Zioła- Species

Definicja:

Są postacią leku, w skład, którego wchodzi jeden lub więcej odpowiednio

rozdrobnionych surowców zielarskich,

standaryzowanych na zawartość substancji

czynnych,

przeznaczonych do wytrawiania lub innego sposobu użytkowania.

Zastosowanie:

Zioła wykorzystuje się do sporządzania wyciągów wodnych przez

naparzanie wrzącą wodą. Czasem stosuje się zioła do użytku zewnętrznego, do
okładów rozgrzewających, do płukania gardła

Podział ziół:

dozowane lub niedozowane.

Dozowane ziółka - surowiec jest zazwyczaj drobno rozdrobniony lub miałko rozdrobniony;
mają postać saszetek, kapsułek żelatynowych, tabletek.
Niedozowane – surowiec grubo rozdrobniony, zioła sypkie

Przygotowanie:

Surowiec do wykonywania tej postaci farmaceutycznej musi być odpowiednio
rozdrobniony przez sito 5,6 [mm], a zatrzymywany pył przesiewamy przez sito 0,315
[mm]

Kwiatów, kwiatostanów, nasion i owoców nie należy rozdrabniać, jeżeli monografie
szczegółowe nie podają inaczej ( z wyjątkiem owoców pieprzowca i dzikiej róży)

W przypadku przygotowywania mieszanki ziołowej ( 2 lub więcej składników
ziołowych) zasada mieszania ziół odbywa się w kolejności odwrotnej od zasad
recepturowych (odważamy od największego do najmniejszego składnika). Na
koniec dodaje się nasiona i owoce.

W skład mieszanek ziołowych mogą wchodzić substancje chemiczne o
właściwościach leczniczych lub też substancje mające poprawić wytrawianie ciał
czynnych ( często stosowany kwas winowy)
Mieszanie ziół powinno odbywać się na papierze pergaminowym, za pomocą
pergaminowej łyżki.

Zioła nie mogą zawierać substancji silnie działających, ponieważ są to postacie nie
gwarantujące właściwego dawkowania przez pacjenta.

Pacjent otrzymuje od aptekarza mieszankę ziołową, z której następnie samodzielnie

przygotowuje ekstrakt wodny -

napar

lub

odwar

.

Species ad gargarisma - zioła do płukania gardła;
Species advulnantes - zioła ułatwiające gojenie ran;
Species antibechicae - zioła przeciwkaszlowe;
Species antidiarrhoicae - zioła przeciwbiegunkowe;
Species antipyreticae - zioła przeciwgorączkowe;
Species antirheumaticae - zioła przeciwreumatyczne;
Species cholagogae - zioła żółciopędne;
Species digestivae - zioła poprawiające trawienie;
Species diureticae - zioła moczopędne;
Species expectorantes - zioła wykrztuśne;
Species laxantes - zioła przeczyszczające;
Species metabolicae - zioła metaboliczne;
Species reducentes - zioła pomagające w zmniejszeniu nadwagi;
Species sedativae - zioła uspokajające;
Species stomachicae - zioła wzmagające trawienie.

Przykłady:

Species ad Gargarisma – zioła do płukań
Skład:
Quercus cortex 25,0 (kora dębu)
Chamomillae anthodium 25,0 (koszyczek rumianku)
Millefolii herba 20,0 (ziele tysiącznika)
Salviae folium 15,0 (liść szałwi)
Thymi herba 15,0 (ziele tymianku)

Herba Millefolii- spazmolityczne, przeciwzapalnie, przeciwkrwotocznie, pobudza łaknienie
Folium Salviae – GARBNIKI, OLEJKI ETERYCZNE

Przeciwzapalnie,

antyseptycznie,

bakteriostatycznie,

antydiabetycznie

(obniża poziom cukru u cukrzyków)

Herba Thymi - GARBNIKI, OLEJKI ETERYCZNE
Expectorans (wykrztuśne), antysepticum, stomaticum
Cortex Quercus- GARBNIKI- ściągające

Główne składniki mieszanki: garbniki, olejki eteryczne.
Działanie mieszanki: ściągające, przeciwbakteryjne.
W postaci naparu.

Species advulnantes – przyspieszające gojenie
Skład:
Meliloti herba 25,0 (ziele nostrzyka)
Quercus cortex 25,0 (kora dębu)
Hyperici herba 20,0 (ziele dziurawca)
Arnicae anthodium 15,0 (koszyczek arniki)

Millefolii herba 15,0 (ziele tysiącznika)

Meliloti herba- ziele nostrzyka, zawiera FLAWONOIDY, GARBNIKI, KUMARYNY

Advulnans (przeciwzapalnie), angiotonicum (poprawiające stan naczyń),
kumaryny- przeciwkrzepliwie

Hyperici herba- ziele dziurawca- Hypericum perforatum- zawiera FLAWONOIDY,

GARBNIKI, ZW. DIANTRONOWE, uczula na światło słoneczne.

Żółciopędne, przeciwdepresyjne.

Arnicae anthodium- koszyczek arniki- zawiera FLAWONOIDY, OLEJKI ET.,
TRITERPENY. Działanie/zastosowanie: Przeciwobrzękowo, przeciwzapalnie, przyspiesza
wchłanianie wybroczyn
Wszystkie surowce, z wyjątkiem koszyczków (rumianek, arnika) mogą być rozdrobnione na
sicie 5,6mm
Substancje czynne w mieszaninie: garbniki
Jako odwar nie wolno stosować na otwarte rany, bo nie jest jałowy.

Species antibechicae – ziółka przeciwkaszlowe
Skład: sito 5,6mm
Althae radix 30,0 (korzeń prawoślazu)
Plantaginis lanceolatae folium 25,0 (liść babki lancetowatej)
Malvae folium 20,0 (liść malwy)
Foeniculi fructus 15,0 (owoc kopru)
Thymi herba 10,0 (ziele tymianku)

Thymi herba – skład: olejki eteryczne
Althea radix –skład: śluzy
Foeniculi fructus – owoc kopru włoskiego – zawiera OLEJKI ETER., FLAWONOIDY
Działanie: Spazmolityczne, stomachicum, expectorans- wykrztuśne, dzięki
pobudzeniu ruchu nabłonka rzęskowego, również wiatropędne.
Folium malvae – liść ślazu – ŚLUZY, GARBNIKI
Plantaginis lanceolatae- Babka lancetowata– GARBNIKI, GLIKOZYDY IRYDOIDOWE,
Przeciwzapalnie, antyseptycznie, wykrztuśnie

Ziółka działają przeciwkaszlowo, osłaniająco na drogi śluzowe, przeciwzapalnie,
antyseptycznie. Stosowane jako napar.

Species antidiarrhoicae – ziółka przeciwbiegunkowe
Skład:
Tormentillae rhizoma 30,0 (kłącze pięciornika)
Menthae piperitae folium 25,0 (liść mięty pieprzowej)
Psylli semen 15,0 (nasiona babki)
Salviae folium 15,0 (liść szałwi)

Rubi fruticosi 15,0 (owoc jeżyny)

Tormentillae rhizoma, kłącze pięciornika – GARBNIKI, ściągające, przeciwzapalne,
pobudzające trawienie- ogólnie
Menthae piperitae folium- liść mięty pieprzowej – OLEJKI ETER., MENTOL,
spazmolityczne, cholereticum (żółciopędne/żółciotwórcze), analgeticum (przeciwbólowe)
Psylli semen- owoc babki płesznik – śluz, działanie protectivum (osłonowo), w dużych
dawkach przeczyszczająco
Rubi fruticosi- Jeżyna – garbniki, ściągające





Species antypyreticae – ziółka przeciwgorączkowe
Skład:
Sambuci flos 25,0 (kwiat bzu czarnego)
Salicis cortex 25,0 (kora wierzby)
Tiliae inflorescentia 20,0 (kwiatostan lipy)
Chamomillae anthodium 15,0 (koszyczek rumianku)
Millefolii herba 15,0 (ziele tysiącznika)

Sambuci flos- kwiat bzu czarnego – sambunigryna w kwiecie i w owocach, jest szkodliwa,
rozkładana w podwyższonej temperaturze. Gdy kwiat zalewa się wrzątkiem już nie
jest szkodliwa. FLAWONOIDY, TRITERPENY, GARBNIKI. Działanie: diureticum,
vasotonicum (uelastycznienie naczyń krwionośnych), diaphoreticum (napotnie)
Cortex salicis- Kora wierzby – glikozydy fenolowe (salicyna), działa przeciwgorączkowo,
przeciwzapalnie, przeciwbólowo.
Tiliae inflorescentia- kwiatostan lipy – FLAWONOIDY, OLEJKI ETER., GARBNIKI,
przeciwgorączkowo, napotnie.
Składniki czynne mieszaniny: olejki eteryczne, glikozydy fenolowe.
Działanie przeciwgorączkowe
Jako napar.

Species antirheumaticae – ziółka przeciwreumatyczne
Skład:
Salicis cortex 25,0 (kora wierzby)
Urticae folium 20,0 (liść pokrzywy)
Equiseti herba 15,0 (ziele skrzypu)
Betulae folium 15,0 (liść brzozy)
Populi folium 15,0 (liść topoli)
Taraxaci radix 5,0 (korzeń mniszka)
Taraxaci herba 5,0 (ziele mniszka)

Urticae folium- liść pokrzywy – krzem, chlorofil, FLAWONOIDY, FITOSTEROLE,
Diureticum (moczopędnie), w łagodnym przeroście prostaty.
Equiseti Herba- ziele skrzypu – krzem, SAPONINY (zmniejszają napięcie powierzchniowe),

diureticum, metabolicum.
Betulae folium- liść brzozy – FLAWONOIDY, OLEJKI ETER., GARBNIKI. Moczopędnie,
napotnie
Populi folium – liść topoli – FLAWONOIDY, moczopędnie, przeciwgorączkowo
Taraxaci Herba, Radix- korzeń i ziele mniszka – substancje gorzkie, goryczkowe,
cholereticum, diureticum, amarum (zwiększają głód)

Species cholagogae – ziółka żółciopędne, żółciotwórcze
Skład:
Taraxaci radix 25,0 (korzeń mniszka)
Menthae piperitae folium 25,0 (liść mięty pieprzowej)
Helichrysti inflorescentia 20,0 (kwiatostan kocanek)
Millefolii herba 20,0 (ziele tysiącznika)
Chelidoni herba 8,0 (ziele glistnika)
Frangualae cortex 2,0 (kora kruszyny)

Helichrysti inflorescentia– FLAWONOIDY, OLEJKI ETER., działanie spazmolityczne,
stomachicum.
Chelidoni herba – FLAWONOIDY, OLEJKI, ALKALOIDY; Spazmolityczne, cholagogum,
sedativum (uspokajające), antihistaminicum.
Frangualae – antrazwiązki, GARBNIKI, przeczyszczające

Mieszanka: głównie olejki eteryczne
Działąnie żółciopędne, żółciotwórcze
Jako napar.

Species digestive – ziółka na trawienie
Skład:
Cichorii radix 30,0 (korzeń cykorii)
Archangelicae radix 25,0 (arcydzięgiel- korzeń)
Carvi fructus 25,0 (owoc kminku)
Absinthii herba 10,0 (ziele piołunu)
Gentianae radix 5,0 (korzeń goryczki)
Chelidonii herba 5,0 (ziele glistnika)

Cichorii radix- surowiec goryczkowy, działąnie: digestivum, cholereticum, antidiabeticum.
Archangelicae radix – surowiec olejkowy, stomachicum, pobudza łaknienie
Carvi fructus – surowiec olejkowy, wiatropędnie
Absinthii herba – surowiec olejkowy, goryczkowy, pobudza łaknienie
Gentiana lutea radix – korzeń goryczki żółtej, FLAWONOIDY, substancje goryczkowe,
digestivum,- pobudza trawienie i łaknienie.

Działanie: zwiększają wydzielanie soków trawiennych (żółci, soku żołądkowego)
Jako napar.

Species diureticae – ziółka moczopędne
Skłąd:
Virgaureae herba 30,0 (ziele nawłoci)
Betulae folium 15,0 (liść brzozy)
Levistici radix 15,0 (korzeń lubczyku)
Equiseti herba 10,0 (ziele skrzypu)
Phaseoli pericarpium 10,0 (owocnia fasoli)
Taraxaci herba 10,0 (ziele mniszka)
Taraxaci radix 10,0

Virgaureae herba – ziele nawłoci, FLAWONOIDY, moczopędnie, antyseptycznie
Levistici radix – korzeń lubczyku- surowiec olejkowy, moczopędnie
Phaseoli pericarpium- Owocnia fasoli – fenolokwasy, moczopędnie, antidiabeticum.

Jako odwar.

Species expectorantes – ziółka wykrztuśne
Skład:
Thymi herba 25,0
Althae folium 20,0
Anisi fructus 20,0 (owoc biedrzeńca, anyżu)
Glycyrrhizae radix 20,0
Menthae piperitae folium 15,0

- zawartość olejków eterycznych nie mniej niż 0,7%
- surowce rozdrobnione na sicie 5,6mm
Owoc anyżu – Biedrzeniec anyż to surowiec olejkowy. Działanie wykrztuśne, rozkurczowe,
stomachicum ( wydzielanie soku żołądkowego), lactagogum (zwiększa laktacje),
wiatropędnie.
Glycyrrhizae radix – korzeń lukrecji – zawiera flawonoidy, triterpeny; Działanie:
spazmolitycznie, antiulcerozum (przeciwwrzodowe), Antiphloglisticum (przeciwzapalnie)
Ziółka działają wykrztuśnie, zwiększają wydzielanie śluzu.

Species laxantes – ziółka przeczyszczające
Skład:
Franguale cortex 50,0
Graminis Rhizoma 25,0 (kłacze perzu)
Carvi fructus 15,0
Lini semen 10,0

- minimalna zawartość antrazwiązków w mieszance to 3%
Frangualae cortex – substancjami czynnymi są antrazwiązki
Graminis rhizoma- Kłącze perzu – agropyron repens= agropyron graminis – polisacharydy,

olejki eteryczne; Działanie: moczopędne, przeczyszczające
Carvi fructus – owoc kminku – surowiec olejkowy o działaniu wiatropędnym
Semen lini – nasienie lnu- surowiec śluzowy o działaniu osłaniającym, w dużej ilości daje
efekt przeczyszczający.
Ziółka działają przeczyszczająco, przyspieszają perystaltykę jelit.



Species metabolicae – ziółka przeciwtrądzikowe
Skład:
Graminis Rhizoma 30,0
Violae tricoloris herba 20,0 (ziele bratka- fiołka trójbarwnego)
Cichorii radix 20,0
Urticae folium 17,0
Phaesoli pericarpium 10,0
Rhei radix 3,0 (korzeń rzewienia)

Violae herba – flawony, saponiny, działanie moczopędne, napotne
Urticae folium- liść Pokrzywy – chlorofil
Rhei radix – korzeń rzewienia palczastego zawiera antrazwiązki
Minimalna zawartość flawonoidów w mieszance 0,2%

Species reducentes – ziółka zmniejszające nadwagę
Skład:
Graminis Rhizoma 35,0
Equiseti herba 33,0
Taraxaci herba 20,0
Taraxaci radix 20,0
Frangulae cortex 20,0

Surowce rozdrobnione są na sicie 5,6mm.

Species sedative – ziółka uspokajające
Skład:
Valerianae radix 30,0
Crateagi inflorescentia 20,0
Melissae folium 15,0
Lupuli strobilus 15,0 (szyszka chmielu)
Menthae piperitae folium 10,0
Chamomille anthodium 10,0

Valerianae radix- korzeń kozłka – olejki eteryczne, związki irydoidowe, działanie
uspokajające, spazmolityczne
Crataegi inflorescentia- kwiatostan głogu – Flawonoidy, kumaryny, działanie nasercowe
Melissae folium- liść melisy – olejki eteryczne, garbniki, działanie uspokajające,
antispazmaticum (zapobiegające skurczom)
Lupuli strobilus– szyszka chmielu- surowiec olejkowy, zawiera flawonoidy, triterpeny,

działanie uspokajające, moczopędne.

Species stomachicae – ziółka wzmagające trawienie
Skład:
Millefolii herba 35,0
Menyanthidis folium 25,0
Menthae pip. Folium 20,0
Coriandri fructus 15,0 (owoc kolendry)
Rhei radix 5,0

Liść bobrka trójlistnego - Meliantes trifoliate – surowiec gorzki, to czysta gorycz

Decocta - Odwary

Większość surowców wytrawia się lepiej przy dłuższym ogrzewaniu w

łaźni wodnej. Dlatego jeżeli surowiec nie zawiera substancji wrażliwych na
działanie enzymów bądź wysokich temperatur i nie jest surowcem śluzowym
należy przyrządzić z niego odwar.

Sporządzanie:

Surowiec przepisowo rozdrobniony zalać w infuzorce przepisaną ilością

wody o temperaturze pokojowej, wymieszać starannie, przykryć i umieścić we
wrzącej łaźni wodnej. Podczas ogrzewania temperatura naczynia powinna być
przez 30 minut nie niższa niż 90ºC. (W praktyce przy infuzorce o normalnej
wielkości i przy objętości odwaru 100,0-200,0 g. wody wystarczy ją ogrzewać
przez 45 minut bez kontroli temperatury) Zawartość naczynia przecedzić
przez tkaninę. Pozostały surowiec przepłukać wrzątkiem i uzupełnić nim (po
przecedzeniu) odwar do przepisanej ilości.

Odwary z surowców zawierających alkaloidy. Ponieważ sole alkaloidów
rozpuszczają się znacznie lepiej niż same alkaloidy do przyrządzenia odwarów
z surowców alkaloidowych używa się wody zakwaszonej uprzednio za pomocą
kwasu cytrynowego w ilości .0,5 g. na 100,0 g. odwaru. Gotowy odwar
zobojętnia się 10% roztworem amoniaku w ilości 25 kropel na 100,0 g. odwaru.

Infusa - napary

Napary sporządza się z surowców zawierających substancje czynne,

które mogą zostać rozłożone przez enzymy roślinne zawarte w tym samym
surowcu w wyższych temperaturach. Zalanie surowca wrzątkiem unieczynnia
owe enzymy. Krótszy czas ogrzewania niż w przypadku odwarów pozwala na
zachowanie aktywności substancji czynnych o większej wrażliwości na wysoką
temperaturę.

Sporządzanie naparów

Surowiec odpowiednio rozdrobniony należy zalać przepisaną ilością

wrzątku i ogrzewać w infuzorce (lub w naczyniu o odpowiedniej objętości)
umieszczonej na łaźni wodnej przez 15 minut. Zamiast łaźni wodnej można
użyć innego, większego naczynia. Następnie zestawić infuzorkę z łaźni i
odczekać jeszcze 15 minut. Napar przecedzić przez flanele lub watę do innego
naczynia i uzupełnić do przepisanej ilości wrzątkiem przecedzonym przez
flanele z resztkami surowca