1

ROZWÓJ

1. Rozwój psychoseksualny dziecka

Seksualność zmienia się w cyklu życia człowieka. Fazy rozwoju
psychoseksualnego wg. Zygmunta Freuda:
- Faza oralna- trwa od narodzenia dziecka do ok. 1,5 r.ż. Obejmuje okres
karmienia piersią. W tej fazie źródłem przyjemności dla dziecka jest ssanie sutka,
a w późniejszym okresie- agresywne szukanie go i gryzienie. Pojawia się
pierwotny narcyzm, pełna ufność oraz bierność. Gdy potrzeby dziecka nie są
zaspakajane, pojawia się cierpienie.
- Faza analna- związana z treningiem czystości, trwa do 3.r.ż. Wydalanie kału i
moczu daje dziecku przyjemność i jest traktowane jako „prezent” dla opiekuna. W
tej fazie ważne jest uczenie dziecka kontroli czynności wydalania i przyswajania
zachowań związanych z utrzymaniem własnej i cudzej intymności w tym
zakresie. Pojawia się potrzeba niezależności, dziecko uczy się reagować na
nakazy i zakazy, poznaje powoli rzeczywistość. Cechą kształtującą w tym czasie
jest wola. Ta faza jest początkiem procesu socjalizacji.
- Faza falliczna- zwana również „edypalną”. Trwa od 3 do 6 r.ż. Dziecko wykazuje
zainteresowanie własnymi narządami płciowymi, dotyka je, ogląda, pokazuje.
Freud twierdził, że w tej fazie dzieci obojga płci mają świadomość istnienia tylko
jednego narządu płciowego- penisa. Tu też występuje sytuacja edypalna (pociąg
do rodzica płci przeciwnej) i podjęcie roli płciowej (lęk przed kastracją, zazdrość
o penisa, ciekawość seksualna). Przejawiają się zachowania masturbacyjne,
orientacyjne, interakcyjne i twórcze.
- Faza latencji- utajenia, wyciszenia. Obejmuje wiek od 6 do 13 lat. Następuje
wyciszenie zainteresowania płciowością. Energia psychiczna skupia się na
rozwoju umiejętności poznawczych i motorycznych. W tym czasie poszerzają się
relacje społeczne (zawieranie znajomości). Jest przewaga czułości nad
pragnieniami seksualnymi, pojawia się wstyd, wstręt, aspiracje moralne,
estetyczne. Dzieci zwykle dobrze się zachowują i uczą się. Wyparcie przeżyć
popędowych.
- Faza genitalna- obejmuje okres dojrzewania, czyli okres od 13 do 20r.ż. Jest to
ostateczna faza rozwoju psychoseksualnego. Dominującym popędem jest popęd
seksualny, który może być zaspokojony przez przeżycie orgazmu. Następuje
zmniejszenie czułości wobec członków rodziny. Ważne znaczenie mają: poczucie
tożsamości, niezależności, samoakceptacja, kreowanie ról seksualnych, likwidacja
pierwotnego narcyzmu

2. Fazy dojrzewania

U dziewcząt:
Wstępna- (10-11) pojawienie się białawej śluzowej wydzieliny z pochwy
(pierwsza oznaka pokwitania, estrogeny), początek rozwoju piersi- stadium
„pączka” i owłosienia łonowego, początek skoku pokwitaniowego (wzrost
długości stóp i kończyn dolnych)

2

Właściwa- (11-13) dalszy rozwój piersi i owłosienia łonowego, początek rozwoju
owłosienia pachowego, szczyt skoku pokwitaniowego wysokości ciała i
szerokości bioder, mniejsze przyrosty tkanki tłuszczowej, sylwetka „podlotka”,
pierwsza miesiączka, pogrubienie rysów twarzy, początek trądziku
młodzieńczego.
Końcowa- (13-15) zakończenie rozwoju piersi, owłosienia łonowego i
pachowego, osiągnięcie ostatecznej wysokości ciała i typowej sylwetki kobiecej,
zwiększone przyrosty masy ciała, ustalenie się regularnych miesiączek,
wysubtelnienie rysów twarzy
U chłopców:
Wstępna-(11-13) powiększenie się jąder (pierwszy zwiastun), wydłużenie
moszny, początek rozwoju owłosienia łonowego, początek skoku
pokwitaniowego wysokości ciała
Właściwa-

(13-15) dalszy rozwój narządów płciowych, owłosienia łonowego, początek

rozwoju owłosienia pachowego, szczyt skoku pokwitaniowego wysokości ciała (długie
kończyny) i szerokości barków, zmniejszenie przyrostów tkanki tłuszczowej, sylwetka
„wyrostka”, pierwsze polucje, początek mutacji głosu, uwidacznia się „jabłko Adama”

Końcowa-

(15-17) zakończenie rozwoju narządów płciowych, rozwój owłosienia

łonowego, wzrost owłosienia skóry brzucha, klatki piersiowej, zarost na twarzy,
końcowa faza wzrastania wysokości ciała, przyrost masy mięśni, sylwetka typowo
męska, zakończenie mutacji, utrzymywanie się trądziku

3. Co to jest rozwój osobniczy, w jakim celu go określamy i jakimi sposobami

Rozwój osobniczy jest genetycznie zaprogramowanym, złożonym,
wieloetapowym procesem zmian ilościowych i jakościowych dokonujących się w
całym okresie życia człowieka, od zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik
do śmierci. Określamy go w celu zrozumienia i zapoznania się z etapami życia,
aby określić potrzeby specyficzne dla danego okresu rozwoju i rozumieć
zachowania. Jest to niezwykle potrzebne nauczycielom w procesie wychowania.

4. Wzrost i waga ciała w rozwoju osobniczym
5. Rozwój fizyczny, motoryczny i potrzeby w okresie młodszym szkolnym
6. Rozwój dziewcząt w okresie dojrzewania płciowego, motoryczny, fizyczny i

potrzeby.

7. Rozwój chłopców w okresie dojrzewania płciowego, motoryczny, fizyczny i

potrzeby.

8. Przedszkolak- wszystko
9. Starość- omów okres
10.Noworodek - wszystko
11. Niemowlak - wszystko

4-11 TABELA W DRUGIM PLIKU

12.Pojęcia związane z seksualnością, np. gender, płeć psychologiczna

Gender- rodzaj, stosowane w kontekście społeczno- kulturowym i odnosi się do
cech i zachowań męskich lub kobiecych nabytych w procesie socjalizacji danej
osoby w danej kulturze. Nabywanie „rodzaju” jest procesem trwającym przez
całe życie człowieka.
Płeć psychologiczna- samopoczucie człowieka, psychiczne odczuwanie
przynależności do określonej płci. Wymiarami płci psychicznej są identyfikacja z

3

daną płcią, orientacja seksualna, różnice płciowe typu poznawczego. Cztery typy
płci psychologicznej człowieka:

•

osoby określone seksualnie- gotowość do podejmowanych zachowań
zgodnych z obowiązującymi normami

•

osoby androginiczne- określają siebie używając w jednakowym nasileniu
cech społecznie przypisanych mężczyznom jak i kobietom, bez względu na
płeć biologiczną

•

osoby nieokreślone seksualnie- brak jasno określonych cech męskich lub
kobiecych, niezależnie od własnej płci biologicznej

•

osoby seksualnie określone w sposób krzyżowy- identyfikujące się z
cechami społecznie przypisanymi płci odmiennej od ich płci biologicznej.

13.Co to jest "wiek rozwojowy", po co się nim posługujemy, kryteria jego

oceny.

Wiek rozwojowy- jest wskaźnikiem dojrzałości biologicznej dziecka, wskazuje na stopień
zaawansowania w rozwoju niektórych cech lub funkcji organizmu. Informuje, w jakiej
fazie drogi rozwojowej znajduje się dziecko, jaki odcinek przebyło, a jaki pozostał do
przebycia. Kryteria oceny:

•

ocena zaawansowania w dojrzewaniu płciowym- skala Tannera (wzięcie pod
uwagę pierwszej miesiączki, pierwszej polucji)

•

ocena wieku kostnego- prześwietlenie dłoni i nadgarstka (punkty kostnienia, ich
wielkość, kształt, szerokość chrząstek wzrostowych, stopień zespolenia trzonów
z nasadami i porównuje się je z wzorcami typowymi dla dziecka w danym wieku i
płci)

•

ocena wieku zębowego- określenie liczby wyrzniętych zębów mlecznych (od 6 do
30 m.ż.) i zębów stałych (od 6 r.ż.). To kryterium mało przydatne.

14.Na podstawie czego wyróżnia się etapy życia

Istnieją różne kryteria podziału rozwoju osobniczego na etapy. Jednym jest moment
narodzin, wtedy wyróżniamy prenatalny i postnatalny. Biorąc pod uwagę kryterium
jakim są procesy metaboliczne:

•

rozwój progresywny

•

równowaga

•

zmiany inwolucyjne (regresywne)

15.Wyjaśnij pojęcia: dojrzałość biologiczna, społeczna, psychiczna i seksualna.

Dojrzałość biologiczna: ostateczne rozmiary i proporcje ciała (morfologiczna), funkcji
narządów i układów typowych dla człowieka dorosłego (fizjologiczna), motoryczności
typowej dla dorosłego (motoryczna), zdolności do tworzenia komórek rozdrodczych,
zapłodnienia i u dziewcząt donoszenie ciąży (płciowa)
Dojrzałość psychiczna: obejmuje sferę emocjonalną, intelektualną i moralną,
odpowiedzialność za swoje czynnym zdolność do kontrolowania zachowań i emocji,
umiejętność podejmowania decyzji w ważnych sprawach, dokonywania alternatywnych
wyborów, autonomia
Dojrzałość społeczna: zdolność do pełnienia ról społecznych, dobrego komunikowania
się, zarobkowania, utrzymywania siebie i rodziny
Dojrzałość seksualna: pojawienie się napięcia seksualnego i zdolność do orgazmu.

16.Jakie działania podjąć dla zdrowej ciąży

4

Należy pamiętać, że po zapłodnieniu dziecko i matka stanowią jedność i
umożliwić mu prawidłowy rozwój. W tym celu należy przestrzegać pewnych
zasad:

•

Prozdrowotny styl życia

o

racjonalne żywienie

-pokrycie zwiększonego zapotrzebowania energetycznego o 300 kcal/ dziennie
-urozmaicona dieta ze szczególnym uwzględnieniem mleka (źródło wapnia),

błonnika(przeciw zaparciom), kwasu foliowego, żelaza (zapobieganie
niedokrwistości), ryb morskich(źródło jodu)

-przyjmowanie kwasu foliowego w tabelkach
-ograniczanie spożycia: soli, kawy, coca-coli, pepsi-coli, mocnej herbaty,

produktów wzdymających

o

aktywność fizyczna, konieczna do utrzymania dobrej kondycji
psychofizycznej i przygotowania się do porodu. Zalecane są
ćwiczenia około 30 minut dziennie, ale tylko te, które nie wymagają
dużego wysiłku.

o

kontrolowanie i utrzymywanie odpowiedniej masy ciała.
Optymalnie jest to 12,5 kg. I trymestr- do 2 kg, II- 5-6 kg, III- 4-5 kg.
Zbyt mały przyrost zwiększa ryzyko małej urodzeniowej masy
dziecka

o

pielęgnacja ciała- utrzymywania właściwej higieny narządów
płciowych, jamy ustnej, pielęgnacji piersi, noszenie odzieży
nieuciskającej z naturalnych tkanin oraz obuwia na niskim obcasie
(stop szpilkom!)

•

Eliminowanie zachowań ryzykownych oraz unikanie czynników

teratogennych- największa wrażliwość między 18 a 60 dniem rozwoju
płodu. Największe zagrożenie dla rozwoju mózgu dziecka między 3 a 16
tygodniem, ale może zostać uszkodzony również pod koniec ciąży.
Odporność na działanie czynników wrasta wraz z zaawansowaniem w
rozwoju

•

Korzystanie z opieki zdrowotnej- kobieta ciężarna powinna być pod stałą

opieką lekarza ginekologa. Pierwsza wizyta nie później niż w 6- 8 tygodniu
ciąży. Niezbędna jest także opieka stomatologiczna (zapobieganie
wczesnemu zakażeniu jamy ustnej niemowlęcia bakteriami
kwasotwórczymi i wczesnemu rozwojowi próchnicy zębów mlecznych)

•

Przygotowanie się do porodu, opieki nad niemowlęciem i rodzicielstwa-

szkoły rodzenia

17.Rodzaje , przyczyny i skutki ryzykownych zachowań seksualnych
Rodzaje:

•

podejmowanie aktywności seksualnej w bardzo wczesnym wieku

•

częsta zmiana partnerów seksualnych

•

niewystarczające stosowanie metod antykoncepcyjnych

•

seksualizacja agresji i występowanie patologicznych zachowań seksualnych

•

kontakt z Internetem

5

•

prostytucja dziecięca

Przyczyny:

•

dysharmonia rozwojowa (brak zgodności między tempem rozwoju- rozszczepienie
okresu dojrzewania)

•

niedostatki socjalizacji seksualnej w rodzinie i edukacji seksualnej w szkole

•

wpływ przekazu medialnego

•

używanie przez młodzież alkoholu i innych substancji psychoaktywnych

•

nietrwały charakter związków/ zmiana partnerów

Skutki:

•

przedwczesna prokreacja przez macierzyństwo i ojcostwo

•

ryzyko infekcji przenoszonych drogą płciową

•

problemy z zaspakajaniem potrzeb seksualnych w przyszłości

•

skutki odroczone w postaci zaburzeń ginekologicznych u młodych kobiet i dysfunkcji
seksualnych

Zapobieganie:

•

kształtowanie poczucia systemu wartość i norm etycznych

•

kształtowanie asertywności

18.Niskorosłość, przyczyny, skutki, wyjaśnij pojęcie

Niskorosłość- niedobór wysokości ciała oznacza, że wysokość ciała dziecka
znajduje się poniżej 10 centyla.
Przyczyny:

•

Czynniki genetyczne (rodzinny niski wzrost)

•

Zwolnione tempo wzrastania i dojrzewania

•

Zaburzenia chromosomowe: zespół Turnera, zespół Downa

•

Zaburzenia hormonalne- niedobór hormonu wzrostu

•

Choroby innych układów- układu kostnego, wrodzone choroby
metaboliczne, upośledzony stan odżywienia lub choroby układu krążenia

Skutki:

•

Obniżone poczucie wartości, mniejsza pewność siebie

•

Trudności w funkcjonowaniu społecznym

•

Są ofiarami przemocy ze strony rówieśników

•

Są traktowani przez rodziców i inne osoby jako osoby młodsze w stosunku
do ich wieku kalendarzowego (ograniczenie samodzielności)

19.Co składa się na popęd seksualny i czym on się różni u kobiety i mężczyzny

Wyodrębniono dwa komponenty popędu seksualnego:

•

Potrzeba rozładowania napięcia seksualnego
Dotyczy napięcia, które występuje w różnym stopniu u każdego zdrowego
człowieka i powoduje chęć, potrzebę dążenia do jego rozładowania, które
następuje przez czynności seksualne prowadzące do przeżycia orgazmu.
Napięcie jest warunkowane przez działanie hormonów płciowych
(androgenów), u mężczyzn androgeny są wydzielane przez korę
nadnerczy i jądra, u kobiet tylko korę nadnerczy. Chęć rozładowania
napięcia szczególnie odczuwają chłopcy w okresie dojrzewania płciowego.
Pojawiają się u nich często, niekontrolowane wzwody penisa.

•

Potrzeba więzi emocjonalnej

6

Kochania i bycia kochanym. Człowiek ma potrzebę kontaktu
emocjonalnego z innym człowiekiem, nie ogranicza się tylko do relacji
erotycznych. Już noworodek odczuwa pierwsze impulsy więzi
emocjonalnej (najpierw matka najważniejsza, potem już nie- faza
homofilna, następnie zwrócenie uwagę na płeć przeciwną- faza
heteroseksualna)

Oba komponenty są potrzebne do zbudowania optymalnego związki. Dla
mężczyzn ważniejsze jest rozładowanie napięcia, choć ważna jest emocjonalna
więź, która wzbogaca doznania towarzyszące współżyciu. Dla kobiet ważniejsza
jest więź emocjonalna.

20. BMI - co oznacza, jak się wylicza u dorosłych i u dzieci

BMI to wskaźnik masy ciała, który wylicza się wg. wzoru:

BMI= masa ciała w kg/ (wysokość ciała w m)

2

- U dorosłych, zgodnie z WHO przyjmuje się następujące założenia:
18- - niedowaga
18,5- 24,9- prawidłowa masa ciała
25- 29,9- nadwaga
30+- otyłość
40+ - otyłość olbrzymia
- U dzieci za punkt odniesienia przyjmuje się wartości centylowe. Za prawidłową
masę ciała uznaje się BMI między 5 a 85 centylem:
poniżej 5 centyla - niedobór masy ciała
równa lub powyżej 85- nadwaga
równa lub powyżej 96- otyłość

21.Rozpiętości w czasie dojrzałości, przyczyny i skutki

Czas osiągania dojrzałości w poszczególnych sferach rozwoju jest zróżnicowany.
Zjawisko to jest określane jako rozszczepienie dojrzewania. Jest ono
spowodowane przyspieszeniem (akceleracją) rozwoju fizycznego oraz
opóźnieniem (deceleracją) dojrzewania społecznego, związanym z wydłużeniem
okresu edukacji i przygotowania do pracy zawodowej. Czas i kolejność osiągania
dojrzałości w poszczególnych sferach są zależne od płci. Dziewczęta osiągają
najwcześniej dojrzałość fizyczną, chłopcy seksualną. Nie jest to korzystne- często
nasilona potrzeba rozładowania napięcia seksualnego u chłopców pojawia się
przy dość niskim poziomie dojrzałości psychicznej i społecznej, co skutkuje
ryzykownymi zachowaniami seksualnymi.

22.Opisz zachowania seksualne dzieci i młodzieży w okresie dojrzewania

płciowego

Dzieci:

•

Zachowania masturbacyjne- stymulacja obszarów erogennych i
wywoływanie w ten sposób przyjemnych doznań

•

Zachowania orientacyjne- celem zdobycie informacji na temat różnić
anatomicznych w budowie dziewcząt i chłopców (obserwacja,
podglądanie, wspólny pobyt w toalecie, prezentacja genitaliów,
wypytywanie). Dzieci dobrze wychowywane nie kryją ciekawości i nie
boją się zadawać pytań!

•

Zachowania interakcyjne (zabawy erotyczne, zabawy seksualne)- do
takich zachowań należą zabawy w doktora, pielęgniarkę, tatę i mamę,

7

małżeństwo. Cel to całowanie, przytulanie, imitowanie współżycia (w
ubraniu)

•

Miłość dziecięca- wspólne spędzanie czasu z wybraną osobą, adoracja,
dawanie prezentów, zazdrość. Taka miłość jest z reguły nietrwała, mija
szybko, a rozstanie z podmiotem zakochania nie jest dramatem.

Młodzież:

•

Masturbacja- polega na samopobudzeniu w celu przeżycia orgazmu.

•

Miłość młodzieńcza- często platoniczna, prowadzi to pierwszej inicjacji
seksualnej, występują trzy rodzaje nastawienia młodych ludzi do
seksu:
-hedonistyczne- przyjemność
-wulgarne
-świadomie powściągliwe

•

Petting- pierwsza forma partnerskiej aktywności seksualnej. Stanowi
wstęp i przygotowanie do stosunków seksualnych. Polega na
pieszczotach całego ciała, które mogą dostarczyć pełnej satysfakcji

•

Inicjacja seksualna- pierwszy stosunek płciowy, jest on przejściem do
następnego etapu rozwoju psychoseksualnego

23. Co to jest skala centylowa, jak możemy ją interpretować i co z niej wyczytać

Wartości centylowe. Centyl oznacza pozycję, jaką zajmuje dane dziecko pod
względem jakiejś cechy (np. wysokości ciała) w stosunku do rozkładu danej
cechy w populacji np.. jeśli wysokość ciała dziecka znajduje się na 10 centylu, to
znaczy, że 10% jego rówieśników (tej samej płci i wieku) ma taką samą lub
mniejszą wysokość ciała. „Wąska norma” między 25 a 75 centylem, „szeroka
norma” między 10 a 90.

24.Jak walczyć z otyłością i nadwagą u dzieci młodzieży i dorosłych

Szkoła powinna podejmować działania dla zapobiegania otyłości u uczniów przez
tworzenie warunków umożliwiających uczniom spożycie zdrowych posiłków,
zwiększenie aktywności fizycznej oraz edukację zdrowotną. Podobnie u
dorosłych- powinni zrezygnować z siedzącego trybu życia i uprawiać sporty.

25.Czym się rożni nadwaga od otyłości i jakie ma skutki

Nadwaga to po prostu nagromadzenie tkanki tłuszczowej, co powoduje, że osoba
waży więcej niż wskazuje na to BMI mierzące prawidłową masę ciała.
Otyłość stanowi ogromny problem, może zagrażać zdrowiu i wpływać na sferę
psychiczną jednostki. Leczenie otyłości jest długotrwałe i trudne, wymaga zmiany
stylu życia. Skutki otyłości:

•

Obciążenie układu kostnego: koślawość kolan, płaskostopie, bóle pleców

•

Zmiany na skórze: rozstępy skórne, nadmierne pocenie, nasilony łojotok i
trądzik

•

Zaburzenia metaboliczne: nadciśnienie, podwyższone stężenie
cholesterolu trójglicerydów, oporność tkanek na insulinę

•

Problemy dotyczące zdrowia psychicznego i społecznego: odrzucenie,
niskie poczucie własnej wartości, ofiary przemocy, rozdrażnienie,
przygnębienie, słaba sprawność fizyczna, straszny wygląd, chęć odmiany
często trudnej bądź niemożliwej

UKŁADY

8

1.

Reakcje stresowe i ich wpływ na uczenie się

/

stres w układzie nerwowym i

hormonalnym
Bodziec jest odebrany przez receptory i oceniony, jeśli zagraża zachowaniu
homeostazy, automatycznie uruchomiona jest biologiczna reakcja stresowa.
Bodźce te mogą wywoływać negatywne emocje, co powoduje utrudnienie
procesu uczenia się. Może nawet doprowadzić do zaburzenia mowy i pamięci,
ponieważ dochodzi do zmian biochemicznych, które hamują integrację mózgu.
Umiarkowany stres nie jest szkodliwy w procesie uczenia się, a powoduje
wydzielanie neurohormonów, które usprawniają uczenie się nowego materiału.
Bardzo silny stres lub przewlekły powoduje zahamowanie procesu uczenia się
nowych rzeczy i rozwoju mózgu. Dzieje się tak przez uszkodzenie neuronów (w
tym komórek hipokampa), który powoduje stężenie kortyzolu a to skutkuje
zaburzeniem procesu zapamiętywania. Wniosek z tego taki, że uczeniu powinny
towarzyszyć pozytywne emocje.

2. Rytmy biologiczne- rodzaje

Rytm biologiczny to cykliczne nasilanie się i zmniejszanie przejawów aktywności
życiowej organizmów roślin, zwierząt i człowieka. Zmiany powtarzają się w tej
samej kolejności, w określonych odstępach czasu, układając się w pewne cykle.
Rodzaje:

•

Okołodobowy- zależy od światła (noc- dzień), zmiana jego natężenia
wiąże się z dwoma fazami aktywności: dzienna- czuwanie, nocna- sen. Jest
on regulowany przez mechanizm tzw. Zegara biologicznego.

o

Rytmy wewnątrzwydzielnicze- przysadka wydziela najwięcej
hormonu wzrostu w nocy, w pierwszych godzinach snu, w
szyszynce szczyt wydzielania melatoniny przypada na godziny 23-
4.

o

Rytm czynności nerek- wydalanie moczu mniejsze w nocy

o

Rytm temperatury ciała- najwyższa o 6:00 i 17.00-18.00

o

Rytm dobowy zdolności do pracy- największa przed południem ok.
9-10, następnie po południu 16-17. W nocy zdolność do pracy się
zmniejsza i osiąga najniższy poziom o 2-3.

•

Rytm tygodniowy- zależny od czynników społecznych i kulturowych oraz
„typowego” rytmu pracy i zajęć w szkole. Dyspozycja uczniów do pracy
jest mniejsza w poniedziałek, najkorzystniejsza we wtorek i środę,
zmniejsza się w czwartek i piątek.

•

Rytm miesięczny- cykl menstruacyjny kobiety, który trwa średnio 28 dni.
Zmiany funkcji hormonalnej jajników towarzyszą zmiany: temperatury
ciała, ilości wody w organizmie, samopoczucia, nastroju

•

Rytmy sezonowe- zależą od światła słonecznego, ruchów ziemi wokół
własnej osi, zmian klimatycznych, temperatury otoczenia, wilgotności,
promieniowania UV, pożywienia, przystosowania ludzi do zmieniających
się warunków środowiska. Wiążą się z porami roku i wpływają na:

o

Funkcje organizmu np. przemianę materii (latem wyższa),
odporność (obniżenie wiosną)

o

Rytm wzrastania dzieci- większe przyrosty wysokości ciała wiosną
i latem, a masy ciała- jesienią i zimą

9

o

Zachorowalność na niektóre choroby- np. alergię (od maja do
lipca), nieżyt oskrzeli i astma w zimę, choroba wrzodowa żołądka i
dwunastnicy wiosną i jesienią, występowanie wypadków- lato

3. Czynniki sprzyjające dobrej jakości snu

•

Przestrzeganie odpowiedniej do wieku liczby godzin snu, codziennie stałej
pory układania się do snu oraz wstawania zaraz po przebudzeniu się

•

Zapewnienie higienicznego środowiska snu: przewietrzony pokój, dość
twarde i równe łóżko używane wyłącznie do spania, niski poziom hałasu w
otoczeniu

•

Przestrzeganie własnego rytuału układania się do snu- zawsze te same
czynności, unikanie oglądania tv w łóżku

•

Unikanie drzemek w ciągu dnia

•

Unikanie bezpośrednio przed snem obfitych i ciężkostrawnych posiłków
(kolacja 1-2 h przed), dużej ilości płynów, napojów z zawartością kofeiny,
alkoholu, intensywnych ćwiczeń fizycznych, oglądania ekscytujących
programów w tv, odrabiania lekcji

•

W przypadku, gdy nie udaje się usnąć przez 15-20 minut, należy wstać z
łóżka, wyjść do innego pokoju i wrócić do łózka, gdy poczuje się senność.

4. Wpływ żywienia na rozwój samopoczucie i naukę

Nieprawidłowości w żywieniu mogą być bezpośrednio lub pośrednio zaburzać
prawidłową czynność OUN, a tym samym negatywnie wpływać na proces uczenia
się. Mózg do swojej pracy potrzebuje energii i składników odżywczych, głównie
glukozy. Dlatego ogromne znaczenie ma spożywanie posiłków regularnie. Za
najważniejszy uważa się pierwsze śniadanie, gdyż jest to pierwszy posiłek po
nocnym obniżeniu stężenia glukozy we krwi. Jest ona szczególnie potrzebna
komórkom mózgowym. Pierwsze śniadanie powinno być zbilansowane i
zawierać produkty z 4 grup (25% dziennego zapotrzebowania). W czasie
śniadania należy wypijać około 0.25-0.5 l płynów, ponieważ ich niedobór
prowadzi do odwodnienia, a jego następstwem jest uczucie zmęczenia i gorsza
koncentracja uwagi. Proces uczenia może być zaburzony gdy ilość energii
dostarczanej z pożywieniem jest zbyt mała i zaspakaja tylko podstawowe
potrzeby energetyczne organizmu oraz gdy występuje niedobór składników
odżywczych, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania OUN.
Związek pomiędzy uczeniem się a żywieniem może być również pośredni-
osłabienie organizmu może prowadzić do choroby bakteryjnej czy wirusowej, co
jest powodem nieobecności w szkole.

5. Aktywność fizyczna w różnych etapach – funkcje

Funkcje AF w dzieciństwie i młodości:

•

Stymulacja i wspomaganie rozwoju:
- fizycznego
- motorycznego
- intelektualnego
- psychicznego
- społecznego

•

Adaptacja (np. do zmian temperatury)

•

Kompensacja (niekorzystnych zjawisk współczesnego świata np.
przeglądanie facebooka)

10

•

Zapobieganie zaburzeniom rozwoju i zdrowia, w tym otyłości,
zaburzeniom układu ruchu, osteoporozie, miażdżycy

•

Terapia wielu zaburzeń- otyłości, astmy, mózgowego porażenia, zaburzeń
układu ruchu itd.

Funkcje w okresie dorosłości:
Zapobiega występowaniu wielu chorób, przedwczesnej inwolucji
motoryczności, opóźnia procesy starzenia i zapobiega zniedołężnieniu
ruchowemu.
Zmiany aktywności fizycznej w ontogenezie:

•

Dzieciństwo:

do 10 r.ż. dziecko bardzo ruchliwe i im młodsze tym większą ma potrzebę
ruchu. Dzieci chętnie angażują się w wysiłki krótkotrwałe, szybko
odpoczywają i często zmieniają rodzaj ruchu, zabaw i innych zajęć ruchowych

•

Dojrzewanie i młodzież:

stopniowe obniżanie poziomu AF, szczególnie u dziewcząt, co jest
spowodowane pierwszą miesiączką.

•

Dorosłość:

obniżenie, dorośli powinni wziąć pod uwagę to, jak ważny jest sport.
Przejadanie się i sedenteryjny styl życia nie sprzyjają zdrowiu, często są
przyczynami otyłości.

6. Przyczyny i skutki nieuprawiania aktywności fizycznej u dzieci i młodzieży,

i jak temu przeciwdziałać.
Przyczyny:

•

Brak pozytywnych wzorców ze strony osób dorosłych, zwłaszcza
rodziców

•

Powszechna dostępność do różnorodnych form transportu

•

Zmniejszenie się u rodziców poczucia bezpieczeństwa w miejscu
zamieszkania i ograniczenie samodzielnego poruszania się dzieci w
najbliższym otoczeniu, dowożenie ich do szkoły

•

Brak atrakcyjnej i dostępnej dla dzieci i młodzieży infrastruktury dla
uprawiania różnych form AF w miejscu zamieszkania

•

Duże koszty uczestnictwa w różnych formach AF, przy dużym odsetku
rodzin ubogich, wyniki badań wskazują, że u 15latów status ekonomiczno-
społeczny jest ważnym czynnikiem

•

Niedostatki w realizacji zajęć wychowania fizycznego w szkole oraz mała
dostępność pozalekcyjnych zajęć ruchowych

•

Duży odsetek uczniów, którzy nie uczestniczą systematycznie w zajęciach
wychowania fizycznego

Skutki:

•

Regres sprawności i wydolności fizycznej

•

Zwiększająca się częstość zaburzeń związanych bezpośrednio lub
pośrednio z niskim poziomem AF- otyłość, nadwaga, bóle pleców,
dolegliwości typowe dla ludzi dorosłych

7. Fazy snu i zaburzenia snu

NREM- sen z wolnymi ruchami gałek ocznych, zajmuje 80% całkowitego snu
nocnego i przebiega w 4 stadiach:

•

Stadium I – stan czuwania- sen płytki, osoba reaguje na imię, fale o
małej amplitudzie i średniej częstotliwości

11

•

Stadium II- sen lekki, zwolnienie czynności bioelektrycznej mózgu,
śpiący traci kontakt z otoczeniem, zmienia położenie ciała, fale ostre
średnia częstotliwość

•

Stadium III- sen głęboki, dalsze zmniejszanie aktywności mózgu,
zwiększa się wydzielanie hormonu wzrostu, EEG- fale wysoka
amplituda, niskie częstotliwości

•

Stadium IV- sen bardzo głęboki- obniżenie temperatury ciała, ciśnienia
krwi, liczby oddechów. EEG- fale wysoka amplituda, niska
częstotliwość

REM- sen z szybkimi ruchami gałek ocznych, trwa krótko, 20 % snu. EEG- szybkie
nieregularne fale niska częstotliwość. Zwiększa się aktywność bioelektryczna
mózgu, przepływ krwi w mózgu, częstość skurczów serca, ciśnienie krwi oraz
liczba oddechów mogą być zmienne, rozluźnione mięśnie szkieletowe, może
wystąpić erekcja, u kobiet zwilżenie pochwy

Te fazy tworzą cykl trwający 80- 110 minut, występuje 4-6 takich cykli w

czasie snu nocnego.

Zaburzenia snu:
- bezsenność
- nadmierna senność
- zaburzenia rytmu sen- czuwanie
- lunatykowanie
- lęki nocne
- koszmary senne
- bezdech senny

8. Wyjaśnić dlaczego sen ma wpływ na zdolności uczenia się

Ma wpływ, ponieważ niedobór snu i niska jego jakość mogą być przyczyną
zaburzeń uwagi, myślenia, pamięci, orientacji, obniżenia zdolności radzenia sobie
ze stresem (a w czasie sesji to jest nieuchronne!), zaburzeń układu
immunologicznego i narządu wzroku.

9. Rozwój nerwowy w kolejnych etapach życia człowieka

•

Okres prenatalny- zygota po zapłodnieniu ulega licznym podziałom

komórkowym, powstają wtedy 3 listki zarodkowe: ektoderma, endoderma i mezoderma.
Z ektodermy rozwija się tkanka nerwowa, potem tworzy się płytka nerwowa, następnie
przechodzi w cewę nerwową (zaburzenia powoduje niedobór kwasu foliowego), będącą
zawiązkiem OUN. Jednowarstwowa cewa staje się wielowarstwowa, jej komórki dzielą
się w kierunku neuronów i komórek glejowych. Pęcherzyk w przedniej części cewy jest
zawiązkiem mózgu i różnicuje się na przodomózgowie, śródmózgowie, tyłomózgowie.
Następnie z przodomózgowia rozwija się kresomózgowie i międzymózgowie, a z
tyłomózgowia most i rdzeń przedłużony. Międzymózgowie wykształca wzgórze i
podwzgórze. Potem powstaje móżdżek.

•

Okres postnatalny- dynamiczny rozwój mózgu uwzględniając własne tempo,

obszary przodomózgowia mogą być niedojrzałe po urodzeniu, ale już koło 8 m.ż.
wykazują poprawną aktywność. Ma to związek z nabywaniem umiejętności ruchowych.

•

Pierwsze lata życia- doskonalenie czynności móżdżku, który odbiera informacje

ze wszystkich receptorów czuciowych oraz sygnały z okolic przodomózgowia
regulujących czynności ruchowe. Starsza część odpowiada za wyprostowana postawę,

12

bieganie. Młodsza odpowiada za sprawność, tańczenie, pisanie precyzyjne ruchy. Dziecko
nabywa i doskonali czynności ruchowe.

W tym okresie:
-dojrzewają struktury układu limbicznego i analizatorów wzrokowych, słuchowych i

czuciowych

-rozwija się lateralizacja
-różnicuje się czynność obu półkul

•

Dojrzewanie i wczesna dorosłość – rozwój kory czołowej. Objętość mózgu bez

zmian, zwiększenie istoty białej i zmniejszenie ilości synaps. Kora czołowa odpowiada za
funkcje wykonawcze: hamowanie niewłaściwego zachowania, planowanie, wybór
działań, utrzymywanie informacji w pamięci, wykonywanie dwóch rzeczy równocześnie.
Poprawia się kontrola zachowań i lepsze planowanie zadań.

•

Okres dorosłości- tworzenie nowych synaps, w hipokampie i poduszce węchowej

tworzenie nowych komórek nerwowych. Pogorszenie zdolności przechowywania
informacji.

•

Okres starości – zaburzenie procesu przekazywania informacji między

komórkami nerwowymi, wydłużenie czasu reakcji, zmniejszenie sprawności niektórych
receptorów, degeneracja połączeń synaptycznych. Powoduje to zaburzenie pamięci
krótkotrwałej, spowolnienie ruchów, trud koncentracji, niemożność wykonywania
dwóch zadań na raz.

10.Plastyczność mózgu - jak wpływa na rozwój, zdrowie i uczenie się

- pojęcie wprowadzone przez Jerzego Konorskiego jako zdolność neuronów do ulegania
trwałym zmianom w procesie uczenia się.
- zachodzi we wszystkich okresach rozwoju osobniczego człowieka
- umożliwia uczenie się, zwiększa szansę przetrwania i jest podstawą aktywności
kompensacyjnej w przypadku uszkodzenia mózgu.
- obejmuje różne poziomy aktywności mózgu: komórkowe, fizjologiczne, funkcjonalne.
Trzy postacie:

•

Plastyczność rozwojowa- zmiany powstają w okresach sensytywnych (pewne
rodzaje stymulacji środowiskowej są niezbędne do prawidłowego rozwoju układów
czuciowych i ruchowych), w których organizm jest podatny na specyficzne formy
stymulacji.

•

Plastyczność związana z uczeniem się- proces dokonywać się może całe życie.
Połączenia nerwowe i obszary reprezentacji korowej są stale remodelowane w
wyniku aktywności człowieka. Ćwiczenia doskonalą umiejętności motoryczne,
percepcyjne, ułatwiają lepsze zapamiętywanie. Np.: zmiany w korowej reprezentacji
rąk u ludzi grających na instrumentach.

•

Plastyczność kompensacyjna- naprawcza. W przypadku uszkodzenia pewnych
struktur umożliwia ona częściowe lub nieraz całkowite przywrócenie utraconej
funkcji mózgu. Ma charakter indywidualny. Zależy od:

- predyspozycji genetycznych
- gęstości połączeń wewnątrz sieci neuronalnej
- wielkości uszkodzenia
- wrażliwości danego obszaru na uszkodzenie

11.Fazy reakcji stresowej

„Ogólny zestaw adaptacyjny”:
1. Faza alarmowa- ogólna mobilizacja organizmu do walki. Aktywizują się mechanizmy
hormonalne i wydzielane są hormony: kory nadnerczy, tarczycy, hormon wzrostu,

13

wazopresyna, prolaktyna, glukagon. Organizm nie trwa w tej fazie długo. Występuje tu
szok i przeciwdziałanie szokowi (np. podwyższanie i obniżanie ciśnienia krwi)
2. Adaptacyjna (odporności)- organizm dąży do przeciwdziałania negatywnym skutkom
działania stresora, zmniejszenie aktywizacji mechanizmów z fazy alarmowej. Osiągnięcie
względnej równowagi. W tej fazie następuje duże wydatkowanie energii.
3. Wyczerpania- załamuje się dotychczasowa równowaga, nasilają się objawy
charakterystyczne dla fazy alarmowej, organizm traci zdolności adaptacyjne. Może dojść
nawet do śmierci organizmu.

12.Jak się dzieje że słyszymy i higiena słuchu (higiena czyli zapobieganie

hałasowi)
Ucho składa się z zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego. Małżowina uszna
skupia i prowadzi fale dźwiękowe w przewodzie słuchowym do błony
bębenkowej, która ulega wibracji. W uchu środkowym znajdują się trzy
kosteczki: młoteczek, kowadełko i strzemiączko. Drżenie kosteczek słuchowych
powoduje przeniesienie informacji w postaci fali dźwiękowej do ucha
wewnętrznego. W narządzie spiralnym Cortiego, znajdują się receptory, które
odbierają fale akustyczne i zamieniają je na impuls elektryczny. Nerw słuchowy
przesyła impuls do wzgórza, potem do pól słuchowych kory mózgowej. Tam
powstają wrażenia słuchowe.

13. Jak się dzieje, że widzimy

Oko: Promienie świetlne przechodzą przez rogówkę i wpadają do źrenicy (jej
wielkość regulują mięśnie).
Światło dostaje się do soczewki, która skupia je na siatkówce.
W siatkówce receptory (pręciki i czopki) przetwarzają światło w impulsy
elektryczne.
Impulsy elektryczne przekazywane są za pośrednictwem nerwu wzrokowego do
wzgórza, a następnie do pola wzrokowego w korze mózgowej.
Mózg: W polach korowych wzrokowych pierwszorzędowych, informacje
kodowane są w postaci mapy na której każdemu fragmentowi tej części kory
przyporządkowane jest określone miejsce w siatkówce.
Z pól pierwszorzędowych informacje zostają przekazane do pól wzrokowych
wyższego rzędu, gdzie podlegają dalszemu przetworzeniu.
W polach tych analizowany jest kształt, kolor i ruch obiektu w polu widzenia.Jak
się dzieje, że widzimy

ZDROWIE

1. Czynniki warunkujące zdrowie dzieci i młodzieży

•

Ubóstwo i nierówności w dochodach rodzin

•

Struktura rodziny, atmosfera, relacje w rodzinie, postawy rodzicielskie

•

Żywienie

•

Środowisko fizyczne i społeczne

•

Postawy społeczne i stygmatyzacja dotycząca dzieci z
niepełnosprawnościami, niektórymi chorobami, z rodzin ubogich

•

Zachowania ryzykowne matki w ciąży oraz młodzieży np. palenie tytoniu,
picie alkoholu, używanie substancji psychoaktywnych, wczesna inicjacja
seksualna

•

Czynniki genetyczne, w tym występowanie chorób genetycznie
uwarunkowanych np.. zespół Downa, hemofilia

14

•

Dostępność do świadczeń zdrowotnych profilaktycznych i leczniczych

2. Prozdrowotny styl życia

•

Zachowania związane ze zdrowiem fizycznym: dbałość o ciało i najbliższe
otoczenie, aktywność fizyczna, racjonalne żywienie, hartowanie, sen

•

Zachowania związane ze zdrowiem psychicznym i społecznym:
korzystanie i dawanie wsparcia społecznego, unikanie nadmiaru stresów i
radzenie sobie z nimi

•

Zachowania prewencyjne: samokontrola, samobadanie, poddawanie się
badaniom profilaktycznym i szczepieniom ochronnym

•

Niepodejmowanie ryzykownych zachowań: niepalenie tytoniu,
nienadużywanie alkoholu i leków niezaleconych przez lekarza,
nieużywanie innych substancji psychoaktywnych

3. Zaburzenia zdrowotne spowodowane zażywaniem substancji

psychoaktywnych

•

Szkody zdrowotne, zaburzenie homeostazy organizmu, mogą wystąpić
-zaburzenia funkcji ośrodka układu nagrody, poznawczego i
pobudzającego w OUN, co prowadzi do utraty kontroli nad własnym
zachowaniem- stany lękowe, zmiany nastroju
- aktywacja ośrodków podkorowych oraz receptorów obwodowych
powodujących zaburzenia oddychania, czynności serca, termoregulacji,
uczucia głodu i popędu seksualnego
-zaburzenia funkcji wątroby i nerek
-częste infekcje spowodowane brakiem przestrzegania zasad higieny
-śmiertelne przedawkowania i zatrucia w przypadku zażywania opiatów,
leków nasennych połączonych z alkoholem, niektórych narkotyków
syntetycznych

•

Zagrożenia dla prawidłowego rozwoju, może wpłynąć na:
- rozwój fizyczny np. niedotlenienie komórek
- rozwój poznawczy- trudność w uczeniu się
- rozwój emocjonalny- ograniczenie co do kontrolowania swoich emocji
- rozwój społeczny- służy zaspokojeniu potrzeby przynależności do grupy
- rozwój duchowy- ucieczka od bolesnych uczuć, ale tym samym
uniemożliwienie prawdziwej wolności

•

Szkoły społeczne- wiele trudności młodzież zaniedbuje obowiązki szkolne,
słabo się uczy, powtarza klasę

4. Jak powinien wyglądać rozkład zajęć w szkole by sprzyjało to zdrowiu i

dobremu samopoczuciu uczniów

•

Stałe godziny rozpoczynania lekcji w każdym dniu tygodnia. Najlepiej od 8
do 12. Gdy jest system zmianowy, nie zmieniać go przez rok

•

Równomierne rozłożenie liczby lekcji w poszczególnych dniach tygodnia

•

Branie pod uwagę faktu, że najkorzystniejszymi dniami do pracy są
wtorek i środa – 2 i 3 lekcja

•

Unikanie łączenia 2-3 lekcji tego samego przedmiotu

•

Naprzemienne ułożenie zajęć o różnej skali trudności i o różnym
charakterze

15

W organizacji należy brać pod uwagę także rytm biologiczny sezonowy- najmniej
korzystne warunki do nauki panują wiosną, uczniowie są obciążeni pracą szkolną
z powodu egzaminów, sprawdzianów i wystawienia ocen.

5. Problemy zdrowotne dzieci i młodzieży

•

Problemy zdrowia psychospołecznego

•

Próchnica zębów

•

Choroby przewlekłe

•

Zaburzenia układu ruchu:
-Boczne skrzywienie kręgosłupa (skolioza)
-Młodzieńcza kifoza piersiowa (choroba scheuermana)
-Zniekształcenie statyczne kończyn dolnych: koślawość kolan, płaskostopie
-Wady postawy

•

Inne
-zaburzenia rozwoju fizycznego
-zaburzenia narządu wzroku
-zaburzenia słuchu

6. Wpływ hałasu na zdrowie, jak temu hałasowi zapobiegać

Hałas to każdy dźwięk o charakterze akustycznym, niepożądany w danych
warunkach i dla danej osoby. Może oddziaływać:

•

Miejscowo na narząd słuchu, przy bardzo dużym natężeniu może dojść do
ostrego urazu akustycznego oraz znacznego i często trwałego ubytku słuchu.
Przewlekła ekspozycja na hałas może powodować różnego stopnia uszkodzenia
słuchu, szumy uszne, zawroty głowy

•

Ogólnie na cały organizm, a zwłaszcza na OUN i na drodze odruchowej także na
inne układy. Utrudnia zasypianie, zaburza fazy snu, odpoczynek, wywołuje
niepokój, drażliwość, agresję, obniża zdolność do koncentracji uwagi, powoduje
zmęczenie, trudności w uczeniu się i zapamiętywaniu

Zasady ochrony przed nadmiernym hałasem:

•

Unikać miejsc w których jest duży hałas lub przebywać w takich jak
najrzadziej i najkrócej

•

Oszczędzać uszy- muzyki słuchać z głośników, nie przez słuchawki, i na tyle
głośno, aby móc słyszeć kogoś kto coś mówi obok

•

Słuchać muzyki o pełnym spektrum dźwięków różnych częstotliwości, a nie
z przewagą basów, wpływa to niekorzystnie na OUN, emocje, psychikę, serce,
naczynia krwionośne

•

Unikać hałasu dyskotekowego, może spowodować trwały niedosłuch

•

Unikać długotrwałego słuchania przez słuchawki popularnych MP3, nie
stosować słuchawek wkładanych do uszu, a te które można zaczepić na
małżowinie usznej

•

Niepożądane przebywanie w miejscach wybuchów, wystrzałów. Ich huk
może spowodować uszkodzenie słuchu.

•

Nie wolno krzyczeć nikomu do ucha, trąbić, gwizdać

•

Należy zgłosić się do lekarza jeśli odczuwa się piski, gwizdy w uszach.

7. Jak zapobiegać osteoporozie

Osteoporoza jest uogólnioną chorobą kości, polega na zmniejszeniu się
stopniowym masy kostnej, zaburzeniach jej mineralizacji i destrukcji
mikroarchitektury kości. Powoduje to większą podatność na złamania. Bardzo
często występuje po 50 r.ż.
Zapobieganie:

16

•

Jak najwcześniej!

•

Żywienie sprzyjające budowaniu zdrowych kości
- dieta bogata w wapń
- dieta bogata w produkty zawierające witaminę D (ryby, jaja, ser żółty,
mleko) oraz jej uzupełnienie preparatami farmaceutycznymi.

•

Aktywność fizyczna- długotrwałe unieruchomienie powoduje zaniki
mięśniowe i demineralizację kości.

•

Utrzymywanie prawidłowego rytmu miesiączkowania u dziewcząt

•

Niepalenie tytoniu

•

Wczesne wykrywanie osób z ryzykiem osteoporozy (czynniki: niedobór
masy ciała, obciążenia rodzinne, steroidy, unieruchomienie)

8. Co to jest środowisko fizyczne szkoły i jaki ma wpływ na samopoczucie

uczniów i nauczycieli.
Środowisko fizyczne szkoły tworzą: budynek i jego zawartość, teren szkoły,
otaczające środowisko
Spełnienie 3 warunków:

•

sprzyjanie dobrej dyspozycji do uczenia się i pracy oraz dobremu
samopoczuciu uczniów i pracowników: nieprzeludniony budynek,
pomieszczenia dydaktyczne, odpowiedni mikroklimat i wyposażenie,
organizacja pracy i rozkład lekcji dostosowane do rytmów biologicznych,
możliwość rekreacji, zaspokojenie głodu, pragnienia i innych potrzeb
fizjologicznych

•

chronić uczniów i nauczycieli przed:
-urazami i zatruciami
-chorobami zakaźnymi i pasożytniczymi, w tym przenoszonych drogą
kropelkową, pokarmową i przez kontakt z ciałem

•

zapewnić możliwość uzyskania pierwszej pomocy

9. Ochrona przeciwsłoneczna

•

Unikanie nadmiernych, częstych ekspozycji na słońce- ograniczenie
pobytu na słońcu (przebywanie w cieniu) w godzinach 10- 14, wskazana
jest normalna aktywność na dworze, bez narażania na oparzenia

•

Ograniczenie opalania się w solariach- jest ono przeciwwskazane dla
dzieci i młodzieży, częste korzystanie z solarium przez dorosłych jest
uważane za zachowanie ryzykowne dla zdrowia

•

Stosowanie zewnętrznych środków chroniących od światła słonecznego
-noszenie ubrań o gęstym splocie tkaniny i nakrycia głowy w porze dnia o
największej intensywności promieniowania słonecznego
-używanie preparatów kosmetycznych, czyli kremów i lotionów
zawierających substancje pochłaniające lub rozpraszające i odbijające
promienie UV-B tzw. Filtry. Zaleca się preparaty ponad 15 SPF, powinny
być nakładane na skórę 15 minut przed ekspozycją na słońce, kilkakrotnie
w ciągu dnia, po kąpieli, spoceniu, zakładaniu i zdejmowaniu ubrania
-używanie okularów przeciwsłonecznych z filtrem, chronią przed zaćmą

10.Omów 'dobre meble' dla uczniów

Krzesło powinno być dobrane do wysokości podkolanowej, a stół do wysokości
łokciowej ucznia. W każdej Sali powinny być meble o 3-4 rozmiarach, regulowane
wymiary wysokości siedziska i stołu, w pracowni komputerowej monitor

17

ustawiony przed sobą, a nie z boku, podparcie pleców, stopy oparte całą
powierzchnią o podłogę

11.Definicja zdrowia wg WHO i holistyczny model zdrowia

Zdrowie jest stanem pełnego dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i
społecznego, a nie wyłącznie niewystępowaniem choroby lub niedomaganiem.
(Światowa Organizacja Zdrowia 1946)
Holistyczne podejście do zdrowia wywodzi się z koncepcji holizmu czyli
całościowości.

•

Zdrowie fizyczne: odnosi się do ciała, biologicznego funkcjonowania
organizmu i jego poszczególnych układów

•

Zdrowie psychiczne: umysłowe (zdolność do jasnego, spójnego myślenia,
uczenia się) i emocjonalne (zdolność do kontrolowania emocji i radzenia
sobie z trudnościami np. ze stresem)

•

Zdrowie społeczne (niezależność, utrzymywanie dobrych relacji i
współpracy z innymi ludźmi, odpowiedzialność za siebie i innych)

•

Zdrowie duchowe (wewnętrzny spokój i zgoda z samym sobą oraz
wdrażanie w życie zasad i przekonań religijnych bądź moralnych)

•

Zdrowie seksualne (rozwój osobowości, komunikacji, miłości, wolność od
przymusu i przemocy seksualnej, umiejętność rozwiązywania problemów
o podłożu seksualnym) w tym: zdrowie prokreacyjne, czyli pełen
dobrostan związany z układem rozrodczym i zdolność do prokreacji)

12.Bierne palenie

Inaczej środowiskowy dym tytoniowy, palenie wymuszony, mimowolne. Taki typ
palenia jest szczególnie niebezpieczny dla niemowląt i małych dzieci.
Następstwa biernego palenia:

•

Palenie tytoniu przez kobietę w ciąży zwiększa ryzyko urodzenia dziecka z
małą urodzeniową masą ciała

•

Palenie tytoniu przez matkę i w otoczeniu dziecka jest jedną z głównych
przyczyn zespołu nagłego zgonu niemowląt

•

Przyczyna występowania chorób układu oddechowego i przewlekłego
zapalenia ucha środkowego u dzieci, zaostrza przebieg astmy oskrzelowej

•

Jest jedną z przyczyn występowania trudności w uczeniu się i zaburzeń
zachowania u dzieci.

•

Zwiększa ryzyko wczesnego rozwoju miażdżycy, chorób układu krążenia,
pewnych typów nowotworów

13.Szkoła promująca zdrowie

Szkoła promująca zdrowie tworzy warunki i podejmuje działania, które sprzyjają
dobremu samopoczuciu członków społeczności szkolnej i podejmowaniu przez nich
działań na rzecz zdrowia własnego i innych oraz tworzenia zdrowego środowiska.
- edukacja zdrowotna nieodłącznym elementem programu nauczania
- etos zdrowia w szkole
- współdziałanie szkoły z rodzicami i społecznością lokalną
Standardy:

•

Pomaga członkom społeczności zrozumieć i zaakceptować koncepcje szkoły
promującej zdrowie

•

Zarządza projektami promocji zdrowia w sposób sprzyjający uczestnictwu i
skuteczności działań

18

•

Prowadzi edukację zdrowotną uczniów i pracowników oraz dąży do zwiększenia
jej jakości i skuteczności

•

Tworzy klimat sprzyjający satysfakcji z nauki, zdrowiu i rozwojowi, partnerstwu

•

Tworzy środowisko fizyczne sprzyjające zdrowiu, bezpieczeństwu i dobremu
samopoczuciu

14.Jak zapobiegać miażdżycy

Miażdżyca jest przewlekłą, postępującą chorobą, w której następuje uszkodzenie
śródbłonka i przewlekły stan zapalny w średnich i dużych tętnicach. Choroby
spowodowane miażdżycą to najczęściej zawał mięśnia sercowego, choroba wieńcowa,
udar mózgu, zapalenie zakrzepowo-zarostowe naczyń kończyn dolnych

•

Profilaktyka pierwszorzędowa
-racjonalne żywienie (karmienie piersią matki), ograniczenie soli, słodyczy,
tłuszczów zwierzęcych
-aktywność fizyczna
-warunki sprzyjające poczucia własnej wartości
-edukacja zdrowotna; radzenie sobie z trudnościami

•

Drugorzędowa
Dotycząca tych, co mają podwyższone ryzyko miażdżycy: otyli, nadciśnienie
tętnicze, mała aktywność, obciążenia rodzinne, palący

•

Trzeciorzędowa
- leczenie zaburzeń

15.Współpraca nauczyciel - pielęgniarka i profilaktyka zdrowia u uczniów

•

Przestrzeganie prawa ucznia do informacji, prywatności, intymności,
poszanowania godności osobistej oraz zachowania tajemnicy zgodnie z
prawami pacjenta

•

Przeprowadzenie testów przesiewowych

•

Przygotowanie profilaktycznych badań lekarskich uczniów

•

Prowadzenie u uczniów szkół podstawowych grupowej profilaktyki
próchnicy zębów metodą nadzorowanego szczotkowania zębów
preparatami fluorkowymi

•

Przekazywanie informacji o kwalifikacji lekarskiej do wychowania
fizycznego i sportu szkolnego oraz współpraca z nauczycielem w-fu

•

Poradnictwo czynne dla uczniów z problemami zdrowotnymi, szkolnymi i
społecznymi

•

Współdziałanie z dyrekcją i pracownikami szkoły oraz terenową stacją
sanitarno- epidemiologiczną w zakresie tworzenia w szkole środowiska
nauki i pracy sprzyjającego zdrowiu uczniów i pracowników

•

Udzielenie uczniom i pracownikom szkoły pomocy medycznej w urazach i
nagłych zachorowaniach

16. Wyjaśnić co to jest środowisko społeczne szkoły( dokładne składowe

klimatu szkoły)

Tworzy je społeczność szkolna, duża grupa, każdy ma niepowtarzalny charakter,
odmienne możliwości, potrzeby i zainteresowania. Istotą środowiska społecznego
szkoły jest jej klimat. Klimat społeczny szkoły jest złożonym i niejednoznacznym
pojęciem. Kategoria subiektywna –dotyczy sposobu, w jaki członkowie społeczności
szkolnej postrzegają, oceniają i reagują na to, co dzieje się w szkole. Klimat społeczny
to: względnie trwała cecha całej szkoły, czynnik psychospołeczny wpływający na
jakość kształcenia, ogół czynników dotyczących pracy w szkole.
Wymiary klimatu:

19

-relacje interpersonalne
-autonomia uczniów
-wspierająca współpraca
-dyscyplina i porządek
-motywowanie do osiągnięć
-eliminowanie przemocy
-uczestnictwo rodziców
Klimat społeczny zależy od wielu czynników: członków, środowiska fizycznego,
organizacji pracy, polityki oświatowej, czynników kulturowych i społeczno-
ekonomicznych
17.Etapy samobójstw

Samobójstwa i próby samobójcze związane są z problemami zdrowia
psychicznego, szczególnie depresją. Motywy takich działań mają przeróżny
charakter. Można tu wyróżnić predyspozycje indywidualne, środowisko
społeczne i czynniki wyzwalające decyzję. Etapy:

•

Myśli samobójcze

•

Próba samobójcza

•

Samobójstwo dokonane

18.Żywienie w szkołach

Dziecko powinno spożywać posiłki co 4 h, a także podczas pobytu w szkole.
Zbyt długie przerwy między posiłkami powodujące uczucie głodu obniżają
dyspozycję do nauki (zmniejszają koncentrację), pogarszają samopoczucie i
nastrój. Żywienie w szkole jest bardzo ważne w profilaktyce otyłości. Zdrowe
żywienie w szkole zapewnia:
- świeżych, zdrowych, odpowiednio przygotowanych produktów w przystępnej
cenie
- posiłków o atrakcyjnym wyglądzie, kolorystyce, smaku, zapachu
- odpowiedniego miejsca do ich spożycia
- możliwości wspólnego ich spożywania
Program żywienia powinien zapewnić:

•

Każdemu uczniowi możliwości spożycia w odpowiednich warunkach
jakiegoś posiłku i napoju w szkole

•

Bezpłatny posiłek dla uczniów z ubogich rodzin

•

Wpływanie na asortyment produktów sprzedawanych w sklepiku
szkolnym bądź automatach

•

Traktowanie posiłków szkolnych jako stałego elementu działalności
dydaktycznej i wychowawczo- opiekuńczej szkoły

•

„owoce w szkole”

Warto zaznaczyć, że dla prowadzenia skutecznej edukacji żywieniowej w szkole
niezbędne jest stwarzanie uczniom możliwości praktykowania pozytywnych
zachowań w tym zakresie/
19.Zakażenie HIV u dzieci i młodzieży- przyczyny, skutki, jak zapobiegać i jak

wspierać dzieci i młodzież, które są zakażone

Wirus HIV wywołuje chorobę AIDS, atakuje ciałka krwi co z kolei powoduje obniżenie
odporności i występowanie zakażeń o ciężkim przebiegu oraz nowotworów złośliwych.
Przyczyny:
-Dzieci zarażają się HIV przez przekazanie wirusa przez chorą matkę. Jest to tzw.
Zakażenie wewnątrzmaciczne, okołoporodowe lub w czasie karmienia piersią.

20

-Młodzież podobnie jak dorośli zakaża się HIV przez stosunki seksualne, kontakt z
zainfekowaną krwią (używanie niesterylnych igieł –narkotyki, tatuaże)
Skutki
- obniżona zdolność koncentracji uwagi, sprawności intelektualnej
- szybsze męczenie się
- senność
- spowolnienie psychomotoryczne
- utrata zainteresowania uczeniem się
Jak wspierać?
- nie wmawiać odmienności
- wsparcie ze strony rodziców i wychowawcy
- dostosować program nauczania
- nie przemęczać dziecka na zajęciach sportowych
- przestrzegać zasad opatrywania i zabezpieczania ran
- podjąć leczenie, które trwa całe życie

20.Zagrożenia na jakie narażony jest nauczyciel i ochrona przed nimi

-zaburzenia zdrowia fizycznego: choroby narządu głosu, zaburzenia słuchu, infekcje
układu oddechowego, dolegliwości kręgosłupa, nadciśnienie tętnicze, inne choroby
układu krążenia oraz zaburzenia psychosomatyczne (nadmierny stres)
- zaburzenia zdrowia psychospołecznego, przede wszystkim zespół wypalenia
zawodowego, depresja, nadużycie alkoholu
- poza tym: czynniki pozazawodowe- indywidualne i warunki życia
Zespół wypalenia zawodowego- psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego,
depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może wystąpić u
osób pracujących z innymi ludźmi w pewien określony sposób.
Zapobieganie:
Nauczyciel: zdobywanie wiedzy o sobie, istocie i specyfice świadomie wybranego
zawodu, aktywne i twórcze podejście do zadań i trudności zawodowych oraz zdolność
rozwiązywania problemów, rozwój umiejętności pracy z klasą, radzenia sobie z agresją,
oporem, dokonywanie zmian w sobie, poszukiwanie i korzystanie ze wsparcia
społecznego, szczególnie ze strony współpracowników; dbanie o siebie, odpoczynek,
przerwy w pracy; oddzielenie życia zawodowego od rodzinnego
Tworzący politykę edukacyjną: poprawa statusu materialnego nauczycieli,
uwzględnienie kompetencji nie tylko w zakresie danego przedmiotu, ale też społecznych,
wychowawczych i radzenia ze stresem, umożliwienie nauczycielowi stałego rozwijania

21.Prawidłowa organizacja lekcji

Uwzględnić wiek uczniów, uwzględnić rytm zdolności uczniów do pracy: okres
wdrażania do pracy, okres stabilizacji wydajności prac, okres spadku wydajności.
Bardzo ważne są ćwiczenia śródlekcyjne trwające kilka minut, gdy zauważy się
zmęczenie i znużenie wśród uczniów. Ćwiczenia należy prowadzić przy
otwartych oknach, bez względu na porę roku, ćwiczenia proste i łatwe do
wykonania, powinny być dla nich atrakcyjne. W klasach nauczania początkowego
takie ćwiczenia organizuje nauczyciel, w starszych inicjatywę powinni przejąć
uczniowie za poradą nauczyciela w-fu.

22.Związki między zdrowiem a edukacja (edukacja zdrowotna)

•

Wytwarzanie nawyków bezpośrednio lub pośrednio związanych z
ochroną i doskonaleniem zdrowia fizycznego i psychicznego.

•

Wyrabianie odpowiednich sprawności.

21

•

Nastawienie woli i kształtowanie postaw umożliwiających stosowania
zasad higieny, skuteczną pielęgnację, zapobieganie chorobom, leczenia.

•

Pobudzanie pozytywnego zainteresowania sprawami zdrowia przez
epizodyczne i systematyczne wzbogacanie i pogłębianie wiedzy o
własnym organizmie i rozwoju, a także o prawach rządzących zdrowiem
publicznym.

23.Zaburzenia zdrowia psychicznego u dzieci i młodzieży

- zaburzenia rozwoju mowy i języka
- specyficzne zaburzenia rozwoju umiejętności szkolnych
- specyficzne zaburzenia funkcji motorycznych
- całościowe zaburzenia rozwojowe
WYBRANE ZABURZENIA:
Niepełnosprawność umysłowa
Autyzm dziecięcy
Specyficzne zaburzenia w rozwoju umiejętności szkolnych
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi
Zaburzenia zachowania
Zaburzenia odżywiania: jadłowstręt, bulimia
Depresja młodzieńcza
Samobójstwa i próby samobójcze

24.Omówić zaburzenia w zachowaniu i emocjonalne wśród dzieci i młodzieży

-zaburzenia hiperkinetyczne (zespół nadpobudliwości ruchowej)
-zaburzenia zachowania
-mieszane zaburzenia zachowania i emocji
-zaburzenia emocjonalne zaczynające się w dzieciństwie (lęk przed separacją)
- zaburzenia funkcjonowania społecznego
- tiki
- inne zaburzenia zachowania i emocji (moczenie mimowolne, zanieczyszczanie
się kałem, jąkanie)

25. P

o co biomedyka nauczycielowi i pedagogowi

Dzięki niej poznaje dokładny rozwój dziecka, młodzieży, dorosłego co skutkuje tym,
że łatwiej mu zauważyć problemy i ich czynniki determinujące. Mając wiedzę o tym,
że dzieje się w organizmie człowieka i z jakimi problemami przychodzi mu się
zmagać, będzie starał się pomóc osobie zmagać się z danym problemem i
wytłumaczyć mu, że niektóre sprawy jak np. problemy związane z szybkim bądź
wolnym rozwojem, miną.