PROCESY

UMYSŁOWE:

SPOSTRZEGANIE I
UWAGA

O czym będą dzisiejsze zajęcia?



Procesy spostrzegania -
czyli jak odbieramy świat
zewnętrzny?



Czym jest uwaga i jakie
funkcje pełni w systemie
poznawczym?

Co widzimy?

Jak odbieramy świat?

• Narządy zmysłów czyli receptory

• Bodźce czyli oddziaływanie otoczenia

• Transdukcja czyli przekształcanie energii

płynącej z bodźców na impulsy nerwowe

• Wrażenia czyli świadomość zjawisk

• Spostrzeżenia czyli interpretacja

bodźca

• Reakcja czyli zmiana zachowania

Czym się różni wrażenie od
spostrzegania/percepcji?



Wrażenia to sensoryczny proces
odbioru bodźców



Spostrzeganie (percepcja) to
wewnętrzne organizowanie,
rozpoznawanie i interpretacja bodźca
zarejestrowanego przez receptor

Jak przebiega
spostrzeganie?

Inne procesy

umysłowe

Identyfikacja

Rozpoznawanie

Organizacja percepcja

(synteza cech)

Wrażenia

Stymulacja

środowiskowa

Procesy sensoryczne

głębia

organizacja

Analiza części

Oczekiwania,

przekonania

Wiedza,

pamięć,

język

Motywacja

Procesy

odgórne

(sterowanie

pojęciowe)

Procesy

oddolne

(sterowanie

danymi)

-Rozpoznany obiekt
należący do kategorii
zwierząt

-

Detekcja właściwości

fizycznych

– konturów,

odległości,

-

Obraz na siatkówce

(tylko fragmenty wrażeń,
kątów i linii)

Widzę Burka –
psa sąsiadów.
Kiedyś mnie
ugryzł…

Oddolne procesy spostrzegania

czyli

łączenia wrażeń w sensowną całość



Percepcja formy (figura i tło)



Organizacja spostrzegania



Spostrzeganie głębi (odległości)

Figura / tło



Figura jest całością, ma swój kształt i formę
(tło nie)



Figura ma znaczenie i granice (tło nie)



Figura jest z przodu (tło z tyłu)

Organizacja elementów

1.

Prawo bliskości
bliskość pewnych elementów powoduje, że
widzimy je jako wspólną grupę

Organizacja elementów

2.

Prawo podobieństwa
obraz jest zorganizowany na podstawie

podobieństwa między elementami

Organizacja elementów

3.

Prawo ciągłości (kontynuacji)
spostrzegamy elementy jako należące do

siebie nawzajem, jeśli zdają się być

kontynuacją poprzednich elementów

Organizacja elementów

4. Prawo zamykania

uzupełnianie niekompletnych figur dla
trwałej organizacji

Organizacja elementów

5.

Prawo dobrej figury
motywacja do spostrzegania sensowności,
prostoty, symetrii i regularności

Organizacja elementów

6.

Prawo wspólnego losu
elementy poruszające się w tym samym
kierunku spostrzegamy jako należące do tej
samej kategorii

Spostrzeganie głębi



Perspektywa liniowa

(linie oddalające się schodzą

się w jeden punkt na horyzoncie)



Gradient powierzchni

(im dalej, tym wyrazistość

obrazu maleje, „ziarno” fotografii staje się mniejsze)

Spostrzeganie głębi



Wskaźnik ruchu (to co bliżej przesuwa się
szybciej)



Nakładanie się przedmiotów (bliższe
przysłaniają dalsze)



Światła i cienie (to co jest bliżej i jest bardziej
wyeksponowane jest jaśniejsze)

Stałość w postrzeganiu

(procesy odgórne

)



Celem percepcji jest uzyskanie „wiarygodnej informacji”
o otaczającym nas świecie a nie o obrazach w naszych
receptorach



Chodzi o spostrzeganie świata jako niezmiennego,
stabilnego i zorganizowanego bez względu na
nieustanne zmiany warunków percepcji (np. oświetlenia,
odległości, położenia) tworzących odmienny obraz na
siatkówce

Stałość w postrzeganiu

(procesy odgórne)



Stałość wielkości, kształtu i położenia – zdolność do
spostrzegania prawdziwej

wielkości, kształtu i położenia

obiektu mimo zmienności wielkości jego obrazu na
siatkówce

Nastawienie percepcyjne

(procesy odgórne)



W zależności od wywołanego kontekstu ten sam
obiekt może być odmiennie interpretowany:

Co spostrzegamy:
prawdę czy iluzję?

Michał

Olszanowski -

Psychologia

ogólna,

ćwiczenia

Co spostrzegamy:
prawdę czy iluzję?

Michał Olszanowski - Psychologia

ogólna, ćwiczenia

Spostrzeganie i życie codzienne

Uwaga

Czym jest uwaga?



Uwaga

jest mechanizmem redukcji nadmiaru

informacji docierających do organów
zmysłowych.



Ze względu na ograniczone możliwości
obróbki danych przez system nerwowy duża
część bodźców musi zostać odrzucona (jako
nieważne), aby można było przetwarzać tylko
informacje istotne.

Michał

Olszanowski -

Psychologia

poznawcza

Funkcje uwagi



Selektywność

– zdolność do wyboru jednego bodźca

kosztem innych (zob. teorie uwagi selektywnej)



Przeszukiwanie

– pola percepcji w celu wykrycia obiektów

spełniających konkretne kryteria



Czujność

– zdolność do długotrwałego oczekiwania na

pojawienie się jakiegoś (bodźca) sygnału a ignorowania
innych (szumu)



Kontrola czynności jednoczesnych

- teorie uwagi

podzielnej i przerzutność uwagi

Słuchanie dychotomiczne



Powtarzaj słowa, ignoruj liczby:

wszedł, kotek,

płotek, mruga,

ładna,

piosenka,

długa, krótka,

zaśpiewaj,

jeszcze, raz…

jeden, dwa, trzy,

cztery, pięć,

sześć, siedem,

osiem...

Teorie uwagi selektywnej

Gdzie i kiedy następuje selekcja treści ‘ważnych’?



Teoria wczesnej selekcji Broadbent’a (Y)

• Selekcja materiału (ważny vs. nieważny) dokonuje się na wczesnych
(sensorycznych) etapach przetwarzania, kierując się właściwościami fizycznymi
bodźców
•Obowiązuje tu zasada

„wszystko albo nic”

•Jedyne co jesteśmy w stanie zapamiętać z kanału ignorowanego to właściwości
fizyczne (np. ton głosu)

Treść

właściwa

Treść

niewłaściwa

Analiza

cech

(percepcyjna)

Analiza

semantyczna

Reakcja

Słuchanie dychotomiczne - badania Treisman



Słuchaj, ignoruj liczby:

Psychologia to

bardzo

interesująca

dziedzina… cztery,

pięć, sześć… bez

problemu nauczę

się i zdam

egzamin…

jeden, dwa, trzy…

lubię przychodzić

na wykłady, są

interesujące i

ciekawe…

siedem, osiem,

dziewięć...

Teorie uwagi selektywnej

Gdzie i kiedy następuje selekcja treści ‘ważnych’?



Teoria późnej selekcji (model osłabiacza Treisman) (V)

• Odrzucenie pewnych informacji (uznanych jako nieważne) dokonuje się na
późnych etapach przetwarzania, kryterium są semantyczne właściwości
bodźców.
• W trakcie przetwarzania pewne informacje (uznane jako nieważne) są
„osłabiane” a inne (uznane za ważne) przechodzą w niezmienionej postaci do
dalszej obróbki.

Treść

właściwa

Treść

niewłaściwa

Analiza

cech

(percepcyjna)

Analiza

semantyczna

Reakcja

osłabiacz

Teorie uwagi selektywnej

Gdzie i kiedy następuje selekcja treści ‘ważnych’?



Teoria późnej selekcji Deutschów i zasada koniecznej

świadomości

• Selekcja materiału może odbywać się dopiero wtedy, kiedy sygnał zostanie
poddany obróbce semantycznej.

Treść

właściwa

Treść

niewłaściwa

Analiza

cech

(percepcyjna)

Analiza

semantyczna

Reakcja

• Widziałeś czerwoną kropkę?

Przeszukiwanie - badania Treisman

Przeszukiwanie

– model integracji cech Treisman



Selekcja sygnałów odbywa się na dwóch
etapach:



Rejestracji cech

– kierują zapisem

poszczególnych właściwości na podstawie

cech priorytetowych

obiektu (np. kolor, kształt,

rozmiar, kierunek ruchu).



Jest to proces przeduwagowy i przetwarzanie
może odbywać się na tym poziomie w sposób
równoległy



Jeżeli obiekt posiada dużo cech priorytetowych
różnych od pozostałych obiektów to „wyskakuje” w
polu wzrokowym (przyciąga uwagę)



Integracji cech w obiekt

i selekcji ze względu

na zakodowane wymagania. Jest to proces
uwagowy

i odbywa się w sposób szeregowy.

Czujność, przedłużona
koncentracja



Czujność to stan gotowości na wykrycie,

rozpoznanie i reakcję na zmianę w środowisku



Utrzymanie uwagi w stanie czujności wymaga

energii i wraz z upływem czasu obserwujemy

spadek efektywności/czujności



Idealny obserwator wykryje każdy sygnał

(trafienie) i zignoruje szum (prawidłowe

odrzucenie). Spadek czujności będzie

powodował błędne reakcje na szum (fałszywy

alarm) i ignorowanie sygnału (błędne
odrzucenie)

Podzielność uwagi – koncepcja
zasobów



Ludzie dysponują

określoną „ilością”

zasobów uwagi

(„moc obliczeniowa”,

„paliwo mentalne”)



W trakcie wykonywania dwóch czynności

jednocześnie następuje rozdział (

alokacja

)

posiadanych zasobów uwagi na te

czynności



Pewne zadania (nowe, trudne, nie

zautomatyzowane itd.) mogą potrzebować

więcej zasobów uwagi niż posiadamy



Nastąpi wtedy pogorszenie wykonania

(jednej lub obu czynności) i/lub wydłużenie
czasu reakcji

Słuchanie dychotomiczne - podzielność uwagi -
badania Allporta



Zadanie 1: powtarzaj zdania z kanału P

Zostałem

aresztowany. Za to,

że wygrałem

teleturniej. Przyszli

po mnie późną

nocą, kiedy spały

już nawet

bezpańskie psy.
Wyważyli drzwi,

skuli mnie

kajdankami i

zaprowadzili do

czekającego dżipa z

migającym

czerwonym

kogutem.

psychologia,

poznawcza, lubię,

interesująco,

ciekawie,

rozumiem,

egzamin, łatwy,

nauczę, zdam,
zapamiętam…

Przeczytaj listę i

wskaż słowa, które

zapamiętałeś

Poprawność: 50%

Słuchanie dychotomiczne - podzielność uwagi -
badania Allporta



Zadanie 2: powtarzaj zdania (kanał P), czytaj słowa:

Zostałem

aresztowany. Za to,

że wygrałem

teleturniej. Przyszli

po mnie późną

nocą, kiedy spały

już nawet

bezpańskie psy.
Wyważyli drzwi,

skuli mnie

kajdankami i

zaprowadzili do

czekającego dżipa z

migającym

czerwonym

kogutem.

Przeczytaj listę i

wskaż słowa, które

zapamiętałeś

Poprawność: 70-90%

psychologia,
poznawcza, lubię,
interesująco,
ciekawie,
rozumiem…

Podzielność uwagi – koncepcja modułowa



Uwaga może funkcjonować jako
zestaw wielu

niezależnych modułów

(związanych z rodzajem danych

sensorycznych), zawierających

własne filtry i zdolnych do niezależnej
selekcji informacji.



Ograniczoność przetwarzania wynika

z ograniczeń modułów

.



Możliwe jest więc równoległe
przetwarzanie informacji np.

wzrokowej i dźwiękowej, ale

konieczność wykorzystania tego

samego modułu powoduje spadek

efektywności.

Podzielność czy przerzutność



Zwolennicy podejścia
jednokanałowego uważają, że

system poznawczy może
wykonywać jednocześnie tylko
jedno zadanie

.



Potrzeba wykonywania kilku zadań
jednocześnie powoduje, że

filtr

uwagi przełącza się co pewien czas

do wykonania jednego z nich.

O czym były dzisiejsze zajęcia…

• Procesy spostrzegania - jako proces

interpretacji odbieranych bodźców.

• Rola procesów organizacji

spostrzegania (

spostrzeganie głębi,

figura/tło)

• Rola procesów umysłowych w

spostrzeganiu (stałość, nastawienie,
kontekst)

• Uwaga i jej funkcje selekcji informacji,

utrzymywania w czujności,
przeszukiwania i podzielności zasobów
dla wykonywania kilku czynności
jednocześnie