-1-

Ryzyko dysleksji – wczesne rozpoznawanie, wczesna

interwencja.

Zdobycie umiejętności czytania i pisania to ważny etap w rozwoju dziecka i
zarazem jego niewątpliwy sukces. Procesy te, ze względu na swą złożoność
sprawiają wielu uczącym się mniejsze lub większe, przemijające lub bardziej
uporczywe trudności. Sukces edukacyjny, który chce i próbuje osiągnąć każde
dziecko, wymaga opanowania umiejętności czytania, ale także dobrego
rozumienia tekstu, selekcji informacji jak również krytycznej oceny
pozyskanego w ten sposób materiału.
Jednocześnie przyjmuje się około 10 – 15 % osób przejawia tzw. Specyficzne
trudności w uczeniu się czytania i pisania określone mianem dysleksji
rozwojowej.
Najczęściej uczniowie przewijający specyficzne trudności w czytaniu pisaniu są
w szkole dopiero wówczas dostrzegani , gdy doświadczają istotnych problemów
w uczeniu się .
Termin „ ryzyko dysleksji ‘’ po raz pierwszy podała M. Bogdanowicz w 1993r.
w czasie Ogólnopolskiej Konferencji Polskiego Towarzystwa Dysleksji oraz
na Zjeździe Naukowym Polskiego Towarzystwa Psychologicznego w Opolu .
Pojęcie to upowszechniło się i dziś stosowane jest obok terminu „ dziecko
ryzyka dysleksji ‘’, mając z założenia spełniać rolę alarmującego otoczenie –
rodziców , nauczycieli – sygnału .
stosuje się je wobec młodszych dzieci wykazujących wybiórcze zaburzenia
w rozwoju psychoruchowym , które mogą warunkować wystąpienie
specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu .
Termin ten stosuje się również w odniesieniu do uczniów , którzy napotykają na
pierwsze , lecz nasilone trudności w nauce , pomimo inteligencji w normie ,
dobrze funkcjonujących narządów zmysłu , właściwej opieki wychowawczej i
dydaktycznej w domu oraz w szkole .
Rozpoznanie ryzyka dysleksji odbywa się na podstawie stwierdzenia
występowania charakterystycznych symptomów . Ich znajomość przez
najbliższe małemu dziecku osoby – rodziców i wychowawców , a także ich
wyczulenie na często dość subtelne , czasem maskowane przez dzieci zmiany
w rozwoju psychoruchowym i utrudnienia są niezbędnym warunkiem podjęcia
kroków zaradczych po to , aby nie dopuścić do rozszerzenia się i pogłębienia
problemu i aby dziecko ryzyka dysleksji nie zostało za kilka lat zdiagnozowane
jako uczeń z dysleksja rozwojową .

2.

Dzieckiem ryzyka dysleksji z założenia jest każde dziecko pochodzące z
nieprawidłowej ciąży i porodu i te , które po urodzeniu otrzymało mniej
niż 6 punktów w skali Abgarta .
Szczególną czujność ( ze względu na czynniki genetyczne ) otacza się również
dzieci z rodzin , w których wystąpiły nasilone trudności w czytaniu i pisaniu .
Już w wieku niemowlęcym i po niemowlęcym można obserwować pewne
sygnały, dotyczące głównie rozwoju motoryki dużej i małej oraz mowy , takie
jak wolniejsze tempo osiągania pewnych charakterystycznych etapów w
rozwoju dziecka : później lub w ogóle nie raczkuje , później zdobywają
umiejętności stania , chodzenia , biegania , wolniej zdobywają zręczność w
samoobsłudze , nie chcą i nie potrafią trzymać kredki czy ołówka i rysować .
W wieku przedszkolnym objawy ryzyka dysleksji dotyczą głównie funkcji
ruchowych , wzrokowych , słuchowo – językowych oraz ich integracji
i są one następujące :

& - wolniejsze tempo rozwoju motoryki dużej , co przejawia się
niską sprawnością ruchową całego ciała , niezręcznością ,
brakiem płynności , celowości i koordynacji ruchów ,
kłopotami w utrzymaniu równowagi ,

& - opóźniony rozwój motoryki małej objawiający się zbyt silnym
lub słabym napięciem mięśniowym dłoni ( dziecko ma kłopoty
z prawidłowym chwytem ołówka , kredki , naciska nim albo
za słabo albo za mocno ) , trudnościami w wykonywaniu prac
wymagających precyzji i zręczności rąk ,

& - brak ustalonej lateralizacji małej - dziecko używa zmiennie raz
prawej raz lewej ręki , uznaje się także , że trudności mogą być
związane nie tylko z siłą lateralizacji , ale także z jej formą ,
szczególnie , gdy mamy do czynienia ze skrzyżowaną laterali-
zacją ( np., dominacja lewej ręki i prawego oka ) ,

& - kłopoty ze znajomością schematu własnego ciała i orientacją
przestrzenną - dziecko nie zna , myli pojęcia np. przede mną ,
obok mnie , nad głową , za plecami , a także prawą i lewą stronę ,
kierunki w przestrzeni , w konsekwencji źle orientuje się na
kartce papieru i nie potrafi zaplanować i rozmieścić rysunku ,
kreślić wzorów literopodobnych , zachowując prawidłowy kierunek
rozpoczynając w odpowiednim miejscu , wreszcie trudności tego
typu przenoszą się na pisanie ,

3.

& - zakłócony rozwój percepcji i pamięci wzrokowej , co powoduje
trudności w różnicowaniu i zapamiętywaniu bodźców wzrokowych
w czasie układania obrazów , zabawach typu „ czego brakuje , co
znikło ‘’, a także w dokonywaniu analizy i syntezy ,

& - opóźniony rozwój percepcji i pamięci słuchowej – powodujący
problem w identyfikowaniu , różnicowaniu , zapamiętywaniu
i poprawnym odtwarzaniu dźwięków , dokonywaniu ich analizy
i syntezy co w konsekwencji skutkuje trudnościami w poprawnym
różnicowaniu dźwięków mowy ludzkiej , czyli zaburzeniami słuchu
fonematycznego tzn. świadomości fonologicznej .

Dzieci takie mylą głoski , nie potrafią ich wydzielać ( w nagłosie , wygłosie ,
ś

ródgłosie ) , nie słyszą różnicy pomiędzy podobnie brzmiącymi głoskami ,

sylabami , dodawać do poszczególnych zgłosek wybraną sylabę tworząc
„ zabawowy język ‘’.
Konsekwencją tego rodzaju problemów jest późniejsze popełnianie w pisaniu
dużej liczby błędów typu słuchowego :

- spowolniony rozwój językowy - nieprawidłowa artykulacja głosek ,

zniekształcenie wypowiadanych słów , liczne agramatyzmy , nasilenie
trudności z budowaniem poprawnej wypowiedzi , ubogi zasób
słownictwa, zbyt długo trwający w rozwoju dziecka okres posługiwania
się neologizmami , problemy z rymowaniem ,

- trudności z zapamiętywaniem materiału ułożonego w sekwencje

i często utrwalanego np. nazwy posiłków , dni tygodnia , miesięcy itp.
Zakłócenia sekwencyjności dotyczyć także mogą działania - dziecko
Myli kolejność wykonywania stale powtarzających się czynności np.
ubieranie się ( zakłada rękawiczki , czapkę a potem dopiero spodnie ,
itp. ) ,

- problemy związane z integracją percepcyjno – motoryczną ,

słaba koordynacja wzrokowo – ruchowa , co uwidacznia się
w badaniu z klocków , rzucaniu do celu , kalkowaniu , rysowaniu
drogi w labiryncie , itp.
Ogólnie prace rysunkowe dziecka są prymitywne , często podaje się
orientacyjnie następujące stwierdzenia :
jako 3latek nie potrafi skopiować koła ,
jako 4- latek - kwadratu i krzyża
jako 5-latek - trójkąta

4.

jako 6- latek rombu ,

- wyjątkowe trudności z elementarną nauką czytania ,

- niechęć i duże problemy z nauką pisania ,

- występowanie mniejszych lub większych deficytów uwagi -
dziecko sprawia wrażenie roztargnionego i nieobecnego ,
szybko tracącego zainteresowanie tematem .


Przetoczone objawy nie wyczerpują oczywiście wszystkich możliwych
oznak ryzyka dysleksji , wskazują jedynie na najczęściej występujące
problemy .
Zagrożenie dysleksją rośnie proporcjonalnie do liczby wymienionych
czynników , zatem współwystępowanie wielu wymienionych objawów
jednego dziecka pozwala z większą pewnością mówić , że mamy do
czynienia z dzieckiem ryzyka dysleksji .
Dużą pomocą dla nauczycieli ( bądź rodziców ) w dokonaniu diagnozy
trudności dziecka sześcioletniego jest skonstruowane przez M. Bogdano-
wicz proste narzędzie badawcze w postaci Skali Ryzyka Dysleksji ( SRD)
umożliwiające wczesne wykrycie symptomów wskazyjących na możliwość
wystąpienia dysleksji rozwojowej .