1
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
1
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
RACHUNEK WEKTOROWY W
RACHUNEK WEKTOROWY W
FIZYCE
FIZYCE
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
2
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
•
•
Poj
Poj
ę
ę
cie wektora
cie wektora
•
•
Dzia
Dzia
ł
ł
ania na wektorach
ania na wektorach
•
•
Wektor w kartezja
Wektor w kartezja
ń
ń
skim uk
skim uk
ł
ł
adzie
adzie
wsp
wsp
ó
ó
ł
ł
rz
rz
ę
ę
dnych
dnych
•
•
Przyk
Przyk
ł
ł
ady wykorzystania wektor
ady wykorzystania wektor
ó
ó
w i dzia
w i dzia
ł
ł
a
a
ń
ń
na nich w fizyce
na nich w fizyce
Plan
Plan
2
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
3
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
Poj
Poj
ę
ę
cie wektora
cie wektora
ar
ar
−
Wektor ma trzy cechy:
Wektor ma trzy cechy:
1. Kierunek
1. Kierunek
2. Zwrot
2. Zwrot
3. Warto
3. Warto
ść
ść
(d
(d
ł
ł
ugo
ugo
ść
ść
)
)
a
=
−
=
a
a
r
r
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
4
D
D
Ł
Ł
UGO
UGO
ŚĆ
ŚĆ
WEKTORA
WEKTORA
O
O
ś
ś
liczbowa
liczbowa
ar
aˆ
Wersor
Wersor
jest to
jest to
wektor jednostkowy
wektor jednostkowy
aˆ
5
D
D
ł
ł
ugo
ugo
ść
ść
wektora
wektora
a
a
a
a
ˆ
a
ˆ
=
=
r
r
Og
Og
ó
ó
lnie:
lnie:
1
ˆ
=
a
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
3
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
5
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
A punkt przy
A punkt przy
ł
ł
o
o
ż
ż
enia?
enia?
Ruch
Ruch
post
post
ę
ę
powy
powy
Ruch
Ruch
obrotowy
obrotowy
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
6
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
Dzia
Dzia
ł
ł
ania na wektorach
ania na wektorach
•
•
Dodawanie
Dodawanie
•
•
Odejmowanie
Odejmowanie
•
•
Mno
Mno
ż
ż
enie:
enie:
•
•
Iloczyn wektora przez liczb
Iloczyn wektora przez liczb
ę
ę
•
•
Iloczyn skalarny dw
Iloczyn skalarny dw
ó
ó
ch wektor
ch wektor
ó
ó
w
w
•
•
Iloczyn wektorowy dw
Iloczyn wektorowy dw
ó
ó
ch wektor
ch wektor
ó
ó
w
w
4
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
7
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
Dodawanie wektor
Dodawanie wektor
ó
ó
w
w
ar
b
r
b
a
r
r
+
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
8
Odejmowanie wektor
Odejmowanie wektor
ó
ó
w
w
b
r
ar
b
a
r
r
−
)
( b
a
b
a
r
r
r
r
−
+
=
−
b
r
−
Wektor przeciwny
Wektor przeciwny
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
5
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
9
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
Regu
Regu
ł
ł
a r
a r
ó
ó
wnoleg
wnoleg
ł
ł
oboku
oboku
b
r
ar
b
a
r
r
+
b
a r
r
−
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
10
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
WEKTOR WYPADKOWY
WEKTOR WYPADKOWY
np
np
. wypadkowe
. wypadkowe
przemieszczenie,
przemieszczenie,
wypadkowa si
wypadkowa si
ł
ł
a
a
6
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
11
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
Rozk
Rozk
ł
ł
ad wektora
ad wektora
l
ar
k
ar
ar
k
l
l
k
a
a
a
r
r
r
+
=
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
12
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
ILOCZYN WEKTORA PRZEZ LICZB
ILOCZYN WEKTORA PRZEZ LICZB
Ę
Ę
Wynik dzia
Wynik dzia
ł
ł
ania jest wektorem
ania jest wektorem
ar
b
a
r
r
=
k
b
a r
r
=
3
b
a r
r
=
−
5
,1
7
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
13
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
Gdy k>0, zwroty zgodne
Gdy k<0, zwroty przeciwne
b
a
b
a
r
r
r
r
⇒
=
k
Wartość (długość) wektora:
a
k
b
=
Wektory i s
Wektory i s
ą
ą
r
r
ó
ó
wnoleg
wnoleg
ł
ł
e
e
(maj
(maj
ą
ą
ten sam kierunek)
ten sam kierunek)
b
r
ar
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
14
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
ILOCZYN SKALARNY
ILOCZYN SKALARNY
-
-
DEFINICJA
DEFINICJA
ϕ
=
cos
b
a
b
a
r
o
r
Wynik dzia
Wynik dzia
ł
ł
ania jest liczb
ania jest liczb
ą
ą
:
:
dodatni
dodatni
ą
ą
, ujemn
, ujemn
ą
ą
(kiedy?) lub
(kiedy?) lub
nawet zero
nawet zero
Dzia
Dzia
ł
ł
anie jest przemienne
anie jest przemienne
a
b
b
a
r
o
r
r
o
r
=
φ
ar
b
r
8
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
15
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
ILOCZYN SKALARNY
ILOCZYN SKALARNY
-
-
KONSEKWENCJE
KONSEKWENCJE
φ=90
0
ar
b
r
0
90
cos
b
a
0
=
=
b
a
r
o
r
Je
Je
ż
ż
eli wektory s
eli wektory s
ą
ą
prostopad
prostopad
ł
ł
e
e
to ich iloczyn skalarny jest
to ich iloczyn skalarny jest
r
r
ó
ó
wny 0
wny 0
S
S
ł
ł
u
u
ż
ż
y do sprawdzania
y do sprawdzania
prostopad
prostopad
ł
ł
o
o
ś
ś
ci wektor
ci wektor
ó
ó
w
w
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
16
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
ILOCZYN SKALARNY
ILOCZYN SKALARNY
-
-
KONSEKWENCJE
KONSEKWENCJE
φ=0
0
ar
2
a
=
a
a r
o
r
S
S
ł
ł
u
u
ż
ż
y do okre
y do okre
ś
ś
lenia d
lenia d
ł
ł
ugo
ugo
ś
ś
ci wektora
ci wektora
ar
a
a r
o
r
=
a
9
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
17
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
ILOCZYN WEKTOROWY
ILOCZYN WEKTOROWY
-
-
DEFINICJA
DEFINICJA
ar
Wynik dzia
Wynik dzia
ł
ł
ania jest
ania jest
wektorem. Nale
wektorem. Nale
ż
ż
y zatem
y zatem
poda
poda
ć
ć
trzy jego cechy, nie
trzy jego cechy, nie
tylko warto
tylko warto
ść
ść
ale przede
ale przede
wszystkim
wszystkim
kierunek
kierunek
(!!!!) i
(!!!!) i
zwrot
zwrot
cr
c
b
a
r
r
r
=
×
φ
b
r
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
18
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
Iloczyn wektorowy
Iloczyn wektorowy
-
-
definicja
definicja
1. Kierunek wektora jest
1. Kierunek wektora jest
prostopad
prostopad
ł
ł
y do p
y do p
ł
ł
aszczyzny utworzonej
aszczyzny utworzonej
przez wektory i czyli
przez wektory i czyli
b
a
r
r
×
ar
b
r
a
b
a
r
r
r
⊥
×
b
b
a
r
r
r
⊥
×
i
i
10
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
19
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
Iloczyn wektorowy
Iloczyn wektorowy
-
-
definicja
definicja
2. Zwrot wektora
2. Zwrot wektora
okre
okre
ś
ś
lamy regu
lamy regu
łą
łą
prawej r
prawej r
ę
ę
ki
ki
lub
lub
ś
ś
ruby prawoskr
ruby prawoskr
ę
ę
tnej
tnej
b
a
r
r
×
a
b
b
a
r
r
r
r
×
−
=
×
Dzia
Dzia
ł
ł
anie to nie jest przemienne
anie to nie jest przemienne
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
20
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
Iloczyn wektorowy
Iloczyn wektorowy
-
-
definicja
definicja
3. D
3. D
ł
ł
ugo
ugo
ść
ść
wektora
wektora
to liczba:
to liczba:
b
a
r
r
×
ϕ
=
×
sin
b
a
b
a
r
r
Uwaga: Je
Uwaga: Je
ż
ż
eli przynajmniej jeden z wektor
eli przynajmniej jeden z wektor
ó
ó
w
w
jest zerowy lub wektory maj
jest zerowy lub wektory maj
ą
ą
ten sam kierunek
ten sam kierunek
(pokrywaj
(pokrywaj
ą
ą
si
si
ę
ę
lub s
lub s
ą
ą
r
r
ó
ó
wnoleg
wnoleg
ł
ł
e) to
e) to
0
=
×
b
a
r
r
W szczeg
W szczeg
ó
ó
lno
lno
ś
ś
ci
ci
0
=
×
a
a r
r
11
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
21
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
DLACZEGO?
Bo je
Bo je
ż
ż
eli jest tylko jeden wektor to nie mo
eli jest tylko jeden wektor to nie mo
ż
ż
na
na
utworzy
utworzy
ć
ć
p
p
ł
ł
aszczyzny, do kt
aszczyzny, do kt
ó
ó
rej wektor b
rej wektor b
ę
ę
d
d
ą
ą
cy
cy
wynikiem iloczynu wektorowego by
wynikiem iloczynu wektorowego by
ł
ł
by
by
prostopad
prostopad
ł
ł
y.
y.
Jak wida
Jak wida
ć
ć
, jest to problem kierunku a nie
, jest to problem kierunku a nie
warto
warto
ś
ś
ci wektora.
ci wektora.
0
=
×
a
a r
r
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
22
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
Iloczyn wektorowy
Iloczyn wektorowy
-
-
konsekwencje
konsekwencje
1. Je
1. Je
ż
ż
eli
eli
0
=
×
⇒
b
a
b
a
r
r
r
r
2. S
2. S
ł
ł
u
u
ż
ż
y do sprawdzania r
y do sprawdzania r
ó
ó
wnoleg
wnoleg
ł
ł
o
o
ś
ś
ci wektor
ci wektor
ó
ó
w
w
12
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
23
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
Algebra wektor
Algebra wektor
ó
ó
w
w
Rozdzielno
Rozdzielno
ść
ść
mno
mno
ż
ż
enia skalarnego i wektorowego
enia skalarnego i wektorowego
wzgl
wzgl
ę
ę
dem dodawania (odejmowania)
dem dodawania (odejmowania)
c
a
b
a
c
b
a
r
o
r
r
o
r
r
r
o
r
+
=
+
)
(
c
a
b
a
c
b
a
r
r
r
r
r
r
r
×
+
×
=
+
×
)
(
Dzielić przez wektor nie wolno !!!
b
a
r
r
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
24
Algebra wektor
Algebra wektor
ó
ó
w
w
Przyk
Przyk
ł
ł
ad 1.
ad 1.
Dane jest r
Dane jest r
ó
ó
wnanie wektorowe:
wnanie wektorowe:
( )
[
]
0
3
2
=
+
+
−
b
b
a
x
b
a
r
o
r
r
r
r
r
Znale
Znale
źć
źć
wektor
wektor
xr
Rozwi
Rozwi
ą
ą
zanie:
zanie:
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
13
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
25
Algebra wektor
Algebra wektor
ó
ó
w
w
( )
[
]
0
3
2
=
+
+
−
b
b
a
x
b
a
r
o
r
r
r
r
r
Rozwi
Rozwi
ą
ą
zanie:
zanie:
(
)
0
3
2
=
+
+
−
b
b
b
a
x
b
a
r
o
r
r
o
r
r
r
r
1. Z rozdzielno
1. Z rozdzielno
ś
ś
ci mno
ci mno
ż
ż
enia
enia
wzgl
wzgl
ę
ę
dem dodawania:
dem dodawania:
3. Dodaj
3. Dodaj
ą
ą
c i odejmuj
c i odejmuj
ą
ą
c stronami
c stronami
jak w
jak w
„
„
zwyk
zwyk
ł
ł
ym
ym
”
”
r
r
ó
ó
wnaniu:
wnaniu:
(
)
b
a
b
a
x
r
r
r
o
r
r
3
2
b
2
+
−
=
+
4. Mamy prawo podzieli
4. Mamy prawo podzieli
ć
ć
przez
przez
wyra
wyra
ż
ż
enie w nawiasie po
enie w nawiasie po
upewnieniu si
upewnieniu si
ę
ę
,
,
ż
ż
e jest liczb
e jest liczb
ą
ą
:
:
2
b
=
b
b
r
o
r
2. Ale:
2. Ale:
2
b
3
2
+
+
−
=
b
a
b
a
x
r
o
r
r
r
r
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
26
Dowodzenie twierdze
Dowodzenie twierdze
ń
ń
Przyk
Przyk
ł
ł
ad 2.
ad 2.
Udowodni
Udowodni
ć
ć
,
,
ż
ż
e dwa wektory musz
e dwa wektory musz
ą
ą
mie
mie
ć
ć
r
r
ó
ó
wne
wne
d
d
ł
ł
ugo
ugo
ś
ś
ci je
ci je
ż
ż
eli ich suma jest prostopad
eli ich suma jest prostopad
ł
ł
a do ich
a do ich
r
r
ó
ó
ż
ż
nicy.
nicy.
Rachunek wektorowy u
Rachunek wektorowy u
ł
ł
atwia dowodzenie twierdze
atwia dowodzenie twierdze
ń
ń
geometrycznych.
geometrycznych.
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
14
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
27
Dow
Dow
ó
ó
d
d
2. To (z definicji iloczynu skalarnego):
2. To (z definicji iloczynu skalarnego):
( ) ( )
b
a
b
a
r
r
r
r
−
⊥
+
1. Je
1. Je
ż
ż
eli:
eli:
( ) ( )
0
=
−
+
b
a
b
a
r
r
o
r
r
3. Korzystaj
3. Korzystaj
ą
ą
c z rozdzielno
c z rozdzielno
ś
ś
ci mno
ci mno
ż
ż
enie wzgl
enie wzgl
ę
ę
dem
dem
dodawania:
dodawania:
0
=
−
+
−
b
b
a
b
b
a
a
a
r
o
r
r
o
r
r
o
r
r
o
r
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
28
Dow
Dow
ó
ó
d
d
4. Iloczyn skalarny jest
4. Iloczyn skalarny jest
przemienny, a zatem:
przemienny, a zatem:
0
=
+
−
a
b
b
a
r
o
r
r
o
r
0
=
−
+
−
b
b
a
b
b
a
a
a
r
o
r
r
o
r
r
o
r
r
o
r
5. I:
5. I:
redukuje si
redukuje si
ę
ę
do:
do:
0
b
a
2
2
=
−
6. Zatem:
6. Zatem:
b
a
=
c.n.d
c.n.d
.
.
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
15
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
29
Stosuj
Stosuj
ą
ą
c rachunek wektorowy udowodni
c rachunek wektorowy udowodni
ć
ć
twierdzenie
twierdzenie
kosinus
kosinus
ó
ó
w.
w.
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
Zadanie 2
Zadanie 2
-
-
1
1
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
30
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
Wektor w kartezja
Wektor w kartezja
ń
ń
skim uk
skim uk
ł
ł
adzie
adzie
wsp
wsp
ó
ó
ł
ł
rz
rz
ę
ę
dnych
dnych
–
–
przypadek dwuwymiarowy
przypadek dwuwymiarowy
x
y
iˆ
jˆ
ar
x
ar
y
ar
j
i
a
a
a
y
x
ˆ
a
ˆ
a
y
x
+
=
+
=
r
r
r
Tw
Tw
. Pitagorasa
. Pitagorasa
2
y
2
x
a
a
a
+
=
φ
x
y
a
a
tg
=
ϕ
Trygonometria
Trygonometria
16
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
31
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
Wektor w
Wektor w
kartezja
kartezja
ń
ń
kim
kim
uk
uk
ł
ł
adzie
adzie
wsp
wsp
ó
ó
ł
ł
rz
rz
ę
ę
dnych
dnych
–
–
3D
3D
x
y
z
iˆ
jˆ
kˆ
k
j
i
ˆ
ˆ
ˆ
=
×
ar
a
x
a
y
a
z
k
j
i
a
ˆ
a
ˆ
a
ˆ
a
z
y
x
+
+
=
r
0
ˆ
ˆ
=
j
i o
1
ˆ
ˆ
=
i
i o
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
32
Stosuj
Stosuj
ą
ą
c definicje iloczyn
c definicje iloczyn
ó
ó
w skalarnego i
w skalarnego i
wektorowego oblicz:
wektorowego oblicz:
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
i
j
k
j
k
i
ˆ
ˆ
,
ˆ
ˆ
,
ˆ
ˆ
×
×
×
oraz
oraz
j
j
k
j
k
i
ˆ
ˆ
,
ˆ
ˆ
,
ˆ
ˆ
o
o
o
Zadanie 2
Zadanie 2
-
-
2
2
17
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
33
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
Dzia
Dzia
ł
ł
ania na wektorach
ania na wektorach
w uk
w uk
ł
ł
adzie kartezja
adzie kartezja
ń
ń
skim
skim
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
34
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
1. Dodawanie wektor
1. Dodawanie wektor
ó
ó
w
w
k
j
i
b
a
ˆ
)
b
a
(
ˆ)
b
a
(
ˆ)
b
a
(
z
z
y
y
x
x
+
+
+
+
+
=
+
r
r
k
j
i
a
ˆ
a
ˆ
a
ˆ
a
z
y
x
+
+
=
r
k
j
i
b
ˆ
b
ˆ
b
ˆ
b
z
y
x
+
+
=
r
Wynik jest wektorem
Wynik jest wektorem
b
a r
r
+
18
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
35
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
2. R
2. R
ó
ó
wno
wno
ść
ść
wektor
wektor
ó
ó
w
w
b
a
b
a
r
r
r
r
≡
=
lub
k
j
i
a
ˆ
a
ˆ
a
ˆ
a
z
y
x
+
+
=
r
k
j
i
b
ˆ
b
ˆ
b
ˆ
b
z
y
x
+
+
=
r
Wynik
Wynik
z
z
y
y
x
x
b
a
b
a
b
a
=
=
=
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
36
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
3. Iloczyn skalarny
3. Iloczyn skalarny
k
j
i
a
ˆ
a
ˆ
a
ˆ
a
z
y
x
+
+
=
r
k
j
i
b
ˆ
b
ˆ
b
ˆ
b
z
y
x
+
+
=
r
Wynik
Wynik
z
z
y
y
x
x
b
a
b
a
b
a
+
+
=
b
a
r
o
r
OBOWIĄZUJE TYLKO W UKŁADZIE
KARTEZJAŃSKIM – DLACZEGO?
19
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
37
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
4. Iloczyn wektorowy
4. Iloczyn wektorowy
k
j
i
a
ˆ
a
ˆ
a
ˆ
a
z
y
x
+
+
=
r
k
j
i
b
ˆ
b
ˆ
b
ˆ
b
z
y
x
+
+
=
r
Wynik
z
y
x
z
y
x
b
b
b
a
a
a
ˆ
ˆ
ˆ
k
j
i
b
a
=
×
r
r
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
38
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
ZASTOSOWANIE RACHUNKU
ZASTOSOWANIE RACHUNKU
WEKTOROWEGO
WEKTOROWEGO
W FIZYCE
W FIZYCE
20
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
39
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
Wielko
Wielko
ś
ś
ci fizyczne
ci fizyczne
Długość, czas, siła, masa, prędkość, przyspieszenie,
temperatura, ciśnienie, natężenie pola elektrycznego,
natężenie prądu elektrycznego, strumień pola
magnetycznego
długość
cza
s
siła
SKALARY
SKALARY
WEKTORY
WEKTORY
masa
tem
per
atu
ra
ciśnienie
natężenie
prądu
elektrycz
nego
strum
ień p
ola
mag
n.
prę
dk
ość
pr z
ysp
iesz
enie
natęże
nie po
la
elektr
yczne
go
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
40
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
Mno
Mno
ż
ż
enie wektora przez liczb
enie wektora przez liczb
ę
ę
:
:
P
P
ę
ę
d: definicja
d: definicja
v
p
r
r
m
=
wektor prędkości
m v
p
Pytanie: Jaki jest kierunek wektora p
Pytanie: Jaki jest kierunek wektora p
ę
ę
du?
du?
Odpowiedź:
v
p r
r
masa
21
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
41
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
Iloczyn skalarny
Iloczyn skalarny
Praca
Praca
s
F r
o
r
=
W
AB
s
=
r
Wektor przesunięcia
Wektor si
Wektor si
ł
ł
y
y
F
A
B
φ
W = F s cos
W = F s cos
φ
φ
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
42
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
Iloczyn wektorowy
Iloczyn wektorowy:
1. Moment si
1. Moment si
ł
ł
y (ang.
y (ang.
torque
torque
)
)
F
r
τ
r
r
r
×
=
p
r
L
r
r
r
×
=
2. Moment p
2. Moment p
ę
ę
du (ang.
du (ang.
angular
angular
momentum
momentum
)
)
r
F
L
r
p
22
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
43
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
Iloczyn wektorowy:
Iloczyn wektorowy:
3. Siła Lorentza (ang. magnetic force) – siła
działająca na ładunek q poruszający się w polu
magnetycznym o wektorze indukcji B
B
v
F
r
r
r
×
=
q
To jest definicja wektora
indukcji pola
magnetycznego
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
44
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
Okre
Okre
ś
ś
lanie zwrotu iloczynu wektorowego :
lanie zwrotu iloczynu wektorowego :
23
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
45
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
Pole magnetyczne zakrzywia tor ruchu
Pole magnetyczne zakrzywia tor ruchu
ł
ł
adunku
adunku
elektrycznego.
elektrycznego.
p
p
-
-
skok
skok
ś
ś
ruby
ruby
r
r
-
-
promie
promie
ń
ń
ś
ś
ruby
ruby
T
v
p
=
B
qv
r
mv
2
⊥
⊥
=
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
46
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
Zadanie 2
Zadanie 2
-
-
4
4
Rozwa
Rozwa
ż
ż
y
y
ć
ć
szczeg
szczeg
ó
ó
lne przypadki ruchu cz
lne przypadki ruchu cz
ą
ą
stki
stki
na
na
ł
ł
adowanej w polu magnetycznym, gdy:
adowanej w polu magnetycznym, gdy:
a)
a)
wektor pr
wektor pr
ę
ę
dko
dko
ś
ś
ci jest r
ci jest r
ó
ó
wnoleg
wnoleg
ł
ł
y do wektora
y do wektora
indukcji magnetycznej
indukcji magnetycznej
b)
b)
wektor pr
wektor pr
ę
ę
dko
dko
ś
ś
ci jest prostopad
ci jest prostopad
ł
ł
y do
y do
wektora indukcji magnetycznej
wektora indukcji magnetycznej
Odpowiedzie
Odpowiedzie
ć
ć
na pytania: jaka si
na pytania: jaka si
ł
ł
a dzia
a dzia
ł
ł
a na
a na
cz
cz
ą
ą
stk
stk
ę
ę
i jaka krzywa opisuje tor ruchu
i jaka krzywa opisuje tor ruchu
cz
cz
ą
ą
stki.
stki.
24
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
47
Zastanowi
Zastanowi
ć
ć
si
si
ę
ę
nad innymi zastosowaniami
nad innymi zastosowaniami
rachunku wektorowego zar
rachunku wektorowego zar
ó
ó
wno w matematyce
wno w matematyce
jak i fizyce. Poszuka
jak i fizyce. Poszuka
ć
ć
informacji na temat iloczynu
informacji na temat iloczynu
mieszanego
oraz
podw
mieszanego
oraz
podw
ó
ó
jnego
iloczynu
jnego
iloczynu
wektorowego czyli:
wektorowego czyli:
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
)
( c
b
a
r
r
o
r
×
)
( c
b
a
r
r
r
×
×
Zadanie 2
Zadanie 2
-
-
5
5
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
48
Pole magnetyczne nie zmienia energii kinetycznej
cząstki naładowanej poruszającej się w tym polu
v
v
r
o
r
2
m
E
k
=
dt
d
m
dt
d
2
m
dt
dE
k
v
v
v
v
r
o
r
r
o
r
=
=
ale
F
a
v
r
r
r
=
=
m
dt
d
m
czyli
)
(
q
dt
dE
k
B
v
v
F
v
r
r
o
r
r
o
r
×
=
=
0
E
k
=const
25
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
49
TEST 2P
1. Wektor o długości 20 dodano do wektora o długości 25.
Długość wektora będącego sumą wektorów może być
równa:
A) zero B) 3 C) 12 D) 47 E) 50
2. Wektory i leżą na płaszczyźnie xy. Możemy
wnosić, że jeżeli:
A)
D)
B) E)
C)
ar
br
b
a
r
r
=
2
2
2
2
y
x
y
x
b
b
a
a
+
=
+
y
x
y
x
b
b
a
a
+
=
+
y
y
x
x
b
a
i
b
a
=
=
x
y
x
y
b
b
a
a
/
/
=
y
x
y
x
b
b
i
a
a
=
=
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
50
3. Jeżeli to ma wartość:
A) 10 m B) 20 m C) 30 m D) 40 m E) 50 m
4. Kąt pomiędzy wektorem a dodatnim
kierunkiem osi OX wynosi:
A) 29
o
B) 61
o
C) 119
o
D) 151
o
E) 209
o
5. Dwa wektory, których początki się pokrywają, tworzą
pewien kąt. Jeżeli kąt pomiędzy tymi wektorami zwiększy
się o 20
o
to iloczyn skalarny tych dwóch wektorów
zmienia znak na przeciwny. Kąt, który początkowo
tworzyły te dwa wektory wynosi:
A) 0 B) 60
0
C) 70
o
D) 80
o
E) 90
0
j
i
a
ˆ
)
8
(
ˆ
)
6
(
m
m
−
=
r
ar
4
j
i
a
ˆ
)
45
(
ˆ
)
25
(
m
m
+
−
=
r
26
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
51
6. Dwa wektory
wyznaczają jednoznacznie płaszczyznę. Który z
wektorów jest prostopadły do tej płaszczyzny:
A) D)
B) E)
C)
7. Wartość
wynosi:
A) zero B) +1 C) -1 D) 3 E) √3
j
i
a
ˆ
)
2
(
ˆ
)
3
(
m
m
−
=
r
k
j
i
b
ˆ
)
2
(
ˆ
)
3
(
ˆ
)
2
(
m
m
m
−
+
=
r
k
j
i
ˆ
)
13
(
ˆ
)
6
(
ˆ
)
4
(
m
m
m
+
+
k
j
i
ˆ
)
13
(
ˆ
)
6
(
ˆ
)
4
(
m
m
m
+
+
−
k
j
i
ˆ
)
13
(
ˆ
)
6
(
ˆ
)
4
(
m
m
m
+
−
k
j
i
ˆ
)
13
(
ˆ
)
6
(
ˆ
)
4
(
m
m
m
−
+
j
i
ˆ
)
6
(
ˆ
)
4
(
m
m
+
)
ˆ
ˆ
(
ˆ
k
j
i
×
o
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
52
TEST 2A
1. A vector of magnitude 3 CANNOT be added to a vector
of magnitude 4 so that the magnitude of the resultant is:
A) zero B) 1 C) 3 D) 5 E) 7
2. A vector has a magnitude of 12. When its tail is at the
origin it lies between the positive x axis and negative y
axis and makes an angle of 30
o
with the x axis. Its y
component is:
A) 6√3 B)-6 √3 C) 6 D) -6 E) 12
3. A vector has a component of 10 in the +x direction, a
component of 10 m in the +y direction, and a component
of 5 m in the +z direction. The magnitude of this vector
is:
A) zero B) 15 m C) 20 m D) 25 m E) 225 m
27
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
53
4. Two vectors have magnitudes of 10 and 15. The angle
between them when they are drawn with their tails at
the same point is 65
o
. The component of the longer
vector along the line of the shorter is:
A) 0
B) 4.2 C) 6.3 D) 9.1 E) 14
5. If the magnitude of the sum of two vectors is less than
the magnitude of either vector, then:
A) the scalar product of the vectors must be negative
B) the scalar product of the vectors must be positive
C) the vectors must be parallel and in opposite directions
D) the vectors must be parallel and in the same direction
E) none of the above
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
54
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
reguła
równoległoboku
Metoda
postępowania
równia pochyła,
rzut ukośny, itp
.
wektory
składowe
rozkład wektora
algebra wektorów,
dowodzenie
twierdzeń
wektor
odejmowanie
wypadkowe
przemieszczenie,
wypadkowa siła
wektor
dodawanie
Zastosowanie
Wynik
Działanie
b
a r
r
+
b
a r
r
−
Podsumowanie
Podsumowanie
28
Materiał do wykładu 2
2010/2011, zima
55
Wydzia
Wydzia
ł
ł
EAIiE
EAIiE
Kierunek: Elektrotechnika
Kierunek: Elektrotechnika
Przedmiot: Fizyka
Przedmiot: Fizyka
równo-
ległość
wektorów
równo-
ległość
wektorów
prosto-
padłość
wektorów
W
matema-
tyce
pęd, II
zasada
dynamiki
1. kierunek
2. zwrot
3.wartość
ka
wektor
mnożenie
wektora
przez
liczbę
moment
pędu,
moment
siły, siła
Lorentza
1. kierunek
2. zwrot
3.wartość
wektor
iloczyn
wektorowy
praca,
energia
np.kinetycz-
na
skalar
iloczyn
skalarny
W fizyce
Wzór w
układzie
kartezj.
Definicja
Wynik
Działanie
ϕ
=
cos
b
a
b
a
r
o
r
b
a
r
o
r
ar
k
b
a r
r
×
n
b
a
ˆ
sin
b
a
ϕ
=
×
r
r
z
z
y
y
x
x
b
a
b
a
b
a
+
+
=
b
a
r
o
r
b
a
b
a
r
r
r
r
⇒
=
k
z
y
x
z
y
x
b
b
b
a
a
a
ˆ
ˆ
ˆ
k
j
i
b
a
=
×
r
r
z
z
y
y
x
x
b
ka
b
ka
b
ka
=
=
=