NAGŁE PRZYPADKI

WETERYNARIA W PRAKTYCE

37

www.weterynaria.elamed.pl

LISTOPADGRUDZIEŃ • 1112/2012

w znacznym stopniu ograniczą ryzy-
ko wystąpienia niedożywienia u leczo-
nych pacjentów (4).

Kwalifi kowanie psów

i kotów do wspomagania

żywieniowego

Kwalifi kowanie zwierząt do dietote-
rapii powinno odbywać się w oparciu
o dane uzyskane z wywiadu, bada-
nia klinicznego oraz wyników badań
dodatkowych, takich jak badanie he-
matologiczne i biochemiczne. Cza-
sami istotne jest wykonanie dodat-
kowych badań specjalistycznych,
tj. obrazowania – ultrasonografi i czy
radiografi i. Z wywiadu należy uzy-
skać jak najwięcej informacji zwią-
zanych z zaburzeniami odżywiania
zwierzęcia, np.: od kiedy zwierzę nie
pobiera samodzielnie pokarmu, czy
wykazuje jakąkolwiek chęć do jedze-
nia, co właściciel stosował w diecie
chorego zwierzęcia, czy stosował ja-
kiekolwiek diety lub suplementy die-
tetyczne oraz czy podejmował próby
żywienia wymuszonego? Dodatkowo
istotne są wszelkie informacje doty-
czące aktualnego stanu zdrowia oraz
jego zaburzenia, które może zauwa-
żyć właściciel (w tym występowanie
okresowych lub przewlekłych biegu-
nek, wymiotów, sporadyczne lub sta-
łe wahania masy ciała itp.). W badaniu
klinicznym należy oszacować kondy-
cję zwierzęcia w oparciu o skalę oce-
ny kondycji BSC (Body Condition Sco-
re), masę ciała oraz zmiany w obrysie
kształtów brzucha, klatki piersiowej
czy kończyn (wodobrzusze, obrzę-
ki, deformacje różnego typu oraz wi-

U zwierząt w stanach krytycznych do-
chodzi do istotnych zmian metabo-
licznych, co sprawia, że znajdują się
one w grupie pacjentów o podwyższo-
nym ryzyku niedożywienia i wszyst-
kich konsekwencji z tym związanych.
U zdrowych psów i kotów w trak-
cie głodowania jako pierwsze źródło
energii wykorzystywany jest zgroma-
dzony zapas glikogenu, który jednak
szybko ulega wyczerpaniu. Powoduje
to czasowe uruchomienie uwalniania
energii z aminokwasów znajdujących
się w mięśniach (4). Niemniej jednak
w celu oszczędzania beztłuszczowej
masy ciała, w krótkim czasie dochodzi
do uruchomienia procesów lipolizy.
Dodatkowo u chorych zwierząt zosta-
je uruchomiona produkcja i uwalnia-
nie szeregu cytokin i/lub hormonów,
przekształcających stan metabo-
licznej równowagi organizmu w kie-
runku przemian katabolicznych (4).
Utrata tkanki tłuszczowej oraz masy
mięśniowej i narządowej prowadzi
do stanu wychudzenia, określanego
mianem kacheksji. Zaawansowane-
mu stanowi niedożywienia towarzy-
szy szereg zmian w aktywności i funk-
cjonowaniu poszczególnych układów
i narządów, miedzy innymi dochodzi
do obniżenia produkcji przeciwciał
i upośledzenia mechanizmów odpor-
ności nieswoistej.

Podstawowym celem wspomagania

dietetycznego u zwierząt leczonych
stacjonarnie nie jest przyrost masy
ciała, ale ograniczenie utraty beztłusz-
czowej masy ciała. Dlatego tak waż-
ne jest dostarczenie odpowiedniej
ilości składników odżywczych, które

lek. wet. Maciej Grzegory, lek. wet. Jadwiga Bąkowska, dr hab. Krzysztof Kubiak, prof. nadzw., dr n. wet. Marcin Jankowski,
dr n. wet. Jolanta Spużak, dr n. wet. Kamila Glińska-Suchocka, dr n. wet. Agnieszka Kurosad, Bartłomiej Liszka

*

Katedra Chorób Wewnętrznych z Kliniką Koni, Psów i Kotów Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu

*

Student V roku Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu

Nutrition of dogs and cats in critical condition

Żywienie psów i kotów

w stanach krytycznych

Streszczenie

Wspomaganie dietetyczne psów i kotów
w stanie ciężkim stanowi nieodzowny ele-
ment leczenia farmakologicznego. Więk-
szość hospitalizowanych zwierząt nie po-
biera samodzielnie wystarczającej ilości
pokarmu do pokrycia ich zapotrzebowa-
nia na energię ani pozostałych składni-
ków odżywczych. Dodatkowo w trakcie
głodzenia dochodzi do dysfunkcji me-
chanizmów adaptacyjnych regulujących
metabolizm organizmu.
Celem artykułu jest określenie kryte-
riów klasyfi kacji chorych psów i kotów
do wdrożenia leczenia dietetycznego oraz
oszacowanie wymagań żywieniowych
zwierząt w stanach krytycznych.

Słowa kluczowe

stan krytyczny, metody odżywiania, pies,
kot

Abstract

Proper nutrition is essential in supporting
the pharmacological treatment of cri-
tical care patients. Most hospitalized
patients eat not enough to meet the-
ir requirements for energy and nutri-
tional components. During starvation
adaptive mechanisms responsible for
the regulation of metabolism become
dysfunctional The article aims at sugge-
sting the criteria of classifying dogs and
cats accordings to their nutritional needs
in critical condition.

Key words

critical condition, feeding methods, dog,
cat

NAGŁE PRZYPADKI

WETERYNARIA W PRAKTYCE

38

www.weterynaria.elamed.pl

LISTOPADGRUDZIEŃ • 1112/2012

doczne zmiany w ciągłości skóry czy
błon śluzowych). W badaniu hemato-
logicznym i biochemicznym należy
zwrócić uwagę na parametry mogące
wskazywać na stan niedożywienia,
np. ogólna liczba erytrocytów, war-
tość hematokrytu, stężenie hemoglo-
biny, stężenie albumin i białka całko-
witego czy kreatyniny. Przydatność
pozostałych wskaźników do szaco-
wania niedożywienia u psów i kotów,
takich jak transferyna, fi bronektyna,
ceruloplazmina, D-1-antytrypsyna,
białka RBP (ang. retinal binding prote-
in), D-1-kwaśna glikoproteina, białka
CRP, nie została jeszcze w pełni po-
twierdzona (6).

Podstawowymi kryteriami wskazu-

jącymi na konieczność rozpoczęcia
dożywiania są: utrata masy ciała po-
wyżej 5% (niespowodowana odwod-
nieniem) w stosunku do optymalnej
wagi zwierzęcia oraz brak apetytu
trwający dłużej niż 2 dni w przypad-
ku kotów dorosłych, 3-5 dni u psów
dorosłych, a 1 dzień u noworodków.
Dodatkowe kryteria wprowadzenia
dożywiania wiążą się z niemożnością
przyjmowania pokarmu w sposób na-
turalny, co może być spowodowane
między innymi urazami trzewioczasz-
ki (wypadki komunikacyjne, złamania
lub zwichnięcia żuchwy, zmiażdżenie
tkanek miękkich itp.), stanami zapal-
nymi mięśni czaszki, głównie żuchwy,
przebiegającymi z ich zanikiem, za-
biegami operacyjnymi na górnym od-
cinku przewodu pokarmowego oraz
chorobami przebiegającymi z długo-
trwałą utratą białka: enteropatia lub
nefropatia białkogubna (6, 7). Warto
również nadmienić, iż im silniejszemu
stresowi podlega organizm w trakcie
choroby, tym bardziej jest nasilony
katabolizm beztłuszczowej masy cia-
ła. Zaobserwowano także, że u psów
i kotów po różnego rodzaju urazach
dochodzi do nieprawidłowego lub
nadmiernego gromadzenia tłuszczów,
przy jednoczesnej utracie masy mię-
śniowej, co predysponuje je do sze-
regu powikłań towarzyszących niedo-
żywieniu (2).

Obliczanie zapotrzebowania

energetycznego

Bezpośredni pomiar pobieranej przez
psa lub kota energii jest niemożliwy,
dlatego też wykorzystuje się odpowied-

Zapotrzebowanie na tłuszcz u zwierząt w stanach krytycznych

i u zwierząt zdrowych

Psy

Koty

Stan krytyczny: stosunek tłuszczu do kalorii:

60-80 g/1000 kcal

Stan krytyczny: tłuszcz: 50-70% RER

Zdrowe psy: stosunek tłuszczu do kalorii:

20-30 g/1000 kcal

Zdrowe psy: tłuszcz: 17-30% RER

Stan krytyczny: stosunek tłuszczu

do kalorii: 60-80 g/1000 kcal

Stan krytyczny: tłuszcz: 50-70% RER

Zdrowe koty: stosunek tłuszczu do kalorii:

60 g/1000 kcal

Zdrowe koty: tłuszcz: 50% RER

Tab. 2. Zapotrzebowanie na tłuszcz u zwierząt w stanach krytycznych i u zwierząt zdrowych (3)

Zapotrzebowanie na węglowodany u zwierząt

w stanach krytycznych i u zwierząt zdrowych

Psy

Koty

Stan krytyczny: stosunek węglowodanów

do kalorii: 40-90 g/1000 kcal

Stan krytyczny: 15-30% RER

Zdrowe psy: 140-150 g/1000 kcal

Zdrowe psy: 50% RER

Stan krytyczny: stosunek węglowodanów

do kalorii: 40-60 g/1000 kcal

Stan krytyczny: 15-20% RER

Zdrowe koty: 60-90 g/1000 kcal

Zdrowe koty: 20-30% RER

Tab. 3. Zapotrzebowanie na węglowodany u zwierząt w stanach krytycznych i u zwierząt zdrowych (3)

Zapotrzebowanie na białko u zwierząt

w stanach krytycznych i u zwierząt zdrowych

Psy

Koty

Stan krytyczny: stosunek białka do kalorii:

90 g/1000 kcal

Stan krytyczny: 30% RER

Zdrowe psy: 60 g/1000 kcal

Zdrowe psy: 21% RER

Stan krytyczny: stosunek białka do kalorii:

110 g/1000 kcal

Stan krytyczny: 40% RER

Zdrowe koty: 80 g/1000 kcal

Zdrowe koty: 28% RER

Charakterystyczne zapotrzebowanie

dla kotów:

• zwiększone zapotrzebowanie na białko

• zwiększone zapotrzebowanie na taurynę

i argininę

Tab. 4. Zapotrzebowanie na białko u zwierząt w stanach krytycznych i u zwierząt zdrowych (3)

Masa ciała (kg)

Minimalne za-

potrzebowanie

(kcal/dzień)

Szacunko-

wy wydatek

energetyczny

a

(kcal/dzień)

Maksymalne

zapotrzebowa-

nie (kcal/dzień)

Szacunkowy

wydatek

b

(kcal/godz)

2,5

139

6

209

9

5

234

10

351

15

10

394

16

590

25

15

534

22

800

33

20

662

28

993

41

25

783

33

1174

49

30

897

37

1346

56

35

1007

42

1511

63

40

1113

46

1670

70

45

1216

51

1824

76

50

1316

55

1974

82

Tab. 1. Przykładowe zapotrzebowanie energetyczne psów i kotów (7)

a

70 x masa ciała [kg

0,75

];

b

Maksymalne zapotrzebowanie energetyczne dla pacjentów w stanie krytycznym: 1,5 x RER

NAGŁE PRZYPADKI

WETERYNARIA W PRAKTYCE

40

www.weterynaria.elamed.pl

LISTOPADGRUDZIEŃ • 1112/2012

nie matematyczne formuły, szacują-
ce dzienne zapotrzebowanie na ener-
gię (DER). Daily Energy Requirement
(DER) jest to niezbędna dla psa lub
kota ilość dziennie pobranej energii,
przy założeniu ich bytowania w ter-
moneutralnym środowisku bez udzia-
łu bodźców stresowych (6). Podstawą
do wyliczenia DER jest spoczynkowe
zapotrzebowanie na energię – RER
(Resting Energy Requirement), wyli-
czane ze wzoru: 70 kcal x (masa cia-
ła w kg)

0,75

. W stanach zagrażających

życiu szacuje się minimalne zapo-
trzebowanie energetyczne, które jest
równe RER (7). Natomiast dzienne
zapotrzebowanie na energię (DER)
obejmuje całkowite zapotrzebowa-
nie na energię, która jest niezbędna
do utrzymania prawidłowej kondy-
cji ciała u zdrowego zwierzęcia. Dla
psów DER można wyliczyć ze wzoru:
132 x (mc. w kg)

0,73

kcal/dzień, a dla ko-

tów: 60 x (mc. w kg) kcal/dzień (6).

Zapotrzebowanie

na składniki odżywcze

w stanach krytycznych

Głównym źródłem kalorii dla pacjen-
tów w stanie krytycznym są tłuszcze.
Diety o zwiększonej zawartości tłusz-
czu (>40% kalorii) polecane są u pa-
cjentów, u których przeważają procesy
kataboliczne, gdyż u nich jako źródło
energii wykorzystywane są przede
wszystkim wolne kwasy tłuszczowe,
a nie glukoza. Wykorzystanie tłusz-
czów jako źródła energii zapobiega
katabolizmowi białek, które mogą być
włączone w procesy anaboliczne. Do-
datkowo podawanie zwierzętom w sta-
nach krytycznych mniejszej objętości
pokarmu o zwiększonej kaloryczno-
ści ułatwia pokrycie zapotrzebowania
energetycznego przy znacznie ogra-
niczonym łaknieniu. Ponadto tłusz-
cze korzystnie wpływają na smakowi-
tość pokarmu (6). Tłuszcze to również
wielonienasycone kwasy tłuszczowe,
które mają zdolność do modelowania
reakcji zapalnej. Zadanie to należy
przede wszystkim do kwasów z grupy
omega-3, takich jak kwas eikozapen-
taenowy (EPA) i dokozaheksaenowy
(DHA), a głównym ich źródłem jest
mięso ryb morskich. Niemniej ważne
są kwasy omega-6, będące integralnym
składnikiem fosfolipidów błon komór-
kowych. W zależności od tego, jaki

ry

c. ar

chiwum autora

Ryc. 1, 2. Wprowadzanie zgłębnika nosowo-przełykowego u kota; Ryc. 3. Obraz endoskopowy zgłębnika nosowo-przeły-
kowego (oznaczonego strzałką na zdjęciu) w przełyku u kota; Ryc. 4. Obraz endoskopowy zgłębnika nosowo-przełykowego
(oznaczonego strzałką na zdjęciu) w lewym nozdrzu tylnym u kota

3

2

1

4

NAGŁE PRZYPADKI

WETERYNARIA W PRAKTYCE

41

www.weterynaria.elamed.pl

LISTOPADGRUDZIEŃ • 1112/2012

efekt chcemy uzyskać, wykorzystuje
się w diecie zróżnicowane stosunki
obu rodzajów kwasów względem sie-
bie. Preparaty zawierające wieloniena-
sycone kwasy tłuszczowe to Efa Oile
ScanVet i Omegan Consrol.

Stany zagrażające życiu związane

są z uwalnianiem mediatorów reakcji
zapalnej, np. cytokin prozapalnych
(np. interleukiny 1 (IL-1), interleuki-
ny 6 (IL-6) i TNF (ang. tumor necro-
sis factor, czynnik martwicy nowotwo-
rów) oraz z aktywacją odpowiedzi
neurohormonalnej – aktywacja osi
podwzgórze-przysadka-nadnercza
(oś PNN). Mediatory wprowadza-
ją organizm w stan katabolizmu bia-
łek, przez co zużywane są ich rezer-
wy w obrębie mięśni szkieletowych
i gładkich narządów wewnętrznych.
Prowadzi to do zmniejszenia bez-
tłuszczowej masy mięśniowej i na-
rządowej, osłabienia wytrzymałości
mięśni oraz upośledzenia ich funkcji
(szczególnie ważne w przypadku mię-
śnia sercowego). Dlatego w dietach
przeznaczonych dla zwierząt w sta-
nach krytycznych białka powinny do-
starczać co najmniej 25-45% kalorii
u psów i 30-50% u kotów. Niemniej
jednak w przypadku współistniejącej
encefalopatii wątrobowej czy przewle-
kłej niewydolności nerek zawartość
białka w diecie należy bezwzględnie
ograniczyć. Natomiast u psów i kotów
z rozległymi oparzeniami zlokalizowa-
nymi na powierzchni skóry, koniecz-
ne jest zwiększenie zawartości białka
w diecie. Dlatego warto podkreślić,
iż decyzja dotycząca zawartości biał-
ka w diecie powinna być podejmowa-
na indywidualnie w stosunku do kon-
kretnego przypadku (6).

W wielu przypadkach dietetycz-

ne wyprowadzanie zwierząt ze sta-
nu krytycznego wiąże się nie tylko
z dostarczeniem odpowiedniej ilości
białka w diecie, ale również z uzupeł-
nieniem niedoborów specyfi cznych
aminokwasów, co można uzyskać,
wprowadzając infuzję z roztworów
aminokwasowych. Większość z nich
dostępna jest w dwóch formach: w po-
łączeniu z elektrolitami lub bez nich.
Roztwory te występują w stężeniach
od 3,5% do 15%, ale najczęściej stoso-
wane są 8,5-procentowe roztwory ami-
nokwasowe (8). Roztwory te zawierają
najczęściej mieszaninę aminokwasów

rozgałęzionych (leucyna, izoleucyna
i walina), które są wykorzystywane
w metabolizmie mięśni. Preparat za-
wierający aminokwasy, składniki mi-
neralne oraz witaminy to Duphalyte
ScanVet. W badaniach przeprowa-
dzonych przez Skeie i wsp. wykaza-
no, że ich dodatek u pacjentów po ura-
zie lub w stresie (choroba) powoduje
zwiększoną retencję azotu oraz nasile-
nie syntezy białek w wątrobie (9).

W przypadku kotów będących w sta-

nach krytycznych dodatkowo należy
uzupełnić dwa aminokwasy: argininę
i taurynę. Arginina uczestniczy w klu-
czowych szlakach metabolicznych
i jest istotnym elementem cyklu mocz-
nikowego. Jej niedobór zaburza prawi-
dłowy przebieg tego cyklu i w krótkim
czasie prowadzi do hiperamonemii.
Dodatkowo uczestniczy w produkcji
poliamin, mających wpływ na wzrost
i różnicowanie się komórek. Wykaza-
no także, iż arginina zwiększa stęże-
nie tlenku azotu (NO) oraz wzmacnia
odporność komórkową (6). Tauryna
natomiast jest podstawowym niezbęd-
nym dla kotów aminokwasem. U ko-
tów rosnących uczestniczy przede
wszystkim w rozwoju siatkówki, u do-
rosłych – w prawidłowym funkcjono-
waniu mięśnia sercowego. Jej niedo-
bór może prowadzić między innymi
do centralnej degeneracji siatkówki
i kardiomiopatii rozstrzeniowej, za-
burzeń w rozrodzie oraz dysfunkcji
trawiennych czy anomalii w przeka-
zie impulsów nerwowych. Preparaty
zawierające te aminokwasy oraz wi-
taminy i składniki mineralne to głów-
nie BB & Recovery Balance proszek
2000 g, Vetfood, stosowany zarówno
u kotów, jak i u psów; Aptus Reconva-
lescent Dog pasta 100 g, Orion Phar-
ma, koncentrat w paście, wykorzysty-
wany w żywieniu psów w sytuacjach
krytycznych oraz przy zaburzeniach
apetytu; Aptus Reconvalescent Cat
pasta 60 g, Orion Pharma, stosowany
w sytuacjach krytycznych u kotów.

W przypadku diety zwierząt bę-

dących w stanie krytycznym bardzo
ważne jest zbilansowanie zawartości
związków mineralnych i witamin (6).
Kluczowymi składnikami mineralny-
mi są: fosfor, sód, potas, chlor i cynk.
Niemniej ważne jest uzupełnienie wi-
tamin z grupy B, które należą do roz-
puszczalnych w wodzie i dlatego

NAGŁE PRZYPADKI

WETERYNARIA W PRAKTYCE

42

www.weterynaria.elamed.pl

LISTOPADGRUDZIEŃ • 1112/2012

szczególnie łatwo dochodzi do ich
niedoborów, szczególnie u zwierząt
kachektycznych ze wzmożoną diu-
rezą, np. w cukrzycy czy przewlekłej
niewydolności nerek. U zwierząt le-
czonych stacjonarnie przez dłuższy
czas, mających przewlekłą biegunkę
i nieprzyjmujących doustnie pokarmu
zalecany jest dodatek witaminy B

12

.

Witamina K stosowana jest w stanach
ostrych w chorobach wątroby i prze-
wodów żółciowych oraz zaburzeniach
wchłaniania. Natomiast połączenie
witaminy E z selenem, cynkiem i/
lub witaminami A i C jest zalecane
w każdym stanie narażenia organi-
zmu na działanie wolnych rodników,
np. podczas urazów mechanicznych
czy hipowolemii, które dość często
są obserwowane u zwierząt w stanach
ciężkich (6).

Wybór sposobu żywienia

U pacjentów z prawidłowo funkcjo-
nującym przewodem pokarmowym
należy stosować żywienie dojelitowe
(tzw. enteralne), natomiast we wszyst-
kich pozostałych przypadkach, żywie-
nie pozajelitowe (tzw. parenteralne).
W pełni zbilansowaną dawkę pokar-
mową należy podzielić na kilka mniej-
szych porcji i podawać w równych
odstępach czasu. Początkowo, w zależ-
ności od aktualnego stanu zwierzęcia,
stosuje się od 1/6 do 1/3 dziennej
dawki z wyliczonego zapotrzebowa-
nia energetycznego zwierzęcia.

Najbardziej właściwą dietą jest spe-

cjalnie zbilansowana dieta wetery-
naryjna, dedykowana zwierzętom
w określonych stanach chorobowym.
Przy braku dostępności specjalistycz-
nych diet można podać chorym zwie-
rzętom diety enteralne przeznaczone
dla człowieka lub odżywki dla nie-
mowląt. Niemniej jednak należy pa-
miętać, że ze względu na zupełnie
różne zapotrzebowanie ludzi i psów
oraz kotów w stanach krytycznych
może prowadzić to do pogłębienia
się niedoborów pewnych składników
odżywczych, np. tauryny i argininy
u kotów.

W wyniku utraty apetytu u chorych

zwierząt często stosuje się metodę
tzw. „karmienia z ręki”, co w zależno-
ści od determinacji właściciela i wy-
trzymałości zwierzęcia przynosi różny
skutek. Dlatego zazwyczaj wprowa-
dza się leczenie farmakologiczne
w celu pobudzenia apetytu, stosu-
jąc np. diazepam w dawce 0,05-0,10
mg/kg i.v. co 18-24 godz. (koty, psy),
stanozolol w dawce 1-2 mg p.o. co
12-24 godz. (koty, psy), prednizolon
w dawce 0,5-1 mg/kg p.o. co 12-24 godz.
(7). Należy jednak pamiętać, że leki
te nie są docelowymi środkami roz-
wiązującymi problem braku apetytu
u zwierząt z różnymi postaciami za-
burzenia łaknienia.

Innym sposobem przymusowe-

go podawania pokarmu bezpośred-
nio do jamy ustnej jest „karmienie

na siłę” przy użyciu strzykawki, łyż-
ki itp. Czasami okazuje się ono bar-
dzo skuteczne, niemniej trzeba li-
czyć się z możliwością zachłyśnięcia
się, a co za tym idzie – wystąpienia
zachłystowego zapalenia płuc, oraz
możliwością rozwinięcia się u tak
karmionego osobnika psychicznego
jadłowstrętu.

Podsumowując więc, czasami inny

sposób karmienia na siłę, np. poprzez
założenie zgłębnika nosowo-prze-
łykowego lub nosowo-żołądkowego
wydaje się mniejszym stresem (i ry-
zykiem) zarówno dla zwierzęcia, jak
i właściciela.

Zgłębnik nosowo-przełykowy
lub nosowo-żołądkowy
Założenie zgłębnika nosowo-przeły-
kowego lub nosowo-żołądkowego nie
wymaga znieczulenia ogólnego i jest
zwykle dobrze tolerowane przez psy
i koty (ryc. 1, 2, s. 40). Przed wprowa-
dzeniem zgłębnika należy odmierzyć
i zaznaczyć na zgłębniku odpowied-
nią odległość: od skrzydełka nosowego
do połowy szyi (zgłębnik nosowo-prze-
łykowy) lub od skrzydełka nosowego
do ostatniego żebra (zgłębnik noso-
wo-żołądkowy). Przed wprowadzeniem
zgłębnika powleka się jego powierzch-
nię środkiem miejscowo znieczulają-
cym lub znieczula bezpośrednio błonę
śluzową nosa, stosując np. lidokainę
w żelu, aerozolu lub w kroplach. Zgłęb-
nik zakłada się, kierując go przyśrod-
kowo, wkładając w jeden z otworów
nosowych. W trakcie przechodzenia
sondy przez środkową część jamy no-
sowej możemy wyczuć delikatny opór.
Bardzo rzadko zdarza się wprowadze-
nie zgłębnika do dróg oddechowych,
co wywołuje kaszel. Niemniej jednak
może on nie wystąpić u zwierząt w sta-
nach krytycznych (7, 10). Po założeniu
zgłębnika należy ustabilizować jego
położenie za pomocą szwów zakłada-
nych na skórze okolicy policzkowej
twarzy lub czole (7) oraz przez wypo-
sażenie zwierzęcia w kołnierz, unie-
możliwiając mu tym samym usunię-
cie zgłębnika.

Zgłębnik doprzełykowy
– ezofagostomia
Ezofagostomię stosuje się u zwierząt
wymagających karmienia przymuso-
wego przez dłuższy czas (tygodnie

Ryc. 5. Zgłębniki stosowane u psów i kotów

NAGŁE PRZYPADKI

WETERYNARIA W PRAKTYCE

44

www.weterynaria.elamed.pl

LISTOPADGRUDZIEŃ • 1112/2012

do miesięcy), a wprowadzenie zgłęb-
nika wymaga znieczulenia ogólnego.
W metodzie tej stosowane są elastycz-
ne zgłębniki o średnicy od 16 do 28 Fr.
i można je stosować zarówno u zwie-
rząt hospitalizowanych, jak i leczo-
nych ambulatoryjnie. Przez zgłębnik
doprzełykowy można podawać po-
karm w postaci półpłynnej lub płyn-
nej. Najczęstszym powikłaniem tej
metody jest zapalenie przełyku lub
gardła.

Zgłębnik dożołądkowy
– gastrostomia
Gastrostomię wykonuje się w znie-
czuleniu ogólnym. Zabieg ten pole-
ga na przezskórnym wprowadzeniu
zgłębnika na ślepo za ostatnim że-
brem lub w miejscu wyznaczonym
wcześniej poprzez wykonaną ezofa-
gogastroskopię. Zwierzę jest układane
zazwyczaj na prawym boku, co umoż-
liwia założenie zgłębnika po lewej
stronie ciała, wzdłuż krzywizny dużej
żołądka. Po wprowadzeniu zgłębnika
zewnętrzny koniec przymocowuje się
szwami lub bandażem do ściany jamy
brzusznej i zamyka korkiem na czas
między posiłkami (7). Psy i koty zde-
cydowanie lepiej znoszą obecność
zgłębnika gastrostomijnego niż ezo-
fagostomijnego.

Karmienie zwierzęcia można roz-

począć dopiero w 24 godziny po za-
łożeniu zgłębnika, a metoda ta wymu-
sza podawanie płynnej lub półpłynnej
diety. Zasadniczym minusem tej me-
tody jest możliwość wystąpienia za-
każenia rany.

Zgłębnik dojelitowy
– jejunostomia
Jejunostomia jest zalecana u psów
i kotów szczególnie w przypadkach
złośliwych zmian rozrostowych w bło-
nie śluzowej żołądka. Zgłębnik ten za-
kłada się w trakcie laparotomii. Nie-
mniej jednak ze względu na małe
światło zgłębnika oraz podanie po-
karmu bezpośrednio do jelita zale-
ca się diety płynne, monomenrycz-
ne (7).

U zwierząt odżywianych dojelito-

wo mogą wystąpić różnego rodzaju
powikłania metaboliczne, mechanicz-
ne oraz zakażenia. Powikłania meta-
boliczne wynikają najczęściej z błęd-
nie wyliczonego zapotrzebowania

energetycznego lub nieprawidłowe-
go zbilansowania stosowanej diety.
Częściej u zwierząt zdarzają się powi-
kłania mechaniczne wiążące się z nie-
szczelnością zgłębnika, jego zatka-
niem lub przerwaniem ciągłości albo
zakażeniem, wynikające z braku od-
powiedniej higieny miejsca wprowa-
dzenia sondy.

Żywienie pozajelitowe
W przypadku braku możliwości po-
dania pokarmu drogą dojelitową sto-
suje się u zwierząt dożywianie paren-
teralne, określane jako całkowite lub
częściowe. Całkowite dożywianie pa-
renteralne polega na podawaniu mie-
szaniny odpowiednich roztworów
poprzez cewnik umieszczony w żyle
czczej dogłowowej, doogonowej lub
w prawym przedsionku serca (11).
Dlatego też ten sposób dożywiania
jest również określany jako ośrodko-
we dożywianie dożylne – CPN (central
parenteral nutrition). Natomiast PNN
(peripheral parenteral nutrition) polega
na podawaniu określonych roztworów
o niskiej osmolarności do żył obwo-
dowych, np. żyły odpromieniowej lub
odpiszczelowej, dlatego też metoda
ta określana jest jako dożylne doży-
wianie obwodowe. CPN jest bardziej
skomplikowane niż PNN ze wzglę-
du na miejsce założenia i utrzymania
cewnika. Jednak dzięki tej metodzie
można podawać płyny hiperosmo-
larne przez dłuższy okres (roztwór
szybko rozrzedza się), minimalizując
ryzyko zapalenia żył lub zakrzepi-
cy (11). Roztwory stosowane w PNN
mają znacznie mniejszą osmolarność,
nie uszkadzają żył, ale mają znacznie
mniejszą kaloryczność, dlatego sto-
suje się je jako dożywianie uzupeł-
niające.

Najczęściej w żywieniu pozajelito-

wym (w zależności od rodzaju CPN
lub PNN) do przygotowywania mie-
szanki dożylnej wykorzystuje się roz-
twory dekstrozy: 5%, 50% lub 70%;
8,5-procentowy roztwór aminokwa-
sowy, emulsje tłuszczowe 10% lub
20% oraz minerały: siarczan magne-
zu, chlorek sodu czy chlorek potasu
i witaminy. Niemniej jednak, stosując
żywienie pozajelitowe, trzeba liczyć
się z większym ryzykiem zaburzeń
metabolicznych (przy niewłaściwym
zbilansowaniu dawki diety), zakaże-

niem oraz kosztami związanymi z za-
kupem, przygotowaniem i podaniem
mieszaki roztworów.

Podsumowanie

Większość zwierząt w stanie krytycz-
nym wymaga odpowiednio dobrane-
go wsparcia żywieniowego. Obecnie
podobnie jak w medycynie ludzkiej,
tak i w weterynaryjnej można – w za-
leżności od konkretnego przypadku –
zastosować odpowiednie metody do-
żywiania (enteralną lub parenteralną)
oraz dobrać właściwy typ diety, co po-
zwala na szybszą i bardziej komforto-
wą rekonwalescencję zwierząt.

‰

Piśmiennictwo
1. Remillard R.L., Darden D.E., Michel K.E.:

An investigation of the relationship between
caloric intake and outcome in hospitalized
dogs. „Vet. Ther.”, 2001, 2: 301-310.

2. Michel K.E.: Kwalifikacja pacjenta

do wspomagania dietetycznego. „Focus
Waltham”, 2006, vol. 16, 3, 17-21.

3. Podręcznik lekarza weterynarii: Intensywna

terapia psów i kotów: wybrane zagadnienia,
tom I., Royal Canin, 2008.

4. Chan D.L: Wspomaganie dietetyczne

u pacjentów w stanie ciężkim. „Focus
Waltham”, 2006, vol. 16, 3, 9-16.

5. Wray C.J., Mammen J.M., Hasselgren P.:

Catabolic response to stress and potential
benefi ts of nutrition support. „Nutrition”,
2002, 18: 960-965.

6. Elliott D.A., Biourge V.: Żywienie w sta-

nach zagrożenia życia. „Focus Waltham”,
2006, vol. 16, 3, 31-36.

7. Macintire D.K., Drobatz K.J., Haskins

S.C.: Podręcznik stanów nagłych oraz
intensywnej opieki medycznej u małych
zwierząt. Galaktyka, Łódź 2012.

8. Chan D.L., Freeman L.M.: Nutrition

in critical illness. „Vet. Clin. Small Anim.”,
2006, 36: 1225-1241.

9. Skeie B., Kvetan V., Gil K.M.: Branch-

chain amino acids: their metabolism and
clinical utility. „Crit. Care. Med.”, 1990,
18 (5): 549-571.

10. Gómez J.V.: Zakładanie zgłębnika żołąd-

kowego u psów i kotów. „Focus Waltham”,
2006, vol. 16, 3, 37-40.

11. Campbell S.J., Karriker M.J., Fascetti

A.J.: Ośrodkowe i obwodowe odżywianie
pozajelitowe. „Focus Waltham”, 2006, vol.
16, no 3, 22-30.

lek. wet. Maciej Grzegory

Katedra Chorób Wewnętrznych

z Kliniką Koni, Psów i Kotów

Wydział Medycyny Weterynaryjnej

Uniwersytet Przyrodniczy

we Wrocławiu

50-366 Wrocław

pl. Grunwaldzki 47