Europa i jej narody – K. Pomian, strony 1-103

1. Rzym i barbarzyńcy

-

Za czasów Imperium Romanum Europa była podzielona na 2 części północ-

barbarzyńcy, południe - Rzym. Granicę wyznaczał limes.

-

Południe : cywilizacja miejska, oparta na rolnictwie, zcentralizowana władza,

wydobywanie surowców, niewolnictwo, międzynarodowa wymiana handlowa,

higiena, dwa języki (łacina and greka), sztuka, znajomość pisma na szeroką skalę,

waluta złota i srebrna obowiązująca na całym terytorium, kalendarz, boski kult

cesarza.

-

Północ: mieszkańcy lasów i równin, drewiane wioski, koczownicy i ółkoczownicy,

rzemiosło na urzytek lokalny, handel wymienny, wielość plemion (każde z

własnym wodzem), języków, obyczajów, wierzeń. Nieustanne wojny.

-

Limes nie był szczelny, Rzym wysyłał swoje towary, północ płaciła głównie

niewolnikami. Wpływało to na sposób życia ludzi wystawionych na wpływy

rzymskie. Aby zdobywać towary z Rzymu, potrzebowali niewolników, więc

musieli prowadzić wojny. Do wojny trzeba wojowników i broni, co kosztuje.

Prowadzono więc wojny tak, aby zarabiały na siebie. Ludy te żyły prawie

wyłącznie z wojen.

2. Pogaństwo, chrześcijaństwo , imperium

-

od III w na pierwszy plan wysuwa się konflikt między pogaństwem, a

chrześcijaństwem. Poważna sprawa, bo system wierzeń wpływa na życie

codzienne, kalendarz świąt, zakazy żywnościowe, poglądy na stosunki

międzyludzkie (seksik itp.)

-

W IV w. chrześcijaństwo jest już zinstytucjonalizowane. Nawrócenie

Konstantyna zmienia charakter tego konfliktu, kościół staje się

uprzywilejowany. Zaczyna prześladować inne kulty, niszcząc i grabiąc

świątynie. Kościól instytucją państwową.

-

Ale cesarstwo nie było do końca jednolite. Konstantyn przenosząc stolicę do

Konstantynopola pogłębia rozdwojenie cesarstwa na część wschodnią i

zachodnią, umniejszając polityczną rolę Rzymu na długo. Rywalizacja między

Rzymem i Konstantynopolem jest ostra  Zatem oprócz podziału na północ i

południe, istnieje również podział wewnątrz Imperium na łaciński zachód i

grecki wschód. Dotyka to także chrześcijaństwa, widać różnice w poglądach

między Grekami i Łacinnikami, przy rozlicznych sporach (Trójca itp.)

-

I w takich okolicznościach, w V wieku zachód pada pod ciosami

barbarzyńców, podczas gdy wschód zwycięża Gotów, a Bułgarom i

Słowianom pozwala osiedlać się w Tracji i Ilirii. Dopiero po najeździe

muzułmańskim w VII wieku straci dużo terenów (Afryka północna, Syria i

Palestyna). Mimo to, Bizancjum i jego kultura rzymska przetrwa do XV

wieku.

3. Nowy obszar łaciński

-

W V w. Wandalowie podbijają Afrykę, Wizygoci Hiszpanię, Ostrogoci

Włochy, Frankowie Galię, Anglowie i Sasi – Brytanię. Ma miejsce złupienie i

upadek dawnych miast, cywilizacyjny regres. Na ruinach Cesarstwa zaczynają

się kształtować pierwsze barbarzyńskie królestwa. Jedne ludy akceptują

romanizację, chrystianizację i latynizację, inne stawiają jej opór. Jest to

cywilizacja wiejska, miasta to jedynie siedziby władzy, bądź biskupstwa.

Produkcja na własny użytek. Ludność żyje w małych zamkniętych

wspólnotach. Kościół stanowi jedyną rzymską instytucję, która zdołała

zachować ciągłość i stara się zastępować stare instancje świeckie. Kultura

stanowi wyłączną domenę kleru, monopol na pismo. Rzym pozostał stolicą

obszaru.

-

Wyznaczone zostają granice nowego obszaru łacińskiego, odciętego na rzecz

muzułmanów od Afryki i Azji Mniejszej, więc ograniczony od południa.

Ograniczony przez Bizancjum od południowego wschodu. Jedyny możliwy

kierunek ekspansji to północ – Germania i Morze Północne.

-

Wyłania się nowa kulturą, tworząca nowe całości polityczne i etniczne.

Latynizacja chrześcijaństwa dobiegła końca (wypracowano liturgie itp.) i

została przyjęta przez cały zachód. Łatwo przyswojone, bo zaadaptowało wiele

pogańskich zwyczajów. W skryptoriach tworzono dawną historię ludów, która

ma powiązać jego dzieje z chrześcijaństwem, Rzymem, tak aby wiedział skąd

się wywodzi, z kim jest spokrewniony, i że w rzeczywistości nigdy nie zaliczał

się do barbarzyńców. Obszaru tego nie można nazwać jeszcze Europą, choć

jest jej zaczątkiem.

4. Karoliński zaczątek zjednoczenia

-

Obszaru panowania Karolingów też nie można nazwać Europą, bo nie

obejmował dużej części Germanii, Skandynawii, krajów słowiańskich i

Bałkańskich, Hiszpanii i Brytanii. Ekspansja następowała w kierunku

północnym i wschodnim. W przeciwieństwie do Imperium Rzymskiego,

obszar ten zachował językowe i etniczne podziały wewnętrzne, które wkrótce

doprowadzą do rozpadu politycznego. Jednak wiara była jednolita. Połączenie

pod jednym berłem Galii, części Germanii i północnej Italii, a także

przywrócenie na zachodzie tytułu cesarskiego, miało daleko idące

konsekwencję.

-

W VIII wieku powstaje Państwo Kościelne obejmujące Rzym i przylegające

ziemie. Papiestwo uniezależnia się od basileusa, Grzegorz II mianuje się

duchowym przywódcą zachodu. Bizancjum słabnie i na rzecz Longobardów

traci Rawennę, gdzie stacjonował egzarcha na czele armii, gotów usunąć

nieposłusznego papieża. 12 lat później Stefan II zwraca się nie na wschód, ale

na zachód do Franków, aby pomogli mu uporać się z Longobardami. Ci

pomagają mu i Rzym powołując się na sfałszowany Constitutum Constantini

otrzymuję państwo kościelne.

-

Okres Karola Wielkiego to okres pokoju, przywrócenia Cesarstwa na

zachodzie. Cesarz staje się zwierzchnikiem wszystkich tworów politycznych.

Uznaję się władcą połowy świata. Drugą połową włada Bizancjum.

-

W skryptoriach przepisywano dzieła starożytne – dzięki temu przetrwały.

-

Okres ten narzucił obszarowi łacińskiemu organizacje dwubiegunową. Po

jednej stronie papiestwo, po drugiej Cesarstwo, wyznaczając tym samym

główną oś późniejszych konfliktów. Integracja zachodu pogłębiła z kolei więzi

ze wschodem i Bizancjum

5. Wyłanianie się Europy

-

Już w VI wieku kościół próbuje powrócić na tereny z których wyparli go

barbarzyńcy. Po umocnieniu się monarchii frankońskiej ruszyła ekspansja

misyjno-militarna ku ludom północy i wschodu. VII wiek – Czechy, Fryzja

VIII – Turyngia itd.

-

Jednak nawracać na chrześcijaństwo chciał nie tylko Rzym, ale również

Bizancjum. Dwie stolicę nie są ze sobą zgodne. W Bizancjum tradycyjnie

kościół podlega władzy, na zachodzi kościół domaga się nie tylko autonomii,

ale zaczyna jawnie głosić roszczenia do zwierzchnictwa (testament

Konstantyna). Rzym – łacina, Bizancjum – greka. Zależnie od tego z którego

bieguna dany lud przyjmie chrześcijaństwo, takie będą jego dalsze losy i

skutki. Żaden lud raz nawrócony na katolicyzm, bądź prawosławie, nie

przeszedł później do przeciwnego obozu. Potrójne nawrócenie- religia, język i

pismo. Morawy – chrystianizowane dwukrotnie. Proces trwał od V do XIV

kiedy to schrystianizowano ostatnie państwa – Prusy i Litwę.

-

Wyłanianie się Europy przebiega z Italii, przez Galię, Brytanię ku Germanii,

gdzie w VIII wieku oś północ-południe rozszczepia się. Jedna gałąź ku

Skandynawii, druga ku Polsce, Czechom i Węgrom.

-

Nawrócenie na chrześcijaństwo zmieniało o 180 stopni organizację

społeczeństwa i życia. Zniszczenie dawnych kultów, wprowadzenie

zwyczajów, wyznaczenie nowej ramy czasowej. Degradowano dawnych

bogów, utwierdzano władzę królewską poprzez koronację (tylko

duchowieństwo mogło koronować), budowano klasztory, kościoły itd.

6. Od implozji do ekspansji

-

upadek monarchii karolińskiej doprowadził do decentralizacji władzy, i

powołał do życia nietrwałe, małe, rozsiane królestwa. Tak niestabilna sytuacja,

doprowadziła do rozwoju system feudalnego opartego na sieci relacji senior –

wasal. Seniorzy potrzebowali mieczy, wasale protekcji i ziemi. Zacierała się

różnica między tym co państwowe i prywatne. Urzędy stają się dziedziczne.

Do Polski Czech, Węgier feudalizm dotarł dopiero w XII wieku, jako efekt

chriystianizacji (nadawani ziemi biskupom, wraz z ludnością) . Do tego czasu

wyglądało to tak, że władca miał drużynkę którą żywił, jeździł i zbierał daniny.

Na zachodzie najazdy kończą się już w X wieku co sprzyja wzrostowi

demograficznemu (wschód jeszcze musiał dać radę w XIII wieku Mongołom, a

od XIV Turkom), między XI a XIII w. poszerzono areał ziem uprawnych.

Powstawała gęsta sieć wiosek. Osiedla przy zamkach i biskupstwach zaczęły

przekształcać się w miasta. Europa poszerza swe granice w Hiszpanii, Prusach,

Litwie i Żmudzi. Na północ kolonizacja Islandii. Trwają od XI w. krucjaty. W

XIII wieku krzyżowcy złupią Konstantynopol, zajmą Palestynę (tymczasowo)

7. Od feudalizmu do społeczeństwa stanowego

-

Oprócz ukształtowania się granic, które przetrwają do XVIII wieku, Europa

poza instytucjami politycznymi – państwem jako organizmem administracyjno

– militarnym, odziedziczy również nowe struktury społeczne czyli stany.

Koniec feudalizmu rozpoczyna się od X wieku w Kościele wraz z reformą

Cluny. Papiestwo uniezależnia się od arystokracji (tylko kardynałowie mogą

wybierać papieża), następuje zerwanie z kościołem wschodnim, reformy

gregoriańskie (jak celibat) Określony zostaje tryb życia duchownych, prawa i

obowiązki. Duchowieństwo zmienia się w stan

-

Na XI wiek przypadają początki przeobrażania się wojowników w rycerstwo, z

właściwymi mu inicjacjami, zwyczajami i wykluczeniem z niego wszystkich

tych, których ojciec nie był rycerzem (kryterium urodzenia). Państwo nadaje

im status formalny określając przywileje i obowiązki, oraz kryteria

przynależności. Rycerstwo przekształca się w stan szlachecki. Między szlachtą

a królem relacja senior-wasal. Przywileje w zamian za pomoc zbrojną. Jest też

z kogo rekrutować wszelką administrację. Monarcha nie może obyć się bez

szlachty. Ale też nie potrafi zaspokoić wszystkich jej żądań. Najpotężniejsi

magnaci współzawodniczą z monarchą oraz ze sobą, drobna szlachta wymaga

od króla ochrony przed tą bogatą, oraz wsparcia w rywalizacji z oligarchami

miejskimi. Stosunki monarcha – szlachta nie są więc pozbawione napięć,

często dochodzi do jawnych konfliktów. Zasada : Im większy napór z

zewnątrz, tym szlachta żąda większych przywilejów (i król musi ich udzielić).

Tą regułą tłumaczy się np. to dlaczego w Polsce, szlachta zyskała tak dużo

przywilejów.

-

Druga połowa XI wieku to również rozwój miast. Niektóre, jak te w północnej

Italii zaczęły przekształcać się w suwerenne państwa. Rozwój rad miejskich,

które zaczynają ubiegać się o przywileje, często o autonomię

-

Nowe społeczeństwo (nie tak hierarchiczne jak feudalne) w którym

wyodrębniło się duchowieństwo, szlachta, i mieszczaństwo składa się z

hierarchii stanów. Poszczególne stany również się dzielą na różne warstwy

składające się z równych sobie jednostek. Stosunki feudalne wcale nie znikły,

ale pojawienie się stanów złożonych z równych sobie jednostek jest nowością.

Wcześniej równość tylko na dnie drabiny

-

Od XII w. w Europejskich krajach zwołuje się okresowe zgromadzenia

feudałów, świeckich, kościelnych. Komentują np. poczynania korony. Takie są

początki dwu czy trójizbowych instytucji przedstawicielskich.

8. Pierwsze zjednoczenie europejskie

-

od XII w. Europa jest jednością o zasięgu współrozciągłym z

chrześcijaństwem łacińskim. Jedność religii, pisma, kalendarza, liturgii,

języka, architektury, sztuki, taka sama sieć bibliotek i parafii. Ale jedność ta

nie dotyczy polityki. Trwają nieustające wojny dynastyczne, rywalizacje

między miastami i wojny lokalne.

-

Turcy w XIV w. najeżdżają Bałkany, podbijają Serbię, Bośnie, Albanię. W

połowie XV wieku pada Konstantynopol. Na początku XVI wieku zajmują

Węgry (prócz zachodniej części i Siedmiogrodu). Zagrażają północnym

Włochom, Austrii i Polsce. Jednak żadna siła (nawet papież) nie zdołała

zjednoczyć Europy przeciw Tureckiej potędze. Z tymi podziałami kontrastuje

jeszcze wspólnota wyznania.

-

Uniwersytety kształtują elitę intelektualną, program na uniwersytetach

zbliżony. Podstawówki też używają tych samych podręczników.

Rozpowszechniają się dzieła starożytnych autorów, wzrok staje się wrażliwszy

na pozostałości antyku. Zwrot wpływa także na sztukę. Był w tym cel

polityczny. Uznanie dla antyku stanowiło element rozgrywki między

Cesarstwem a papiestwem. Wzrosło więc napięcie między sacrum a profanum.

Rywalizuje również kler miejski z klasztornym. W wyniku tych przemian od

XI elita nie jest już związana tylko z klasztorami. Kultura scholastyczna

(teologia, filozofia, prawo i medycyna) wiedzie teraz prym. Choć wciąż są to

najczęściej duchowni, coraz więcej jest osób świeckich. Zasięg europejski ma

również kultura rycerska ze swoim feudalnym etosem. Kultura rycerska różni

się od scholastycznej treścią, przejawami i sposobami przekazu (np. rodzime

języki) rozdarta między europejskością a narodowością. Rozwija się też

kultura mieszczańska, ale jest bardziej lokalna niż ogólna. Propaguje rodzimy

język. Kultura chłopska – lokalna, etniczna, zamknięta, stanowi większość

-

Najwcześniej do pomieszania kultur duchownej, scholastycznej i

mieszczańskiej dochodzi w północnych Włoszech, gdzie pojawiają się prace w

rodzimych językach.

9. Kulturalna odnowa elit : powrót do Rzymu

-

odrodzenie padło na podatny grunt przygotowywany od XIII wieku. Nowa

orientacja podważa kulturę scholastyczną. Założenia : powrót do antyku w

retoryce, filozofii i sztuce oraz powrót do kościoła z pierwszych wieków.

Jednak aby utrwalić antyczne wzory potrzebne było wykształcenie. Pierwsi

humaniści przebyli tą drogę sami, po czym założyli szkoły, napisali

podręczniki i wprowadzili na uniwerki. Program ten współistniał z nauczaniem

scholastycznym. Kultura humanistyczna ma oparcie przede wszystkim wśród

świeckich, ale nie przeszkadza jej to mieć zwolenników również wśród

duchownych. Przyczynia się do rozwoju języków narodowych. Z jednej strony

umacnia jedność elit europejskich, wspierając ją uznaniem uniwersalnej i

globalnej wartości dziedzictwa starożytnych, z drugiej pogłębia zróżnicowanie

tych elit, nobilitując przeszłość, język i literaturę każdego narodu z osobna.

-

Humaniści nie wywarli by tak szybko tak wielkiego wpływu na Europę, gdyby

nie wynalazek druku. Zrodzony w Moguncji w połowie XVw rozprzestrzenia

się szybko i wkrótce powstaje sieć drukarń w całej Europie. Zmienia to

warunki obiegu tekstów, które teraz są łatwo dostępne. Jednak dzieła coraz

częściej są pisane w językach narodowych. Druk stwarza nowe zawody (np.

korektorów )

-

Najbardziej znane i popularne i rozpowszechnione na całą łacińską Europę są

dzieła Erazma z Rotterdamu

10. Powrót do źródeł wiary. Koniec europejskiej jedności religijnej

-

mnożą się ruchy reformatorskie, najbardziej znany przed reformacją – ruch

husycki, spór zakończony kompromisem. W XV w. Rzym wchodzi w okres

wspaniałości i pogrąża się w kulturze świeckiej.

-

Wystąpienie Lutra zapoczątkowało reformację, ruch mógł się utrzymać, bo

Luter znalazł protektora w elektorze saskim.

-

Luter wytykał nadużycia kościoła rzymskiego, nawoływał do ograniczenia

teologii i powrotu do pisma. Opowiadał się z liturgią w rodzimych językach.

Dzięki drukowi, nowy nurt szybko się rozprzestrzenia. Ledwie 10 lat po

ogłoszeniu tez 2 kraje oficjalnie przeszły na luteranizm – Szwecja z podległą

jej Finlandią oraz Prusy. Luteranizm przenika również do Francji,

Niderlandów i Anglii, upowszechnia się wśród niemieckiego mieszczaństwa w

Słowacji, Siedmiogrodzie, Czechach, Polsce.

-

W latach trzydziestych XVI w Henryk VIII ogłasza się głową kościoła

anglikańskiego, a Dania z Norwegią i Islandią przyjmują luteranizm.

-

We Francji karierę rozpoczyna Jan Kalwin. Nurt ten zyska wielu zwolenników

wśród szlachty

-

Problemem sporu jest zbawienie. Dotyczy on stosunków między Bogiem a

człowiekiem, wiarą a uczynkami, predestynacją a wolnością, łaską a wolną

wolą. Ale przede wszystkim dotyczy tego czy kościół jest koniecznym

pośrednikiem, niezbędnym do zbawienia.

-

Uniezależnienie kościoła od władz świeckich, zakony zostają zamknięte, dobra

kościelne skonfiskowane na rzecz państwa, zakaz kultu świętych i relikwii,,

zakaz wieszania malowideł ( co zwróciło artystów w stronę świeckiej sztuki)

-

Gdzie zwycięża reformacja, powoduje ona wszechstronne przeobrażenie,

najgłębsze od czasów przyjęcia chrześcijaństwa.

-

Reformacja powoduje, że do religii, do tej pory łacińskiej, wdzierają się nurty

lokalne, ustne, narodowe.

-

Kościół zmuszony był w latach czterdziestych XVI w do rozpoczęcia

kontrreformacji – dzieła soboru trydenckiego. Sobór określa kanon Pisma,

nadaje uprzywilejowany status przekładowi Hieronima, zarządza, że wszystkie

lokalne przekłady muszą być zatwierdzone przez duchownych. Uściśla

brzmienie wielu dogmatów, wzmacnia zależność kościołów od kurii

rzymskiej, wzmacnia dyscyplinę kościelną i nadzór duchowieństwa nad

wiernymi. Powołuje Inkwizycję i indeks ksiąg zakazanych. Zwraca się przeciw

mieszaniu sacrum i profanum, podporządkowaniu instancji duchownych

władzy świeckiej, przeciw dotychczas tolerowanym obrzędom i tradycją

lokalnym. Umacnia jedność, ujednolicając język i liturgię. Przeciwstawia

różnorodności doktrynalne skłóconych ze sobą wyznań protestanckich,

jednolitemu, ponadnarodowemu blokowi katolickiemu, co ma świadczyć o

boskości katolickiego trwałego kościoła.

-

Na początku XVII wieku po 80 latach wojen domowych i religijnych Europa

została podzielona na 4 wyznania. Katolicyzm – Włochy i Hiszpania,

Anglikanizm – Anglia, Kalwinizm i luteranizm – Szkocja, Niderlandy, Dania

Islandia, Norwegia, Szwecja, Finlandia, Inflanty, Prusy, sporo krajów

mieszanych jak Niemcy, Francja, Austria, Czechy, Węgry. Polska też

mieszana – dużo prawosławnych po uni z Litwą

-

Jedność religijna zbudowana na tej samej wierze, liturgii, kalendarzu,

przestrzeni, bez granic wewnętrznych i z Rzymem jako stolicą przestaje

istnieć.

11. Europa polityczna i wojskowa : przemieszczenie biegunów.

-

OD XV wieku zaczyna się odkrywanie nowych lądów. Podbój nowego świata

w XVIw. Napływające kruszce (złoto&srebro) powodują wzrost cen

-

Hiszpania w XVI dominuje w Europie, ale w wyniku rozlicznych

wyczerpujących wojen o Niderlandy, klęska w bitwie morskiej z Anglią,

utracone kolonie w Ameryce, wojny z Francją, straci na znaczeniu.

-

Potęgą stanie się Anglia i Zjednoczone Prowincje Niderlandów, dzięki

zamorskim stosunkom handlowym. Francja dominuje na kontynencie.

-

Cesarstwo Habsburgów miało oparcie tylko w Austrii, bo w Czechach i na

Węgrzech byli tylko władcami elekcyjnymi. Prowadzili ostrą politykę

kontrreformacyjną (z przelewem krwi włącznie) w Czechach i Niemczech.

Wywołuje to reakcje protestantów i do wojny przystępuje Dania i Szwecja,

sprzymierzone z Francją. Hiszpania po stronie Cesarstwa. Więc niezła wojenka

się rozpętała, a konkretnie – wojna trzydziestoletnia  Generalnie katolicy vs.

Protestanci. Koniec działań wojennych w połowie XVII wieku oznaczał klęskę

państw kontrreformacyjnych. Habsburgowie muszą pogodzić się z religijnym

podziałem Cesarstwa.

-

Trwa napór Turków którzy stanowią główne zagrożenie. Dopiero na początku

lat osiemdziesiątych XVII wieku odsiecz Wiednia odwróci stosunek sił, a na

paśmie Tureckich odwrotów skorzysta Austria, która urośnie do rangi

mocarstwa.

-

Polska musi walczyć na wielu frontach (Rosja, Szwecja, Turcja, Kozacy) co

doprowadzi do jej upadku, oraz do powstania nowego królestwa – Prus, które

połączyło się z Brandenburgią i wyzwoliło się ze zobowiązań wobec Polski i

stało się w progu XVIII mocarstwem.

-

Również Rosja po zwycięskich wojnach ze Szwecją kontynuuje poboje i

rośnie ro rangi mocarstwa

-

Zmiana układu sił. Na początku XVII w. główna oś prowadzi nadal z południa

na północ i przecina Niemcy poziomo. Reformacja sprawia, że nastąpiła

pewna równowaga, do tej pory północ czerpała z południa, teraz reformacja

stwarza biegun przyciągania na północy. Hiszpania, Austria i Polska – trójca

głównych eksporterów kontrreformacji usiłuje przywrócić dawne stosunki

czyli panowanie południa nad północą. To spycha te państwa na margines ( za

wyjątkiem Austrii, która wykorzystuje słabość Turków).

-

Obserwujemy 3 tendencje : zanik rzeczpospolitych szlacheckich, powstawanie

nowych państw oraz modernizacja starych.

-

Na początku XVII w mocarstwami stanowiącymi o losach Europy było

papiestwo, Wenecja, Hiszpania, Francja, Cesarstwo i Polska. W końcu XVIII

ich miejsce zajmuje Wlk.Brytania, Francja, Austria i Rosja. Teraz oś

konfliktów nie biegnie z południa na północ, ale z zachodu na wschód. Linia

podziału znów przebiega przez Niemcy, ale tym razem pionowo na wysokości

Łaby

12. Drugie zjednoczenie europejskie
-

Po zakończeniu wojen religijnych we Francji przez edykt nantejski (1598),

katolicy i protestanci żyją w pokoju. Paryż znów staje się intelektualną stolicą

Europy. Upowszechnia się francuszczyzna, która powoli staję się językiem elit

w całej Europie. Bo Wolność religijna kończy się we Francji w XVII wieku

kiedy Ludwik XIV wygna hugenotów. Rozpraszają się oni po całej Europie

niosąc ze sobą język i kulturę francuską, wchodząc do elit (byli przeważnie

wykształceni)

-

Kwitnie literatura np. utopijna, dyskutuje się o władzy, państwie, prawie.

Machiavelli proponuje opcję, że uzasadnieniem prawa każdego państwa są

interesy, nie trzeba oglądać się na religię. Prowadziło to prosto do władzy

absolutnej i do pozycji władcy ponad prawem.. Państwo nie jest po to by

służyć religii, lecz by utrzymać porządek w obrębie własnych granic

-

Rozwija się nauka, badania przyrodnicze, sekcje zwłok odsłaniają szczegóły

anatomii, doświadczenia optyczne, astronomiczne, Kepler i prawa ruchu

planet, prawa spadania ciał, klasyfikacja zwierząt roślin, minerałów,

Kartezjusz, Leibniz, Newton

-

Nigdy jeszcze przesięwzięcie intelektualnie nie miało tak międzynarodowego

zasięgu, jak kształtowanie się nowych nauk między początkiem XVII a

końcem XVIIIw.

-

Ukształtował się nowy obraz wszechświata złożonego z cząsteczek,

podległego prawom i siłom. Wymagało to nowej filozofii – Kartezjusz. Nowa

nauka i filozofia zapoczątkowują najbardziej radykalne zerwanie z tradycją

jakie miało miejsce od wprowadzenia chrześcijaństwa.

-

Również państwa popierają badania po których oczekują uzasadnienia swych

rewindykacji lub obrony swych praw i polityki.

-

Powstaje dyplomatyka (koniec XVII) – pierwsza dyscyplina humanistyczna

ufundowana na pośrednim poznaniu przeszłości w której idea obiektywności

historyka umożliwia zgodę co do kryteriów i reguł

-

Rodzi się opera

-

Uniwerki tkwią w scholastyce, więc rozwijają się nieformalne stowarzyszenia i

organizacje w całej Europie, często wspierane przez państwa. Prowadzą

badania itp. Mnożą się humanistyczne czasopisma.

-

Państwo finansuje badania, ekspedycje, powstaje zawód naukowca.

12. Drugie zjednoczenie europejskie : dwór, salon, loże

-

w przeciwieństwie do kult. Uczonych kultura dworska jest kulturą obrazu. Na

szczycie też taniec, muzyka, poezja. Zwyczaje skodyfikowane fchuj, etykieta

w najdrobniejszych szczegółach. Piękne zamki (Wersal), ogrody.

-

Moda : włoska od drugiej połowy XV do końca XVI. Francuska od połowy

XVII. W między czasie w pierwszej połowie XVII – Hiszpania

-

Ale był konflikt między kulturą dworską, a akademicką. Szlachta gardziła

wykształconymi, wchodziła tu także niezgodność założeń humanistycznych, z

absolutyzmem Ludwika XIV. Ale w ostatniuch latach XVII w kontrast obu

kultur zaczyna się zmniejszać w wyniki równoległych działań akademii i

dworów, spotkań między oboma stronami, obie kultury wchodzą w symbiozę.

Nowa kultura zrodzona ze spotkania tych dwóch rozkwita w XVII a przetrwa

do końca XIX wieku

-

Powstają loże masońskie, których rozkwitu nie zatrzymają ani zakazy władz

świeckich, ani bulle papieży

-

Wolter mega znany i lubiany

-

Nie naruszając struktur władzy ani podstaw hierarchii stanowej, kultura

oświecenia inspiruje próby przebudowy różnych instytucji w cuchu filozofii.

Walka o wolność słowa, tolerancję religijną, humanizację prawa i wymiaru

sprawiedliwości, tworzenie muzeów, reformy nauczania, urbanizacja, przebudowa

miast, modernizacja rolnictwa.

-

Kultura oświeceniowa : zeświecczona, elitarna, kosmopolityczna zderza się z

obrońcami kościoła katolickiego i wyznań reformowanych. Ujawnia się tutaj ten

sam konflikt, który rozdzierał elity europejskie gdy kult. Scholastyczna wpływała

na klasztorną, a potem humanistyczna wypierała scholastyczna. Wówczas

chodziło jednak o inne podejście do chrześcijaństwa, teraz kwestionowano

objawienie w ogóle.

-

Postępy nauk jawią się jako upadek obyczajów. Idea wychowania zmienia sens.

Filozofia Woltera stopniowo odrzucona w imię dwóch zasad z których pierwsza

głosi suwerenność ludu, druga zaś uznaje lud za nosiciela jemu tylko właściwej

kultury, czyli za naród. Prentensje francuszczyzny do bycia kulturą

oficjalną,zostają odrzucone przez inne kultury narodowe z którcyh każda

przywołuje indywidualny charakter swego ludu, zwyczaje i wartości.

14. Wojna, absolutyzm, modernizacja, rewolucja

-

Przez cały XVII i XVIII wiek nie ustają wysiłki, aby nowy system stosunków

międzynarodowych dopasować do religijnego podziału Europy i nowego

układu sił.

-

Rozwija się prawo i od tej pory wszelkie decyzje są nim usprawiedliwiane

-

Państwa nowożytne żyją z wojny i dla wojny. Jednak wojna kosztuję, coraz

więcej, za sprawą nowych wynalazków wojennych, armię trzeba

zmodernizować zanim zrobią to inni. 3 sposoby na kasę : napływ kruszców z

zewnątrz, podatki i pożyczki. Co do kruszców Hiszpania przez długi czas

miała monopol, o pożyczki było ciężko. W pierwszej połowie XVII w

większość państw czerpała dochody z podatków. Ale tylko Francja (z władzą

absolutną) mogła robić to dowolnie. Gdzie indziej musiano się liczyć ze

zdaniem arystokracji, szlachty, miastami, duchowieństwem. Wojna jest

również konfliktem wewnętrznym między aktorami sceny społecznej w

państwie.

-

Kryzys gospodarczy spowodowany przez : napływ srebra amerykańskiego,

który pociąga za sobą krach ekonomiczny, oraz rewolucja militarna, która

zmusza państwo do zwiększenia wydatków na wojsko (szkolenia, broń, armaty

itp.) Ale zwiększenie wydatków na wojsko dzieje się kosztem chłopów, którzy

doprowadzeni do ruiny zmniejszają podstawę opodatkowania. I tak w kółko.

-

Jedynie Szwecja, Austria, Prusy i Rosja wychodzą zwycięsko z tego kryzysu,

bo była u nich silna władza królewska, nie skrępowana arystokracją i szlachtą

dbającą tylko o własne dochody (jak w Polsce, na Węgrzech, w Czechach –

gdzie szlachta zyskała ogromne przywileje)

-

Monarchia francuska jako pierwsza uczyniła z absolutyzmu narzędzie

modernizacji w służbie potęgi wojennej. Edykt nantejski stworzył podstawy

autonomii polityki wobec religii. (W przeciwieństwie do Hiszpanii). W

polityce zagranicznej – zasada racji stanu. W polityce wewnętrznej łączyło się

to z ograniczeniem przywilejów szlacheckich. Poczynając od lat 20 XVII w.

Francja przestała zwoływać Stany Generalne, podnosiła podatki.

-

Podczas gdy absolutyzm podporządkowując sprawy wewnętrzne dążeniu do

potęgi, skupia decyzje w rękach najwyższych władz i reformuje państwo,

republiki szlacheckie poświęcają potęgę na rzecz polityki wewnętrznej,

nastawionej na zachowanie przywilejów i swobód grupy panującej co

prowadzi do rozkładu państwa. Francja w doskonały sposób wciela pierwszy

ze wzorów – Polska drugi.