO TRANSFORMACJI USTROJOWEJ – PO 1989 ROKU

Głównym warunkiem przynależności do inteligencji było posiadanie wyższego wykształcenia oraz wykonywanie
któregoś z zawodów tradycyjnie zaliczanych do inteligenckich

Od klasy wiedzy różniła ją nadwyżka w postaci przedsiębiorczości-własności. NOWA KLASA ŚREDNIA, w tym
ujęciu, obejmuje duży odsetek osób spełniających inteligencki cenzus wykształcenia.

Tworzenie się nowych zawodów oraz postępującego zróżnicowania się wyodrębnionych dotychczas warstw
społecznych. Procesom tym podlega również inteligencja, utożsamiana z grupą społeczną, wyróżnioną na
podstawie dwóch podstawowych wyznaczników: wyższego wykształcenia oraz zajmowania pozycji
zawodowych o wysokim statusie.

NOWA INTELIGENCJA ma coraz mniej wspólnego z inteligencją tradycyjną, a coraz więcej z biznesowym
rdzeniem klasy średniej, obowiązuje w niej hierarchia wartości, w której funkcję głównego kryterium pełni
symbolicznie pieniądz.

Jerzy Leszkowicz-Baczyoski: inteligenci to „pracownicy najemni, zatrudnieni w sektorze paostwowym,
dysponujący zazwyczaj wyższym wykształceniem i adekwatnymi do niego kwalifikacjami zawodowymi. Ich
dodatkowymi wyznacznikami są:

a) umysłowy charakter pracy,

b) realizacja zadao o znacznej złożoności, połączona z wysokim stopniem niezależności zawodowej,

c) często lokalizacja na wysokich miejscach w hierarchii zawodowej.”

Bronisław Wildstein: „inteligencji już nie ma”.

Zbigniew Florczak: Stwierdza jej nieprzystawalnośd do współczesnego świata, wskazując bardzo trafnie,
niedostrzegany w tym kontekście wymiar owej rzeczywistości: cywilizację społeczeostwa masowego i kulturę
masową.

KLASA ŚREDNIA I NOWE KLASY

15.03.2012

„Klasa średnia” Domaoski

KLASA ŚREDNIA – kategoria usytuowana w środku hierarchii.

Przejawem wyłaniania się tej klasy był rozwój mieszczaoska, powstawanie nowych zawodów i stanowisk oraz
zastępowanie drobnych warsztatów rzemieślniczych i tradycyjnych gospodarstw chłopskich przez
kapitalistyczne przedsiębiorstwa.

Zbiorowośd nazywana klasą średnią nie ma cech klasy społecznej w takim sensie, w jakim zwykło się to pojęcie
rozumied w socjologii.

„ETYKA PROTESTANCJA…” KAROL MARKS – wzbudziła największy ferment myślowy. Stała się jednym z filarów
etosu klasy średniej. Najbardziej podatnym na wpływ nowej ideologii odłamem „stanu średniego” było
mieszczaostwo.

Procesy, które zadecydowały o współczesnym obliczu klasy średniej:

a) wzrost liczebności kategorii zaliczanych do „middle class”,

b) stabilizacja ekonomiczna,

c) umocnienie się przeświadczenia, że burżuazja, wolne zawody, mieszczaostwo reprezentują właściwy

styl życia,

d) postępujące rozwarstwienie klasy średniej.

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 11

POLARYZACJA – Karol Marks prognozował, że dojdzie do podziały społeczeostwa na dwa odmienne obozy:
kapitalistów i pracowników najemnych.

PROLETARYZACJA – w jakim stopniu najemni pracownicy umysłowi upodabniają się do robotników i czy w
ogóle klasy średnie upodabniają się do klas niższych.

David Lockwood – wyróżnił trzy aspekty położenia społecznego klas średnich:



pozycja rynkowa jednostek,



ich sytuacja pracy,



status społeczny.

Cechy wspólne „starej klasy średniej” i „nowej klasy średniej”

 STYL ŻYCIA, NORMY I ORIENTACJE.

Klasa średnia jest promotorem określonych zachowad, orientacji i stylu życia. Członków klasy średniej łączy
wiara, że należą do tych, którym się powiodło.

Funkcje klasy średniej:

a) utrzymanie równowagi politycznej,

b) utrzymanie ekonomicznego dobrobytu.

Klasa średnia więcej konsumuje, niż produkuje – kreuje popyt i konsumuje większośd wyprodukowanych
nadwyżek.

W sferze polityki uchodzi za rodzaj bufora łagodzącego obustronne napięcie między radykalizmem dołów
społecznych a konserwatyzmem i reakcyjnością klas wyższych.

TOURAINE – zaliczał do nowej klasy robotniczej specjalistów z wyższym wykształceniem, personel techniczny
oraz kadry robotnicze o wyspecjalizowanych kwalifikacjach.

GOULDNER – zaliczaj do nowej klasy średniej inteligencję techniczną, a także kręgi intelektualistów.

„Nowe klasy” Domaoski

XIX/XX WIEK – Europa Zachodnia, USA; masowy wzrost liczebności pracowników umysłowych
reprezentujących różne zawody.

 Teza o kształtowaniu się „NOWYCH KLAS ŚREDNICH” (Gustaw Schomoller)

NOWA KLASA ŚREDNIA – obejmowała szeroką kategorię pracowników handlu i usług,
urzędników, wysoko wykwalifikowanych specjalistów oraz kadry kierownicze firm i instytucji
paostwowych.

KLASA ŚREDNIA – zbiorowośd złożona z tak różnych kategorii, że nie można jej utożsamid z „klasą społeczną” w
tym sensie, w jakim to pojęcie przypisuje się, np. robotnikom czy chłopom.

Wyznaczniki przynależności do klasy średniej:

a) własnośd,

b) zamożnośd i wysoka stopa życiowa,

c) pozycja zawodowa,

d) wygląd, specyficzny styl w sferze prywatnej i orientacje życiowe.

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 12

Nowe klasy średnie różniły się od „starych” tym, że:



ich reprezentanci wykonywali odmienne zawody,



mieli różne cele i orientacje życiowe,



przyszło im realizowad odmienne funkcje w systemie społecznym.

Nowa klasa podążała inny torem – była nastawiona na ROZWÓJ. Formowanie się jej było równoznaczne z
powstawaniem pozycji, bez których nie mogłoby funkcjonowad społeczeostwo rynkowe.

Decydujący wpływ miał postępujący wzrost zamożności, a równocześnie rozprzestrzeniał się rynek dóbr
produkowanych na użytek masowego odbiorcy. Masowa konsumpcja powołała do życia instytucję MORTGAGE,
czyli pożyczki hipotecznej na zakup domu.

Rozpowszechnienie się mentalności posiadacza było najważniejszym czynnikiem formowania się
społeczeostwa klasy średniej.

Nowa klasa średnie nierozerwalnie związana jest z nowoczesnym systemem zawodowym, które najważniejsze
zasady to otwarte współzawodnictwo i poleganie na sobie.

1) niezależnie od pochodzenia społecznego, rasy czy płci, każdy ma równe szanse na odniesienie sukcesu,

2) sukces powinien byd rezultatem zdolności i wysiłku jednostek (zasada fair play),

3) za stanowiska i pozycje o niejednakowej ważności powinno się uzyskiwad nierówne nagrody,

4) jak sukcesy są sprawiedliwą nagrodą, tak niepowodzenia należy traktowad jako zasłużoną karę,

wymierzaną przez system za brak odwagi, niekompetencję, lenistwo i niedostatek ambicji.

Na czym polega rola nowej klasy średniej:



przynależnośd do niej pozwala funkcjonowad w przekonaniu o własnej wyższości; klasa średnia
symbolizuje powodzenie życiowe, które przekłada się na konto w banku,



pełni rolę uśmierzania wątpliwości i napięd,



pozytywny wpływ na efektywnośd systemu; mechanizm funkcjonowania klasy średniej zmusza
jednostki do doskonalenia kwalifikacji zawodowych, bogacenia się i nieustannego rozwoju,



w nowej klasie średniej upatruje się czynnika stabilizacji gospodarczej przez sam fakt istnienia
wielomilionowej rzeczy konsumentów,



funkcja czynnika stabilizacji politycznej systemu,



rola bufora łagodzącego obustronne napięcie między radykalizmem dołów społecznych a reakcyjnością
i konserwatyzmem klas wyższych.

TEORIA „SPOŁECZEOSTWA PRZEMYSŁOWEGO” – współcześnie społeczeostwa znalazły się w punkcie
zwrotnym, jeżeli chodzi o kierunek i charakter procesów rozwoju. Istotą dokonujących się zmian jest
transformacja tradycyjnych stosunków i organizacji społecznej w struktury wynikające z rozwoju przemysłu.

TEORIA SPOŁECZEOSTWA POSTPRZEMYSŁOWEGO – centralną instytucją społeczeostwa postindustrialnego
jest korporacja, a wiodącą kategorią zawodową „TECHNOSTRUKTURA”, czyli wszyscy ci, którzy wnoszą
wyspecjalizowaną wiedzę, talent i doświadczenie potrzebne w procesie kierowania i podejmowania decyzji.

O przynależności do technostruktury decyduje miejsce w zawodowym podziale pracy i władza.

Nowym klasom przypisuje się rolę lidera postępu.

KONCEPCJA „NOWYCH KLAS” - nowa klasa dzieli się na dwie kategorie:

a) inteligencję techniczną – której zadaniem jest formułowanie i wdrażanie zasad racjonalnego działania,

b) intelektualistów – będących ośrodkiem nowej moralności, których charakterystycznymi cechami są

skłonnośd do krytycyzmu, podejmowania działao na rzecz emancypacji i samo refleksja.

NOWA KLASA ROBOTNICZA – połączenie „wyższych” kategorii umysłowych i wykwalifikowanych pracowników
fizycznych (specjaliści z wyższym wykształceniem, personel techniczny, robotnicy o wysokich kwalifikacjach
zawodowych).

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 13

O przynależności do tej klasy decyduje nie tylko podobne usytuowanie w hierarchii zawodowej, ale też fakt
zatrudnienia w przedsiębiorstwach o podobnym profilu i branży.

Członkowie nowej klasy robotniczej mają świadomośd konfliktu rozgrywającego się na kilku płaszczyznach.
Najważniejszą płaszczyzną jest władza technokratów i realizowana przez nich strategia rozwoju –
technostruktura jest nowoczesną klasą panującą.

Nowej klasie robotniczej zależy na uzyskaniu autonomii. Ma też ambicje uczestniczenia we władzy. Ma do
zrealizowania misję dziejową.

Przeciwstawia swe interesy technostrukturze i zwierza szeregi w walce.

NARÓD, NACJONALIZM I GRUPY ETNICZNE

29.03.2012

„Analiza socjologiczna pojęcia ojczyzna” Ossowski

Podział na ojczyznę na ideologiczną i prywatną, a co za tym idzie, podział na dwa różne typy patriotyzmu i
narodu:

1) OJCZYZNA PRYWATNA - przestrzeo wyznaczona miejscem urodzenia czy zamieszkiwania

pojedynczego człowieka. Ojczyzna prywatna to obszar znany jednostce z własnego doświadczenia,
obszar do którego jednostka ma szczególny, osobisty i bezpośredni stosunek przejawiający się w
przywiązaniu do środowiska, w którym spędziła życie bądź jego znaczną częśd, zwłaszcza dzieciostwo, a
zatem okres szczególnie podatny na tworzenie się trwałych więzi emocjonalnych.



może to byd tzw. mała ojczyzna (np. moja wioska, miasto rodzinne), emocjonalnie poznajemy
miejsca,



emocjonalne przywiązanie do miejsca, w którym się urodziliśmy, wychowaliśmy,
przebywaliśmy,



składają się na nią elementy, które znam tylko ja.

2) OJCZYZNA IDEOLOGICZNA – wspólne terytorium narodowe.



przekonanie o tym, że jesteśmy uczestnikami danego terytorium i danej wspólnoty
kulturowej.



istotą tego jest należenie do wspólnoty, którą sobie wyobrażamy.



składają się na nią elementy, które są wspólne dla wszystkich.

Ossowski wskazuje, że pojęcie ojczyzny nie zasadza się na opisie obiektywnych faktów lecz odnosi się do sfery
wartości i znaczeo przejawiających się w nastawieniu członków zbiorowości wobec ich otoczenia.

Ossowski: „Ojczyzna – to nie jest pojęcie geograficzne, które można scharakteryzowad bez odwoływania się do
postaw psychicznych jakiejś zbiorowości. Obszar jakiś staje się ojczyzną o tyle tylko o ile istnieje zespół ludzki,
który odnosi się doo w pewien sposób i w pewien sposób kształtuje jego obraz. Wówczas dla tego zespołu ów
szmat rzeczywistości zewnętrznej nabiera swoistych wartości, które go czynią ojczyzną. To tak jak z dziełem
sztuki, którego wartośd estetyczna zależy od tego, jak widz postaciuje sobie układ plam barwnych, który ma
przed sobą. Ojczyzna istnieje tylko w rzeczywistości subiektywnej grup społecznych, które są wyposażone w
pewne elementy kulturowe. Cechy jakiegoś terytorium nie zależą od tego, co kto o nich myśli. Cechy ojczyzny są
zawsze funkcją obrazów, które z jej istnieniem łączą członkowie pewnej zbiorowości”.

Ludzie należący do jednego narodu mogą mied RÓŻNE OJCZYZNY PRYWATNE, WSPÓLNA jest dla nich
natomiast OJCZYZNA IDEOLOGICZNA. Członkowie danego narodu mogą mied jednak różne koncepcje ojczyzny
ideologicznej oraz w różnoraki sposób artykułowad swą przynależnośd do danej wspólnoty narodowej.

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 14

Różne typy więzi:

a) ideologiczna,

b) nawykowa - nabywane, emocjonalne; więź nawykowa może stad się źródłem nowej więzi

ideologicznej.

Cechą wyróżniającą patriotyzm od przywiązania do węższej ojczyzny jest brak osobistego kontaktu pomiędzy
ludźmi żywiącymi to samo uczucie. Cecha istotna występuje na gruncie nowoczesnych zbiorowości
narodowych.

MAŁE ZBIOROWOŚCI: ojczyzna prywatna i ideologiczna mogły posiadad ten sam odpowiednik terytorialny.

ROZRASTAJĄCE SIĘ ZBIOROWOŚCI: ojczyzna prywatna przestaje się pokrywad z ideologiczną, staje się jej
częścią, a równocześnie ojczyzny prywatne poszczególnych członków zbiorowości mnożą się i różnicują.

Metody wytwarzania stosunku osobistego względem całego obszaru ojczyzny ideologicznej:



wędrówki,



mapa,



zdjęcia fotograficzne, kino, radio

OJCZYZNA = ZIEMIA RODZINNA
Związek jednostki z ojczyzną nie jest wynikiem wolnego wyboru, ani toku wydarzeo po jego urodzeniu, ale jest
predeterminowany. „Ojczyzna” to ziemia przodków, ziemia, z którą związek przekazali nam już nasi ojcowie.
„Ziemia rodzinna” to ziemia, w której się przyszło na świat.

„Naród. Rozwój nowożytnego narodu polskiego” Davies

W oczach wielu liberałów „NARODY” są niemal z definicji samolubne, irracjonalne i niszczycielskie; natomiast
„PAOSTWA”, bez względu na wady, jakie mogłyby wykazywad w takim czy innym okresie, są przynajmniej
potencjalnie reformowalne.

Lord Acton: „Naród może czasem zostad stworzony przez paostwo, ale tworzenie paostwa przez naród jest
sprzeczne z naturą”.

Europa Wschodnia: rozwój nacjonalizmu, narodów i paostw narodowościowych dał początek najistotniejszym
przemianom, jakie zaszły na przestrzeni ostatnich dwustu lat.

a) Z jednej strony, nacjonalizm odmawia przyznania, że w pewnych określonych warunkach dyktatura

mogłaby się spotkad z powszechnym poparciem lub też, że demokracje mogłyby snud jakiekolwiek
wrogie lub agresywne plany.

b) Z drugiej strony natomiast, z racji charakterystycznej dla siebie obsesji na temat reguł i procedur

prawnych, żywi nieuzasadnioną wiarę w skutecznośd reform konstytucyjnych, które mogą mied
niezbyt istotny związek z panującymi warunkami społecznymi i kulturowymi.

Peter Brock – wprowadzenie do polskiego nacjonalizmu:

 Autor twierdzi, że współczesny nacjonalizm zaczął się od rozbiorów Polski.

Podobnie jak demokracja czy autokracja, sam w sobie nacjonalizm nie jest ani zły, ani dobry. Można go oceniad
wyłącznie w odniesieniu do szczególnych motywów jakiejś szczególnej grupy jego zwolenników.

Wg nacjonalistów narody mają niezbywalne prawo do kierowania swoim własnym losem.

Dla historyka nacjonalizm, a także narody, które nacjonalizm powołał do istnienia, są obiektywnymi bytami,
których dokonania należy rejestrowad i opisywad. Ostateczny osąd moralny trzeba pozostawid innym.

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 15

„Naród” Szacka

NARÓD – zjawisko ściśle związane ze sferą świadomości, tożsamości, wartości. To przede wszystkim
„organizacja uczud”. Z narodem wiążą się niezwykle silne uczucia. Naród jest wartością autoteliczną.

Jest postrzegany jako jednolita całośd, jako wspólnota, które wszyscy członkowie są bradmi bez względu na to,
pod jaką szerokością geograficzną żyją i czym się zajmują.

ZBIOROWOŚD ETNICZNA – istotą etniczności jest poczucie tożsamości grupowej i mocne przekonanie o własnej
odrębności. Odznaczają się spójnością i są połączone silną więzią społeczną. Rdzeniem etniczności jest
świadomośd ostrego podziału na MY i ONI.

Głębokie przekonanie o wspólnocie pochodzenia i więzach krwi łączących ich członków

Składniki etniczności:



nazwa zbiorowości,



przekonanie o wspólnym pochodzeniu,



wspólne dzieje,



własna, odrębna kultura,



związek z określonym terytorium,



poczucie solidarności i tożsamości.

GRUPA ETNICZNA – tym mianem określane są zbiorowości czterech podstawowych typów:

a) miejskie mniejszości etniczne – np. Polacy w Chicago,

b) ludy tubylcze, miejscowej – ludy, które żyły na jakimś terytorium, zanim przybyli tam europejscy

kolonizatorzy i osadnicy,

c) kulturowo zróżnicowane populacje paostw będących tworami kolonializmu,

d) protonarody – grupy, które mają swoich przywódców politycznych i ideologów oraz dążą do uzyskania

własnego paostwa; tzw. narody bez paostwa.

UPOLITYCZNIENIE – cecha powszechnie uznawana na znamię narodu, różniąca go od grupy etnicznej.
Świadomośd narodowa obejmuje z reguły wyobrażenie własnego paostwa, w którym naród żyje.

Etapy dążenia zbiorowości etnicznej suwerenności:

a) pojawia się poczucie etniczno-kulturowej tożsamości,

b) zbiorowośd etniczna umacnia swoją zwartośd, w tym momencie wkracza na scenę polityczną,

c) przeciwstawienie się temu paostwu i żądanie niepodległości.

DWIE DROGI KSZTAŁTOWANIA SIĘ NARODÓW:

1) OD NARODU DO PAOSTWA - wspólnota kulturowa mająca poczucie własnej odrębności przekształca

się w organizm polityczny. Wspólnoty kulturowej poszukujące „dachu politycznego”.

Za podstawowy warunek uznania zbiorowości za naród uważane jest posiadanie przez jej członków
pełni praw obywatelskich. Sam naród utożsamiany jest z paostwem narodowym.

2) OD PAOSTWA DO NARODU – organizm polityczny nabiera cech wspólnoty kulturowej. Istniejący

„dach polityczny” stwarza warunki sprzyjające powstawaniu wspólnoty kulturowej i osłabianiu
przedziałów między różnymi grupami etnicznymi. Przekształcenie się samego paostwa z paostwa
dynastycznego i terytorialnego w paostwo narodowe.

Wymiar polityczny narodu jest lekceważony i naród utożsamiany jest ze wspólnotą kultury
symbolicznej i istnieniem wśród jej członków świadomości narodowej w postaci poczucia
przynależności do określonej zbiorowości etnicznej.

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 16

Zmiany towarzyszące narodzinom społeczeostwa przemysłowego w sferze stosunków społecznych i
świadomości:



zniesienie sztywnych podziałów stanowych, zrównanie wszystkich wobec prawa i przekształcenie ich
obywateli cieszących się pełnią praw obywatelskich,



upowszechnienie oświaty i wzrost piśmiennictwa,



ruchliwośd przestrzenna ludzi i wzrost migracji ze wsi do miasta,



laicyzacja społeczeostwa i zawężenie się związanej z religią sferą sacrum,



chwiejne poczucie tożsamości samych ludzi.

Trzy fale ruchów narodowych i kształtowania się paostw narodowych w epoce nowoczesnej:

I)

wiek XIX Europa – rozwój ideologii i aspiracji narodowych, a także ruchów narodowych. Koniec I
wojny światowej przyniósł falę konstytuowania się nowych paostw narodowych,

II)

druga fala konstytowania wystąpiła po II wojnie światowej,

III)

trzecią falę ruchów narodowych można obserwowad współcześnie – pojawiła się wraz z upadkiem
panowania komunistycznego.

MNIEJSZOŚD NARODOWA – zbiorowości odmienne etnicznie od dominujące zbiorowości narodu
paostwowego. Skupione są najczęściej na terenach przygranicznych. Ich członkowie mają zazwyczaj silne
poczucie odrębności i rozwiniętą świadomośd narodową, wspieraną kontaktami z macierzystym krajem.

Przyczyny konfliktów etnicznych:



z odrębnościami etnicznymi wiążą się silne emocje towarzyszące wszelkim podziałom na „swoich” i
„obcych”,



walki wielu różnych grup etnicznych żyjącym w jednym paostwie o dostęp do zasobów i przywilejów,



pozbawieni skrupułów politycy,



elity walczące o władzę, prestiż i pieniądze szukają poparcia w zbiorowościach etnicznych i
narodowych

Kształtowanie się narodu Polskiego:

1) OKRES PIERWSZEJ RZECZYPOSPOLITEJ: OD PAOSTWA DO NARODU

2) OKRES ZABORÓW: OD NARODU DO PAOSTWA

PŁED A ZRÓŻNICOWANIE SPOŁECZNE I NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE

12.04.2012

„Różnice płci jako różnice społeczne” Szacka

Różnice między mężczyznami a kobietami są płaszczyzną zróżnicowania społecznego, jakościowo różną od
podziałów zawodowych i barier klasowo-warstwowych określanych przez stosunki własności i kierowania
przedsiębiorstwami.

Trudnością bywa niechęd samych kobiet do wychodzenia poza dobrze znany i swojski świat mikrospołeczny
sfery prywatnej i wypowiadania się o rzeczywistości makrospołeczne. Trudności te powodują
„NIEWIDOCZNOŚD” kobiet, która co najmniej utrudnia, a w istocie uniemożliwia uzyskanie pełnej wiedzy o
badanych społeczeostwach.

W koocu lat 60. Zaczęły następowad zmiany:

a) zmieniad zaczęła się sama socjologia – nabierała znaczenia problematyka mikrospołeczna,

b) pojawiły się ideologie i ruchy feministyczne.

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 17

Począwszy od lat 70. Kobiety i ich sytuacja zaczęły byd ważnym przedmiotem badao nauk społecznych.

1) SPOŁECZNE RÓŻNICE PŁCI:

W społeczeostwach nowoczesnych z kręgu kultury zachodniej upośledzenie kobiet związane z ich
niższą pozycją jest mniejsze, a jego formy mniej dotkliwe niż w wielu społeczeostwach z kręgu innych
kultur i na innych poziomach rozwoju gospodarczego.

W nowoczesnych społeczeostwach pojawiła się ŚWIADOMOŚD NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNYCH
związanych z płcią. Cechy tych społeczeostw sprzyjające rozwojowi tej świadomości:



są to społeczeostwach o pozycjach osiąganych, w których istnieje model merytokracji oraz
wiara w możliwości jego realizacji,



kobiety uzyskały prawa wyborcze i stały się mniej więcej połową elektoratu,



zrodziła się ideologia praw człowieka.

Mężczyźni najczęściej wykonują prace fizyczne i są oddalone od domu, kobiety, te które można
wykonad w mniejszym wysiłku fizycznym i w pobliżu domu. Męskie zawody traktowane są jako
ważniejsze.

W SPOŁECZEOSTWACH PRZEDPRZEMYSŁOWYCH była to bardziej dyskryminacja w sferze kulturowej
niż ekonomicznej. Jednostką produkcyjną była rodzina. Nie było też wyraźnego uzależnienia
ekonomicznego kobiet od mężczyzn, ponieważ zależnośd ta była obustronna.

W XIX. EUROPIE kobiety zaczęły byd zatrudniane na dużą skalę jako najemna siła robocza. W sferze
pracy najemnej robotnicza solidarnośd klasowa nie obejmowała kobiet.



są niżej opłacane od mężczyzn,



są częściej zatrudniane w niepełnym wymiarze kobiet,



w zawodach, w których pracują, zajmują głównie niskie pozycje,



pracują najczęściej w zawodach o niskim prestiżu.

Kobiety chętniej niż mężczyźni są zwalniane z pracy. Tego rodzaju dyskryminacja sprzyja stereotypowe
wyobrażenie kobiet jako przede wszystkim matek i żon.

PARADOKS ZADOWOLONEGO NIEWOLNIKA – polegał na akceptowaniu przez kobiety swojej gorszej
pozycji społecznej w porównaniu z mężczyznami.

Akceptacja dyskryminacji kobiet na rynku pracy jest większa w krajach, w których demokracja jest
słabiej zakorzeniona oraz w krajach katolickich.

2) RÓŻNICE PŁCI W SFERZE WŁADZY I POLITYKI

Kobiety zajmują zazwyczaj niższe pozycje zawodowe niż mężczyźni. Stanowiska kierownicze zajmują
częściej mężczyźni.

Wśród przedstawianych przez partie kandydatów jest zazwyczaj niewiele kobiet. Kobiety są najczęściej
umieszczane na listach na dalekich pozycjach, a także słabiej promowane w środkach masowego
przekazu.

Na poziomie wybieralnych organów władz samorządowych kobiety stanowią jedynie kilkanaście
procent zgłaszanych kandydatów.

Ogólne przekonanie, że kobiety nie nadają się do polityki i nie interesują się nią.

Stopieo autorytarny jest wyższy wśród posłów niż posłanek. Dla kobiet celem jest częściej realizacja
określonych zadao niż samo uzyskanie wpływów politycznych.

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 18

3) RÓŻNICE PŁCI W SFERZE OBYCZAJU

XIX wiek – wkroczenie kobiet na rynek pracy.

XX wiek – uzyskanie przez kobiety praw politycznych

Różnice obyczajowe w traktowaniu mężczyzn i kobiet:



podwójne standardy oceny każdej z płci w orzecznictwie sądów rodzinnych – chłopcy stawiani
przed sądem głównie z powodu naruszenia jakiegoś kodeksu karnetu, dziewczęta oskarżane
najczęściej o demoralizację,



odmienne traktowanie w orzecznictwie dotyczącym spraw rozwodowych,



czytelny w orzecznictwie sądów rodzinnych patriarchalny wzór rodziny,



prześmiewcze dowcipy odnośnie mężczyzn odnoszą się do poszczególnych zawodów,
natomiast w przypadku kobiet do dużo szerszych kategorii,



europejska moda – wiele wzorowanych na męskim ubraniu strojów jest bezproblemowo
uznawanych za częśd garderoby męskiej.

FEMINIZM – dostrzeganie upośledzenia społecznego kobiet i dążenie do jego zniesienia. Pojawił się w Europie
wraz początkiem nowoczesnych społeczeostw przemysłowych.

a) FEMINIZM PIERWSZEJ FALI – od połowy XX wieku; walczył o formalne zrównanie kobiet wobec prawa,

b) FEMINIZM DRUGIEJ FALI – od lat 60. XX wieku; koncentruje uwagę na kulturze, kluczową sprawą są

treści ról „kobiety” i „mężczyzny” oraz pojęd „kobiecości” i „męskości” – dąży do nowego ich
zdefiniowania; nowa problematyka wprowadziła nowe terminy:



GENDER – rozróżnienie między kobietami i mężczyznami, które jest oparte na cechach
społecznych i kulturowych, przyswojonych w trakcie socjalizacji,



SEKSISM – dzieli ludzi na należących do lepszej i gorszej płci.

Odmiany feminizmu:

a) FEMINIZM LIBERALNY – poza podstawowymi różnicami biologicznymi nic nie różni obu płci. Wszelkie

odmienności są wyłącznie rezultatem pierwotnej i wtórnej socjalizacji – w ich toku każda z płci
kształtowana jest odmiennie. Domaga się by mieli równy dostęp do wszystkich pozycji i ról
zawodowych. Dąży do zmiany dotychczasowych praktyk kulturowych.

b) FEMINIZM SOCJALISTYCZNY – kobiety klasą wyzyskiwaną, dostrzega ich wyzysk nie tylko na rynku

pracy, ale i w domu rodzinnym. Widzi wspólnotę interesów kobiet i klasy robotniczej. Uważa, że
wolnośd jednym i drugim może przynieśd tylko obalenie kapitalizmu.

c) FEMINIZM RADYKALNY – obarcza winą patriarchalizm i mężczyzn – wrodzone skłonności mężczyzn do

dominacji i agresji. Mężczyźni są klasą rządzącą, kobiety podporządkowaną. Nawołuje do walki z
patriarchalizmem i domaga się całkowitej przebudowy społecznej.

DYSKRYMINACJA POŚREDNIA – pojawia się, kiedy pozornie neutralne prawo ma negatywne konsekwencje dla
jednej z kategorii obywatelli.

„Płed, zatrudnienie i sektor ekonomiczny” Renzetti, Curran

EPOKA INDUSTRIALIZACJI XIX. WIEK – utrwala się wyobrażenie kobiety, która pozostaje w domu i nie
podejmuje pracy zawodowej. Segregacja polegała na kierowaniu kobiet do prostych monotonnych prac.
Związki zawodowe niechętnie przyjmowały kobiety.

Aż do lat 30. XX wieku obowiązywała segregacja.

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 19

Udział w sile roboczej:



1900 rok: kobiety – 20%, mężczyźni 53,7%,



2001 rok: kobiety 60,2%, mężczyźni 74,1%.

W trakcie II wojny światowej kobiety weszły na rynek na miejsce mężczyzn powołanych do wojska. Rząd
zachęcał do zrównoważenia wynagrodzeo kobiet i mężczyzn, i sponsorował „dzienne centra opieki nad
dziedmi”.

Wsparcie zakooczyło się w 1945 roku, kiedy zmuszano kobiety do rezygnacji z pracy i ustąpienia miejsc
mężczyznom powracającym z wojny.

Po roku 1965 nastąpił gwałtowny wzrost udziału kobiet na rynku pracy, związany z faktem, że kobiety żyły
dłużej i miały mniej dzieci.

Ostatnio znów ilośd wolnego czasu uległa ograniczeniu.

Metody badania segregacji:

a) WSKAŹNIK NIERÓWNOWAŻNOŚCI – wskaźnik segregacji; procent pracowników danej płci, którzy

musieliby podjąd zatrudnienie w zawodzie, gdzie ich płed jest niedoreprezentowana, by osiągnąd
równe proporcje. Spada wraz ze wzrostem wykształcenia.

b) Procentowe porównanie udziału kobiet i mężczyzn w zawodzie.

Wskaźniki nierówno ważności są niższe w grupie 20-24latków, i kobiety z niej mają większe szanse na podjęcie
pracy w tradycyjnych męskich dziedzinach.

TOKENIZM – zjawisko polegające na zatrudnianiu na eksponowanych stanowiskach, np. kobiet lub Czarnych by
pokazad, że nie dyskryminuje się nikogo.

SZKLANY SUFIT – zespół niewidzialnych barier ogrzewniczych możliwości awansu. Ścieżka awansu jest
widoczna, ale zamknięta dla kobiet.

MOLESTOWANIE SEKSUALNE – nieakceptowane przez daną osobę wpatrywanie się w nią, wypowiadanie
seksualnych komentarzy lub sugestii, względnie fizyczny kontakt.

Jest formą potwierdzenia dominacji oraz konsekwencją segregacji w strukturze zatrudnienia.

Średnia płaca kolorowych kobiet i mężczyzn jest mniejsza niż białych. Różnica w zarobkach między płciami jest
największa wśród białych.

Im wyższy szczebel w hierarchii zawodowej tym bardziej rośnie różnica między zarobkami między grupami.

Praca w zawodach kobiecych Est słabiej płatna niż w męskich.

TEORIA KAPITAŁU LUDZKIEGO – teoria tłumacząca podział na zawody kobiece i męskie; kobiety wybierają te
zawodu, do których mają naturalne predyspozycje i kierują się tu tylko wolnym wyborem. Nie tłumaczy różnic
w zarobkach.

DYSKRYMINACJA STATYSTYCZNA – podejmowanie decyzji o zatrudnieniu na podstawie cech, o których się
sądzi, że wyrównują daną grupę społeczną.

„Za mało za to samo” Cieśla

PŁACOWA DYSKRYMINACJA KOBIET W CZYSTEJ POSTACI – kobieta pracuje na podobnym i ma podobny staż
jak mężczyzna, a zarabia mniej niż on.

PAY GAP – nierównośd wynagrodzeo między pracownikami różnej płci. Polska: pay gap 10%.

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 20

Różnice w zarobkach są największe wśród grup najlepiej i najgorzej wykształconych.

SEX TYPING – typizacja płciowa; zawody sfeminizowane wynagradza się gorzej niż męskie właśnie dlatego, że są
sfeminizowane.

Firmy zarządzane przez kobiety mniej cierpią w czasach kryzysu. Między innymi dlatego, że kobiety
menadżerowie są mniej skłonne do ryzykownych kroków.

RUCHLIWOŚD SPOŁECZNA

26.04.2012

„Ruchliwośd społeczna” Domaoski

RUCHLIWOŚD – odnosi się do zjawisk przemieszczania się jednostek w kategorii przestrzeni społecznej.

SOROKIN: ruchliwością jest fakt każdej zmiany pozycji

W badaniach surveyowych respondentom zadaje się pytania na temat ich obecnej pozycji i pozycji
zajmowanych w różnych punktach w przeszłości. Następnie osoby te przypisywane są do poszczególnych
kategorii określających ich miejsce w strukturze społecznej, które to kategorie krzyżują się z kategoriami
identyfikującymi ich wcześniejsze pozycje, ujmując je w postaci tabeli.

Metody pomiaru ruchliwości:

a) ustalenie ODSETKA OSÓB, które zmieniły kategorię zawodową w stosunku do liczebności ogółu

badanych,

b) analiza struktury wzorów ruchliwości za pomogą takich technik statystycznych, jak:



wielowymiarowe skalowanie – punktem wyjścia są dane w tabeli ruchliwości; technika
statystyczna, które celem jest sprawdzenie zależności między wieloma zmiennymi do
stosunkowo prostszej struktury,



analiza kanoniczna – służy do ustalenia siły związku między dwoma zestawami zmiennych
zero-jedynkowych,



analiza dyskryminacyjna – uzyskuje odpowiedź na pytanie, jak silnie zestaw zmiennych
niezależnych różnicuje wartości zmiennej kategorialnej, traktowanej jako zmienna
wyjaśniana; stosuje się w celu identyfikowania podstawowych podziałów społecznych,



analiza korespondencji – stosowana w celu wizualizacji danych.

Rodzaje ruchliwości:

a) RUCHLIWOŚD ZBIOROWA - cała kategoria zostaje przesunięta w strukturze społecznej; wyraża się w

zaniku lub zmianie pozycji w społeczeostwie całych grup zawodowych, warstw i klas społecznych,

b) RUCHLIWOŚD POZIOMA (HORYZONTALNA) - przemieszczanie się jednostek i grup w obrębie tej samej

warstwy społecznej lub tego samego poziomu hierarchii; najczęściej jest to ruchliwośd związana ze
zmianą miejsca pracy, bez zmiany stanowiska lub zmiana miejsca zamieszkania,

c) RUCHLIWOŚD PIONOWA (WERTYKALNA) – polega na przesunięciach w wymiarze hierarchicznych,

czyli przechodzeniu do innych kas, warstw czy grup społecznych; awans lub degradacja,



WEWNĄRZPOKOLENIOWA - przemieszczanie się jednostek lub grup między poziomami
hierarchii poprzez podnoszenie swoich kwalifikacji przez jednostki, nabywanie majątku czy
zdobywanie wyższego wykształcenia. Degradacja w tym przypadku może byd wynikiem
zaniechania tego typu działao, co w efekcie powoduje, że inne jednostki czy grupy poprzez
własny awans społeczny podwyższają poziom w hierarchii,



MIĘDZYPOKOLENIOWA - ruchliwośd całych kategorii społecznych względem pozycji
zajmowanych przez ich rodziców, np. ruchliwośd międzypokoleniowa nauczycieli, księży itd.

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 21

Od strony empirycznej ruchliwośd ta badana jest poprzez porównywanie pozycji jednostki i jej
rodziców (najczęściej przyjmuje się wskaźnik jakim jest pozycja ojca),



STRUKTURALNA - rodzaj ruchliwości wynikający ze zmiany składu społeczno-zawodowego
kolejnych pokoleo,

d) RUCHLIWOŚD ABSOLUTNA – odnosi się do wszystkich osób, które zmieniły pozycję

e) RUCHLIWOŚD WZGLĘDNA

MODEL DOSKONAŁEJ RÓWNOŚCI SZANS – charakteryzuje on hipotetyczny stan, będący realizacją kompletnej
niezależności obecnej pozycji respondenta od pozycji zajmowanych w przeszłości.

Wszystkie osoby mają jednakową szansę wejścia do danej kategorii niezależnie od tego, do jakiej kategorii
należeli ich ojcowie.

MODELE LOG-LINIOWE – narzędzie analizy zależności między zmiennymi jakościowymi, reprezentującymi
najsłabszy poziom pomiaru.

Analiza wzorów ruchliwości w modelowaniu log-liniowym polega na wyspecyfikowaniu parametrów
charakteryzujących siłę związku między pozycjami zajmowanymi w różnych punktach kariery.

Charakteryzują one:

a) wielkośd dziedziczenia,

b) natężenie przepływów.

SZKOŁA OSIĄGANIA SUKCESÓW – paradygmat; głównym celem było porównanie względnej wagi czynników
„przypisanych” z osiągnięciami jednostki.

Proces stratyfikacji zostaje sprowadzony do sekwencji następujących po sobie „statusów”, zaczynając od
poziomu wykształcenia i pozycji zawodowej ojca, koocząc zaś na pozycji zawodowej osiągniętej przez
respondenta lub na poziomie uzyskiwanych przez niego zarobków.

ANALIZA ŚCIEŻKOWA – opiera się na dwóch mocnych założeniach:

a) rozpatrywane zmienne układają się w łaocuch przyczynowo-skutkowy,

b) jest to zamknięty układ zależności, co jest równoznaczne ze stwierdzeniem, że funkcjonują one w

swojej próżni, a więc że kontrolowany jest przepływ wszystkich zjawisk nieuwzględnionych w ramach
określonego modelu.

Umożliwia ona dekompozycję rozpatrywanych zależności na związki bezpośrednie i pośrednie. Pozwala na
estymację, tzw. „błędów pomiaru” tożsamych z wpływem zjawisk nieuwzględnionych w ramach danego
modelu.

HISTORIA WYDARZEO – polegała na metodologii analizowania zmian w czasie; celem tej analizy jest ustalenie
prawdopodobieostwa zajścia określonego wydarzenia. Chodzi również o ustalenie siły zależności między tym
wydarzeniem a innymi faktami.

„Funkcje ruchliwości” Domaoski

Wpływ na formowanie się STRUKTURY SPOŁECZNEJ:



ruchliwośd jest czynnikiem formowania się barier społecznych (Max Weber),



ruchliwośd jest wskaźnikiem odrębności poszczególnych kategorii i charakterystyką ich usytuowania w
przestrzeni społecznej,



wywiera wpływ na wyrazistośd podziałów społecznych: wysoka rychliwośd osłabia je, podczas gdy
niska zaostrza,



czynnik utrudniający krystalizację struktury klasowej (Marks),

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 22



wysoka ruchliwośd przeciwdziała tworzeniu się podziałów klasowych, ponieważ stosunek do środków
produkcji przestaje wtedy odgrywad rolę głównego czynnika – towarzyszy temu wzrost aspiracji
robotników do indywidualnego awansu,



Giddens: „zamykanie się” szans ruchliwości jako czynnik sprzyjający formowaniu się klas w roli
odrębnych podmiotów społecznych,



ruchliwośd wewnątrzpokoleniowa jako czynnik wzmacniający podziały formujące się na bazie
międzypokoleniowego dziedziczenia pozycji (Stephens).

Wpływ na STABILNOŚD POLITYCZNĄ:



ograniczenie szans ruchliwości może byd źródłem destabilizacji systemu, jako czynnik kreujący masowe
niezadowolenia społecznie,



wysoka ruchliwośd zmniejsza ostrośd podziałów społecznych, co redukuje potencjał napięd związanych
z negatywnymi ocenami nierówności,



czynniki ograniczające pozytywny wpływ ruchliwości społecznej na stabilnośd systemu:

a) mechanizmy dziedziczenia pozycji,

b) zasada merytokratycznej selekcji ludzi zdolnych funkcjonuje tylko w ograniczonym systemie,

c) ruchliwośd nie zawsze neutralizuje poczucie zablokowania szans w klasach niższych.

Wpływ na EFEKTYWNOŚD EKONOMICZNĄ:



wyższa ruchliwośd jest pożądanym zjawiskiem jako czynnik sprzyjający optymalnej alokacji jednostek,



jest mechanizmem zapewniającym realizację zasady „właściwi ludzie na właściwych pozycjach”,



ruchliwośd jako jeden z warunków równowagi systemów,



Pareto: teoria „krążenia elit” – procesy ruchliwości traktowane jako mechanizm regulacji dopływu
kompetentnych jednostek do klasy rządzącej,



kraje o większym natężeniu ruchliwości charakteryzują się wyższym wskaźnikiem rozwoju.

Wpływ na FUNKCJONOWANIE JEDNOSTEK:



może powodowad chęd wzajemnego dopasowania rozbieżnych aspektów,



usytuowanie w strukturze społecznej należy rozpatrywad jako wypadkową pozycji zajmowanych w
różnego rodzaju rankingach (Weber),



większa skłonnośd do zaakceptowania zmian przez „ruchliwe” jednostki,



zmiana pozycji czyni człowieka otwartym na inne obyczaje i standardy,



zderzenie się różnych idei i wielośd bodźców pobudzają do innowacyjności,



stres, lęk przed utratą osiągniętej pozycji,



czasem zerwanie ze starymi znajomościami i ograniczenie kontaktów z rodziną,



skłonnośd do naruszania norm w patologicznej postaci,



cynizm, przesadny krytycyzm i relatywizm moralny,



wychowanie się rodzinach sprzyja ruchliwości utożsamianej z awansem.

„Legitymizacja nierówności” Domaoski

LEGITYMIZACJA – synonim postawy wyrażającej akceptację status quo.

Częstą reakcją na stan deprywacji jest postawa pogodzenia się z losem. Bierny stosunek do rzeczywistości był
postawą dominującą w społeczeostwach tradycyjnych w strukturze społecznej.

Ograniczony charakter aspiracji klas niższych wynikad może z braku wiedzy o rozmiarach kontrastów
społecznych.

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 23

Brak poczucia deprywacji jest konsekwencją braku bezpośrednich kontaktów między klasą niższą a kategoriami
o wysokiej pozycji.

Ograniczona perspektywa klas niższych może byd również rezultatem RACJONALIZACJI dokonywanych ex post,
czyli nie byłaby w tym przypadku przyczyną zaniżonych aspiracji, ale na przykład reakcją obronną.

Nierówności odtwarzają się na przyzwoleniem upośledzonych społecznie środowisk.

Robotnicy nie formułują dalekosiężnych planów edukacyjnych dla synów i córek ze względu na wysokie koszty
nauki. Klasa robotnicza charakteryzuje się szczególnym typem kultury, którą cechuje nieufnośd wobec takich
instytucji, jak szkoła.

Konflikty generowane są w klasach niższych i wynikają z ich niezaspokojonych aspiracji.

PANOWANIE IDEOLOGICZNE – zabieg ideowego uświęcania panowania ekonomicznego i politycznego klasy
kapitalistów, czyli uzasadniania ich zwierzchniej kontroli nad środkami produkcji i aparatem paostwowych. Jest
to forma socjalizacji społeczeostwa do wartości klasy rządzącej, ujmują problem w języki współczesnych teorii.
Powoduje to, że członkowie klasy robotniczej integrują się ze strukturą społeczną i przyjmują obce sobie idee za
swoje.

Mechanizmy legitymizacji nie wyrastają z ideologii, lecz z działao.

Typy legitymizacji:

a) SYNDROM DOMINUJĄCEJ IDEOLOGII – obejmuje wszystkich tych, którzy są przekonani o

prawomocności istniejącego porządku; akceptacja nierówności społecznych na gruncie moralnym,

b) DOSTOWANIE SIĘ do nierówności społecznych – reprezentujące je osoby nie popierają bezkrytycznie

istniejącego systemu; nie ma miejsca na ograniczoną wizję systemu nierówności,

c) RADYKALNA KONSTETENCJA NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNYCH – radykalizm to postawa sprzeciwu;

radykalny system wartości kształtuje świadomośd klasową i daje poczucie dumy płynącej z
przynależności do klasy robotnicze.

STRUKTURA SPOŁECZNA W POLSCE

17.05.2012, 24.05.2012

„Mechanizmy stratyfikacji i hierarchie społeczne” Domaoski

STRUKTURA SPOŁECZNA – układ stosunków między kategoriami, grupami, instytucjami i ludźmi. Utożsamiana z
układem nierówności, którego elementami są klasy, warstwy i kategorie społeczne-zawodowe.

1) ZMIANY STRUKTURY ZAWODOWEJ: (1982-2004)



lata 90. XX wieku - szybkiemu rozwojowi sektora prywatnego i sfery usług, towarzyszyło pojawienie się
nowych zawodów,

TEORIA SPOŁECZEOSTWA POSTPRZEMYSŁOWEGO – struktura zawodowa powinna charakteryzowad się
wysokim udziałem najwyższych stanowisk kierowniczych i specjalistów w zawodach wymagających wyższego
wykształcenia.



w Polsce relatywny udział wykwalifikowanych specjalistów pozostawał stały,



zmniejszył się odsetek inteligencji technicznej, reprezentowanej głównie przez inżynierów,



sfera biznesu – odsetek właścicieli firm (poza rolnictwem) kilkakrotnie się zwiększył

 Powodem mógł byd krótkookresowy zwrot, za którym kryje się głównie wzrost osób samo

zatrudniających się – zmiana przepisów prawnych, do której dostosowali się pracodawcy i
pracownicy najemni.

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 24



duży odsetek robotników wykwalifikowanych,



wysoki odsetek rolników – właściciele gospodarstw rolnych pozostają jednym z najliczniejszych
segmentów,

Trzy najliczniejsze segmenty struktury zawodowej:

a) robotnicy wykwalifikowani,

b) pracownicy placówek usługowo-handlowych (sprzedawcy, telefonistki, personel urzędów

pocztowych i pracownicy gastronomii),

c) pracownicy administracyjno-biurowi (m.in. księgowi, pielęgniarki, kierownicy niższy, nauczyciele

szkół podstawowych).



robotnicy niewykwalifikowani w produkcji i usługach – skazani są na wyginięcie przez teorie
modernizacji, by zrobid miejsce dla zawodów idących z duchem czasu,



Polska odczuwa brak licznej kadry specjalistów w zawodach technicznych,

EGP – narzędzie identyfikacji usytuowania jednostek w strukturze społecznej.



Wysoki odsetek właścicieli gospodarstw.

TEORIA MODERNIZACJI – nowoczesna struktura zawodowa powinna charakteryzowad się wysokim udziałem
najwyższych stanowisk kierowniczych i specjalistów w zawodach wymagających wyższego wykształcenia,
określanych w EGP mianem service class.

W Polsce kategoria ta była zdecydowanie mniej liczna niż w większości społeczeostw.

2) RUCHLIWOŚD MIĘDZYPOKOLENIOWA I WEWNĄTRZOKOLENIOWA

2.1 MIĘDZYPOKOLENIOWA

Podstawowe kategorie struktury społeczeostwa polskiego:

a) wyżsi kierownicy i inteligencja,

b) pracownicy umysłowi niższego szczebla,

c) właściciele firm,

d) robotnicy wykwalifikowani (włączając brygadzistów),

e) robotnicy niewykwalifikowani,

f) rolniczy, czyli robotnicy rolni i właściciele gospodarstw.



2004 rok: 74,4% mężczyzn zmieniło przynależnośd społeczno-zawodową w porównaniu z kategoriami
ojców; wśród kobiet odsetek ten wyniósł 77,1%.,



najbardziej ruchliwymi kategoriami okazują się robotnicy niewykwalifikowani, pracownicy umysłowi i
właściciele firm (88,4% mężczyzn-właścicieli,

88,6% kobiet- właścicielek),
 Jest to sygnał i dobry przyczynek do przeprowadzenia dowodu, że procesy stratyfikacji

zareagowały na zmianę systemu polityczni-gospodarczego.



na miano oazy stabilności zasługuje kategoria rolników – rola czynnika tradycji i przywiązania do ziemi,
która jest samoistną wartością i każe przejmowad dzieciom rolników schedę poprzednich pokoleo,



stosunkowo niski stopieo samo rekrutacji inteligencji – inteligencję w drugim pokoleniu stanowiło
zaledwie 27,9% członków inteligencji (2004 rok) wśród mężczyzn i 32,3% wśród kobiet, więcej niż dwie
trzecie tej warstwy społecznej pochodziło z kategorii o niższym statusie.

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 25

Czynnikiem sprzyjającym wzrostowi ruchliwości są zmiany struktury zawodowej.

Międzypokoleniowa ruchliwośd społeczna jest zjawiskiem występującym częściej niż dziedziczenie pozycji
rodziców.

Społeczeostwo polskie nie odbiegało pod względem natężenia ruchliwości od międzynarodowej „normy”
dla tego okresu.

Ruchliwośd międzypokoleniowa w latach 90. wzrosła, chociaż dotyczyło to bardziej mężczyzn niż kobiet.

2.2 RUCHLIWOŚD WEWNĄTRZPOKOLENIOWA

RUCHLIWOŚD WEWNĄTRZPOKOLENIOWĄ:

a) zwykło się mierzyd odsetkiem osób zmieniających przynależnośd zawodową w trakcie kariery,

b) inny wskaźnikiem zmian w ruchliwości wewnątrzpokoleniowej jest liczba zmian miejsca pracy.



w latach 90. odsetek osób ruchliwych w wymiarze wewnątrzpokoleniowym był większy niż w latach
80.,



wyraźny wzrost ruchliwości – przemieszczenia do drobnego i średniego biznesu,



w populacji dorosłych Polaków dominują osoby stabilne zawodowo,



w latach 1997-2002 dokonywał się wzrost ruchliwości wewnątrzpokoleniowej w każdym przedziale
wiekowym.

3) NIERÓWNOŚCI W DOSTĘPIE DO WYSZTAŁCENIA

Stopieo nierówności w dostępie do wykształcenia jest kolejnym wskaźnikiem otwartości kanałów awansu, jako
że poziom wykształcenia stanowi podstawowy wyznacznik sytuacji społecznej.



wzrost liczby szkół wyższych,



pochodzenie społeczne silniej determinowało prawdopodobieostwo przejścia ze szkoły podstawowej
do ponadpodstawowej niż kontynuację nauki po szkole średniej,



w Polsce pozycja ojca była niezmiennie silniej związana z kontynuowaniem nauki po szkole
podstawowej,



wyższe wykształcenie jest definicyjną cechą inteligencji w każdym systemie społecznym,



do 2004 roku zmniejsza się wpływ czynnika pochodzeniowego na obu progach kształcenia.

4) POZIOM WYKSZTAŁCENIA A WIELKOŚD DOCHODÓW

Zakłada się, że występowanie stosunkowo silnych zależności między wielkością nagród a nakładami jednostek
jest dla społeczeostwa korzystne, ponieważ wzmacnia to motywację jednostek do podnoszenia kwalifikacji i
zajmowania odpowiedzialnym stanowisk.



Polska: przejście od gospodarki administrowanej przez paostwo do struktur rynkowych sprzyjało
wzrostowi nierówności dochodów – zwiększenie się zależności między dochodami a poziomem
wykształcenia,



od początku lat 90. – systematyczny wzrost wpływu wykształcenia na poziom dochodów; dotyczyło to
przede wszystkim zwrotów na wyższe wykształcenie w stosunku do średnich dochodów,



siła związku między wykształceniem a poziomem dochodów wzrastała,



od 1992 do 2005 roku dokonywał się systematyczny wzrost rozpiętości dochodów.

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 26

5) ZMIANY NIERÓWNOŚCI DOCHODÓW



od początku lat 90. wzrost nierówności położenia materialnego mierzonego poziomem dochodów,

WSPÓŁCZYNNIK GINIEGO – sumaryczna charakterystyka poziomu nierówności; informuje o stopniu
koncentracji dochodów. Przyjmuje wartośd 0 w sytuacji maksymalnego równości i wartośd 1 w przypadku
maksymalne nierówności.



od 1982 do 2005 postępował wzrost koncentracji dochodów rodzin,



od 1999 roku odnotowano ponowny wzrost nierówności i w 2005 roku stopieo koncentracji dochodów
rodzin osiągnął najwyższą wartośd -> wzrost rozpiętości między górą a dołem hierarchii,



w 1982 roku – stan największego spłaszczenia hierarchii dochodów.

6) HIERARCHIA DOCHODÓW



lata 80., 90. – główny beneficjentem zmiany ustroju stały się wyższe kadry kierownicze
przedsiębiorstw i instytucji paostwowych,



wysokie dochody uzyskiwali też reprezentanci inteligencji w zawodach „nietechnicznych”,



na początku lat 90. średnia dochodów rodzin właścicieli była najwyższa,



szybki wzrost opłacalności pociągnął za sobą równie szybki zwrot w kierunku pogorszenia rentowności
biznesu,



1992 – 2005: średnio najwyższe dochody specjaliści i wyżsi kierownicy,



poniżej średniej sytuowali się robotnicy wykwalifikowani, robotnicy niewykwalifikowani, robotnicy
rolni i chłopi.

WNIOSKI:

a) kilkakrotny wzrost liczebności kategorii właścicieli firm oraz kategorii sprzedawców i szeregowych

pracowników sektora usług,

b) ruchliwośd międzypokoleniowa – nie wystąpiło zjawisko masowego awansu,

c) spadek wpływu pozycji zawodowej ojca na wykształcenie jednostek, co dotyczyło dostępu zarówno do

szkół ponadpodstawowych, jak i ponadśrednich,

d) po zmianie systemu wyższy poziom wykształcenia zapewniał znacznie wyższe dochody niż w latach 80.,

a od 1992 roku zależnośd ta stawała się coraz silniejsza,

e) wzrost nierówności dochodów,

f) brak większych zmian w hierarchii dochodów.

„Formowanie się struktury społecznej” Wasilewski

Niekiedy struktura społeczna bywa utożsamiana ze SPOŁECZEOSTWEM – istotą „Struktury” są trwałe relacje
zachodzące między rozmaicie wyróżnianymi elementami składowymi jakiejś całości.

Po przełomie zapoczątkowanym czerwcowymi wyborami w 1989 roku struktura społeczna w Polsce nadal
znajduje się w fazie budowy - jej przestrzeo wewnętrzna nie przybrała jeszcze finalnego kształtu.

PROCESY STURKTUROTWÓRCZE nie dokonują się w czasie wyznaczonym perspektywą jednego pokolenia. Jest
to proces długotrwały, osadzony w historii (zmiany w podziale pracy, w warstwie kulturowej i świadomości
społecznej).

Jedną z najważniejszych zmian może byd wprowadzenie mechanizmu rynkowego i związanej z tym prywatnej
własności w gospodarce.

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 27

RYNEK – rynek dóbr i usług, kapitału, pracy. Warunkiem funkcjonowania rynku jest wolnośd osobista jednostki,
jej faktyczna zdolnośd do przemieszczania się, podejmowania pracy, zawierania transakcji i podpisywania
umów, dokonywanie wyboru dróg życiowych.

Zmiany polityczne (demokracja) i ekonomiczne (kapitalizm) diametralnie przeobraziły otoczenie.
W 1993 roku liczba prywatnych przedsiębiorstw zbliżyła się do 2 mln, udział sektora prywatnego w PKB
przekroczył 50%, a eksport do UE uległ podwojeniu.


HISTORYCZNY KONTEKST ZMIAN W STRUKTURZE SPOŁECZNEJ:

 Przeobrażenie narzucone były przez czynniki zewnętrze, a najważniejsze z nich to druga wojna

światowa i wprowadzenie systemu komunistycznego.

 Bezpośrednio przed drugą wojną światową struktura klasowo-warstwowa społeczeostwa

polskiego była typowa dla krajów zacofanych, o słabym potencjale modernizacyjnym.



Kraj był zdominowany przez chłopów i robotników rolnych, którzy na rok przed
wybuchem wojny stanowiły prawie 60% ogółu ludności.



Wśród stosunkowo licznej grupy najemnych pracowników fizycznych robotnicy
przemysłowi zatrudnieni w dużych zakładach stanowili zdecydowaną mniejszośd.



Znaczącą częśd ludności, dwukrotnie większą od inteligencji i pracownicy umysłowi,
stanowiło drobnomieszczaostwo.

 Zróżnicowaniu ekonomicznemu, towarzyszyło zróżnicowanie narodowe.
 Po wojnie dramatycznie zmniejszyła się liczba ludności kraju. Unicestwienie ziemiaostwa, burżuazji

i niemal całego drobnomieszczaostwa (ludnośd żydowska).
Inteligencja straciła swą pozycję i znaczenie. Robotnicy przemysłowi skupieni w miastach i
ośrodkach przemysłowych, ponieśli duże straty jak cała ludnośd miejska. Stosunkowo mniejsze
straty dotknęło chłopstwo – zachowali swoją integralnośd.

 Konsekwencje wojny: zmiana granic, masowe „wędrówki”, etniczna homogenizacja kraju. Skutki:



przerwanie, niekiedy trwałe, karier edukacyjnych i zawodowych,



społeczne wykorzenienie milionów ludzi, wyrwanie ich z „małych ojczyzn” i wspólnot.

 Społeczeostwo polskie w drugiej połowie lat 40. XX wieku było obnażone i bezbronne.

1) SOCJALISTYCZNA KLASA ROBOTNICZA

W powojennej Polsce PRZEMYSŁOWEJ KLASY ROBOTNICZEJ praktycznie nie było. Należało ją więc
„wyprodukowad”. Służył temu ekstensywny model rozwoju gospodarki, którego najważniejszą częśd stanowiła
„narzucona industrializacja”.

Obrana droga miała prowadzid do:

a) formowania się socjalistycznej klasy robotniczej i zapewnienia pełnego zatrudnienia,

b) rozwiązad problem ogromnej nadwyżki niewykwalifikowanej siły roboczej na wsi.

1950-1960: zatrudnienie w sektorach poza rolniczych wzrosło.

W 1960 roku zawodowo czynnych było 13,9 mln osób, z czego około 4,7 mln stanowili robotnicy. Lata 60. to
najszybszy wzrost liczby robotników.

Ekstensywny model rozwoju nie wymuszał modernizacji rolnictwa.

Poziom kwalifikacji robotników był zatrważająco niski. Lepiej przedstawiało się wykształcenie robotników
przemysłowych.

Możliwośd przestawiania gospodarki na intensywny rozwój oparty na nowoczesnych technologiach blokowała
bariera kwalifikacji siły robotniczej.

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 28

Kształcenie robotników na systemie zasadniczych szkół zawodowych i jednorocznych szkół przysposobienia
zawodowego, okazało się „ślepą uliczką” edukacyjną. Dobrze przygotowani do konkretnego zawodu
robotniczego, ale nie do poszerzania kwalifikacji i uczenia się nowych rzeczy.

Ważną konsekwencją przyjętego modelu „socjalistycznej industrializacji” było powstanie licznej klasy
pośredniej między robotnikami a chłopaki – CHŁOPOROBOTNIKÓW. Pozostawienie części robotników w
środowisku wiejskim i dowożeniu ich do zakładów pracy w miastach.

PROBLEMY:



bardzo duża liczebnośd chłoporobotników,



wywodzili się głównie z gospodarstw karłowatych, poniżej 2 ha – wstrzymywało to zmiany struktury
agrarnej i hamowało modernizację polskiego rolnictwa,



niskie kwalifikacje chłopo-robotników i niechęd do ich podwyższania.

2) INTELIGENCJA LUDOWA

Inteligencja ludowa jest efektem komunistycznego projektu politycznego. Po zakooczeniu wojny Polska
praktycznie pozbawiona była inteligencji. 1,5% społeczeostwa miało wykształcenie średnie lub wyższe.

INTELIGENCJA miała byd tylko grupą wykwalifikowanych kadr, wcielających w życie techniczne idee
wypracowane przez kierownictwo partii.

INTELIGENCJA LUDOWA – inteligencja pochodzenia robotniczego i chłopskiego, synowie i córki robotników i
chłopów. Zaliczano do niej wszystkich pracowników umysłowych, definiowanych bardzo szeroko, jako ogół
pracowników niefizycznych. Stosunkowo szybko wzrastały jej szeregi.

Koniec lat 60.: wielki skok do przodu w porównaniu do 1945 roku.

Kształcenie inteligencji właściwej, czyli legitymującej się wyższym wykształceniem, przez cały okres PRL-u było
ograniczone. Klęska socjalistycznej polityki kształcenia na poziomie wyższym:



utrzymywanie stosunkowo niewielkiej liczby uczelni wyższych,



preferowanie kierunków technicznych, rolniczych i ekonomicznych, kosztem prawa, nauk
humanistycznych i społecznych

Dostęp ludu do inteligenckich zawodów okazał się utrudniony i niezmienny. Pojęciu inteligencji i inteligenckiego
etosu uległ rozmyciu.

Lata 80. pracownik z wyższym wykształceniem zarabiał mniej, niż wynosiła średnia płaca w kraju.

3) BILANS PAOSTWOWEGO SOCJALIZMU W ZAKRESIE STRUKTURY SPOŁECZNEJ

PKB w Polsce było 5krotnie niższe niż w najbogatszych krajach europejskich.

Polska przez 45 lat komunizmu nie zdołała dołączyd do grona europejskich średniaków. Komunistyczny projekt
modernizacyjny okazał się całkowicie niezdolny do pchnięcia krajów na wyższy poziom rozwojowy.

Cztery ogólniejsze cechy socjalistycznej struktury społecznej:

a) ROLA WŁADZY jako głównego czynnika decydującego o położeniu w systemie stratyfikacyjnym –

udział we władzy jest podstawowym kryterium określającym miejsce w systemie nierówności i szanse
życiowe,

b) ZNISZCZENIE AUTONOMICZNYCH ORGANIZACJI SPOŁECZNYCH, czyli pozbawienie społeczeostwa

zinstytucjonalizowanych kanałów artykulacji interesów grupowych – doprowadziło to do
„prywatyzacji” życia publicznego i jego atrofii, oraz utrwalenia instytucji zastępczych,

c) WYKSZTAŁCENIE – żadne dane nie potwierdzają rzekomo dobrego wykształcenia i wysokich

kwalifikacji Polaków,

d) Nierozwiązana kwestia WSI I ROLNICTWA – liczba mieszkaoców zrównała się w 1996 roku, a w koocu

lat 80. ludnośd miejska stanowiła 60% ogółu; zacofanie infrastruktury polskiej wsi.

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 29

Niedorozwój sektora usług, charakterystyczny dla całego paostwowego socjalizmu, znajduje wyraz w słabej
reprezentacji ogół pracowników umysłowych.

W Polsce po 1989 roku dokonała się rewolucja polityczna i ekonomiczna, ale nie rewolucja społeczna.


KSZTAŁTOWANIE SIĘ STRUKTURY SPOŁECZEOSTWA RYNKOWEGO I DEMOKRATYCZNEGO 1997-2005

 Lata1987-2005: Zmniejszenie się grupy rolników.

Wzrost liczby prywatnych przedsiębiorców, chod nadal stanowią niewielką częśd ogółu.

Przyrost specjalistów (inteligencji). Udział pracowników umysłowych prawie bez zmian.

 Nastąpiły daleko idące zmiany wewnątrz poszczególnych kategorii.
 Spadek liczby aktywnych zawodowo – zmniejszył się odsetek osób pracujących w pełnym lub

niepełnym wymiarze. Starzenie się społeczeostwa i restrukturyzacja gospodarki (bierni
zawodowo).

 Odsetek bezrobotnych jest w przybliżeniu równy liczbie studentów i gospodyo domowych.
 Konsekwentny spadek liczby rencistów – efekt zaostrzonych kryteriów przyznawania i

przedłużania uprawnieo rentowych.

Powolny, ale systematyczny wzrost liczby uczniów i studentów.

 Udział osób o wykształceniu średnim wzrósł do blisko 30%. Systematycznie zwiększa się udział

osób z wykształceniem wyższym.

1) STRUKTURA ZAWODOWA PRACUJĄCYCH 1997-2005

Stałą tendencję rosnącą obserwujemy w przypadku dwóch kategorii zawodowych: specjalistów oraz
pracowników placówek handlowo-usługowych.

 Wyraz unowocześniania się technologiczno-organizacyjnego gospodarki i społeczeostwa.

Stałą tendencję malejącą obserwujemy w trzech kategoriach: techników, pracowników administracyjnych i
specjalistów średniego szczebla, właścicieli firm oraz robotników niewykwalifikowanych.

 Właściciele firm: rynek dokonuje selekcji, eliminując firmy niezdolne do sprostania jego

wyzwaniom.

„Wędrówki pozycyjne” między krótkotrwałymi epizodami różnych prac, które w dodatku są przerywane
okresami „wpadania” w bezrobocie i „wychodzenia” z niego.

Wzrostowi grup robotniczych towarzyszy zmniejszanie się liczebności rolników i odwrotnie – w efekcie udział
klas niższych utrzymywał się wśród aktywnych zawodowo na tym samym poziomie.

Wśród aktywnych zawodowo największy jest udział osób o najwyższych kwalifikacjach.

2) BEZROBOTNI ORAZ EMERYCI I RENCIŚCI

BEZROBOCIE:



bezrobocie stanowi największy polski problem społeczny,



gorsza sytuacja na rynku pracy kobiet niż mężczyzn,



bezrobotni są młodsi niż pracujący,



bezrobotni są zdecydowanie gorzej wyposażeni w zasoby rynkowe niż pracujący,



20% bezrobotnych nigdy nie znalazło się na rynku pracy.

EMERYCI I RENCIŚCI:



stereotypowe przekonanie o materialnym niedostatku – nieuprawniona generalizacja, gdyż standard
jednych i drugich jest wyraźnie różny,



emeryci są drugą najlepszą pod względem skrajnego ubóstwa grupą społeczną,

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 30



emeryci to grupa, która z materialnego punktu widzenia na transformacji nie straciła,



sytuacja gospodarstw domowych rencistów jest gorsza od gospodarstw emerytów,



renciści są zdecydowanie młodsi od emerytów,



emeryci częściej wykonywali zawody specjalistów oraz pozostałych pracowników umysłowych

„Transformacja i system klasowy w Polsce” Gdula

Obecnie w MARKSISTOWKIEJ analizie klas w większym stopniu kładzie się nacisk nie na stosunek do środków
produkcji, ale miejsce jakie przedstawiciele poszczególnych klas zajmują w zmieniających się reżimach i
akumulacji kapitału.

Marks interesował się kompozycją systemu klasowego w czasie.

Ujęcie struktury powiązane z dynamiką kapitalizmu.

O. WRIGHT – schemat systemu klasowego rozszerzony jest tak, aby uwzględnid istotne różnice występujące
między pracownikami a związane z typem wykonywanej pracy i miejscem jakie zajmują w organizacjach ze
względu na sprawowaną władzę. Wyróżnia:

a) robotników wykwalifikowanych i niewykwalifikowanych,

b) ekspertów– uczestniczą w procesie akumulacji, oferując rzadkie kompetencje, wymagające dłuższego

kształcenia i dyplomu potwierdzającego zdobytą wiedzę; mogą liczyd na większy udział w zyskach niż
robotnicy,

c) kierowników – czuwają nad intensywnością pracy innych i używają władzy w celu zwiększenia wysiłku

roboczego, dzięki czemu mają większy udział w zyskach

Od kooca lat 60. zaczynają się przekształcenia, których ogół określa się jako przejście:

I)

od reżimu fordowskiego,

II)

do reżimu postfordowskiego – intensyfikacja akumulacji przez produkcję wiedzy i manipulowanie
symbolami generuje zapotrzebowanie na pracowników o wysokich kompetencjach. Usługi i
kontakty z ludźmi, a nie manipulowanie rzeczami.

POSTFORDYZM PO POLSKU:

 Nie jest wyróżniona klasa kierowników, ale dane zdają sprawę z udziału specjalistów i robotników

wśród zatrudnionych, co ma zasadnicze znaczenie przy poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, czy
zbliżamy się do modelu postfordowskiego.

 Dane PGSS uwzględniają rolników.
 Wzrost udziału specjalistów z 11,5% w 1992 roku do 23,6% w roku 2005 – zbliżenie się do wzorca

postindustrialnej modernizacji.

Stworzenie nowych miejsc pracy dla wykształconych pracowników w administracji i utrzymanie ich
w oświacie jest odpowiedzialne za znaczący wzrost udziału specjalistów w strukturze klasowej.

 Rośnie udział robotników niewykwalifikowanych.
 Spadek udziału robotników wykwalifikowanych – głębokie procesy dezindustrializacji po 1989

roku.

 Spadek udziału rolników.
 W przypadku pracowników usług, zmiany nie są jednoznaczne.

Zaobserwowane tendencje nie układają się we wzór, dający się łatwo dopasowad do modelu modernizacji
postfordowskiej.

Rozkład wynagrodzeo:

 W działach rynkowych częśd pracowników zarabia mało, natomiast w sektorach publicznych

przeważająca częśd pracowników zarabia średnio – rozróżnienie miejsc pracy na elastyczne i niżej
opłacane oraz charakteryzujące się większą stabilnością i relatywnie lepszymi wynagrodzeniami.

MAKROSOCJOLOGIA - DWICZENIA

| 31

 W 1987 roku dochody na głowę w gospodarstwach domowych robotników, pracowników fizycznych i

rolników stanowiły 96% średniej, natomiast w gospodarstwach przedsiębiorców, kierowników i
specjalistów 110% średniej. W 2006 roku był to odpowiednio 91% i 180%.

 Rozwarstwieniu wynagrodzeo towarzyszyło zmniejszenie autonomii pracy dla robotników i

zwiększeniu zakresu kontroli w miejscu pracy.

WNIOSKI:

1) POLARYZACJA – w Polsce nie następuje polaryzacja systemu klasowego. Rozrost klasy specjalistów, ale

proces ten nie oznacza zmniejszania nierówności dochodów,

2) PROCES SEGMENTACJA INTERESÓW i położenia klasowego – nowe wymiary rozcinających jednośd

pozycji klasowych (ryzyka bezrobocia i elastycznych form zatrudnienia),

3) ROLA PAOSTWA – to paostwo i sektor publiczny dostarczały dużej liczby miejsc pracy dla

wykształconych pracowników.