Marek Grzybicki

Ergonomia, jej istota,

rozwój

i znaczenie

ERGONOMIA

Problemy wynikające z niedostosowania techniki do człowieka

pojawiły się w sposób wyraźny na początku XX wieku. W okresie
intensywnego uprzemysłowienia wielu dziedzin wytwórczości:
hutnictwo, górnictwo, włókiennictwo. Kult maszyn i
maksymalnego zysku doprowadził do traktowania człowieka jako
koniecznego "trybiku" w wielkiej maszynie. Podporządkowanie
człowieka systemom złożonym z maszyn doprowadziło do
nieludzkiego traktowania pracowników. Okres II wojny światowej
był kolejnym etapem, w którym intensywnie wzrosła produkcja na
potrzeby armii. Z konstruowano wiele wspaniałych maszyn i
urządzeń, z punktu widzenia technicznego. Jednak konstruktorzy
“zapomnieli”, że operatorem ich konstrukcji będzie człowiek. Taki
stan rzeczy wykazał, że człowiek w zaprojektowanych systemach
jest najsłabszym ogniwem i ulegał wiele urazom zdrowotnym
wystawiony na działanie wielu szkodliwych i niebezpiecznych dla
zdrowia i życia czynników. Prowadzenie systematycznych badań
nad pracą ludzką, współdziałania człowieka jako operatora z
maszynami, urządzeniami stało się koniecznością.

XIX-wieczna definicja ergonomii

brzmi:
Nazwiskiem Ergonomii, wziętym
od wyrazu greckiego słowa ergon-
praca i nomos-prawo, zasada,
oznaczamy Naukę o Pracy, czyli o
używaniu nadanych człowiekowi od
Stwórcy sił i zdolności.

Pojęcie ergonomii:

Termin ergonomia - pierwszy raz w skali

światowej został użyty w Polsce, w roku 1857

przez przyrodnika

Wojciecha Jastrzębowskiego

w pracy pt. Rys ergonomii, czyli nauki o pracy.

Termin pochodził o słów greckich:

ergon (praca)

nomos (prawo, zasada), czyli nauka o pracy, tj.

o używaniu nadanych człowiekowi przez

Stwórcę sił i zdolności.

Wg. E. Franusa

Ergonomia jest to regulacja

wzajemnych stosunków między
człowiekiem i światem wytworów
technicznych oraz organizacyjnych
w różnych przejawach życia.
Ergonomia bada relację człowiek –
technika.

• W statucie Międzynarodowego

Stowarzyszenia Ergonomicznego
(IEA), opublikowanym w 1967 roku,
zawarto następujące określenie:
"Ergonomia zajmuje się związkami
zachodzącymi pomiędzy
człowiekiem a jego zajęciem,
sprzętem i otoczeniem
(materialnym) w najszerszym tego
słowa znaczeniu, włączając w to
pracę, wypoczynek i inne sytuacje
życiowe".

Definicje ergonomii

• Ergonomia, jako pojęcie, jest konsekwencją

przyjętej przez Światową Organizację

Zdrowia definicji zdrowia, z której

zaczerpnęła ideę równowagi trzech

dobrostanów (fizycznego, psychicznego i

społecznego) jako warunku utrzymania

pełnego zdrowia. Określa się ją następująco:

"jest to nauka stosowana, zmierzająca do

optymalnego dostosowania narzędzi,

maszyn, urządzeń, technologii,

organizacji i materialnego środowiska

pracy oraz przedmiotów powszechnego

użytku do wymagań i potrzeb

fizjologicznych, psychicznych i

społecznych człowieka".

Wg. S. Klonowicza

Ergonomia jest syntetyczną

dyscypliną wiedzy, zajmującą się

problematyką dostosowania warunków

pracy do morfologicznych,

fizjologicznych i psychologicznych

możliwości człowieka oraz człowieka

do warunków pracy i mającą na celu

zapewnienie maksymalnej wydajności

pracy, nie powodując pogorszenia

stanu zdrowia.

ERGONOMIA

• Ergonomia

Ergonomia wywodzi się z dwóch greckich słów:

ergon

–

praca oraz

nomos

– prawo, zasada.

• Ergonomia jest nauką stosowaną, której celem jest

dostosowanie maszyn, urządzeń, narzędzi, technologii,

przedmiotów powszechnego użytku (środków technicznych)

do możliwości fizjologicznych, antropometrycznych,

psychicznych i społecznych człowieka.

• Bada związki zachodzące pomiędzy człowiekiem,

wykonywanymi zadaniami, użyciem środków technicznych do

realizacji powierzonych zadań.

• Ergonomia poszukuje rozwiązań, które zapewniają

bezpieczeństwo, są przyjazne dla człowieka, nie wymuszają

dodatkowym niepotrzebnych obciążeń zarówno fizycznych jak

i psychicznych.

• Poszukuje rozwiązań z "ludzką twarzą".

ERGONOMICZNOŚĆ

Ergonomiczność

Korzystanie z urządzeń technicznych charakteryzujących się

ergonomicznością (właściwym dostosowaniem do człowieka) wpływa

pozytywnie na:

 zwiększenie wydajności pracy,
 zmniejszenie liczby braków, pomyłek popełnianych przez

pracowników,

 obniżenie kosztów związanych z brakami, reklamacją

wadliwych produktów,

 lepsze wykorzystaniu czasu pracy,
 zwiększenie bezpieczeństwa pracy,
 wyeliminowanie lub ograniczenie niebezpiecznych i

szkodliwych dla zdrowia czynników,

 obniżenie ryzyka zawodowego na określonym stanowisku pracy,
 obniżenie absencji chorobowej,
 zmniejszenie kosztów pracy związanych z wysiłkiem

biologicznym człowieka,

 zwiększenie satysfakcji z pracy i poprawy samopoczucia

pracowników.

ERGONOMICZNOŚĆ

Zbyt niski poziom ergonomicznej jakości (dostosowania do

człowieka) wytworów techniki doprowadza do wielu
dodatkowych kosztów i strat, do których zalicza się:

 niedostateczna wydajność pracy,
 produkcja braków,
 wzrost kosztów produkcji związanych z powstawaniem

braków i występowaniem pomyłek,

 nieefektywne wykorzystanie czasu pracy,
 zagrożenie urazami i wypadkami przy pracy,
 podwyższone ryzyko na określonym stanowisku pracy,
 podwyższona absencja chorobowa,
 zwiększone kosztów pracy związane z wysiłkiem

biologicznym człowieka,

 brak satysfakcji z pracy i samorealizacji pracowników.

ERGONOMIA

Ergonomia – wiedza interdyscyplinarna.

Ergonomia jest nauką interdyscyplinarną oznacza to, że wiedza

potrzebna do rozwiązywania problemów pochodzi z obszarów

różnych nauk szczegółowych, które ogólnie podzielić można na

dwie grupy: nauki techniczno – organizacyjne oraz nauki o

człowieku.

Do nauk tzw. techniczno – organizacyjnych należą:

 nauki ścisłe i przyrodnicze tworzące technikę i

technologię,

 organizacja pracy i zarządzanie,
 ekonomika pracy,
 nauka o jakości.

Z grupy nauk o człowieku największe znaczenie dla ergonomii

mają:

 psychologia pracy,
 fizjologia pracy,
 antropometria,
 nauki medyczne.

NURTY DZIAŁAŃ ERGONOMII

Nurty działań ergonomii

W działaniach ergonomii można wyróżnić dwa nurty:

 ergonomię warunków pracy,
 ergonomie wyrobu (wytworu technicznego).

Zadaniem ergonomii warunków pracy

jest badanie wpływu na

człowieka warunków pracy oraz ich odpowiednie

kształtowanie. Warunki pracy tworzą tzw. czynniki

materialnego środowiska pracy: drgania, hałas, mikroklimat

(temperatura, wilgotność, promieniowanie cieplne, ruch

powietrza), emisja energii szkodliwej (w postaci

promieniowania elektromagnetycznego, przenikliwego),

oświetlenie, zanieczyszczenie powietrza, substancje o

charakterze agresywnym, chorobotwórczym itd., z którymi

kontaktuje się człowiek; oraz czynniki techniczno-

organizacyjne takie jak: pozycja ciała przy pracy, rytm i
tempo pracy, przerwy pracy, metody pracy.

NURTY DZIAŁAŃ ERGONOMII

Ergonomia wyrobu

zajmuje się przede wszystkim

dostosowaniem wytworów technicznych do wymiarów i
kształtów ciała człowieka, bezpieczeństwem i łatwością
posługiwania się wytworem.

We współczesnej ergonomii wyłoniły się strefy działań

ergonomicznych jak:

 ergonomia dla ludzi starszych i

niepełnosprawnych,

 ergonomia dla dzieci,
 ergonomia mieszkania,
 ergonomia prac biurowych wraz ze stanowiskami

pracy wyposażonymi w komputery,

 ergonomia prac operatorskich,
 ergonomia czasu wolnego.

Podział ergonomii

Ergonomia korekcyjna

zajmuje się analizą już

istniejących stanowisk pracy lub narzędzi do niej

używanych. Uwzględnia ich dostosowanie do

psychofizycznych możliwości pracowników.

Formułuje zalecenia mające na celu polepszenie

warunków pracy i zmniejszenie występujących

obciążeń oraz poprawę wydajności i jakości pracy.

Właściwie dobrana metoda pracy pozwala na

redukcję różnego rodzaju uciążliwości, np.:

• eliminuje z procesu pracy zbędne ruchy

fizjologiczne,

• zmniejsza wydatek energetyczny,

• zmniejsza obciążenia statyczne mięśni i hipokinezę

(niedostatek ruchu),

• zapewnia pracownikowi możliwie największą

naturalność pozycji ciała i ruchów.

Podział ergonomii

W efekcie takich działań następuje polepszenie materialnych

warunków pracy (zmniejszenie poziomu hałasu, drgań, poprawa
oświetlenia, polepszenie warunków mikroklimatycznych, obniżenie
poziomu zanieczyszczeń powietrza, itd.), wyeliminowanie
nadmiernych obciążeń fizycznych i psychicznych związanych z
procesem pracy (mechanizacja prac, poprawa pozycji pracy,
poprawa warunków odbioru informacji, usprawnienia organizacyjne,
itp.). Działania tego typu stosowane są najczęściej, jednak spotykają
się one z poważnymi ograniczeniami natury technicznej,
organizacyjnej i ekonomicznej.

Ergonomia korekcyjna

działa na

"żywym organizmie" w środowisku pracy, stąd wiele zaleceń
wynikających z analizy ergonomicznej (np. propozycja zmiany
konstrukcji) jest nie do osiągnięcia (gdyż np. badane stanowisko
może być ogniwem procesu technologicznego) i może ponosić za
sobą wysokie nakłady finansowe. Na tym gruncie może powstawać
wiele nierealnych zaleceń. Usunięcie tego typu nieprawidłowości
powinno nastąpić u źródła, czyli w procesie projektowania narzędzi,
maszyn, urządzeń, czy też stanowisk pracy.

Podział ergonomii

Ergonomia koncepcyjna

- można ją zdefiniować

następująco:

"jest to zaprojektowanie układu człowiek-maszyna, który

zapewniałby mu: maksimum niezawodności i

bezpieczeństwa, przy jednoczesnym zminimalizowaniu

fizycznych, psychicznych i środowiskowych obciążeń

pracownika".

Ergonomia koncepcyjna to przede wszystkim ludzkie

zespoły specjalistów, zajmujące się takim projektowaniem

stanowiska pracy bądź narzędzi i urządzeń stosowanych

w czasie pracy, aby spełniały one wymogi ergonomii.

Zespoły te grupują specjalistów:

•

z zakresu nauk o człowieku (fizjologia pracy, higiena

pracy, antropometria i psychologia),

•

z zakresu nauk technicznych, organizacyjnych i

ekonomicznych (technologia, naukowa organizacja pracy,

normowanie pracy, analiza ekonomiczna pracy).

Podział ergonomii

• Celem ergonomii koncepcyjnej

jest takie zaprojektowanie

narzędzia, maszyny, stanowiska pracy, urządzenia czy też obiektu
przemysłowego, aby spełniał on podstawowe wymogi ergonomii
przy możliwie największej wydajności. Ergonomia korekcyjna nie
zawsze dawała zadowalające efekty, gdyż usuwała przede
wszystkim skutki błędów projektowych, a nie przyczyny błędnego
projektowania.

• Ergonomia koncepcyjna

na podstawie analizy ergonomicznej

zaleca przydział pewnych funkcji człowiekowi, innych maszynie.
Tak więc punkt ciężkości dotyczący sprawczej roli ergonomii
przenosi się z analizy gotowych, działających rozwiązań, do biur
projektowych i konstrukcyjnych, gdzie powstają koncepcje i
prototypy maszyn, urządzeń, stanowisk pracy. Na tym gruncie
zrodziło się

projektowanie ergonomiczne

, gdyż dostrzeżono

problematykę związaną z niedostosowania obiektów technicznych
do człowieka.

Celem

ergonomii jest humanistyczna

i użytkowa optymalizacja elementów
pracy przez dostosowanie ich do
właściwości organizmu ludzkiego,
funkcjonującego w sztywnych
granicach swego środowiska
wewnętrznego z uwzględnieniem
środowiska zewnętrznego.

1. dostosowanie maszyn, urządzeń,

czynności i zadań do naturalnych
możliwości fizycznych i
psychicznych człowieka;

2. zapewnienie wysokiej sprawności

i niezawodności działania
człowieka w procesie pracy;

3. eliminowanie wszelkich zagrożeń

zdrowia i życia człowieka;

4. optymalne ukształtowanie

biologicznego kosztu wykonania
pracy, dzięki eliminowaniu
wydatkowania energii ludzkiej na
wykonywanie zbędnych czynności i
pokonywanie uciążliwości
środowiska;

5. współudział w rozwoju

intelektualnym i fizycznym
człowieka.

Działy ergonomii

Ergonomia branżowa

Powszechnie wykorzystuje się

charakterystyki antropometryczne

określonych populacji. Zadaniem

jest optymalizacja określonych

środowisk pracy i miejsc, z których

masowo korzystają anonimowi

użytkownicy.

Działy ergonomii

Ergonomia wyrobów codziennego

użytku

Produkty codziennego użytku

muszą spełniać wymogi
funkcjonalne. Ergonomia jest
wykorzystana do wzornictwa
przemysłowego.

Działy ergonomii

Ergonomia warunków pracy

Jest powiązana ściśle z

bezpieczeństwem pracy (bhp).

Działy ergonomii

Ergonomia osób starszych oraz osób o

ograniczonej sprawności fizycznej.

Ważnym społecznie problemem jest

dostosowywanie materialnego
środowiska życia i pracy do potrzeb
osób niepełnosprawnych, z
uwzględnieniem formy oraz stopnia
nasilenia niepełnosprawności.