Zagadnienia ogólne
1. Koncepcje definiowania polityki
POLITYKA – jest postrzegana w różnoraki sposób. Jest to rodzaj działalności człowieka, związany z władzą
i rządzeniem. Działalnością polityczną zajmowali się już filozofowie w antyku. Politykę łączono z etyką.
PLATON (prawdziwe imię Arystokles) 427-347r p.n.e:
- traktował działalność polityczną jako realizację programu, zawartego w koncepcji idealnego państwa;
- akceptował etyczno-wychowawczą funkcję państwa;
- obowiązek wszystkich obywateli, elit politycznych greckiego miasta-państwa, upatrywał w tym, co najlepsze dla
państwa;
- Grecy mówią o wspólnocie, nie jednostce; według nic życie człowieka ma sens, kiedy żyje we wspólnocie. Życie poza
wspólnotą dotyczy tylko Bogów i tych, którzy nie są ludźmi (idiotos);
- oznaczeni wspólnoty – najcięższą karą było wygnanie (kara ostracyzmu)
- obowiązkiem obywatelskim w polis jest udział w jego życiu
- zrośnięcie się jednostki ze wspólnotą powoduje, że wolność osobista nie była Grekom znana. Grecy wyobrażali sobie
życie na kształt życia rodzinnego (tutaj polis jako domostwo na wyższym poziomie) – kobiety nie miały praw
obywatelskich, zadaniem kobiet jest podtrzymywanie ogniska domowego
- Platon daje do zrozumienia, że żyjemy w świecie, który jest tworzony przez ludzi
- Platon precyzuje ideał państwa
Uczeń Platona – Arystoteles:
- Arystoteles dystansował się od autorytarne koncepcji Platona
- podobnie jak on domagał się jednak respektowania norm etycznych
- przyznawał obywatelom prawo do współuczestniczenia w rządach państwem
- dobrym obywatelem jest ten, co zdoła i pragnie rządzić dla życia
- Arystoteles rozprawia o polityce przez pryzmat działalności publicznej
- według Arystotelesa Platon popełnił błąd, redukując polis do jedności – oznaczało to, że polityka rodzi się
w państwach o złożonej strukturze, a nie jako pojedynczy szczep.
- Arystoteles w swoim traktacie „Polityka” daje do zrozumienia, że polityka rodzi się z akceptacji koegzystencji
różnych grup
- według Arystotelesa ustanowienie ładu politycznego oznacza uznanie wolności rządzących
- w traktacie „Polityka” Arystoteles pisze, że polityka oznacza częściową tolerancję dla odmiennych prawd
- Arystoteles pośrednio wskazuje na to, że polityka to działanie wolnych ludzi w sferze publicznej
Machiavelli:
- wyraźnie odchodzi od aksjologicznego (wartościującego) rozumienia polityki, przez którą rozumie umiejętność
zdobycia i zachowania władzy
- zrywa on z tym aksjologiczno-etycznym podejściem do etyki
Max Weber:
- w swoim dziele „Polityka jako zawód i powołanie” wyraża dwa rodzaje polityki:
> sprowadza go do dążenia do władzy, jako środka do realizacji innych celów
> sprowadza go do pragnienia władzy dla niej samej
- Weber uznawał autonomię polityki wobec etyki
- Weber charakteryzując przymioty polityka, uwzględnia aspekty aksjologiczne (cechy pozytywne i negatywne)
> pozytywne – głębokie zaangażowanie, poczucie odpowiedzialności, umiejętność oceny sytuacji, dystans wobec ludzi
> negatywne – próżność, brak rzeczowości (kompetencji), brak poczucia odpowiedzialności, demagogia, egoizm, rola i
znaczenie, skłonności w kierunku korupcji
- Weber podkreśla, że polityka musi mieć wymiar długofalowy, musi uwzględniać dobro ogólnospołeczne, nie może się
sprowadzać do poszukiwania kompromisów.
- myśl nowożytna interpretuje politykę, jako sztukę efektywnego rządzenia
- polityka jest jednym z możliwych rozwiązań problemu porządku, ładu w państwie (tyrania, oligarchia)
- polityka angażuje każdą z grup w sprawy pozostałych grup
- polityka wyrasta z uznania ograniczeń, który może mieć charakter moralny
- jest skutkiem niemożliwości samodzielnego rządzenia
- można ją zdefiniować, jako działanie, dzięki któremu dochodzi do uzgodnienia żyjących grup społecznych
- z kompromisów w polityce muszą wynikać pewne korzyści – każdy z tych kompromisów służy jakiemuś celowi
w bliższej lub dalszej perspektywie
1
- w porównaniu z anarchią władza praworządna jest wartościom społeczeństwa
- polityka nie jest religią, nie jest etyką, nie jest też nauką, nie rozwiązuje wszystkiego, nie jest wszechobecna, nie jest
żadną spośród doktryn politycznych – polityka jest wartością samą w sobie
- polityka jest czymś naturalnym
- jest tylko nauką naczelną, stworzoną przez ludzi, a nie bogów (Arystoteles)
- wyznacza priorytety, ład, porządek
- sposób wyznaczania priorytetów polegał na tym, by pozwolić rozwinąć się właściwym instytucjom, dzięki którym
nauki mogą zademonstrować swoją wrażliwość
- polityka jest porównywana do placu targowego, na którym panuje wzrost cenowy
- w polityce nie ma niczego spontanicznego
- w polityce nie należy upatrywać zbioru sztucznych zasad i tradycyjnych obyczajów – należy w niej widzieć działania
o charakterze socjologicznym, dotyczące zachowania wspólnoty
- aforyzm Edmunda Burke tłumaczy istotę polityki, jako działania
- polityka nie jest rzeczą jak przedmioty należące do świata natury – jest działaniem złożonym
- nie jest zwykłym dążeniem do ideału
- nie jest realizacją własnego interesu
- jest działaniem, którego ludzie nie mogą zaprzestać
- jej nie można stworzyć
- polityka jest częścią kondycji człowieka
- pojęcie POLITYKA podsumowuje działanie, którego historii przypadek miesza się z zamierzonymi osiągnięciami,
którego bazę społeczną znajdujemy w społeczeństwach o znacznym stopniu złożoności
- polityka jest domeną życia społecznego
- dla niektórych jest to sposób dochodzenia do władzy lub procesem podejmowania decyzji istotnych dla obywateli
i trwałości państwa
- to umiejętność rozwiązywania konfliktów
- jest sztuką osiągania celów przez stosowanie odpowiednich narzędzi
- jest to działanie określane, jako celowe egzystowanie istoty rozumnej
- polityka opisywana jest także w kategorii państwa
2. Istota i funkcje nauki o polityce
•
polityka jest obszarem działań jednostek i zbiorowości
•
polityka jest obszarem rozstrzygania konfliktów- rozstrzyganie konfliktów wiąże się z osiąganiem celów
zawartych w interesach tzw. dobro ogólne i sprzeczność interesów
•
rozstrzyganie konfliktów zależy od posiadanych zasobów: materialnej siły, przyzwolenia społecznych
wartości (legalności), wzorców instytucji społecznych
FILOZOFIA POLITYKI
W naukach społeczno-politycznych funkcjonują trzy pojęcia używane zamiennie:
- teoria polityki
- filozofia polityki (polityczna)
- ideologia polityczna
Przez niektórych są traktowane łącznie, ale nie należy ich łączyć, bo różnią się zakresem, metodologią,
funkcjonowaniem.
TEORIE POLITYKI – stanowią dziedzinę nauk społecznych, omawiających zagadnienia związanych z aktywnością
polityczną, funkcjonowaniem państwa. Stanowią one przedmiot politologii. Teorie mają charakter naukowy, dążą do
empirycznej weryfikacji.
IDEOLOGIA – jako termin pojawia się 200 lat temu (rewolucja francuska, epoka Napoleona). Współcześnie ideologie
są połączeniem programów partii politycznych, haseł wyborczych, utopii politycznych, półprawd. Ideologii
politycznych nie wolno utożsamiać z ideami politycznymi.
FILOZOFIA POLITYKI – rozumienie terminu może być dwojakie:
- znaczenie węższe – filozofia polityki jest naturalną kontynuacją filozofii społecznej, której przedmiotem są procesy,
mechanizmy, struktury, instytucje związane z funkcjonowaniem państwa oraz teorie dotyczące tej problematyki.
Filozofia polityki nie tylko opisuje modele i struktury państwa, ale usiłuje wykryć uniwersalne prawidłowości. Filozofia
polityki ma także charakter aksjologiczno-etyczny (oceniająco-normatywny), czyli odpowiada na pytanie, jak powinny
funkcjonować struktury państwa. Filozofia polityki nie proponuje szczegółowych rozwiązań w tym zakresie.
To pozostawia decyzji obywateli danego państwa. Celem filozofii polityki jest opisywanie, wyjaśnianie, prognozowanie
2
i formułowanie norm humanistyczno-etycznych w funkcjonowaniu struktur politycznych.
- znaczenie ogólne (szersze, całościowe) – filozofia polityki ujmuje struktury polityczne państwa w kontekście
uwarunkowań społecznych, historycznych, kulturowych, światopoglądowych, w kontekście religijnych tradycji danego
kraju
FILOZOFIA POLITYKI PEŁNI W ŻYCIU SPOŁECZNYM NASTĘPUJĄCE FUNKCJE:
1.
Funkcja deskryptywna – sprowadza się do obiektywnego opisu rzeczywistości politycznej, czyli form
państw, mechanizmów jego działania, wewnętrznych struktur państwa, sposobów dochodzenia i korzystania
z władzy; sprowadza się do relacji między podmiotami życia politycznego. Funkcja ta jest wspólna dla
filozofii polityki i politologii. Różni je inny typ eksplikacji politycznej.
2.
Funkcja eksplikatywna – teoria polityki i politologia poszukują wyjaśnień przez odwołanie się do
bezpośrednich empirycznie uwarunkowań. Filozofia polityki stara się odkryć uniwersalne zasady, które leżą
u podstaw państwa, które z kolei wywodzą się z natury człowieka i odwołują się do tej natury. Chodzi tu
o wyjaśnienie ponadhistoryczne, kulturowe.
3.
Funkcja prognozująca (prognostyczna) – mówi, że jeżeli trafnie dokonaliśmy zdiagnozowania przeszłości
i teraźniejszości, to do pewnego stopnia możemy przewidzieć przyszłość.
4.
Funkcja pragmatyczna – jej zadaniem jest proponowanie określonych standardów humanistyczno-
demokratycznych życia politycznego. Tej funkcji nie należy identyfikować z indoktrynacją ideologiczną.
Filozofia polityki nie może być traktowana jako przydatny instrument dla socjotechniki.
5.
Funkcja normatywno-etyczna – zadanie filozofii polityki sprowadza się m.in. do określenia zobowiązań
i etosu elit rządzących; to zadanie to także uzasadnienie potrzeby społeczeństwa obywatelskiego i wytyczenie
jego granic. Zadanie filozofii polityki to także charakterystyka relacji między państwami a społeczeństwem
obywateli oraz formułowanie zasad obowiązujących w relacjach między państwami.
6.
Funkcja ideowa – mówi o potrzebie istnienia państwa, mówi o relacjach między państwami a narodem,
przestrzega przed absolutyzacją struktur państwowych i demokracji, przed absolutyzacją rasy, wolności,
równości itd.
Część z tych funkcji ma charakter postulatów.
3.
„Zimna wojna” w stosunkach międzynarodowych po II wojnie światowej
Rozpad koalicji antyhitlerowskiej, powstanie dwóch supermocarstw i stałe pogarszanie się stosunków między nimi
zaowocowało tzw. Zimną Wojną, czyli okresem wrogości i izolacji pomiędzy blokami. Za początek zimnej wojny
uważa się przemówienie Churchilla w 1946 roku Fulton 5 marca 1946, w którym zaatakował ekspansjonizm ZSRR
i wezwał Zachód do zjednoczenia sił przeciwko rozprzestrzenianiu się komunizmu „od Szczecina nad Bałtykiem do
Triestu nad Adriatykiem w poprzek całego kontynentu zapadła żelazna kurtyna. Poza tą linią leżą wszystkie stolice
starych państw Europy Środkowej i Wschodniej – leży „sfera sowiecka””. Odtąd określenie „żelazna kurtyna” stało się
symbolem podziału świata na dwa wrogie obozy.
Wielopłaszczyznowa rywalizacja. Definiowano ją jako stan permanentnej wrogości i nieufności oraz zmagać
nacechowanych w wysokim stopniu napięciem i konfrontacją między dwoma systemami politycznymi i gospodarczymi
(kapitalizm – socjalizm lub Wschód – Zachód). Do końca lat 40. narastało napięcie w stosunkach międzynarodowych,
m.in. zlikwidowana została demokracja w państwach Europy Środkowej i Wschodniej, na co odpowiedzią ze strony
Zachodu była doktryna Trumana i utworzenie NATO (1949) oraz lokalnych sojuszy wojskowych w Azji i strefie
Oceanu Spokojnego.
Szczytowym okresem zimnej wojny były lata 1950–1953, kiedy nastąpiła pierwsza zbrojna konfrontacja
(wojna koreańska), na obszarze peryferyjnym, między blokiem radzieckim a Zachodem (oddziały amerykańskie pod
flagą ONZ wystąpiły przeciwko "ochotnikom" z Chińskiej Republiki Ludowej), gwałtownie wzrosły zbrojenia
i apogeum osiągnęła wojna psychologiczna (m.in. utworzenie Radia Wolna Europa).
Po śmierci J.W. Stalina (1953), XX zjeździe KPZR i przemówieniu N.S. Chruszczowa w 1956 nastąpił
długoletni okres zmiennego napięcia w stosunkach Wschód-Zachód. Zimna wojna, która przez kilkadziesiąt lat była
główną treścią stosunków międzynarodowych, zakończyła się wraz z załamaniem się systemu dwubiegunowego.
Poprzedził je kryzys i destrukcja światowego komunizmu, wywołując reakcję łańcuchową, w wyniku której nastąpił
rozpad struktur systemu realnego socjalizmu, Jesień Ludów oraz zjednoczenie Niemiec. Swoją działalność zakończyły
RWPG (1991r.) oraz Układ Warszawski (1991r.). postępująca w latach 1990-1991 dezintegracja struktur państwowych
Związku Radzieckiego spowodowała jego formalny upadek (26 grudnia 1991r.) - przestało funkcjonować jedno
z dwóch ogniw systemu dwubiegunowego.
3
4. Główne podmioty stosunków międzynarodowych
W polskiej nauce o stosunkach międzynarodowych najczęściej przyjmuje się typologię uczestników SM
zaproponowaną przez Józefa Kukułkę. Wyróżnia on dwa typy uczestników: podmiotowych i przedmiotowych.
Do grupy uczestników podmiotowych zalicza się podmioty prawa międzynarodowego i podmioty stosunków
międzynarodowych. W jego ujęciu uczestnikami są:
a. państwa
–
najważniejsi uczestnicy i podmioty międzynarodowe,
–
podstawa funkcjonowania: system polityczny, normy prawa międzynarodowego,
–
mają wpływ na dynamikę i rozwój stosunków międzynarodowych, suwerenne działanie na arenie
międzynarodowej,
–
regulują i determinują całość SM.
b. narody
–
niewielka grupa społeczna, która związana jest wspólnotą losów historycznych, kultury, języka, terytorium
i życia ekonomicznego,
–
świadomość narodowa grupy, poczucie własnej odrębności w stosunku do innych narodów,
–
dążenie do podnoszenia prestiżu narodowego,
–
tworzenie i umacnianie własnego państwa,
–
mogą stać się uczestnikiem SM tylko pod warunkiem dysponowania swą organizacją, a przynajmniej
reprezentacją (np. Organizacja Wyzwolenia Palestyny)
c. organizacje międzynarodowe (międzypaństwowe)
–
istotnym argumentem na rzecz tworzenia organizacji międzynarodowych jest konsolidowanie i utrwalanie
akceptowanego przez daną zbiorowość państw ładu międzynarodowego odpowiadającego potrzebom
i interesom tych państw,
–
powstaje, gdy pewna zbiorowość państw akceptuje dotychczasowe oddziaływania wzajemne oraz uznaje
celowość ich powtarzania, zabezpieczania normatywno-organizacyjnego i kontrolowania,
–
wysoka zgodność interesów państw, które mają stać się jej członkami,
–
organizacja międzynarodowa: zrzeszenia bądź państw, bądź też innych osób prawnych lub osób fizycznych
krajów, powołane do życia w celu realizowania zadań określonych w statucie,
–
muszą składać się co najmniej z dwóch państw lub osób prawnych (fizycznych) pochodzących z trzech
państw,
–
organizacje międzynarodowe muszą podlegać prawu międzynarodowemu,
–
funkcje organizacji międzynarodowych: stabilizacja zmierzająca do utrzymania i utrwalenia status quo
politycznego, terytorialnego, ekonomicznego, kulturowego; legitymizacja, która sprowadza się do
potwierdzania ważności nowych sytuacji faktycznych w SM; integracja zbliżająca uczestników SM wokół
realizacji wspólnych celów oraz zaspokajania wspólnych potrzeb i interesów.
d. struktury i siły transnarodowe
–
podlegają procesowi swoistej decentralizacji w tym sensie, iż coraz większa ich część nie jest już inicjowana,
podtrzymywana czy też kontrolowana przez państwo,
–
w paradygmacie transnarodowym państwo jest postrzegane jako jeden z wielu uczestników SM, istotny, ale
już nie jedyny,
–
uczestnikami stosunków transnarodowych są nie tylko państwa, ale także systemy niesuwerenne
i nieterytorialne,
–
granice między tym, co wewnątrzpaństwowe, i tym, co międzynarodowe, ulegają wyraźnemu zatarciu,
–
najistotniejsze są relacje pomiędzy państwami a niepaństwowymi uczestnikami życia międzynarodowego,
–
rozwój stosunków transnarodowych sprawia, że rozszerzają się więzi wewnętrznych (narodowych) grup
i interesów w ramach szerszych transnarodowych struktur,
–
transnarodowość sprzyja rozwojowi supranarodowości, łączy je wspólny cel: transpozycja państwa (zmiana
jego miejsca w systemie międzynarodowym),
–
wśród podmiotów niepaństwowych wyróżnia się:
•
organizacje międzynarodowe (np. NATO, ONZ),
•
organizacje ponadpaństwowe (np. Wspólnoty Europejskie i Unia Europejska)
•
organizacje pozarządowe (np. European Movement)
•
korporacje międzynarodowe,
•
ruchy międzynarodowe (np. ekologiczne),
•
kościoły i grupy religijne,
•
partie polityczne (o charakterze regionalnym, np. Europejska Partia Ludowa lub partie zrzeszone
w międzynarodówkach),
•
międzynarodowe centrale związków zawodowych.
4
**Interesy i oddziaływanie uczestników SM
Możemy wyróżnić:
a. interesy światowego systemu SM (np. światowy pokój czy bezpieczeństwo),
b. interesy ponadregionalnych systemów SM np. jak te, które powstały w procesie KBWE),
c. interesy regionalnych systemów SM (np. Unia Europejska),
d. interesy uczestników SM działających wewnątrz państwa.
Z.J. Pietraś podzielił interesy na:
a. egoistyczne,
b. egoistyczne i altruistyczne,
c. egoistyczne, altruistyczne i samozachowawcze,
J. Kukuła natomiast na:
a. egzystencjalne,
b. koegzystencjalne,
c. funkcjonalne.
5. Istota i funkcje państwa
Państwo- wielka, zasadniczo suwerenna instytucja polityczna, kontrolująca obszar danego kraju, obejmująca
działaniem wszystkich członków społeczeństwa lub społeczeństw, którzy zamieszkują na jego terytorium, wyposażona
w prawo stosowania przymusu wobec jednostek i grup społecznych nie przestrzegających obowiązku przestrzegania
prawa
- jest główna zorganizowaną władzą w społeczeństwie
- przynależność do państwa jest sformalizowana i powstaje przez nabycie obywatelstwa.
Funkcje państwa
•
zewnętrzna- polega na zapewnieniu bezpieczeństwa i niezależności w stosunkach z innymi państwami
•
wewnętrzna- poprzez realizowanie polityki państwowej realizuje cele, gromadzi niezbędne zasoby do
realizacji celów, ustala normy prawne i egzekwuje ich naruszanie
Państwo jest podstawowym podmiotem prawa międzynarodowego. W świetle prawa międzynarodowego państwo
uznaje się za suwerenną jednostkę terytorialną.
6. Formy państwa
Biorąc pod uwagę
a. głowę państwa dzielimy państwo na:
•
monarchie- na czele stoi dziedziczny lub elekcyjny władca sprawujący swój urząd dożywotnio. Monarchie
można podzielić ze względu na zakres władzy monarchy na :
-absolutne - władza nie jest niczym ograniczona, istnieją tylko wskazania religijne, status tej władzy zanika.
Cała władza skupiona w rękach panującego. Nie ma partii politycznych
-konstytucyjne - władza jest ograniczona konstytucja (Maroko, Jordania)
-parlamentarne - władza jest ograniczona konstytucją oraz organami parlamentarnymi, władca panuje, ale nie
rządzi.
•
republikę-głowa państwa jedno lub wieloosobowy organ sprawujący swój urząd przez kadencje określona
w konstytucji
b. ustrój terytorialny
•
państwa unitarne - to państwo bardziej scentralizowane, istnieje tam jednolity ustrój administracji lokalnej.
Wszyscy obywatele mają taki sam zakres praw, wolności i obowiązków. Są kraje unitarne na terenie, których
istnieją jednostki autonomiczne.
•
państwa złożone - związek suwerennych państw, które zrzekły się tylko części swych praw na rzecz władz
związkowych. Podmioty mają wszystkie cechy państwa. Kraje związkowe z formalnego punktu widzenia są
dobrowolnymi członkami związku.
c. reżim państwa – określa całokształt zasad na jakich opierają się relacje pomiędzy władzą a obywatelami:
•
demokratyczne -władza ludu, wolne wybory, wolność mediów itd.
•
autorytarne -reżim polityczny ogranicza prawa i swobody polityczne, cenzura polityczna, ograniczenia
wolności stowarzyszeń, wolności słowa, prasy itp. w innych sferach panuje względna wolność. Reżim
autorytarny stara się kontrolować i ograniczać działalność opozycji. Kontrola mediów publicznych ogranicza
ich działanie kontrolne.
•
totalitarne - reżim kontroluje wszystkie sfery życia społecznego, wprowadza gospodarkę planowa itd. Ustrój
Korei Północnej opiera się na komunach ludowych ok. 100 członków. Na czele stoi przewodniczący, który
5
troszczy się o swoich podopiecznych. Z reguły jest to były policjant lub wojskowy
7. Istota i funkcje partii politycznych
- definicja partii politycznej
a) z literatury
a. grupa osób zespolona więzią ideologiczną i organizacyjną, dążąca do zdobycia i utrzymania władzy państwowej dla
realizacji określonych interesów, głównie klasowych – profesor Banaszkiewicz
b. jest zorganizowaną grupą osób stanowiących najbardziej aktywną część klasy, dobrowolnie zrzeszających,
wyznających podobne zasady polityczne wyrażone w programie, który stanowi podstawę działalności, zmierzający do
zdobycia władzy w państwie i zrealizowania tą drogą swych interesów klasowych – W. Skrzydło
c. jest organizacją polityczną zrzeszającą na zasadach dobrowolności ludzi posiadających wspólny program polityczny
i dążących do jego realizacji poprzez zdobycie i utrzymanie władzy państwowej – A. Łopatka
cel – realizacja programu
metoda – zdobycie władzy
d. to zorganizowana grupa obywateli dążących do uzyskania określonych celów w drodze walki o władze lub jej
sprawowanie – J.J. Wiatr
e. to stowarzyszenie oparte na dobrowolnej rekrutacji, którego celem jest zapewnienie szans uzyskania władzy
w ramach związku, a aktywnym członkom uzyskania dzięki temu szansy zrealizowania rzeczowych lub osobistych
korzyści, bądź też obu – M. Weber
b) z ustawy o partiach politycznych
-Polska – ustawa o partiach politycznych – partia polityczna jest dobrowolną organizacją występującą pod określoną
nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na
kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej.
Funkcje partii politycznych – zadania, jakie partia ma do wypełnienia i wypełnia w systemie politycznym.
a) kształtowanie opinii i postaw politycznych (funkcja pierwotna)
-wymiar zewnętrzny i wewnętrzny
-funkcja wewnętrzna – realizowana w formie samokształcenia i indoktrynacji
-znajomość zasad działania partii
-kształcenie, szkolenie członków partii ze statutem, programem
-kampanie wyborcze, ogłoszenia, reklama, itp.
b) funkcja wyborcza
-kształtowanie programu wyborczego – różne techniki, najczęściej program partii formułowany przez lidera, albo
kandydata partii
-program wyborczy jest często oszukańczy
-przeprowadzenie kampanii wyborczej – uzyskanie poparcia dla swoich kandydatów (średni koszt mandatu do
Sejmu/Senatu to ok. 230-300 tys. złotych, limity wyborcze)
-selekcja kandydatów
-naturalna selekcja kandydatów – kandydat pojawia siew sposób oczywisty
-kandydatem jest lider
-kierownictwo partii decyduje o wyborze kandydatów (system centralny i oddolny, tylko lokalna struktura
może zgłosić kandydatów).
Dostęp do elity politycznej mają wyłącznie członkowie partii.
Preferencje partii politycznej w sugerowaniu wyborcy, na którą partię polityczną głosować – głosowanie tylko na listy.
Zgłaszanie kandydatów przez wyborców – 15 osób, poparcie 1000 obywateli: tylu kandydatów, ile jest mandatów
w okręgu; w Senacie jeden kandydat; klauzula zaporowa 5%.
-obsada stanowisk we władzy wykonawczej – brak wpływu wyborców
-personalna obsada stanowisk.
c) funkcja rządzenia
-realizują wszystkie partie polityczne !!!
-ta działalność partii politycznej, która wpływa na decyzje państwowe – najlepiej realizowane przez partię w pełni,
która samodzielnie rządzi
-partia polityczna ale w opozycji – mogą zgłaszać własne propozycje, nie zgadzać się z partią rządzącą
-partia w opozycji poza parlamentarnej – wywieranie nacisku, wpływu.
d) rola partii opozycyjnych
Partie opozycyjne – stoją w opozycji do rządzących, kontestowanie wszystkiego, co robi partia rządząca.
6
Formy kontestacji:
a. partie parlamentarne
- zgłaszanie projektów ustaw, podejmowanie działań kreacyjnych, wpływanie formalne na politykę państwa. W Polsce
działania takie są ograniczane przez Marszałka Sejmu. Dopuszczenie do procedowania – nie oznacza przyjęcia ustawy
w proponowanym kształcie.
- jeżeli ugrupowania rządzące nie mają dostatecznej przewagi do przeforsowania swoich rozwiązań
- naciski ze strony partii opozycyjnych – głosowanie w zamian za korzyści
b. partie pozaparlamentarne
- jedynie przez kontestację wobec tego, co robią ugrupowania rządzące
- inicjatywa ludowa. Możliwość formalnego wpływu nie jest zasadą powszechną. Projekt z inicjatywy obywatelskiej
musi zostać rozpatrzony przez Sejm, nie obowiązuje zasada dyskontynuacji
8. Podstawowe typy partii politycznych
Typologia partii politycznych
Kadrowe – partia taka zakłada określoną i wyraźną elitarność ugrupowania i świadomie ogranicza zakres członkostwa.
Pozyskiwanie elektoratu odbywa się poprzez działalność propagandową i aktywność aparatu partyjnego w trakcie
wyborów.
Masowe – partia taka nastawiona jest na istnienie jednostek organizacyjnych w terenie i rozbudowę tych jednostek.
Decyzje o członkostwie podejmuje nie centrum partii a jej jednostka terenowa. Ważne znaczenie w kampanii wyborczej
ma mobilizacja członków do aktywnego udziału. Partie takie tworzą wokół siebie wiele różnych organizacji np.
młodzieżowych.
Półmasowe – nie obowiązuje w nich zasada członkostwa. Trzon stanowi aparat partyjny, czyli ludzie zawodowo
zajmujący się polityką, który organizuje prace partii w czasie wyborów. Drugi krąg stanowią politycy. Krąg ten jest
zmienny. Jedni politycy wchodzą do niego inni wypadają przegrywając wybory lub umierając. Trzeci krąg to osoby
chcące działać społecznie po to by dany polityk zwyciężył w wyborach. Nie są oni członkami partii a działają na
zasadzie wolontariatu.
Ze względu na ideologie partie dzielimy na
Lewicowe – dzielą się na:
•
Skrajną lewice – zaliczamy do niej partie anarchistyczne, trockistowskie, maoistowskie i część partii
komunistycznych
Prawicowe – dzielą się na:
•
Umiarkowaną prawice – zaliczamy do niej partie liberalne i neoliberalne
•
Skrajną prawice – zaliczamy do niej partie nacjonalistyczne, neofaszystowskie i klerykalne
Partie konserwatywne
Partie narodowe Centrowe – wyróżnia je „mieszany” program. Odnajdujemy w nim zarówno hasła umiarkowanej
lewicy jak i umiarkowanej prawicy.
9. Istota i typy systemów partyjnych
System partyjny – mechanizm współdziałania lub rywalizacji wszystkich legalnie działających partii w danym kraju,
w ich walce o zdobycie i sprawowanie władzy państwowej.
Typy systemów partyjnych: jednopartyjny, dwupartyjny i wielopartyjny (rozbicia wielopartyjnego, blokowy oraz partii
dominującej).
Podstawowe podziały systemów partyjnych według kryterium
a) konkurencyjności partii
b) jakościowego
Kryterium ilościowe nie pozwala na ukazanie różnorodności podobnych do siebie, ze względu na liczbę partii,
systemów partyjnych; dopiero zastosowanie kryterium jakościowego pozwala przybliżyć zróżnicowania, jakie
występują w różnych krajach w ich praktyce ustrojowej.
Podział Josepha LaPalombara i Myrona Weinera:
•
ze względu na konkurencyjność:
o
konkurencyjne - swoboda tworzenia i działania partii. W państwach demokratycznych.
Konkurencyjność przejawia się w walce o władzę, zarówno w fazie organizowania wyborów, jak
i sprawowania władzy.
o
niekonkurencyjne - systemy partyjne krajów realnego socjalizmu, zarówno w wersji systemu
jednopartyjnego, jak i tzw. socjalistycznych systemów wielopartyjnych (system partii
hegemonicznej). Nie dopuszczają walki o władze państwową, nie posiadają legalnej opozycji, władza
państwowa w sposób trwały znajduje się w rękach jednej partii. Zaliczyć tu możemy również
7
faszystowskie systemy partyjne, jaki i krajów pokolonialnych.
•
ze względu na konkurencję, uzgodnienie i monopol:
o
konkurencyjny - hipotetycznie każda partia konkuruje z inną. Może występować konkurencja
w części systemu partyjnego i w odniesieniu do niektórych problemów politycznych. Podstawowe
rozstrzygnięcia w tym systemie zapadają na zasadzie większości.
o
oparty na uzgodnieniach- związany jest z zewnętrznymi relacjami opartymi na amicabilis
compositio. Ten typ stosunków ma miejsce wtedy, gdy występują szczególne społeczno-kulturowe
i etniczno-językowe uwarunkowania, typowe dla Szwajcarii, Austrii, Holandii, Belgii.
o
zasada monopolu - związana z systemem jednopartyjnym. Występowała w dwóch wariantach:
w państwach faszystowskich i realnego socjalizmu. Ograniczenie stosunków międzypartyjnych
wprowadzając element podporządkowania.
•
ze względu na charakter programów partii politycznych i zasady walki międzypartyjnej:
o
zideologizowany - konkurencja między partiami związana z różnicami ideologicznymi
akcentowanymi w programach.
o
pragmatyczny - dystans ideologiczny między znaczącymi partiami w systemie partyjnym danego
kraju nie jest duży, np. Stany Zjednoczone.
•
ze względu na częstotliwość zmiany partii u sterów rządów:
o
hegemoniczny - jedna partia pozostaje przy władzy przez dość długi okres (sama tworzy rząd lub
koalicji rządzącej spełnia dominującą rolę). Daje szansę osiągnięcia stabilności systemu; z drugiej
jednak strony może prowadzić do utraty zdolności koncepcyjnych i efektywnego działania przez
partię pozostającą dłuższy czas u władzy.
o
zmienny - następują częste i regularne zmiany partii u steru rządów, np. w Polsce w latach 1921-
1926. Zmiany partii rządzącej dokonują się nie tylko w wyniku wyborów, ale również w okresie
kadencji, pod wpływem różnych destabilizujących czynników.
Inne rozróżnienie, autorstwa Gordona Smitha, dzieli partie
•
ze względu na sposób tworzenia rządu:
o
zrównoważony- występuje wyraźna polaryzacja, ale bez dłuższej dominacji jednego ugrupowania.
Konkurencja między dwoma partiami lub ich większą ilością (ale skupionych wokół dwóch
biegunów). Tendencja do regularnej zmiany rządów. Np. Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, RFN.
o
niezrównoważony- jedna partia rządzi sama albo jest dominująca w koalicji przez dłuższy okres.
Wybory nie decydują w praktyce o przejęciu władzy, mogą jedynie wpływać na zakres uczestnictwa
określonej partii w rządzie. Np. RFN z dominacją CDU, zwłaszcza w okresie rządów Konrada
Adenauera.
o
rozproszony- nie występuje wyraźna polaryzacja i kilka partii może uzyskać podobne wyniki
w wyborach. Nie ma wyraźnego związku między wynikami wyborów a kształtem rządu. Polityczny
skład rządu może ulegać zmianie między wyborami. System ten nie musi się wiązać z niestabilnością
rządów.
c) ilościowego
Najstarsze i najbardziej rozpowszechnione kryterium. Odwołuje się do liczby partii prowadzących działalność w życiu
publicznym, w mechanizmach sprawowania władzy publicznej. Podstawą rozróżnienia są te partie, które mają szansę
zdobycia władzy i uczestniczenia w jej sprawowaniu (partie relewantne).
Typologia Maurice Duvergera:
•
System jednopartyjny- zakaz działania innych partii, oprócz rządzącej. Wyróżnić można różne formy
w ramach tego systemu: jednopartyjność w państwie faszystowskim, realnego socjalizmu oraz w krajach
pokolonialnych.
•
System dwupartyjny- w państwie może działać więcej partii, ale tylko dwie spośród nich mają realne szanse
zdobycia władzy. System ten chroniony jest zazwyczaj większościową ordynacją wyborczą. Stwarza korzystne
przesłanki dla stabilizacji systemu politycznego - zmiana partii rządzącej nie oznacza radykalnych zwrotów
w realizowanej polityce, większa jest również przestrzeń działania partii zwycięskiej, utrzymywanie się rządu
z reguły przez całą kadencję umożliwia partii go tworzącej realizację długotrwałych celów politycznych.
System ten nie opiera się na koalicji; jest wyrazem integracji społeczeństwa wokół dwóch biegunów
politycznych.
•
System wielopartyjny- trzy lub więcej partii ma szansę na zdobycie władzy. Jest wyrazem znacznego rozbicia
i zróżnicowania społecznego. Zmniejsza wpływ jednostek na rządy i przesuwa punkt ciężkości na partie
polityczne. Może zapowiadać niestabilność i zmiany w obszarze wykonywanej polityki. Efektywność tego
systemu jest związana z charakterem zawieranych koalicji, obecnych zarówno przy formowaniu rządu jak i po
stronie opozycji.
- klasyfikacje systemów partyjnych wg M. Sobolewskiego
8
a. alternatywne – każdy obywatel ma realną i skuteczna możliwość dokonania rozróżnienia pomiędzy odmiennymi
opcjami programowymi i personalnymi.
Podział:
•
system partii dominującej
– wiele partii politycznych, ale tylko jedna z nich jest na tyle silna, by rządzić
samodzielnie. Kiedy w społeczeństwie nie występują zbyt głębokie różnice podziału politycznego. W ich
programie musza być elementy, które odpowiadają bardzo szerokim rzeszą społeczeństwa.
Ma duże szanse ponownej wygranej, więc może podjąć długofalowe reformy. Nie musi liczyć się z opozycją.
Generuje bardzo stabilny system polityczny, stateczne rządy.
Minusem może być utrata czujności rewolucyjnej.
•
system dwupartyjny i półpartyjny
-dwupartyjny sztywny – działają tylko dwie partie polityczne (ogólnie nie ma nigdzie takiego systemu).
Obowiązuje silna dyscyplina wewnętrzna, centralizacja (np. Wielka Brytania)
-dwupartyjny luźny – działa wiele partii, ale dwie z nich są wyraźnie dominujące. Występuje decentralizacja,
nie ma silnej dyscypliny wewnętrznej (np. Stany Zjednoczone).
System dwupartyjny – inaczej dwóch partii dominujących. Bierze się z poważnego (głębokiego) konfliktu społecznego
i podziału społecznego. Wokół tych dwóch konfliktów powstają dwie partie. Partie te na przemian sprawują władzę.
Jest wzmacniany przez system większościowego prawa wyborczego. Może również sprzyjać system proporcjonalnego
prawa wyborczego.
W systemie dwupartyjnym:
+ rządzi tylko jedna partia, brak koalicji, bardzo stabilny system polityczny
+ silna opozycja, która kontroluje prace partii rządzącej i wykorzystuje jej błędy, np. w Stanach Zjednoczonych, od
1925r. w Wielkiej Brytanii. Partia rządząca cały czas kontrolowana przez opozycję
-obawa podejmowania ryzykownych działań, które mogą spotkać się z niezadowoleniem społeczeństwa, np. reformy
rządu Jerzego Buzka m.in. reforma służby zdrowia.
•
system dwublokowy
– występuje kiedy istnieje wiele podziałów w społeczeństwie i głębszy podział społeczny.
-występowanie różnych partii politycznych
-nie mają tendencji do jednoczenia się
-partie polityczne będące po dwóch stronach porozumiewają się ze sobą tworząc blok porozumienia, np. w 1997r. AWS
i SLD
-może być utworzony także po wyborach, np. Francja
-rządzi koalicja, a nie jedno ugrupowanie. Kompromis programowy w przypadku różnic programu partii. Brak
tendencji w realizacji tego rządu.
-rząd większościowy – silna opozycja (patrząc od strony opozycji), np. model francuski – model dwu- i półpartyjny od
lat 50. XX wieku.
•
system rozbicia partyjnego
(Włochy, Polska)
-wiele partii politycznych, ale żadna z nich nie jest w stanie samodzielnie sprawować władzy, dlatego tworzone są
koalicje. Czasami koalicje te są do przewidzenia, z góry wiadomo jakie partie w nią wejdą
-nie jest oparty na przesłankach stabilności (czasami)
-występowanie, kiedy mamy do czynienia z antagonizmami społecznymi
-musi to być proporcjonalny system wyborczy
-zawsze generuje słabą władzę (przymus koalicji, aby uzyskać znaczną większość).
b. niealternatywne – jeżeli nie ma rozróżnienia między odmiennymi opcjami programowymi a personalnymi.
Podział:
•
system monopartyjny
– działa legalnie tylko jedna partia polityczna, z jednym programem i jednym
kandydatem. Wolno tworzyć partie, ale nie są tworzone. Przepisy prawa nie zezwalają na tworzenie innych
partii politycznych. Taki system występuje w państwach totalitarnych oraz w państwach postkolonialnych.
Partie monopartyjne typu faszystowskiego:
-utożsamianie struktur organizacyjnych (partyjnych) ze strukturą państwową
-legalnie działa tylko partia faszystowska
-przejęcie przez organy państwowe funkcji organów partyjnych, natomiast niektóre organy partyjne stają się organami
państwa
-wszystkie funkcje państwowe obsadzane są przez członków partii, a czołową rolę w partii odgrywa jej przywódca.
Partie monopartyjne systemu komunistycznego:
-odrębne struktury
-ośrodki partyjne decydują o: obsadzie organów i instytucji publicznej; możliwości obsadzania stanowisk
kierowniczych członkami partii
-partia komunistyczna nie zezwala na działalność innych partii, ale nie jest to rozwiązanie modelowe. Wyraża zgodę na
istnienie innych, podporządkowanych jej partii.
•
system partii hegemonicznej
– działa jedna wielka partia, wyraźnie dominująca. Formalnie istnieje wiele
9
partii, jednak są one tylko „sojusznikami” partii sprawującej władzę.
Zasady:
-wszystkie partie afirmują (popierają) system socjalistyczny – partia hegemoniczna występuje wyłącznie w państwie
socjalistycznym, legalne działanie partii prosocjalistycznych
-partie sojusznicze (komunistyczne oraz pozostałe partie, które ją uznają) uznają kierowniczą rolę partii komunistycznej
w budowie socjalizmu
-uznanie wyłączności partii komunistycznej na reprezentowanie politycznych interesów proletariatu (klasy robotniczej)
-partia komunistyczna uznawała samodzielność organizacyjną i programową partii socjalistycznych. Warunkiem jej
funkcjonowania jest spełnienie trzech powyższych zasad.
•
system kooperacji partii –
partie polityczne (wszystkie lub niektóre) jeszcze przed wyborami porozumiewają
się w sprawie współrządzenia. Nie musi mieć to charakteru jawnego, z góry określa podział władzy pomiędzy
te partie, które się porozumiewają. W efekcie nie mają wpływu, jaka będzie konfiguracja władzy, np.
Kolumbia (dwie największe partie dzieliły władzę, warunkiem było zdobycie łącznie bezwzględnej
większości), Szwajcaria.
•
system jednopartyjny - istnieje tylko jedna legalna partia, zaś działanie ewentualnych organizacji
opozycyjnych jest przez nią skutecznie hamowane - np. w ZSRR Komunistyczna Partia Związku
Radzieckiego;
•
system partii hegemonicznej - wśród kilku istniejących partii jedna z nich pełni funkcję hegemona zmuszając
pozostałe partie (tzw. partie satelickie) do całkowitego podporządkowania - np. w Polsce 1948-1989 układ
PZPR-ZSL-SD;
•
system partii dominującej - wśród wielu istniejących partii jedna z nich, zwykle wykorzystując
uwarunkowania historyczne, ma zdecydowaną przewagę pozostając niemal bez przerwy u władzy - np.
W Indiach Indyjski Kongres Narodowy, w Meksyku Partia Rewolucyjno-Instytucjonalna;
•
system dwupartyjny - istnieją dwie partie zdecydowanie dominujące nad pozostałymi, zmieniające się co jakiś
czas u władzy - np. w Stanach Zjednoczonych Partia Demokratyczna i Partia Republikańska;
•
system dwuipółpartyjny - istnieją dwie partie zdecydowanie dominujące nad pozostałymi, zmieniające się co
jakiś czas u władzy, jednak potrzebujące zwykle współpracy z inną mniejszą partią, ewentualnie utworzenia
"wielkiej koalicji" - np. w Niemczech SPD i CDU/CSU + Zieloni lub FDP;
•
system wielopartyjny - istnieje wiele partii, które rywalizują ze sobą o zdobycie i utrzymanie władzy. Żadna
z nich nie ma szans zdobyć przewagi w parlamencie (większość mandatów), aby samodzielnie utworzyć rząd.
Tworzą się więc rządy koalicyjne. System ten świadczy o zróżnicowaniu ludności, daje im możliwość lepszej,
pełniejszej reprezentacji ich poglądów w parlamencie. Jednak czasem może też utrudniać rozwiązywanie
pewnych problemów społecznych, doprowadzając do konfliktów.
•
system dwublokowy - istnieje wiele partii, które rywalizują ze sobą podczas kampanii wyborczej, jednak po
wyborach formują się w dwa bloki np. prawica i lewica i współdziałają w ramach tych bloków.
•
system kooperacji partii - istnieje wiele partii, które rywalizują ze sobą w okresie przedwyborczym. Po
wyborach wszystkie lub większość partii współpracuje ze sobą ponad podziałami i tworzą koalicyjny rząd,
który działa zgodnie z ustaleniami międzypartyjnymi. System możliwy w tzw. starych demokracjach, np.
obecnie Szwajcarii lub sytuacjach przełomowych w Austrii w latach 1955-1966.
10. Pojęcie i elementy składowe systemu politycznego
System polityczny – jeden z elementów składowych, składa się z systemu ekonomicznego (stosunki w jakie wchodzą
ludzie, tj. produkcja, dystrybucja i podział dóbr. Rodzaj produkcji jako podstawowy sposób wytwarzania dóbr,
podstawowym dobrem współczesnym jest kapitał, ten kto posiada kapitał decyduje o produkcji, dystrybucji oraz
podziale dóbr – SFERA PANOWANIA EKONOMICZNEGO), ideologicznego i politycznego.
System polityczny polega na prawnym sankcjonowaniu formalno-prawnego systemu ekonomicznego.
System ideologiczny – stworzenie przesłanek do akceptacji przez ogół.
Panowanie ekonomiczne i polityczne jest najlepsze, system ideologiczny „uświęca” te panowania, są najlepszym
rozwiązaniem.
Na system polityczny składają się:
•
idee i wartości polityczne
- charakter polityczny,
- uznawane w życiu politycznym, na których to życie się opiera,
- idea: demokracji, państwa prawa, podziału władzy, społeczeństwa, samorządności i jej uznawanie, cywilnej kontroli
nad armią oraz policją,
- pluralizm polityczny,
- oddzielenie Kościoła od państwa.
10
•
organizacje i instytucje polityczne
- partie polityczne,
- organizacje, które wywierają swoimi celami wpływ na władze państwowe (np. związek zawodowy, organizacje
samorządowe),
- organizacje polityczne dzielą się na formalne i nieformalne, które wpływają na życie polityczne,
- państwo.
•
normy polityczne
- uznawane są w życiu politycznym, na których to życie się opiera,
- część norm ustanawianych jest przez państwo,
- prawo wyborcze,
- normy, którymi kierują się organizacje i instytucje polityczne: statut partii, regulamin wyłaniania kandydatów na
posłów,
- normy polityczne mogą być pisane lub zwyczajowe (również mogą regulować życie polityczne, np. w USA Gabinet,
którego powołanie nie dotyczy żądana ustawa w Konstytucji).
11. Rola państwa w gospodarce rynkowej
Zadania państwa
Źródłem nieefektywności w gospodarce jest:
- nieefektywność gospodarki rynkowej. Gospodarka wolnorynkowa ma tendencje do monopolizacji i kauteryzacji.
Bez działalności państwa nie można przeciwdziałać temu zjawisku. Państwo tworzy politykę konkurencji w celu
przeciwdziałania monopolizacji (zakaz monopoli, zakaz zmowy cenowej, zakaz uzyskania dominującej pozycji na
rynku). Pewne polityki, których rynek nie chce wykonywać. Dlatego państwo prowadzi politykę uzupełniania rynku
(przepisy dotyczące bezpieczeństwa oraz je finansuje, przepisy dotyczące ochrony środowiska, BHP, ochrony i czasu
pracy, przepisy dotyczące różnych transferów socjalnych);
- problemy „niehumanitarności” gospodarki rynkowej. Państwo twierdzi, że mechanizm rynkowy jest niesprawiedliwy
i wymagana jest jego korekta poprzez uzupełnianie dochodów (transfery socjalne) lub ograniczanie dochodów (np.
wysokie podatki);
- problemy „niestabilności” gospodarki rynkowej. Przyjmuje się, że gospodarka rynkowa jest w progresie stabilnym.
Ingerencja państwa łagodzi ich efekty. Państwo ingeruje za pomocą polityki antycyklicznej.
Państwo w gospodarce pełni szereg różnych funkcji. Pierwszą z
tych funkcji jest funkcja stabilizacyjna. Mamy tu na myśli
przeciwdziałanie zjawiskom bezrobocia i inflacji. Drugą funkcją
jest funkcja alokacyjna. Wykorzystywana jest ona zgodnie
z zasadami gospodarki rynkowej i ma na celu ochronę
gospodarki przed zjawiskami monopolistycznymi. Kolejną
funkcją jest funkcja adaptacyjna, której zadaniem jest
dostarczenie środków odpowiednich do uwarunkowań
wewnętrznych i zewnętrznych. Ostatnią funkcją jest funkcja
redystrybucyjna, którą wykorzystujemy do korygowania
podziału z zapewnieniem minimum egzystencji obywatelom.
Państwo a rynek
Klasyczny cykl koniunkturalny
Państwo prowadzi też politykę wzrostu gospodarczego i politykę strukturalną (ochrona młodych gałęzi przemysłu,
ochrona upadających gałęzi przemysłu).
Cyklem koniunkturalnym nazywamy krótkookresowe odchylenia produkcji, aktywności gospodarczej od jej trendu.
Polega na wahaniach produkcji, zatrudnienia, aktywności gospodarczej wokół długookresowych trendów.
Trend inaczej tendencja rozwojowa produkcji to wygładzona ścieżka obrazująca rozwój produkcji w długim okresie po
wyeliminowaniu krótkookresowych wahań.
Zakres i skuteczność oddziaływania państwa na gospodarkę
Aby osiągnąć dane cele rząd używa różnych narzędzi, które pozostają przez cały czas pod jego kontrolą. Do tych
narzędzi zaliczamy stopy procentowe, wydatki rządowe i podatki, zmiany kursu i wiele innych.
Polityka rządu determinuje jakich narzędzi rząd używa oraz zakłada, że uda się osiągnąć wyznaczone cele.
Wybór narzędzi i celów Istnieją oczywiście ograniczenia w liczbie celów jakie rząd i bank centralny mogą osiągnąć
w krótkim czasie. Na przykład może istnieć presja aby rząd obniżył inflację, bezrobocie oraz stopy procentowe a także
panował nad stabilnością waluty krajowej. Osiągnięcie tych wszystkich celów w jednym czasie może wydać się
chaotyczne i jest niemożliwe gdyż cele te są niekompatybilne. Normalną konsekwencją redukcji inflacji oraz
11
utrzymania stabilności waluty krajowej jest wzrost bezrobocia oraz wzrost poziomu stóp procentowych.
TRZY PODEJŚCIA
1. Keynesizm
Teoria Keynesa powstała jako odpowiedź na wielki kryzys ekonomiczny. W tym okresie państwa odnotowały spadek
PNB, wzrost bezrobocia, spadek poziomu inwestycji i notowań akcji giełdowych. Po II wojnie światowej większość
państw musiała przyjąć politykę interwencjonizmu, aby ratować zrujnowane i upadające przedsiębiorstwa.
Fundamentalne dla tej teorii były tezy sformułowane przez Johna Keynesa w jego pracy „Ogólna teoria zatrudnienia,
procentu i pieniądza”.
Założeni keynesizmu:
•
silna obecność państwa w gospodarce, łagodzenie spadków cyklu koniunkturalnego i stymulacja wzrostu.
•
w recesji państwo powinno wspierać popyt
•
polityka fiskalna (budżetowa) państwa jako narzędzie o zwalczania depresji gospodarczej, jest skuteczniejsza
niż polityka monetarna banku centralnego
•
kładzi główny nacisk na popyt, który ogranicza gospodarkę
•
neguje tezę o występowaniu w gospodarce mechanizmów samoregulacji, uruchamianych przez prawa
ekonomiczne, odrzucenie twierdzenia, że podaż sama stwarza dla siebie popyt
•
państwo powinno z podatków finansować publiczne inwestycja, które w rezultacie będą czynnikiem
napędzającym gospodarkę, nawet kosztem rosnących długów i inflacji
•
wydatkowane pieniądze poruszą popyt, a to zwiększy produkcję i przyczyni się do zmniejszenia bezrobocia
•
polski keynesista M. Kalecki jest zwolennikiem robót publicznych powiększających popyt, które mają być
finansowane z budżetu państwa.
•
Keynesiści uważają, że długotrwały deficyt budżetowy nie jest niczym niepokojącym jeżeli służy pobudzaniu
popytu
•
wysoka progresja podatkowa i wzrost świadczeń społecznych, redystrybucja dochodów poprzez m. in. zasiłki
dla osób bezrobotnych czy progresywny system podatkowy, państwo opiekuńcze
•
obniżanie stóp procentowych ma skutkować wzrostem inwestycji
•
państwo powinno skupić się głównie na zwalczaniu bezrobocia
•
państwo powinno wdrażać takie instrumenty, które będą skutkować zwiększeniem dochodów społeczeństwa
i przedsiębiorstw, a tym samym "przełożą się" na wzrost popytu globalnego
Obecnie wiele paradygmatów teorii keynesistowskiej jest obecnych w polityce gospodarczej państw zachodnich.
W rezultacie obserwujemy nadmierne zadłużanie się, rozrost państw opiekuńczych oraz cykliczne kryzysy. W dobie
kryzysu gospodarczego wiele państw odchodzi od teorii keynesizmu, która dopuszcza długoterminowe zadłużanie się
na rzecz pobudzania popytu. Skutkiem stymulowania popytu poprzez deficyt budżetowy jest sytuacja, w której państwa
nie potrafią sobie poradzić z zadłużeniem (np. Grecja). Keynesizm zachęca do zadłużania, ale nie podaje sposobów jego
redukcji.
2. Monetaryzm
Pojawił się w latach 70 XX wieku jako kierunek konkurencyjny do keynesizmu. Oparty na tezach zaproponowanych
przez Miltona Friedmana. W latach 70 XX wieku w większości państw występowała jednocześnie wysoka inflacja
i wysokie bezrobocie.
Założenia monetaryzmu:
•
sektor prywatny jest stabilny
•
wahania nominalne PKB są efektem działania rządu, a także zmian w podaży pieniądza jako efekt działalności
banku centralnego
•
stymulowanie popytu może w dłuższym czasie doprowadzić jedynie do wzrostu cen,
a w konsekwencji do bezrobocia
•
wzrost ilości pieniądza szybszy niż wzrost produkcji powoduje inflacje
•
redukowanie inflacji może odbywać się poprzez wykorzystanie instrumentów polityki monetarnej. Ban
centralny powinien zapewni stałe tempo przyrostu podaży pieniądza (3-5% rocznie). Jeżeli tempo wzrostu
podaży pieniądza jest dostosowane do tempa produkcji (PNB) to nie występują procesy inflacyjne
•
jedynie bank centralny może ingerować w procesy wolnorynkowe, w jak najmniejszym stopniu
•
zalecany jest płyny kurs walutowy, by ograniczyć interwencjonizm władz monetarnych
•
działania rządu zmierzające do przyśpieszenia wzrostu gospodarczego najczęściej dają odwrotny skutek. Może
nastąpić efekt „wypychania” . Państwo poprzez wydatki publiczne może doprowadzić do obniżenia poziomu
inwestycji prywatnych poprzez wypchnięcie ich z procesów gospodarki narodowej i zastąpieniu publicznymi.
•
Zadłużanie się państwa w celu pobudzania popytu z budżetu państwa (keynesizm) może doprowadzić do
12
ograniczenia inwestycji sektora prywatnego. Jeżeli państwo się zadłuża to przyjdzie czas na spłatę
zobowiązań, wtedy istnieje ryzyko podniesienia podatków.
•
Poglądy monetarystów sprowadzają się do pozostawienia gospodarki mechanizmom gry wolnorynkowe, rynek
ma zdolność do samoregulacji
•
rząd powinien kupić się na ograniczaniu inflacji i podnoszeniu poziomu produktywności
i pełnego zatrudnienia. Służyć temu mają: obniżenie stopy podatku dochodowego, obniżanie zasiłków dla
bezrobotnych, obniżenie wpłat na fundusz ubezpieczeń społecznych, osłabienie znaczenia związków
zawodowych, subwencje na przekwalifikowanie pracowników i podnoszenie kwalifikacji
•
państwo powinno oddziaływać na popyt jedynie w aspekcie wspierania inwestycji prywatnych poprzez ulgi
podatkowe, subwencje inwestycyjne dla przedsiębiorstw czy obniżenie stopy procentowej w długim okresie
3. Nowa klasyczna makroekonomia (szkoła racjonalnych oczekiwań)
Doktryna, która rozwinęła się w latach 70 XX wieku kiedy nastąpił kryzys poglądów keynesistowskich. Za jej twórcę
uważany jest Robert Lucas. Uważna jest za bardziej ortodoksyjną formę monetaryzmu.
Założenia :
−
oczekiwania podmiotów gospodarczych są racjonalne
−
rynki zawsze znajdują się w stanie nierównowagi ekonomicznej
−
rozmiary produkcji i zatrudnienia zależą od czynników podażowych i w przypadku braku zakłóceń ze strony
państwa osiągają naturalny poziom
−
informacja odgrywa ważną rolę w procesach gospodarczych. Podmioty gospodarcze swoje decyzje opierają na
dostępnej im wiedzy, aby zapobiegać skutkom swoich decyzji. Zachowanie ludzie jest z założenia racjonalne
i nastawione na maksymalizację zysku.
−
Polityka gospodarcza narzucając „reguły gry” musi liczyć się z tym, że jej intencje i skutki zastaną odczytane
i zinterpretowane przez pozostałych uczestników gospodarki wolnorynkowej.
−
Instytucje państwowe powinny zajmować się utrzymywaniem stabilności cen oraz pobudzaniem podażowej
sfery gospodarki
−
należy wystrzegać się działań dyskredytujących rząd, budzących nieufność i nieprzewidywalność, bo taki stan
prowadzi do ograniczania zachowań inwestycyjnych podmiotów prywatnych
−
rząd nie powinien angażować się w realną działalność ekonomiczną, gospodarka powinna opierać się przede
wszystkim na własności prywatnej
−
bezrobocie jest głównie dobrowolne. Wzrasta ponieważ ludzie w czasie recesji szukają lepszej pracy
i rezygnują z dotychczasowego stanowiska.
−
Polityka jest nieefektywna, ponieważ podmioty gospodarcze potrafią przewidzieć długookresowe skutki
działań rządu. Polityka rządu jest zbyt przewidywalna żeby mogła odnieść zamierzone efekty. Np.. przed
wyborami zwiększa si deficyt budżetowy, aby pobudzić inwestycja, ale po wyborach wzrosną podatki żeby
pokryć ten deficyt.
12. PRL – państwo totalitarne czy autorytarne?
Porównanie totalitaryzmu z autorytaryzmu PRL-u.
Można wyróżnić pewne cechy wspólne dla wszystkich okresów w dziejach PRL i na tej podstawie udzielić odpowiedzi
na pytanie, czy było to państwo totalitarne, czy autorytarne. Najlepiej chyba posłużyć się analizą różnic między tymi
systemami autorstwa Jerzego Borejszy - jest to bezapelacyjnie najbardziej
uznane zestawienie.
1. Totalitaryzm jest rewolucyjny, niesie idee nowego ładu. Autorytaryzm to ideologia restauracji starego porządku,
sanacji porządku zastanego, no i anty rewolucji. Czyli bez wątpienia tu PRL jawi się jako totalitarny.
2. Rola propagandy: w totalitaryzmie wszelkie media są ściśle podporządkowane, a propaganda jest wszechogarniająca.
Autorytaryzm przykłada mniejszą wagę do propagandy, dopuszcza też pewne elementy wolności przekazu (o czym
zaraz). Znowu + dla totalizmu.
3. Totalitaryzm jest masowy, wymaga od ludzi aktywności i entuzjazmu. Autorytaryzm wymaga od masy tylko biernego
posłuszeństwa. PRL we wszystkich odsłonach zaganiał na pochody, wiece, masówki i czyn społeczny. Znowu + dla
totalizmu.
4. Gospodarka: każdy totalizm wprzęga gospodarkę w ideologię i centralnie nią steruje. W autorytaryzmie skala
ingerencji jest daleko mniejsza, choć w 90% przypadków dominuje etatyzm. Znowu wychodzi, że i w tej dziedzinie
PRL odpowiada totalitarnym "standardom".
5. Totalitaryzm stara się zlikwidować wolność. Autorytaryzm nie likwiduje wolności, ale przedefiniowuje ją
i podporządkowuje racji stanu. W PRL owszem, istniały enklawy wolności, ale takowe istnieją w każdym totalizmie
(oprócz Korei Północnej...). Jednakże w PRL żadna społeczna aktywność na szerszą skalę nie mogła się odbywać bez
kontroli i reglamentacji ze strony państwa. Nie było prywatnych mediów, stowarzyszeń nie sterowanych przez partię.
Znowu wszystko wskazuje na to, że i tu PRL był totalitarny.
13
6. Terror w państwie totalitarnym jest wszechogarniający. W państwie autorytarnym zaś dokładnie wiadomo, w kogo
uderzy i stosuje się go zgodnie z macchiavellistyczną zasadą "kiedy trzeba". Tutaj PRL po roku 1956 już totalitarny nie
jest.
13. Organy i cele polityki zagranicznej państwa
Polityka zagraniczna – prowadzona jest przez upoważnione organy państwa jako polityka zewnętrzna. Jest to
w znaczeniu sensu largo zorganizowany wysiłek państwa na zewnątrz podporządkowany realizacji jego interesów.
Polega na kształtowaniu otoczenia państwa na korzyść modyfikowania sytuacji niekorzystnych.
Władza wykonawcza realizuję politykę zagraniczną państwa poprzez ministerstwo spraw zagranicznych wraz ze
stojącym na jego czele członkiem Rady Ministrów, ministrem spraw zagranicznych.
Władza ustawodawcza dysponuje parlamentarną komisją spraw zagranicznych, stałymi delegacjami do zgromadzeń
parlamentarnych i grupami bilateralnymi w ramach Unii Międzyparlamentarnej.
Cele:
•
zapewnienie bezpieczeństwa i rozwoju państwa
•
wzrost siły państwa
•
wzrost pozycji państwa na arenie międzynarodowej, osiąganie prestiżu
Cele mogą być:
•
nadrzędne – (wynikające z żywotnych interesów państwa)
•
długofalowe – (nastawione na stałe, wieloletnie dążenie do realizowania interesu narodowego)
•
ważne społecznie
•
konkretne lub krótkofalowe – (doraźne)
Organy państwa w stosunkach międzynarodowych wyróżniamy wewnętrzne (mające siedzibę na terytorium,
konstytucyjne i konwencyjne specjalne) i zewnętrzne (poza granicami, przedstawicielstwa dyplomatyczne stałe
i doraźne, handlowe, przy organizacjach, misje wojskowe, urzędy konsularne).
Organy wewnętrzne :
a) głowa państwa,
b) parlament,
c) rząd i szef rządu,
d) minister spraw zagranicznych,
e) minister gospodarki.
Organy zewnętrzne:
a) stał przedsiębiorstwa dyplomatyczne,
b) misje specjalne,
c) przedstawicielstwa handlowe,
d) przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych,
e) urzędy konsularne,
f) misje wojskowe.
Cele polityki zagranicznej państwa:
C
ele polityki zagranicznej są najczęściej zorientowane na osiąganie własnych, jako państwa korzyści. Kiedy kraje
wybierają taki właśnie rodzaj polityki zagranicznej, określa się je jako realizujące swój narodowy
Główne
-zapewnienie ochrony i bezpieczeństwa mieszkańcom kraju
-zapewnienie ekonomicznego rozwoju kraju m.in. poprzez wspomaganie odpowiednich resortów gospodarki,
równowagę rynkową, stabilność finansową
-wykreowanie sprzyjających dla kraju i w kraju tzw. środowiska politycznego; oznacza to możliwość swobodnego
wyboru przez obywateli danego państwa formy sprawowania rządów, sposobność wyartykułowania swoich opinii
w tematach znaczących dla państwa i wpływu na nie
-zapewnienie spójności narodowej, co oznacza unikanie posunięć mogących prowadzić do nieodwracalnych
wewnętrznych podziałów, wszelkiego rodzaju sprzeczności i konfliktów mogących w rezultacie
rozbić jedność narodową
Celem polityki zagranicznej państwa jest niewątpliwie optymalna realizacja interesów grup najbardziej wpływowych
w państwie. W społeczeństwach demokratycznych celem polityki zagranicznej jest
realizacja interesów całego
społeczeństwa, bądź też jego zdecydowanej większości.
14
14. Główne szkoły metodologiczne w badaniach politologicznych
Orientacje badawcze w naukach społecznych
Człowiek jest kreatorem życia w którym funkcjonuje. Poszukiwanie odpowiedzi zawsze odbywało się w atmosferze
konfliktu .
Źródeł zmiany w postrzeganiu społeczeństwa dopatruje się w :
•
Filozofia grecka
•
Koncepcja umowy społecznej
•
Rewolucja przemysłowa
•
Pozytywizm
a) Pozytywizm (dążenie za wszelką cenę do integracji na gruncie metody):
-behawioryzm metodologiczny – badać można wszystko to, co poddaje się empirii, co da się zmierzyć, obliczyć,
zweryfikować,
-holizm metodologiczny – przekonanie, że na podstawie badania części można wnioskować na temat całości,
-fizykalizm metodologiczny – dążenie do integracji wszystkich nauk. Matematyzacja języka, przy pomocy którego
powinniśmy opisywać społeczeństwo. Pojęcia z fizyki powinny być wykorzystywane w naukach społecznych,
-dedukcjonizm metodologiczny – przyjmuje się założenie, że najpierw formułujemy teorię i jej założenia weryfikowane
są w trakcie badań empirycznych,
-pragmatyzm metodologiczny – powinniśmy w badaniu skupiać się na tym, co jest potrzebne, użyteczne (utylitaryzm).
Badamy tylko to, co jest użyteczne.
Współczesny neopozytywizm podtrzymuje powyższe założenia i wzmacnia je potwierdzając behawioryzm,
a odrzucając związek przyczynowo-skutkowy dążąc do precyzji języka.
b) Podejście humanistyczne (znajduje się w opozycji do pozytywizmu) – niemożność przenoszenia metod nauk
przyrodniczych na grunt nauk społecznych (są one różne), jest to podejście typologiczne i jakościowe
z odrzuceniem formalizmu i języka matematycznego:
-fakty społeczne – składają się z dwóch warstw: subiektywnej (my współtworzymy rzeczywistość, w której żyjemy
i której jesteśmy częścią) oraz obiektywnej (zastaliśmy rzeczywistość społeczną i my adaptujemy się do niej),
-antynaturalizm – rozumienie, odrzucenie metod, możemy rozumieć rzeczywistość tylko przez samo doświadczenie,
-stosowanie swoistych metod poznania (nowych metod),
-podejście jakościowe.
Rozumienie – badacz wykorzystuje w nim swoje własne doświadczenie w interpretacji działań innych osób.
Rozumienie pełni w naukach społecznych następujące funkcje:
a.
Heurystyczną – naprowadza na pomysły badawcze
b. Pozwala badaczowi interpretować wypowiedzi uczestników życia społecznego
c.
Pozwala wyjaśnić zależności pomiędzy badanymi zjawiskami
d. Pozwala uzasadnić formułowane w trakcie procesu badawczego hipotezy
15. Ideologia, doktryna, program – istota i zakres pojęć
Ideologia - to zespół idei, usystematyzowany zbiór poglądów służący klasom społecznym za podstawę określenia
i uzasadnienie kierunków ich działalności.
Ideologia zawsze posiada trzy elementy :
a) wizja rzeczywistości- odzwierciedla rzeczywistość zastaną,
b) system aksjologiczny – system oceniania, wartościowania, strukturalizacji wizji, rzeczywistości istniejącej oraz jej
transpozycji(zmiany) w wizją rzeczywistości pożądanej; Każdy z nas oceniając rzeczywistość, jednocześnie dokonuje
pewnego rzutowania w przyszłość jak, z jego punktu widzenia, byłoby lepiej. Każda ideologia przedstawia stan
istniejący, dokonuje oceny istniejącej rzeczywistości, którą zastała oraz przedstawia wizję jaka być powinna
w przyszłości.
c) dyrektywy praktyczne – przejawiają się w postaci doktryny i programu, słowo doktryna pochodzi od łacińskiego
słowa doctrina co znaczy nauka, produkt twórczości teoretycznej.
•
Doktryna polityczna- to strategia, cele działań politycznych, wyraźnie określone w czasie i przestrzeni ale
scharakteryzowane stosunkowo ogólnie.
•
Program polityczny- jest pojęciem najwęższym, odpowiada pojęciu taktyka. Jest to plan konkretnych
działaniach rozpisanych na etapy prowadzące do osiągnięcia określonych celów.
I D E O L O G I A
DOKTRYNA
PROGRAM
15
Możemy zauważyć relacje pomiędzy ideologią, doktryną i programem politycznym.
•
ideologia – system idei, przekonań odwołujących się do określonego zestawu podstawowych wartości, który
wpływa na życie polityczne, czyli ma zwolenników i sympatyków kupionych wokół osób , partii, ruchów
politycznych.
•
doktryna – to wynikający z określonej ideologii, uporządkowany zbiór poglądów na życie polityczne danego
społeczeństwa z zagadnieniem władzy i ustroju państwa na czele. Doktryna musi zawierać wskazania
teoretyczne i praktyczne, jak zrealizować te poglądy w określonym
•
program - zbiór celów i zamierzeń partii i ruchów społecznych, organów władzy i administracji państwowej
oraz jednostek i grup społecznych, które chcą zdobyć władzę lub uzyskać na nią wpływ. Tworzy pewien
system warunkujących się i planowych działań. Jako wyraz interesów politycznych stanowi sposób
komunikacji pomiędzy podmiotami polityki.
Ideologia a program polityczny:
Ideologia nigdy nie oddziałuje bezpośrednio, na politykę. W treści programów możemy odnaleźć poglądy polityczne,
dotyczą one: ustroju ekonomicznego, zasad i form organizacji życia społecznego,
Ideologia a doktryna:
Podobnie jak ideologia, doktryna polityczna zakłada uporządkowanie poglądów na życie polityczne (władzę) danej
grupy społecznej Doktryna bardziej szczegółowo traktuje zarówno o celach (zasięgu władzy, ustroju państwa,
współżycie obywateli etc.) oraz o dopuszczalnych sposobach ich spełnienia. Jako zbiór, zwierający w sobie teorie
i idee, może stanowić fundament koncepcji naukowych.
16. Zasady prawa wyborczego we współczesnym państwie
-Powszechność – wszyscy mają czynne i bierne prawo wyborcze. Występują jednak cenzusy, czyli ograniczenia,
wymogi, których spełnienie jest konieczne. Przykładowe cenzusy:
•
Obywatelstwa, formalny – prawa polityczne mają obywatele państwa. Rezygnacja z wymogu obywatelstwa –
przepisy UE. Każdy obywatel ma czynne i bierne prawo wyborcze do organów samorządu terytorialnego, na
terenie którego na stałe zamieszkuje (domicyl). Bierne prawo wyborcze do PE – każdy obywatel może
kandydować z dowolnego okręgu wyborczego.
Domicyl – wymóg zamieszkiwania przez pewien czas na określonym terenie (np. od urodzenia; przez jakiś czas – 5lat).
•
Wieku – zwykle 18 lat, w Polsce:
Radny – 18 lat,
Poseł – 21
Senator – 30
Wójt, burmistrz, prezydent – 25 lat,
Prezydent RP – 35 lat
•
Inne cenzusy: wykształcenia, zasługi (order), zaufania społecznego
Zasady powszechności nie łamie ograniczenie praw politycznych wyrokiem sądu.
Czynne prawo wyborcze – prawo obywatelskie, a nie obowiązek.
-Zasada bezpośredniości – wyborca podejmuje decyzję ostateczną sam. Towarzyszy jej zasada osobistego udziału
w głosowaniu – nie można kogoś wyznaczyć do tego, aby nas zastąpił. W Polsce występuje zawsze, natomiast w innych
krajach nie musi towarzyszyć.
-Zasada tajności głosowania – organizator wyborów musi zapewnić możliwość głosowania. W Polsce jest przywilejem,
a nie obowiązkiem.
-Zasada równości:
•
Formalna – każdy wyborca ma tyle samo głosów
•
Materialna – każdy wyborca ma głos o takiej samej sile
Muszą one występować równocześnie.
Wybory do sejmu
Lw/460 = ilu wyborców na 1 mandat poselski
Lm w danym okręgu/stała norma przedstawicielska = liczba mandatów w okręgu
Mandaty dodatkowe w miastach
Jeżeli różnica <5% w skali kraju, zasada równości jest spełniona.
Polska – 41 okręgów wyborczych, 7-19 mandatów
W Polsce – wszystkie wybory, poza wyborami do Senatu, są równe, nie występuje więc powszechna równość.
-Zasada większości lub proporcjonalności
•
Większościowe prawo wyborcze
a) Większość względna – mandaty otrzymują te osoby, które kolejno zdobyły największą liczbę
16
głosów i mieszczą się w liczbie mandatów do obsadzenia. Zawsze przynosi rozstrzygnięcie.
b) Większość bezwzględna – zwycięzcą jest ten kandydat, który uzyskał największą liczbę głosów
-więcej niż pozostali,
-50% + co najmniej 1 głos
Organ monokratyczny – większość bezwzględna.
Organy kolegialne – większość względna.
W II turze wyborów – wymóg większości względnej.
•
Proporcjonalne prawo wyborcze w przypadku organów kolegialnych
System przeliczania głosów na mandaty – matematyczny sposób przeliczania:
a) Metoda d’Hondta – korzystna dla dużych ugrupowań
b) Metoda Sainte – Lague – korzystna dla ugrupowań mniejszych
c) Zmodyfikowana metoda Sainte-Lague – wersja skandynawska – wzmocnienie ugrupowań średniej
wielkości
d) Metoda Hare-Niemeyera – najbardziej reprezentatywna.
Wpływać można:
-progami zaporowymi,
-wielkością i granicami okręgów wyborczych.
Elementy te wpływają modelująco na system partyjny
Na świecie jest możliwe mieszane prawo wyborcze, tzw. większościowo-proporcjonalne (np. Niemcy).
17. Płaszczyzny współpracy państw w jednoczącej się Europie
a. Unia Gospodarcza i Walutowa
- rynek wewnętrzny, czyli swobodny przepływ towarów, osób, usług, kapitału i wierzytelności,
- unię celną,
- wspólną politykę handlową,
- wspólną politykę w dziedzinach rolnictwa i rybołówstwa,
- wspólną politykę w dziedzinie transportu i energii,
- koordynację państwowych polityk zatrudnienia,
- europejski fundusz społeczny,
- wspólną politykę w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego,
- ochronę niezakłóconej konkurencji,
- wspieranie rozwoju naukowego i technologicznego,
- ochronę zdrowia,
- ochronę konsumentów,
- obronę cywilną,
- turystykę i transport.
b. Wspólna polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa
- ochronę wspólnych wartości, podstawowych interesów, niezależności i integralności Unii zgodnie z zasadami Karty
Narodów Zjednoczonych,
- umacnianie bezpieczeństwa Unii i jej państw członkowskich,
- utrzymanie pokoju i umacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego,
- popieranie współpracy międzynarodowej,
- rozwijanie i umacnianie demokracji oraz rządów prawa, jak również poszanowanie praw człowieka i podstawowych
wolności.
c. Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych
- zapewnienie obywatelom Unii wysokiego poziomu ochrony w przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i
sprawiedliwości,
- zapobieganie rasizmowi i ksenofobii oraz walkę z tymi zjawiskami,
- zapobieganie przestępczości zorganizowanej lub innej i walkę z tym zjawiskiem, a w szczególności z terroryzmem,
handlem ludźmi i przestępstwami przeciwko dzieciom, handlem narkotykami, handlem bronią, korupcją i nadużyciami,
- ściślejszą współpracę między siłami policji, władzami celnymi i innymi władzami w państwach członkowskich,
bezpośrednio i za pośrednictwem Europejskiego Urzędu Policji (EUROPOL-u),
- ściślejszą współpracę między władzami sądowymi i innymi właściwymi władzami państw członkowskich,
- zbliżanie norm prawa karnego państw członkowskich.
17
18. Protekcjonizm w handlu międzynarodowym
Charakterystyka
Protekcjonizm to polityka ochrony handlu i produkcji krajowej przed konkurencją zagraniczną, polegająca na
wykorzystaniu narzędzi polityki zagranicznej, handlowej, ekonomicznej. Środki te to przede wszystkim: cła nakładane
na towary, koncesje, zakazy czy bariery administracyjne (np. celowo tworzone przepisy sanitarne, przepisy mówiące
o zanieczyszczeniu środowiska).
Protekcjonizm w handlu zagranicznym jest pochodną interwencjonizmu państwowego w gospodarkę. Ochronę
produkcji krajowej dotyczy także eksportu, a narzędziem służącym ku temu są premie eksportowe.
Cele protekcjonizmu:
e) Ochrona rynku wewnętrznego, w szczególności nowych gałęzi przemysłu, które bez zabezpieczenia
państwa niemiałyby szans egzystencji. Związane jest to np. z napływem z zagranicy towarów tańszych,
zaawansowanych technologicznie itp.
f)
Przeciwdziałanie nierzetelnej konkurencji.
g) Poprawa terms of trade, forma korzystnego wpływu protekcjonizmu na gospodarkę, dzieję się wtedy gdy
eksporter zagraniczny po wprowadzeniu cła utrzymuje cenę na niezmienionym poziomie, bo spada cena
importu netto (bez cła).
h) Protekcjonizm może być traktowany jako narzędzie korygujące niedoskonałości na współczesnym rynku.
Państwo, w tym procesie odgrywa znaczącą role, wspomaga przedsiębiorstwa, które zajmują dominującą
rolę na rynku, a chroni małe przedsiębiorstwa przed wchłonięciem przez większe.
i)
Powstrzymanie napływu taniej siły roboczej, ochrona przemysłu przed niskim kosztem zagranicznej siły
roboczej (to stanowisko nie bierze pod uwagę tego, że niższy koszt pracy w mniej rozwiniętych krajach
wiąże się często z mniejszą produktywnością, co sprawia że koszty wytworzenia jakiegoś produktu
zbytnio się nie różnią).
Protekcjonizm, to krótko mówiąc działania elit politycznych danego kraju w celu zapewnienia rodzimym
przedsiębiorcom ochrony przed konkurencyjnością zagranicznych odpowiedników. Głównie chodzi o starania, które
wspierają krajowe firmy w walce o wewnętrzny rynek zbytu na wyrabiane przez siebie towary, jak i stałe dążenie do
większych możliwości eksportowych.
19. Zasady powoływania oraz pozycja ustrojowa najważniejszych organów państwowych RP
Definicje i podział organów państwa
Organ władzy –najwyższe, niezależne od innych(w zakresie nałożonej przez prawo kompetencji) wewnętrznej
jednostki organizacyjnej Państwa, wyposażone w uprawienia (oparte na obowiązującym prawie) do wyrażania woli
podmiotu. Który reprezentują. Organy administracji rządowej- organy państwa podporządkowane Radzie Ministrów,
zajmujące się wykonywanie prawa, których pozycję wyznaczają odpowiednie ustawy:
Zgodnie z zapisami Konstytucji RP wyróżniamy:
•
Organ władzy ustawodawczej:
Sejm i Senat będące organami przedstawicielskimi Narodu
•
Organy władzy:
Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej, jako najwyższy przedstawiciel RT i Rada Ministrów
kierująca administracją rządową. Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną
Rzeczpospolitej Polskiej. Składa się z Prezesa Rady Ministrów i ministrów. W skład Rady Ministrów mogą
być ponadto powołani przewodniczący określonych w ustawach komitetów. Ministrowie kierujący
określonymi działami administracji rządowej lub wypełniają zadania przy pomocy kierowanych przez siebie
ministerstw lub innych jednostek administracyjnych.
•
Organ władzy sądowniczej:
Sądy i Trybunały. Zadaniem ich jest rozstrzyganie sporów prawnych na podstawie
obowiązujących norm prawnych.
•
Organy kontrolne
-badają zgodność działania innych organów państwowych z ustawami i konstytucją (np.
NIK, Trybunał Konstytucyjny).
Organy władzy ustawodawczej w Polsce
Władza ustawodawcza w Polsce sprawowana jest przez dwuizbowy parlament: Sejm - izbę niższą liczącą 460 posłów
i Senat - izbę wyższą liczącą 100 senatorów. Parlament pełni również funkcję kontrolną, głównie wobec władzy
wykonawczej.
Sejm
Konstytucja przyznaje dominującą rolę Sejmowi, czyniąc go tym samym najwyższym organem władzy ustawodawczej
w RP. Sejm liczy 460 posłów, którzy są wybierani w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych na
czteroletnią kadencję.
Sejm uchwala ustawy, sprawuje kontrolę nad działalnością rządu
i podległych mu organów, . Sejm uczestniczy w procesie tworzenia rządu i może wyrazić wotum nieufności rządowi
Senat
18
Senat składa się ze 100 senatorów wybieranych na okres czterech lat w wyborach powszechnych, bezpośrednich
i tajnych. Jeśli zostanie rozwiązany Sejm, kadencja Senatu może ulec skróceniu.
Senat RP ma stosunkowo niewielkie kompetencje. Ma prawo występować z inicjatywą ustawodawczą, rozpatruje też
ustawy uchwalone przez Sejm.
Organy władzy wykonawczej w Polsce
Władza wykonawcza spoczywa w rekach prezydenta i Rady Ministrów.
Prezydent-jest najwyższym przedstawicielem RP w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych. Czuwa nad
przestrzeganiem konstytucji, stoi na straży bezpieczeństwa i suwerenności państwa. Ma inicjatywę ustawodawcza oraz
wydaje rozporządzenia i zarządzenia. Może skrócić kadencje sejmu, odmówić podpisanie ustawy(veto).Jest
najwyższym zwierzchnikiem sil zbrojnych jest reprezentantem państwa na zewnątrz. Wybierany jest na 5letnia kadencje
w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych. Odpowiedzialny jest tylko przed Trybunałem Stanu.
Rada Ministrów - (rząd) - naczelny organ władzy wykonawczej, składa się z ministrów, a każdy minister jest
pojedynczym naczelnym organem. Pracami Rady Ministrów kieruje prezes (premier). Skład rady proponuje premier
przy współdziałaniu prezydenta i sejmu. Rząd ma prawo inicjatywy ustawodawczej, zapewnia wykonanie ustaw,
odpowiedzialny jest za projekt budżetu państwa oraz jego wykonanie. Rada Ministrów kieruje praca wszystkich
organów administracji rządowych. Sprawuje kierownictwo nad polityka zagraniczna państwa. Za swoje działania
opowiada przed sejmem, a ministrowie i premier przed Trybunałem Stanu.
Władza wykonawcza-Jest ona jedną z władz określonych w koncepcji trój podziału władz. W myśl tej zasady władza
ustawodawcza, sądownicza oraz wykonawcza są od siebie zupełnie niezależne. W Polsce organami egzekutywy są
prezydent i rząd, jako organy konstytutywne. Jednak do władzy wykonawczej zalicza się również Premiera oraz organy
administracji rządowej. Organem władzy wykonawczej jest także Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji umocowana w
Konstytucji RP ma prawo wydawania rozporządzeń. Rada Ministrów jest konstytucyjnym organem władzy
wykonawczej w Polsce.
a. organy władzy wykonawczej
a) Prezydent RP
–
, najwyższy przedstawiciel
władz, gwarant ciągłości władzy państwowej,
, czuwa nad przestrzeganiem postanowień
Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej
–
Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję i może być
ponownie wybrany tylko raz. Bierne prawo wyborcze przysługuje wszystkim obywatelom Rzeczypospolitej
Polskiej, którzy ukończyli 35 lat, nie są pozbawieni praw wyborczych do Sejmu i zbiorą przynajmniej 100
tysięcy podpisów osób popierających ich kandydaturę. Kadencja Prezydenta Rzeczypospolitej rozpoczyna się
w dniu objęcia przez niego urzędu. Odmowa złożenia przed
tymczasowe przejęcie obowiązków prezydenckich przez
Prezydenta. Nowo wybrany prezydent elekt obejmuje urząd w ostatnim dniu urzędowania ustępującego
Prezydenta Rzeczypospolitej. Przed
prezydent elekt obejmował urząd nazajutrz po ostatnim
dniu kadencji ustępującego prezydenta
Urząd prezydenta - głowy państwa został przywrócony w 1989 r. Prezydent jest najwyższym przedstawicielem RP
w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych. Czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży
bezpieczeństwa i suwerenności państwa. Ma inicjatywę ustawodawczą oraz wydaje rozporządzenia i zarządzenia
(niektóre wymagają kontrasygnaty premiera), może skrócić kadencję sejmu, odmówić podpisania ustawy (veto). Jest
najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych. W czasie pokoju sprawuje zwierzchnictwo nad wojskiem za pośrednictwem
ministra obrony narodowej, na czas wojny mianuje naczelnego dowódcę sił zbrojnych (na wniosek premiera). Jako
reprezentant państwa na zewnątrz ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, mianuje i odwołuje pełnomocnych
przedstawicieli Polski w innych krajach i organizacjach międzynarodowych, ratyfikuje i wypowiada umowy
międzynarodowe. Prezydent RP wybierany jest raz na pięć lat w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich
i tajnych. Może sprawować władzę maksymalnie przez dwie kadencje. Jest odpowiedzialny tylko przed Trybunałem
Stanu.
b) Rada Ministrów
Politykę wewnętrzną i zagraniczną państwa prowadzi rząd - Rada Ministrów, której pracami kieruje prezes Rady
Ministrów (Premier). Skład Rady Ministrów proponuje premier przy współdziałaniu prezydenta i sejmu.
Rząd ma prawo inicjatywy ustawodawczej, zapewnia też wykonanie ustaw, a na podstawie udzielonych upoważnień
może wydawać rozporządzenia. W gestii rządu leży sporządzenie projektu budżetu państwa oraz zapewnienie jego
wykonania. Rada Ministrów kieruje, koordynuje i kontroluje pracą wszystkich organów administracji rządowej. Rząd
sprawuje ogólne kierownictwo nad polityką zagraniczną państwa, tj. zawiera i wypowiada umowy międzynarodowe,
zapewnia bezpieczeństwo państwa. Rada Ministrów za swoje działania ponosi odpowiedzialność przed Sejmem,
19
a ministrowie i premier przed Trybunałem Stanu.
Obowiązująca
przewiduje następującą procedurę utworzenia rządu:
•
Zasadnicza procedura
•
W ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia
lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów
desygnuje Prezesa Rady Ministrów, tj. wskazuje osobę
•
Osoba desygnowana na Prezesa Rady Ministrów w ciągu 14 dni proponuje Prezydentowi skład Rady
Ministrów
•
Prezydent powołuje Prezesa Rady Ministrów oraz pozostałych członków Rady Ministrów oraz
odbiera przysięgę od nowo powołanej Rady Ministrów
•
W ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów Prezes Rady Ministrów przedstawia
Sejmowi program działania Rady Ministrów (
) z wnioskiem o udzielenie jej
Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby posłów
•
I procedura rezerwowa
•
W razie niepowołania Rady Ministrów w przedstawionym wyżej trybie lub nieudzielenia jej wotum
zaufania przez Sejm, Sejm wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego
członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby posłów. Prezydent powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera od niej
przysięgę
•
II procedura rezerwowa
•
W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 3 Konstytucji Prezydent w ciągu 14 dni
powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz
odbiera od nich przysięgę
•
W ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów Prezes Rady Ministrów przedstawia
Sejmowi program działania Rady Ministrów (
) z wnioskiem o udzielenie jej
Sejm uchwala wotum zaufania zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby posłów
•
W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza
wybory
c) Prezes Rady Ministrów
Prezes Rady Ministrów (potocznie premier) jest szefem
. Zwyczajowo Prezes
. W Polsce występuje w podwójnej roli, jako przewodniczący Rady
Ministrów oraz jako odrębny naczelny organ administracji rządowej.
Osoba desygnowana postanowieniem Prezydenta RP na Prezesa Rady Ministrów jest prezydenckim kandydatem do
objęcia urzędu Prezesa Rady Ministrów. Desygnowany premier nie posiada żadnych uprawnień z wyjątkiem
politycznego przywileju do sformowania własnego gabinetu, którego skład przedstawia Prezydentowi RP. Prezydent RP
nie ma uprawnienia do ingerencji w skład osobowy proponowanej Rady Ministrów i przepisami Konstytucji jest
zobligowany do jej powołania (postanowienie Prezydenta RP publikowane w Monitorze Polskim wchodzące w życie
z dniem podpisania) i odebrania od jej wszystkich członków, w tym od Prezesa Rady Ministrów, przysięgi.
Prezes Rady Ministrów i Rada Ministrów przejmują obowiązki z chwilą złożenia przysięgi wobec
niezależnie od udzielonego jej wotum zaufania przez Sejm.
Kompetencje organizacyjne
•
reprezentuje Radę Ministrów
•
kieruje jej pracami
•
zwołuje posiedzenia
•
ustala porządek obrad
•
przewodniczy posiedzeniom
Kompetencje merytoryczne
•
kieruje merytoryczną działalnością Rady Ministrów
•
ponosi odpowiedzialność polityczną
•
decyduje o składzie Rady Ministrów, wnioskując o powołanie
•
koordynuje i kontroluje pracę ministrów i pozostałych członków Rady
•
zapewnia wykonanie polityki Rady Ministrów
•
wydaje rozporządzenia
•
sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym
Uprawnienia jako naczelnego organu administracji rządowej
•
posiada kompetencje generalne – do jego zadań należy wszystko to co nie jest zastrzeżone dla innych organów
20
(tzw. domniemanie kompetencji)
•
i zarządzenia
•
jest podstawowym łącznikiem administracji rządowej
•
jest zwierzchnikiem służbowym wszystkich pracowników
•
dokonuje obsady personalnej szeregu organów administracji rządowej
•
nadzoruje organy centralne i terytorialne administracji rządowej
•
nadzoruje samorząd w granicach określonych w konstytucji i ustawach
b. organy władzy ustawodawczej
Władza ustawodawcza w Polsce sprawowana jest przez dwuizbowy parlament: Sejm - izbę niższą liczącą 460 posłów i
Senat - izbę wyższą liczącą 100 senatorów. Parlament pełni również funkcję kontrolną, głównie wobec władzy
wykonawczej.
a) Sejm
Konstytucja przyznaje dominującą rolę Sejmowi, czyniąc go tym samym najwyższym organem władzy ustawodawczej
w RP. Sejm liczy 460 posłów, którzy są wybierani w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych na
czteroletnią kadencję.
Obrady Sejmu opierają się na następujących zasadach:
-ciągłości prac, tj. bez przerw między kadencjami;
-dyskontynuacji prac, tj. sejm nowej kadencji nie kontynuuje prac przerwanych przez sejm starej kadencji;
-autonomii, tj. sejm jest niezależny od Senatu;
-jawności oraz permanencji prac.
Sejm uchwala ustawy, sprawuje kontrolę nad działalnością rządu i podległych mu organów, powołuje większość
pozostałych organów konstytucyjnych. Sejm uczestniczy w procesie tworzenia rządu i może wyrazić wotum nieufności
rządowi bądź poszczególnym ministrom. Do uprawnień sejmu należy podejmowanie uchwał o wprowadzeniu stanu
wojennego, może on tez upoważnić rząd do wydawania dekretów z mocą ustawy.
b) Senat
Senat składa się ze 100 senatorów wybieranych na okres czterech lat w wyborach powszechnych, bezpośrednich
i tajnych. Jeśli zostanie rozwiązany Sejm, kadencja Senatu może ulec skróceniu.
Senat RP ma stosunkowo niewielkie kompetencje. Ma prawo występować z inicjatywą ustawodawczą, rozpatruje też
ustawy uchwalone przez Sejm. Senat może ustawę przyjąć bez poprawek, wprowadzić poprawki lub ustawę odrzucić.
Odrzucona ustawa, ewentualnie ustawa z naniesionymi poprawkami wracają do Sejmu i jeśli nie zostaną odrzucone
bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, ustawę bądź poprawkę do
ustawy uznaje się za przyjętą. Senat ma różny czas na rozparzenie uchwalonych przez Sejm ustaw: od 30 dni przez 14
dla ustaw pilnych, 20 dni na ustawę budżetową i 60 na rozpatrzenie zmiany Konstytucji RP. Senat udziela zgody na
powołanie prezesa Najwyższej Izby Kontroli (także jego odwołanie), rzecznika praw obywatelskich i in.
c. organy władzy ustawodawczej
Niezawisłą władzę sądowniczą sprawują sądy z Sądem Najwyższym na czele, wespół z niezależnym Trybunałem Stanu
i Trybunałem Konstytucyjnym).
a) Sąd Najwyższy
Sprawuje nadzór w zakresie orzekania nad działalnością:
-sądów powszechnych - to sądy rejonowe, wojewódzkie i apelacyjne. Zajmują się sprawami z zakresu prawa
cywilnego, karnego, rodzinnego i prawa pracy.
-sądów wojskowych - to sądy garnizonowe i okręgowe. Zajmują się sprawami dotyczącymi przestępstw popełnionych
przez żołnierzy w służbie czynnej, pracowników cywilnych zatrudnionych w jednostkach wojskowych oraz jeńców
wojennych.
-sądów administracyjnych - wyodrębniony system sądów, który zajmuje się orzekaniem zgodności z prawem decyzji
podejmowanych przez organy administracji. Rozstrzyga też sprawy między osobami prawnymi czy obywatelami
a organami administracyjnymi.
Sąd Najwyższy jest środkiem odwoławczym od orzeczenia sądu pierwszej lub drugiej instancji, tzw. kasacji. Podejmuje
też uchwały, których celem jest wyjaśnienie danych przepisów prawnych i rozstrzyganie zagadnień budzących
wątpliwości w konkretnych sprawach.
Sędziów Sądu Najwyższego powołuje prezydent. Odbywa się to na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Także
prezydent, spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego, wybiera
pierwszego prezesa Sądu Najwyższego. Funkcję tę sprawować może przez sześć lat. Może być odwołany przez Sejm na
wniosek prezydenta.
21
b) Trybunał Konstytucyjny
Trybunał Konstytucyjny to organ sądowy powołany do rozstrzygania sporów o konstytucyjność działania organów
państwa, głównie do kontrolowania zgodności prawa z Konstytucją RP a także formułowanie jego wykładni. Trybunał
Konstytucyjny orzeka:
-o zgodności ustaw i umów międzynarodowych (także tych ratyfikowanych) z Konstytucją, o sporach kompetencyjnych
między centralnymi konstytucyjnymi organami, o zgodności z konstytucją celów i działalności partii politycznych.
Orzeka też o skargach konstytucyjnych, które może wnieść każdy obywatel powołując się na naruszenie jego
konstytucyjnych praw i wolności.
Piętnastu sędziów wchodzących w skład Trybunału Konstytucyjnego wybiera Sejm na dziewięcioletnią kadencję. Są
oni w pełni niezawiśli. Trybunał Konstytucyjny stanowi jedną
z formalnych gwarancji praworządności w państwie.
c) Trybunał Stanu
Organ sądowy, który orzeka o odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska w państwie.
Rozpatruje sprawy o naruszenie konstytucji i ustaw czy popełnienie przestępstwa przez: Prezydenta RP, członków
rządu, prezesa Najwyższej Izby Kontroli, prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prokuratora Generalnego,
kierowników urzędów centralnych i innych. Trybunał Stanu może m.in. orzec karę usunięcia z urzędu, zakazu
zajmowania kierowniczych stanowisk, utratę czynnego prawa wyborczego, utratę biernego prawa wyborczego, utratę
orderów, odznaczeń, tytułów honorowych, a w sprawach o przestępstwa także kary przewidziane w kodeksie karnym.
Skład Trybunału Stanu ustalany jest na pierwszym posiedzeniu Sejmu i obowiązuje przez okres kadencji Sejmu.
Przewodniczącym z urzędu jest pierwszy prezes Sądu Najwyższego. Jego dwóch zastępców i szesnastu członków
Trybunału Stanu wybieranych jest spoza grona Sejmu. Członkowie Trybunału Stanu muszą mieć polskie obywatelstwo,
nie mogą być karani sądownie czy być pozbawieni praw obywatelskich, nie mogą być też zatrudnieni w administracji
państwowej.
20. Charakter polskiego systemu partyjnego
Definicja
System partyjny to układ wszystkich partii politycznych, a także organizacji – stowarzyszeń quasi partyjnych
(młodzieżówki partyjne np.) czy związków zawodowych.
Poza partiami w skład systemu partyjnego wchodzą także:
•
Normy - regulujące stosunki pomiędzy poszczególnymi partiami, relacje wewnątrzpartyjne oraz stosunki
pomiędzy partiami a strukturami państwowymi. Normy te mogą mieć charakter uregulowań prawnych lub
zwyczajów.
•
Relacje - pomiędzy partiami, jak i wewnątrz nich. Opisują one stosunki pomiędzy ugrupowaniami
rywalizującymi ze sobą w celu przejęcia władzy lub też współpracują w celu jej sprawowania.
•
Funkcje - zadania, jakie system partyjny musi wypełnić w danym systemie politycznym. Funkcje systemu
partyjnego można podzielić na dwie grupy: polityczne i kulturalne. Funkcje polityczne to m.in. spełnianie roli
jedynego forum legalnej walki o władzę, mobilizowanie społeczeństwa do działalności politycznej, selekcja
liderów politycznych, przeprowadzanie wyborów. Funkcje kulturowe to przede wszystkim kształtowanie
polityków i ich wyborców.
Reasumując definicję można powiedzieć, że system partyjny to układ wzajemnych oddziaływań, będący efektem
rywalizacji między partiami.
Polski system partyjny definiuje się jako wielopartyjny (rozbicia wielopartyjnego), co znaczy, że dwie lub więcej partii
ma możliwość zdobycia i wykonywania władzy (tworzenia koalicji rządowej), liczba partii w parlamencie może być
różna (co widać po polskim parlamencie i poszczególnych zmianach w liczbie po każdych wyborach).
System ten jest wyrazem znacznego rozbicia i zróżnicowania poglądów społecznych, świadczyć może także o młodości
i niedojrzałości demokracji. Wiele w tym systemie zależy od sformowanej koalicji.
Cechą polskiego systemu partyjnego jest mnogość partii politycznych, ostatni czas to wysyp np. Solidarna Polska
(Ziobry i Kurskiego), Polska Jest Najważniejsza (Pawła Kowala i Eli Jakubiak), Prawica RP (Marka Jurka), Ruch
Palikota (może nie taka mała znowu, ale wiadomo o co chodzi – jest sporo partii politycznych – PO, PiS, Ruch
Palikota, SLD, PSL, LPR, Samoobrona, Socjaldemokracja Polska, to przykłady partii z ostatnich kadencji.
Po krótce jeszcze zalety i wady systemu partyjnego w Polsce:
ZALETY – ukazuje preferencje wyborcze obywateli, utożsamianie się z daną partią.
WADY – mała stabilność rządów, brak odwagi polityków przed reformami, populizm.
W Rzeczypospolitej Polskiej występuje system rozbicia wielopartyjnego, jednak bez partii dominującej. Takiemu
systemowi sprzyja ordynacja wyborcza większościowa w wyborach do Sejmu RP. Preferuje ona wiele partii, które
22
jednak nie są w stanie zdobyć ok. 50%-owego poparcia w głosowaniu obywateli. Taki system ma swoje zalety i wady.
Zaleta jest chociażby to, że na scena polityczna dość dobrze pokazuje wyborcze preferencje Polaków, Każdy z nas
może znaleźć partię, z której programem się utożsamia. Wadą takiej ordynacji jest mała stabilność wybranych rządów.
Żadna z partii, bowiem nie może liczyć na tak wysokie poparcie, aby była zdolna samodzielnie stworzyć rząd. W tej
sytuacji konieczne staje się utworzenie koalicji, a te z reguły są tworami niestabilnymi
System wielopartyjny - zaistniał w Polsce po 1989 roku, charakteryzuje się tym, że legalnie działa wiele partii, ale
żadna z nich nie jest na tyle duża i wpływowa, aby w wyborach zdobyć bezwzględną większość mandatów
w parlamencie, konieczną do samodzielnego utworzenia rządu i sprawowania władzy. Cechą tego systemu jest brak
partii mającej stałą przewagę, co może skutkować niestabilnością rządu. System wielopartyjny prowadzi do rządów
koalicji. Do koalicji musi wejść tyle partii, aby łączny ich stan posiedzenia wynosił połowę mandatów o obecnej
tworzonej koalicji.
21. Kierunki i zadania polityki gospodarczej RP
Strategia „Europa 2020” jest nowym, długookresowym programem rozwoju społeczno-gospodarczego Unii
Europejskiej (UE), który zastąpił realizowaną od 2000 r., zmodyfikowaną pięć lat później, Strategię Lizbońską.
Podstawowymi instrumentami realizacji celów strategii „Europa 2020” są opracowywane przez państwa członkowskie
UE Krajowe Programy Reform oraz przygotowane przez Komisje Europejską inicjatywy przewodnie , realizowane
na poziomie UE, państw członkowskich, władz regionalnych i lokalnych. Te inicjatywy przewodnie to:
1. Unia innowacji - poprawa warunków ramowych dla innowacji oraz wykorzystanie innowacji do rozwiązania
najważniejszych problemów społecznych i gospodarczych
2. Mobilna młodzież - osiągnięcie trwałych korzyści gospodarczych i społecznych z jednolitego rynku
cyfrowego, opartego na dostępie do szerokopasmowego Internetu
3. Europejska agenda cyfrowa - zmiany w kierunku gospodarki niskoemisyjnej i efektywniej korzystającej
z zasobów środowiska oraz dążenie do wyeliminowania zależności wzrostu gospodarczego od degradacji
środowiska przyrodniczego
4. Polityka przemysłowa w erze globalizacji - poprawa warunków dla przedsiębiorczości, oraz wsparcie
rozwoju silnej bazy przemysłowej, zdolnej do konkurowania w skali globalnej
5. Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia - stworzenie warunków do unowocześnienia rynków
pracy, przez ułatwienie mobilności pracowników i rozwój ich umiejętności
6. Europejski pogram walki z ubóstwem - pomoc osobom biednym i wykluczonym oraz umożliwienie im
aktywnego uczestniczenia w życiu ekonomicznym i społecznym
Kierunki i zadania polityki gospodarczej RP
1. Zapewnienie jakości i stabilności finansów publicznych
Zadania:
−
zmniejszenie zadłużenia
−
opracowanie nowej reguły wydatkowej dla pod-sektora samorządowego, a tym samym ograniczenie ich
deficytu do określonego poziomu ich dochodów
−
podniesienie rzeczywistego wieku przejścia na emeryturę
−
odniesienie tylko tych podatków, które ni szkodzą wzrostowi gospodarczemu oraz poziomowi zatrudnienia
−
priorytetowe wydatki na edukację, badania i rozwój, innowacje oraz inwestycje w struktury sieciowe
2. Rozwiązanie problemu nierówności makroekonomicznej
Zadania:
−
ograniczenie wzrostu płac oraz reformy na rynku pracy
−
konsolidacja budżetów
3. Optymalizacja pomocy na rzecz badań, rozwoju innowacji, wzmocnienie trójkąta wiedzy i uwolnienie
potencjału gospodarki cyfrowej
Zadania:
−
uruchamianie szybkiego internetu
−
rozwijanie usług e-administracji, podpisu elektronicznego, płatności elektronicznych
−
zwiększenie liczby absolwentów kierunków matematycznych, inżynierskich i nauk ścisłych
−
zapewnienie obywatelom szerokiego wachlarza umiejętności
−
zwiększenie możliwości łączenia środków publicznych i prywatnych na badania
−
usprawnienie systemu zamówień publicznych
−
zwiększenie współpracy między instytucjami badawczymi, transfer informacji
−
gwarantowanie skutecznej i niedrogiej ochrony praw własności intelektualnej
4. Bardziej efektywne korzystanie z zasobów i ograniczanie emisji gazów cieplarnianych
Zadania:
23
−
uniezależnienie wzrostu gospodarczego od wykorzystywania zasobów
−
wykorzystanie systemu podatkowego do wspierania działań proekologicznych,
−
promocja oszczędnego zużywania energii
−
wspierania wykorzystywania energii odnawialnej
−
promowanie odzysku surowców wtórnych
−
zmniejszenie emisji CO2
−
przechodzenie na model gospodarki niskoemisyjnej
5. Poprawa otoczenia biznesu i środowiska konsumenckiego oraz modernizacja bazy przemysłowej
Zadania:
−
zapewnienie otwartości i konkurencyjności rynkom towarów i usług
−
modernizacja administracji publicznej, ograniczenie biurokracji
−
dbanie o stabilne i zintegrowane rynki usług finansowych
−
wspieranie umiędzynarodowianie małych i średnich firm
−
poprawa warunków egzekwowania praw własności intelektualnej
6. Infrastruktura dla wzrostu zrównoważonego
Zadania:
1) wprowadzenie zarządzania strategicznego
2) inwestycje infrastrukturalne zwieszające efektywność wydobywania i wykorzystania zasobów surowców
3) rozwój infrastruktury transportowej
4) rozwój i modernizacja infrastruktury energetycznej
5) rozwój i modernizacja infrastruktury telekomunikacyjnej i teleinformatycznej
Cele polityki gospodarczej RP, wynikające z Krajowego Programu Reform
−
71% zatrudnienia osób w wieku 20 – 64 lat, obecnie wskaźnik wynosi 65,4%
−
wzrost nakładów na dzielność badawczo- rozwojową ze środków publicznych oraz polityka rządu zachęcająca
do zwiększenia nakładów prywatnych na działalność B+R (badawczo-rozwojową) – planowany udział
środków prywatnych to 50 % w 2020 roku
−
zmniejszenie zużycia energii pierwotnej (o 9% w 2020 roku) , redukcja misji CO2, zwiększenie wykorzystania
odnawialnych źródeł energii
−
zmniejszanie do 4,5% odsetka osób wcześnie kończących naukę, zwiększenie do 45% odsetka osób z młodego
pokolenia posiadających wykształcenie wyższe
−
obniżenie o 1,5 mln liczby osób zagrożonych ubóstwem i/lub deprywacja materialną i/lub żyjących
w gospodarstwach domowych bez osób pracujących lub o niskiej intensywności pracy
22. Rodzina w polityce społecznej RP ?!?!
Rodzina to stosunkowo trwała grupa społeczna złożona z jednostek powiązanych przez wspólnych przodków,
małżeństwo lub adopcję.
Funkcje: opiekuńcza, wychowawcza, prokreacyjna, ekonomiczna, seksualna, ekspresyjna. Rodzina przygotowuje dzieci
do samodzielnego życia w społeczeństwie, zapewnia materialne podstawy bytu, funkcja ekspresyjna pozwala
realizować potrzeby niematerialne – potrzebę miłości, akceptacji, tolerancji i bezpieczeństwa, rozpatrując funkcje
rodziny na płaszczyźnie społecznej – zapewnia rozwój demograficzny.
Funkcje rodziny wg Tyszki
1. materialno-ekonomiczna – funkcja produkcyjna, zarobkowa, gospodarcza i usługowo-konsumpcyjna
2.opiekuńczo-zabezpieczająca – polega na materialnym i fizycznym zabezpieczeniu członków rodziny w niezbędne do
życia środki oraz wspomaganie osób niepełnosprawnych i innych wymagających czasowej lub stałej opieki
3. prokreacyjna – forma zaspokajania emocjonalno-rodzicielskich potrzeb współmałżonków i reprodukcyjnych potrzeb
społeczeństwa
4. seksualna – to społecznie powszechnie akceptowana forma współżycia płciowego
5. legalizacyjno-kontrolna – polega na sankcjonowaniu zachowań i działań uznanych z niewłaściwe poza rodziną,
nadzorowaniu postępowania członka rodziny oraz pozostałych członków w celu zapobiegania ewentualnym
odstępstwom od norm i wzorów przyjętych w rodzinie za obowiązujące
6.socjalizacyjna – polega na wprowadzeniu dziecka w świat kultury danego społeczeństwa. Przygotowaniu do
samodzielnego pełnienia ról społecznych oraz wzajemnym dostosowaniu osobowości małżonków
7. klasowa – pochodzenie z danej rodziny wstępnie określa pozycję społeczną członków w strukturze społeczeństwa
8. kulturalna – ma na celu zapoznanie młodego pokolenia dziejami kultury danego społeczeństwa, wpojenie norm,
wartości, przekazywanie dziedzictwa kulturowego
9. rekreacyjno-towarzyska
10. emocjonalno-ekspresyjna – miłość, wzajemne oparcie, swobodne wyrażanie swojej osobowości
24
Klasyczna rodzina, zgodna z tradycyjną definicją pojęcia, styka się z wieloma problemami dnia codziennego, których
charakterystyka zmienia się wraz ze zmianami zachodzącymi w niej samej. Klasyfikacja cyklu życia rodzinnego
autorstwa J.Piotrowskiego wyróżnia następujące fazy, przez które przechodzi rodzina:
Faza I – od zawarcia związku małżeńskiego do przyjścia na świat pierwszego dziecka;
Faza II – okres powiększania się rodziny, a więc od urodzenia dziecka najstarszego do przyjścia na świat najmłodszego;
Faza III – okres stabilizacji liczebnej rodziny od urodzenia dziecka najmłodszego do okresu usamodzielnienia się
pierwszego z dzieci;
Faza IV – odchodzenie dzieci z domu, do usamodzielnienia się ostatniego dziecka;
Faza V – okres wyjścia ostatniego dziecka z domu do śmierci jednego z współmałżonków.
Każda faza to określone problemy oraz bariery w stabilnym rozwoju rodziny i spełnianiu przez nie w sposób efektywny
funkcji społecznych. Najważniejsze problemy kolejnych faz:
Faza I – kształtowanie się postawy równouprawnienia małżonków lub jego braku, kwestia mieszkaniowa;
Faza II – kryzys emocjonalny związany z pojawieniem się dziecka – nowe obowiązki, wyzwania, problemy
ekonomiczne, problemy związane z koniecznością przerwania pracy przez matkę, zagadnienie becikowego, urlopu
macierzyńskiego, urlopu tacierzyńskiego, urlopu wychowawczego, przyjaznego prawa pracy dla rodziców;
Faza III – kwestia żłobka, przedszkola, ciągle wzrastające koszty utrzymania dziecka zwiększają wyzwania
ekonomiczne, szczególnie w przypadku pojawienia się kolejnych dzieci. Jeśli dziecko jest tylko jedno lub pomiędzy
kolejnymi dziećmi upływa spory okres czasu, kobieta wraca do pracy, co nie zawsze jest łatwym procesem. W tej fazie
kobieta ma do wyboru równoczesną pracę i wychowywanie dzieci lub poświęcenie się wyłącznie obowiązkom
gospodarstwa domowego. Jeśli pracuje tylko jeden małżonek konieczne jest by osiągał odpowiednio wysokie dochody,
co z reguły znacznie ogranicza to jego czas dla rodziny. Jeśli oboje rodzice pracują, dzieci pozostawione są przez
większą część czasu same sobie. Niezależnie od dokonanego wyboru, przed rodzicami w tej fazie wiele wyzwań
ekonomicznych, ponadto możliwe są problemy wychowawcze z dorastającymi dziećmi;
Faza IV – w tej fazie dzieci się usamodzielniają, dorastają. W tej sytuacji możliwe są dwa rodzaje zagrożeń – dzieci
pozostają w domu rodzinnym, z rzadka pracując, co wraz napięć wynikającymi z różnicy pokoleń może składać się na
częste kłótnie na linii rodzice-dzieci lub wyprowadzają się z domu w wyniku czego rodziców dotyka syndrom
„opuszczonego gniazda” i konieczność odnalezienia się w nowej sytuacji.
Faza V – związana jest ze starzeniem się rodziców, pojawiają się tu funkcje opiekuńcze rodziny, rodzice coraz częściej
potrzebują pomocy dzieci, które nie zawsze mają na to wystarczającą ilość czasu, pojawiają się problemy wynikłe z
kwestii starości.
W Polsce najbardziej zagrożone są rodziny:
- wielodzietne,
- z terenów niskozurbanizowanych,
- posiadające małe, niskodochodowe gospodarstwa rolne, często na terenach po PGR-owskich.
-młode małżeństwa z dziećmi, które nie posiadają własnych mieszkań,
- w których jedno lub dwoje rodziców jest bezrobotnych,
- w których jedno lub dwoje rodziców jest na rencie lub emeryturze,
Kombinacja dwóch lub więcej z powyższych cech skutkuje dużym zagrożeniem ubóstwa dla danej rodziny. Sytuacja
ekonomiczna oddziałowuje oczywiście silnie na kształtowanie funkcji emocjonalnej, wychowawczej i socjalizacyjnej
rodziny. Niedostatek rodzi konflikty, agresje, frustracje, niszczy spójność podstawowej komórki społecznej, ogranicza
jej rozwój, wyłącza z życia społecznego. Efektem zaniedbywania polityki rodzinnej przez państwo może być oprócz
nierówności szans, marginalizacja części rodzin i zjawisko dziedziczenia biedy i wykluczenia.
Państwo może wpływać na zaspokojenie potrzeb rodziny poprzez:
• świadczenia powszechnie dostępne
• świadczenia reglamentowane
• świadczenia o charakterze roszczeniowym
• świadczenia o charakterze uznaniowym
Państwo może również:
-działać profilaktycznie,
-wspierać i pomagać w pierwszym etapie wystąpienia problemu
-interweniować w sytuacjach kryzysowych
Próby kształtowania polityki rodzinnej po 1989-2010.
Dotychczasowy system polityki rodzinnej w Polsce można określić jako model redystrybucyjny z dużą dozą
centralizacji i biurokracji. W modelu tym dominują niejasne celowo i doraźne działania. Priorytety kolejnych rządów
cechowały się na tym polu ciągłą zmiennością. Niewielkie nakłady wraz z niską koncentracją działań skutkują niską
jakością usług i brakiem efektywności wsparcia. Przekazywanie świadczeń socjalnych niekiedy skutkowało efektem
odwrotnym do zamierzonego i uzależnieniem beneficjentów od pomocy.
Z. Tyszka wyróżnia trzy okresy w sytuacji rodzin w Polsce w III Rzeczpospolitej:
1. 1989-1994 – okres „szokowy” – przeciętna polska rodzina zmaga się z szokiem wywołanym transformacją
ustrojową, bardzo wysoka inflacja, restrukturyzacja przemysłu, bezrobocie, wzrost ubóstwa rodzin, początek spadku
25
urodzin, począwszy od 1993 roku liczba małżeństw rozwiązanych zaczęła przewyższać liczbę małżeństw nowo
zawartych, wzrosła liczba rodzin niepełnych, pogorszyła się sytuacja mieszkaniowa młodych rodzin, wzrost konfliktów
wewnątrzrodzinnych, państwo na skutek innych priorytetów zmniejsza pomoc rodzinie, równocześnie następuję
decentralizacja pomocy w związku z powstaniem samorządów, początek powstania sektora prywatnego w zakresie
opieki nad dzieckiem, pojawiają się pierwsze organizacje non-profit, ograniczenie wsparcia rodziny przez
pracodawców, wprowadzono nowy system pomocy społecznej, o niskich zasiłkach rodzinnych, zwolnienia podatkowe
dla rodzin, oprócz możliwości wspólnego opodatkowania małżonków, nie był prorodzinny.
2. 1995-1998 – okres „adaptacyjny” – dostosowywanie się rodzin do nowych reguł funkcjonowania w życiu
społecznym, ożywienie gospodarki, spadek bezrobocia i inflacji, nowe możliwości dla członków rodzin dzięki
modernizacji, podniesienie standardu materialnego części rodzin, wzrost optymizmu, ale nadal pogłębianie się
rozwarstwienia dochodowego, dalsza kontynuacja niekorzystnych trendów demograficznych, polityka rodzinna nadal
ograniczała się głównie do przekazywania zasiłków rodzinnych, rozpoczęto akcje dożywiania dzieci
3. 1999 – współcześnie – okres nasilania rozbieżności między oczekiwaniami większości Polaków, a rzeczywistą
kondycją rodzin, obok pewnych sukcesów, pojawiły się również rozczarowania, niski stan służby zdrowia, małe
wsparcie państwa, rozwarstwienie ekonomiczne, przyrost dochodów części rodzin nie nadąża za podwyżkami
podstawowych wydatków – żywności i energii, dalszy spadek liczby urodzeń oraz liczby małżeństw, dalszy wzrost
liczby rodzin niepełnych.
Instrumenty polityki rodzinnej stosowane w okresie 1989-2010 w Polsce:
-Świadczenia pieniężne – zasiłki rodzinne, dodatki z tytułu niepełnosprawności dziecka, opieki nad dzieckiem
w okresie urlopu wychowawczego, samotnego wychowywania dziecka, rozpoczęcia roku szkolnego, podjęcia nauki
przez dziecko poza miejscem zamieszkania, becikowe;
-Instrumenty umożliwiające godzenie obowiązków zawodowych i rodzinnych – urlop i zasiłek macierzyński, urlop
i zasiłek wychowawczy, zasiłek opiekuńczy;
-Ulgi podatkowe – wspólne opodatkowanie małżonków oraz osób samotnie wychowujących dzieci, zwolnienie od
podatku świadczeń rodzinnych;
-Usługi społeczne – głównie usługi edukacyjne oraz opieka zdrowotna: państwowe żłobki, przedszkola, szkoły
podstawowe, gimnazja, placówki oświatowo-kulturalne, szkoły specjalne, szkoły ponadpodstawowe, placówki
opiekuńczo-wychowawcze, państwowa służba zdrowia.
G. Ferlit-Fesnak wyróżnia trzy główne koncepcje ideologiczne dotyczące polityki rodzinnej państwa ukształtowane
(a raczej zarysowane, gdyż ich ramy były zmienne) podczas kolejnych rządów III Rzeczpospolitej:
• Koncepcja liberalna – nie przewiduje potrzeby ingerencji państwa w sferę rodzinną, określaną, jako „prywatna”,
wyłączając sytuacje kryzysowe, kiedy to dopuszczalna jest pomoc selektywna i doraźna, wolny rynek kształtuje
dochody jednostki i rodziny, zakłada wolność jednostki w kwestii wyboru modelu rodziny, cechuje się również
tolerancją dla związków pozamałżeńskich, propaguje aktywność kobiet w życiu zawodowym i publicznym.
• Koncepcja socjaldemokratyczna – kładzie nacisk na rolę polityki rodzinnej jako części polityki państwa, jest za
stworzeniem odpowiednich instytucji państwowych zwiększających jej efektywność i umożliwiających zaspokojenie
wszystkich podstawowych potrzeb rodziny, promuje partnerski model rodziny, podkreśla rolę praw kobiet i dzieci.
• Koncepcja konserwatywna – odwołuje się do tradycyjnej definicji rodziny i podkreśla jej wyjątkowe znaczenie jako
grupy pierwotnej i podstawowej komórki społecznej, wagę funkcji wychowawczej, socjalizacyjnej i prokreacyjnej
rodziny, preferuje tradycyjny model rodziny z ojcem jako głównym żywicielem i matką jako „strażnikiem ogniska
domowego”, jest nastawiona na szeroką pomoc tak definiowanej rodzinie, popiera aktywną pomoc państwową, również
ekonomiczną w wypełnianiu przez rodzinę wszelkich funkcji pożytecznych dla społeczeństwa.
Uwarunkowania prawne polityki rodzinnej w Polsce.
2 kwietnia 1997 roku uchwalono Konstytucje Rzeczpospolitej Polskiej, która w art. 18 mówi: „Małżeństwo jako
związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką
Rzeczypospolitej Polskiej.”
Tak silne zapewnienie, umieszczone w najwyższym akcie prawnym RP, ma swój wymiar symboliczny – państwo
deklaruje świadomość wagi rodziny i polityki rodzinnej dla dobra swoich obywateli. Państwo zobowiązuje się w ten
sposób do niesienia pomocy rodzinie w każdej sytuacji. Zasada ta została expresis verbis wypowiedziana w art. 71
Konstytucji – ust. 1. mówi: „Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny. Rodziny
znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do
szczególnej pomocy ze strony władz publicznych.”
Szczegółowe uregulowania i obszar wsparcia oraz prawa i obowiązki rodziny zawarte są w Kodeksie rodzinnym i
opiekuńczym. Kodeks został uchwalony w 1964 roku, czyli prawie 50 lat temu, od tego czasu był wielokrotnie
zmieniany i aktualizowany. Jest to podstawowy akt prawny regulujący stosunki rodzinne w Polsce.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy opiera się na czterech filarach: trwałości małżeństwa, równouprawnienia małżonków,
ochrony dziecka oraz wzajemnej pomocy członków rodziny. Można sprecyzować również trzy zasady ogólne prawa
rodzinnego:
1) zasadę dobra dziecka (zasada nadrzędna),
2) zasadę szczególnej ochrony rodziny (wspomniane już art. 18 i 71 Konstytucji)
26
3) zasadę uniezależnienia osobistych stosunków rodzinnych od wpływów obcych tym stosunkom elementów
majątkowych.
W świetle przepisów Kodeksu rodziną jest komórka, której powstanie jest sformalizowane; powstaje ona bowiem tylko
na skutek zawarcia przez kobietę i mężczyznę małżeństwa (art. 27 k.r.o.).
Co warte podkreślenia związki faktyczne (konkubinaty) nie stanowią rodziny w rozumieniu Kodeksu rodzinnego
i opiekuńczego. Konkubenci mogą jednak wspólnie wykonywać władzę rodzicielską nad wspólnymi małoletnimi
dziećmi (art. 107 par. 1 k.r.o). Każdy z rodziców pozostaje jednak w odrębnym stosunku władzy rodzicielskiej i między
konkubentami z racji „wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej nie powstaje żaden stosunek rodzinnoprawny”.
Pojęcie rodziny, które można zrekonstruować na podstawie unormowań Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, oparte
jest na więziach małżeństwa, pokrewieństwa, powinowactwa i przysposobienia. Inne więzi, jak w szczególności
faktyczne partnerstwo kobiety i mężczyzny (rozumiane jako faktyczne pożycie naśladujące w swej istocie
sformalizowaną więź małżeńską), mogą być uznawane w innych przepisach za przejaw życia rodzinnego lub podstawę
szeroko pojmowanej rodziny. Oznacza to, że na mocy innych ustaw można więc szerzej niż to wynika z Kodeksu
rodzinnego i opiekuńczego, definiować rodzinę.
23. Rola mediów w życiu społeczno-politycznym
Często zdarza się, że dziennikarze stali się autorami prowokacji politycznych. Na ten problem należy spojrzeć
trzywymiarowo.
Pierwsze podejście jest jak najbardziej przychylne dziennikarzom, docenia ono ich rolę w odkrywaniu „brudnej”
rzeczywistości politycznej, nawet w drodze prowokacji. Jest jednak druga strona medalu, prowokacja to takie
balansowanie na granicy etyki dziennikarskiej. Należy pamiętać, że dziennikarz może łatwo stać się strażakiem, który
sam wznieca pożar, by móc go potem gasić. „Kiedyś monopol na prowokację mieli artyści, dziś został on przełamany,
prowokacja nie jest już wyłącznie domeną sztuki. Bardzo sprawnie strategią prowokacji posługuje się reklama, media,
moda. Prowokują politycy, a także naukowcy. W efekcie prowokacja stała się w naszej kulturze wszechobecna”.
Politycy, są również świadomi siły dziennikarza. Zdarzają się próby przekupstwa osób z mediów, przez przedstawicieli
partii. Politycy wiedzą, jaką siłę mają media i co można za ich pomocą osiągnąć. Ilustracją niech będzie wynik
wyborów Stanisława Tymińskiego w byłym województwie leszczyńskim w 1990 roku. Ów kandydat na prezydent
wygrał tam wybory z legendą „Solidarności”, Lechem Wałęsą, nie mając tam nawet jednego plakatu. Jego wizerunek
dotarł do mieszkańców, tylko i jedynie z pomocą mediów. Politycy wiedzą, żeby dostać się na wizję, muszą mieć dobre
stosunki z dziennikarzami. Ci ostatni nadużywają tej władzy. Bardzo często, zamiast naukowego autorytetu o wynikach
sondaży wypowiadają się właśnie dziennikarze. Czasem też naukowo omówione wyniki badań pozostawiają wiele do
życzenia.
Jeśli chodzi o trzecią rolę, jaką można zauważyć w procesie upowszechniania wyników politycznych sondaży, faktem
jest to, że publicystyka stała się nieodłączną częścią naszego życia społecznego. W mediach są specjalne działy, w
których są zatrudnieni dziennikarze publicyści. W tych działach opinii, jest budowany pogląd danej redakcji na każdy
problem społeczny, czy też polityczny. Publicyści, więc „prowadzą za rękę” odbiorcę, pokazując mu, że powinien mieć
taką, a nie inną opinię.
Jeśli chodzi o interpretację i analizę wyników badań sondażowych, to i tu publicyści wykazują swoją aktywność.
„Czytają” słupki poparcia i odnoszą je do swych wcześniej reprezentowanych poglądów, czasami, tylko próbując
pokazać, że są bezstronni. Rola publicystów w procesie upowszechniania wyników badań politycznych, sprowadza się
do roli ekspertów. Jednakże bardzo często można dostrzec stronniczość wśród publicystów. Pamiętajmy, że zawodowi
publicyści zatrudnieni w redakcjach, poniekąd muszą reprezentować opcję swego pracodawcy.
Kultura popularna
Cechy strukturalne
•
schematyczność
•
personalizacja
•
rodzajowość
Cechy ideologiczne
•
świat konstruowany: pierwotnie konserwatywny
•
od lat 80. XX w.: świat postępowy (badania genderowe i studia kulturowe) – emancypacja kobiet
i przełamywanie stereotypów
Perspektywa komunikowania politycznego – ważniejsze cechy strukturalne
Rozrywka dla obywatela
•
czy tworzy kontekst do refleksji nad istotą bycia obywatelem (filmy – serial, w których występuje dużo
polityki)
•
czy tworzy środowisko dla rozkwitu obywatelskości
•
czy uprzyjemnia bycie obywatelami.
27
Obszary badania relacji komunikowanie polityczne – kultura popularna
1. kultura popularna jako fikcja polityczna
2. kultura popularna jako scena
3. kultura popularna jako polityczna praktyka
Ad. 1.
– polityka i politycy jako tematy i bohaterowie seriali telewizyjnych, filmów fabularnych i powieści
– cztery ramy narracyjne
•
poszukiwania (podróży) – synonim kampanii lub wyścigu po urząd
•
opery mydlanej
•
biurokracji
•
spisku
Ad. 2.
•
politycy w popularnych gatunkach telewizyjnych lub w mediach niezajmujących się ich polityczną
aktywnością
•
także w mediach społeczno – politycznych, w nietypowych dla polityków konwencjach
•
wywiady dotyczące życia osobistego 9wywiady i sesje zdjęciowe dla magazynów kobiecych typu:
People):
– pełna kontrola treści
– kreacja wizerunku politycznej znakomitości (celebrities) interesującej osobowości.
Ad. 3.
Kultura popularna – arena na której ludzie bądź grupy społeczne wykluczone z głównego nurtu mogą wyrażać swój
stosunek do rzeczywistości społecznej i politycznej.
28
Zagadnienia z zakresu specjalności: administracja europejska
1. Geneza i przebieg integracji europejskiej
–
w okresie od I wieku p.n.e. do V wieku n.e. większa część Europy Zachodniej znajdowała się w zasięgu
wpływów Imperium Rzymskiego. Wytworzono wspólnotę kulturową i gospodarczą. Np. PAX Romana, Res
Publica Christiana,
–
Otto III pragnął utworzyć jedno europejskie państwo składające się z czterech równorzędnych części,
–
przed II wojną światową – metoda podboju. Po II wojnie światowej stosowano formę organizacji
międzynarodowej, struktury organizacyjne, duża ilość nowo powstałych organizacji tj. Rada Europy, Unia
Zachodnio-Europejska, NATO, RWPG, Układ Warszawski, Beneluks, czy EFTA.
–
po II wojnie światowej:
ojcowie Europy: Robert Schuman (francuski premier i minister spraw zagranicznych) , Konrad
Adenauer (pierwszy kanclerz demokratycznych Niemiec), Paul Henri Spajak(belgijski polityk),
Alcide de Gasperi (włoski premier i polityk), Jean Monet (francuski dyplomata). Polski ojciec Europy
– (1948r.) Józef Retinger (współtwórca Kongresu Haskiego).
Dwa plany:
plan Marshalla – dofinansowanie państw zniszczonych po II wojnie światowej. Na mocy planu
Marshalla powstała Europejska Organizacja Współpracy Gospodarczej
plan Schumana – 1950r., przygotowany przez Monneta. Większość tego planu odzwierciedlone
w traktatach założycielskich. Stał się podstawą powstania Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali
–
1951r. w Paryżu został podpisany traktat powołujący do życia Europejską Wspólnotę Węgla i Stali.
Podpisało go sześć państw: Niemcy, Francja, Włochy, Belgia, Holandia i Luksemburg. Traktat paryski został
zawarty na 50 lat i wszedł w życie 23 lipca 1952r.
–
1957r. nastąpiło pogłębienie europejskiej współpracy gospodarczej. Na mocy podpisanych traktatów tego dnia
zostały powołane do życia Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG) i Europejska Wspólnota Energii
Atomowej (EURATOM lub EWEA)
–
1965r. został podpisany Traktat o fuzji organów wykonawczych Wspólnot Europejskich (EWWiS, EWG
i EURATOM). Układ ten wszedł w życie 1 lipca 1967r.
–
Luty 1986r. – 17 lutego w Luksemburgu i 28 lutego w Hadze został podpisany Jednolity Akt Europejski,
który wniósł wiele zmian instytucjonalnych oraz poszerzył politykę Wspólnot Europejskich.
–
07.02.1992r. w Maastricht w Holandii został podpisany Traktat o Unii Europejskiej, który powołało życia
Unię Europejską, oparta na trzech głównych filarach: gospodarczym, spraw zagranicznych i bezpieczeństwa
oraz sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.
–
1995r. weszło w życie porozumienie wykonawcze z Schengen, do którego przystąpiły wszystkie państwa
członkowskie Unii z wyjątkiem Wielkiej Brytanii i Irlandii.
–
1997r. w Amsterdamie został podpisany traktat reformujący UE, tzw. Traktat amsterdamski
–
2001r. podpisano Traktat nicejski nowelizujący Traktat o UE oraz traktaty ustanawiające Wspólnotę
Europejską. Zadaniem tego dokumentu było przygotowanie UE do poszerzenia o10 nowych państw
członkowskich.
–
2002r. monety i banknoty euro wchodzą do obiegu w dwunastu uczestniczących państwach członkowskich:
Austrii, Belgii, Finlandii, Francji, Niemczech, Grecji, Irlandii, Włoszech, Luksemburgu, Holandii, Portugalii
i Hiszpanii..
–
2004r. - przyłączenie do UE: Polski, Węgier, Czech, Słowacji, Słowenii, Litwy, Łotwy, Estonii, Malty, Cypru.
–
2006r. - ratyfikowanie Konstytucji Europejskiej przez: Austrię, Belgię, Cypr, Estonię, Grecję, Hiszpanię,
Litwę, Luksemburg, Łotwę, Maltę, Niemcy, Słowację, Słowenię, Węgry i Włochy. Konstytucję odrzucają
Francja i Holandia.
–
2007r. - do Unii Europejskiej na ograniczonych prawach przyłączają się Rumunia i Bułgaria; przyjęcie waluty
Euro przez Słowenię. Na dzień pierwszego stycznia 2007r. Euro jest walutą narodową w: Portugalii, Hiszpanii,
Włoszech, Grecji, Francji, Niemczech, Holandii, Belgii, Luksemburgu, Austrii, Słowenii, Irlandii i Finlandii.
–
na członkostwo czeka nadal Chorwacja, Turcja i część Cypru.
**Ewolucja członkostwa we WE/UE
6) 1973r. – Dania, Wielka Brytania i Irlandia. Odrzucenie w referendum członkostwa Norwegii. Rabat brytyjski –
wszyscy członkowie UE wnoszą składkę do wspólnego budżetu, z którego finansowane jest między innymi
rolnictwo. Wielka Brytania nie posiada rolnictwa, rozwija się polityka strukturalna (rolnictwo, infrastruktura).
Pojawienie się Rabatu Brytyjskiego czyli specjalnej zniżki w składce członkowskiej z powyższego powodu.
7) 1981r. – Grecja
8) 1986r. – Hiszpania, Portugalia
9) 1995r. – Austria, Finlandia, Szwecja
29
10) 2004r. – Polska, Węgry, Czechy, Słowenia, Słowacja, Estonia, Litwa, Łotwa, Cypr i Malta
11) 2007r. – Bułgaria i Rumunia
Rozszerzenie z 2004r. i 2007r. miano jednego rozszerzenie w dwóch etapach**
Trzy obszary integracji:
a. polityczna – tworzenie trwałych związków politycznych. Jej przejawem jest pojawienie się nowego ośrodka
decyzyjnego. Integracja polityczna jest możliwa, jeżeli bazujemy integrujące się państwa na tych samych zasadach
politycznych, np. Demokracja, prawa człowieka, mniejszości, rządy prawa;
b. gospodarcza – tworzenie jednej struktury ekonomicznej, która wyodrębnia się jakimiś cechami z gospodarki
światowej, np. Waluta (system walutowy), likwidacja ceł wewnętrznych (unia celna), przepływ towaru, dóbr, usług i
osób (Jednolity Akt Europejski), ochrona środowiska;
c. społeczna – określona przez pryzmat częstotliwości i intensywności kontaktów między członkami różnych
społeczności, np. Erasmus, Sokrates.
2. Źródła prawa europejskiego UE i Wspólnot Europejskich
Prawo Wspólnotowe, prawo Wspólnot Europejskich. Ich źródłem są traktaty tworzące Wspólnoty oraz modyfikujące
w sposób zasadniczy ich funkcjonowanie: traktat paryski (1951) o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali,
traktaty Rzymskie (1957) o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii
Atomowej, traktat o Fuzji Organów (1965), Jednolity Akt Europejski (1986), traktat o Unii Europejskiej (1992), Traktat
z Amsterdamu (1997) oraz umowy o przystąpieniu do pierwotnej “szóstki” kolejnych krajów.
Prawo to uzupełniają akty wydawane przez instytucje Wspólnot Europejskich, w formie wiążących rozporządzeń,
dyrektyw decyzji, a także zaleceń i opinii, umów z państwami trzecimi (np. Układy Europejskie czy konwencje
z Lome) oraz porozumień zawieranych między państwami członkowskimi. Cały dorobek prawny Wspólnoty (acquis
communautaire) stanowi wykładnię postępowania państw członkowskich, a wszelkie starania o członkostwo wiążą się
z jego przyjęciem przez nowych kandydatów.
Źródła prawa pierwotnego
•Traktaty: TUE, TFUE, TEWEA, (TWE, TUE TEWA traktaty zmieniające, akcesyjne + protokoły)
•Akty konstytucyjne Rady (akty organiczne) (zob. decyzja i akt dotyczący wyborów bezpośrednich do PE przyjęty na
podstawie art. 190 (4) TWE)
•Ogólne zasady prawa
Prawo wtórne:
• pochodzi od instytucji UE;
•przyjmowane na podstawie i w ramach prawa pierwotnego;
•nadrzędność prawa pierwotnego nad prawem wtórnym;
•jurysdykcja ETS
Prawo wtórne tworzą akty prawne stanowione przez właściwe instytucje Unii, wyposażone w odpowiednie
kompetencje na mocy postanowień traktatowych w celu realizacji zadań wyznaczonych przez te traktaty. Wyliczenia
takich aktów prawnych dokonuje art. 249 Traktatu o WE. Zgodnie z nim mogą one przybrać postać: rozporządzenia,
dyrektywy, decyzji, zalecenia i opinii.
Co to jest dziś prawo wspólnotowe/po traktacie z Lizbony?
PRAWO WSPÓLNOTOWE to prawo wywodzone z Euratom i aktów prawnych wtórnych stanowionych na jego
podstawie.
prawo wspólnotowe = prawo pierwotne UE (TUE plus TfUE)
+ prawo wtórne UE (akty prawne uregulowane w TfUE)
Acquis (fr. "dorobek", przed Traktatem z Lizbony acquis communautaire - "dorobek wspólnotowy") – dorobek prawny
Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej, obejmujący wszystkie traktaty założycielskie i akcesyjne oraz umowy
międzynarodowe je zmieniające (tzw. prawo pierwotne), przepisy wydawane na ich podstawie przez organy Unii
(prawo wtórne), umowy międzynarodowe zawarte przez Wspólnoty i Unię Europejską, orzecznictwo Trybunału
Sprawiedliwości, a także deklaracje i rezolucje oraz zasady ogólne prawa wspólnotowego. Obowiązkiem każdego
państwa wstępującego do Unii Europejskiej jest wprowadzenie acquis do własnego systemu prawnego.
30
3. Tryb powoływania i zadania instytucji UE
System instytucjonalny UE – stanowią organy i zasady rządzące stosunkami między nimi (definicja z publikacji C.
Mika „Europejskie prawo wspólnotowe” – zagadnienia teorii i praktyki C.H. Beck, Warszawa).
Instytucje należą do Wspólnot, a UE z nich korzysta.
W procesie decyzyjnym pewną rolę odgrywają również organizacje pomocnicze: Komitet Ekonomiczno-Społeczny,
Komitet Regionów oraz organy wyspecjalizowane i agencje unijne.
a) Parlament Europejski
- trzy siedziby: obraduje w dwóch miejscach Luksemburg – Strasburg. Oficjalna siedziba to Strasburg. Komisje
parlamentarne i władze klubów znajdują siew Brukseli, a Sekretariat w Luksemburgu.
Funkcje:
–
udział w stanowieniu prawa poprzez wydawanie opinii
–
funkcja kontrolna – możliwość odwołania Komisji Europejskiej poprzez wniesienie wotum nieufności
–
uczestniczy w powoływaniu Komisji
–
funkcja budżetowa – zatwierdzanie budżetu, ma wpływ na nieobligatoryjne wydatki
–
powoływanie Rzecznika Praw Obywatelskich Unii Europejskiej
–
obywatele mogą składać petycje
–
obrona praw człowieka, demokracji i państwa prawa.
Wybory do Parlamentu - państwo decyduje o ordynacji wyborczej.
b) Komisja Europejska
–
jest, obok Rady (UE) i Parlamentu Europejskiego, jednym z elementów tzw. trójkąta instytucjonalnego,
w ramach którego przebiega główny nurt procesu decyzyjnego w UE
–
skład: 27 komisarzy. Każdy z komisarzy jest odpowiedzialny za określony dział pracy, są więc oni
odpowiednikami ministrów w zwykłym rządzie. Ich wyznaczenia dokonuje jednak nie przewodniczący
Komisji, lecz rządy poszczególnych państw. Ich zadaniem jest nadzór nad przydzielonymi im dyrekcjami
generalnymi
–
po rozszerzeniu UE każde państwo deleguje tylko jednego komisarza
–
siedziba Komisji Europejskiej znajduje się w Brukseli
–
przewodniczący, czterech wice przewodniczących – kierują pracami komisarzy. Każdy z komisarzy jest
odpowiedzialny za jeden lub kilka obszarów polityki. Komisarzom podlegają dyrekcje generalne i kilkanaście
służb, zajmujących się rozmaitymi dziedzinami. Na czele dyrekcji stoi Dyrektor Generalny – odpowiednik
najwyższego szczeblem urzędnika służby cywilnej w ministerstwie.
–
przewodniczący: Jose Manuel Barroso (Portugalia)
Kompetencje Komisji:
–
czuwa nad stosowaniem postanowień traktatów oraz postanowień powiązanych przez instytucje na jego
podstawie – stąd bywa określana mianem „strażniczki traktatów”
–
wyłączne kompetencje do złożenia skargi w Trybunale Sprawiedliwości
–
funkcje wykonawcze
–
funkcje kontrolne
–
funkcje reprezentowania Unii na arenie międzynarodowej, negocjuje umowy międzynarodowe. Komisja
prowadzi też bieżące negocjacje z krajami kandydującymi do Unii. Przewodniczący Komisji Europejskiej jest
oficjalną "głową" Unii, reprezentując ją w kontaktach międzynarodowych.
–
Komisja Europejska jako jedyny organ wspólnotowy ma prawo tzw. bezpośredniej inicjatywy legislacyjnej.
Komisja tworzy również białe księgi i zielone księgi. Zielone księgi to komunikaty dotyczące pewnych dziedzin
polityki, skierowane przede wszystkim do uczestników konsultacji i debat na dany temat. Czasami stanowią impuls do
podjęcia działań legislacyjnych. Białe księgi to dokumenty zawierające propozycje konkretnych działań Unii,
opracowywane często po publikacji zielonej księgi rozpoczynającej dyskusję na dany temat.
c) Rada Unii Europejskiej
–
skład: ministrowie państw członkowskich UE
–
wcześniejsza nazwa: Rada Ministrów
–
obrady w kilku składach, w zależności od tematyki spotkania na obrady Rady przyjeżdżają ministrowie
odpowiednich resortów
–
funkcję przewodniczącego Rady pełnią poszczególni jej członkowie przez 6 miesięcy (od 1 stycznia do
30 czerwca i od 1 lipca do 31 grudnia) – do 30 Dania, po niej Cypr
–
Rada, w zależności od rozpatrywanych spraw, składa się bądź z ministrów spraw zagranicznych każdego
31
z państw członkowskich Unii Europejskiej (jest to wtedy tzw. Rada Ogólna), bądź z takiej samej liczby
ministrów innego resortu (Rada Branżowa).
Rada Branżowa to 6 Rad, m.in. rolnictwa, przemysłu, spraw wewnętrznych. Rada Ogólna zajmuje się sprawami
najistotniejszymi, koordynują pracą pozostałych ministrów i przygotowuje spotkania
Komitet Stałych Przedstawicieli – COREPER - składający się z ambasadorów państw członkowskich akredytowanych
przy Wspólnotach. Komitet nadzoruje i koordynuje 250 komitetów i grup roboczych, które analizują propozycje
Komisji Europejskiej i sygnalizują ewentualne kwestie sporne
–
zadania organizacyjne wynikające z pracy Rady UE pełni Sekretarz Generalny – Uwe Corsepius.
Kompetencje:
–
główny organ prawodawczy
–
wypracowuje i koordynuje politykę wewnętrzną i zagraniczną UE
–
sprawuje kontrolę nad budżetem
–
**Rada Unii Europejskiej może obradować w składzie UE, czyli szefowie i głowy państwa, w kluczowych
kwestiach np. rozszerzenia
–
stanowi prawo samodzielnie lub z Parlamentem (rozporządzenia, decyzje, dyrektywy)
d) Rada Europejska
–
skład: szefowie rządów lub głowy państw oraz przewodniczący Komisji Europejskiej (27 przedstawicieli),
przewodniczącym RE obecnie premier Belgii Herman Van Rompuy
–
nie pomaga formalnie statusu organu UE, pełni jednak istotną rolę w procesie rozszerzenia UE
–
pierwsze oficjalne posiedzenie UE miało miejsce w Dublinie 10-11 marca 1975r., z inicjatywy francuskiego
prezydenta
–
począwszy od 1974r. odbywa się przynajmniej jeden raz w trakcie sześciomiesięcznej prezydencji danego
państwa
–
w Traktacie z Maastricht postanowiono, że funkcję przewodniczącego Rady Europejskiej pełni głowa państwa
lub szef rządu tego państwa członkowskiego, które przewodniczy Radzie Unii
–
organ wyznaczający kierunek polityki – art. 4 TUE: „Rada Europejska nadaje Unii impulsy niezbędne do jej
rozwoju i określa w tej mierze ogólne kierunki polityczne.
W skład Rady Europejskiej wchodzą szefowie państw lub rządów Państw Członkowskich oraz przewodniczący
Komisji. Towarzyszą im ministrowie spraw zagranicznych Państw Członkowskich i członek Komisji. Rada
Europejska zbiera się co najmniej dwa razy w roku pod przewodnictwem szefa państwa lub rządu Państwa
Członkowskiego, które przewodniczy Radzie.
Rada Europejska składa Parlamentowi Europejskiemu sprawozdanie po każdym swym spotkaniu oraz roczne
sprawozdanie pisemne o postępach dokonanych przez Unię.”
Kompetencje Rady Europejskiej:
–
stanowi płaszczyznę wymiany poglądów, dyskusji oraz osiągania porozumienia między państwami
–
przyczynia się do koordynacji kierunków działań Unii
e) Trybunał Sprawiedliwości i Sąd Pierwszej Instancji
Trybunał Sprawiedliwości był jedyną instytucją sądowniczą i jedyną instytucją Wspólnot do 1 listopada 1989r.
Trybunał i Sąd znajdują się w Luksemburgu. Od 1977r. w skład wchodzi 27 członków na 6-letnią kadencję.
TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI - instytucja sądownicza
Rola Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości:
–
orzeka o legalności aktów prawnych wydawanych przez inne organy UE oraz ich zgodności z Traktatami,
–
dokonuje obowiązującej wykładni aktów prawnych,
–
na wniosek Komisji Europejskiej podejmuje decyzje wobec państw nie wypełniających zobowiązań
traktatowych,
–
rozpoznaje spory między państwami członkowskimi lub między tymi państwami a Komisją Europejską,
–
rozpoznaje i rozstrzyga spory pomiędzy Instytucjami Europejskimi a ich pracownikami (Trybunał Spraw
Pracowniczych),
–
dokonuje rewizji wyroków Sądu,
–
może też rozstrzygać skargi wniesione przez osoby fizyczne i prawne do Sądu, od których z przyczyn
proceduralnych strony sporu się odwołały.
Orzeczenia Trybunału mają charakter ostateczny. Językiem roboczym Trybunału jest język francuski.
Skład:
–
27 sędziów i 8 rzeczników generalnych mianowanych za wspólnym porozumieniem państw członkowskich, na
6-letnią kadencję
–
co 3 lata wymieniana połowa składu
32
–
niezależność sędziów i wymagane w ich państwach kwalifikacje do zajmowania najwyższych stanowisk
sądowych
–
przewodniczący TS - Vassilios Skouris, polskim sędzią został Marek Safjan.
Funkcja:
a. orzecznicza
b. opiniodawcza – wydawanie w kwestii umów międzynarodowych zawierane przez UE. Trybunał wydając opinie
stwierdza, czy istnieje podstawa prawna do zawarcia takiej umowy, może też określić zakres przedmiotowy tej umowy.
Art. 220 TWE określa podstawowe funkcje.
Art. 221 TWE – skład TS – obrady: w pełnym składzie (27 sędziów) lub w małym (13 sędziów).
Rzecznicy generalni:
–
wspomagają Trybunał
–
przedstawianie, w sposób całkowicie bezstronny i niezależny, opinii prawnej w sprawach które zostaną im
przydzielone
–
rzecznicy i sędziowie są równi rangą, otrzymują taką samą pensję.
Trybunał Sprawiedliwości orzeka:
–
o legalności aktów prawnych wydawanych przez instytucje np. rozporządzenie, tylko wspólnotowe
–
w kwestiach naruszenia prawa wspólnotowego przez państwo członkowskie
–
o zaniechaniu działań przez instytucje
–
dokonuje rewizji orzeczeń Sądów Pierwszej Instancji. Od orzeczeń Trybunału nie przysługuje odwołanie
–
wydaje orzeczenia wstępne w sprawie zapytań prejudycjalnych złożone przez sądy krajowe.
SĄD PIERWSZEJ INSTANCJI
–
trybunał powołany na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego, w celu odciążenia Europejskiego Trybunału
Sprawiedliwości
–
skład sądu obejmuje 5 izb rozstrzygających w składach trzy- lub pięcioosobowych spory osób fizycznych
i prawnych ze Wspólnotami Europejskimi. W skład sądu wchodzą sędziowie Sądu Pierwszej Instancji, po
jednym z każdego kraju członkowskiego Unii Europejskiej, wybierani na sześć lat. Część składu odnawia się
co trzy lata.
Obecnie przewodniczącym Sądu I Instancji jest Marc Jaeger, a polskim sędzią Irena Wiszniewska-Białecka.
–
orzeka w składzie jednego sędziego lub w składzie wielkiej izby (trzynastu sędziów) albo w pełnym składzie.
Funkcja:
a. orzecznicza
–
w sprawach skargi odwoławczej złożonej przez osobę fizyczną (osoby fizyczne lub prawne wnoszą skargi do
Sądu Pierwszej Instancji),
–
skarga o kontrolę legalności aktu skierowanego do osoby, np. decyzja i skarga przeciwko instytucji na
bezczynność, jak również skarga odszkodowawcza przeciwko instytucjom wspólnotowym. W przypadku
skargi jednostki przeciwko państwu, w którym zamieszkuje lub prowadzi działalność, jednostka zwraca się do
sądu krajowego, który może orzec o zgodności lub naruszeniu prawa wspólnotowego, bądź też zadaje pytanie
prejudycjalne.
Język postępowania jest określony co do zasady, zgodnie z wyborem skarżącego. Językiem roboczym jest język
francuski.
f) Komitet Ekonomiczno-Społeczny, Komitet Regionów
Komitet Ekonomiczno-Społeczny
–
organ doradczy i opiniodawczy Unii Europejskiej
–
skład: liczba przedstawicieli odpowiada przelicznikowi demograficznemu państw członkowskich – partnerzy
gospodarczo-społeczni (maksymalnie do 350 członków). Obecnie funkcje przewodniczącego Komitetu
sprawuje, od października 2008 roku, Mario Sepi z Włoch
–
opiniowanie z własnej inicjatywy lub na wniosek Rady UE na temat aktów prawnych. Opinie – obligatoryjne
lub nieobowiązkowe.
Komitet Regionów
–
organ doradczy i opiniodawczy Wspólnot
–
skład: podobnie jak w Komitecie Ekonomiczno-Społecznym. Przedstawiciele władz regionalnych, czyli
związków gmin i powiatów, jak również województw. Obecnie funkcję tę pełni Mercedes Bresso,
przewodnicząca Regionu Piemonte
–
rola Komitetu Regionów polega na reprezentowaniu na forum unijnym stanowisk władz lokalnych
i regionalnych wobec ustawodawstwa UE poprzez wydawanie opinii na temat propozycji legislacyjnych
33
g) agencje UE – funkcje, przykłady
–
specjalne zdecentralizowane organy Unii Europejskiej zajmujące się określoną niewielką wydzieloną
dziedziną polityki UE. Najczęściej pełnią one funkcje informacyjne czy techniczne
–
są autonomiczne (choć nie w pełni) wobec głównych organów Unii, posiadają osobowość prawną. Tym, co
odróżnia je od podstawowych organów UE (instytucji) jest m.in. sposób powoływania. Do powstania agencji
wystarczy akt prawa wtórnego (zwykle rozporządzenie), niekoniecznie muszą być zapisane w traktatach
–
przykłady agencji Europejska Agencja ds. Oceny Produktów Leczniczych, Urząd ds. Harmonizacji Rynku
Wewnętrznego (Znaki Towarowe i Wzory), Wspólnotowy Urząd Odmian Roślin, Europejska Agencja
Bezpieczeństwa Lotniczego, oraz Centrum Tłumaczeń dla Organów Unii Europejskiej, które otrzymuje
wsparcie finansowe od swoich klientów.
Istnieje kilka ogólnych zadań leżących u podstaw działalności agencji jako całości:
–
agencje wnoszą pewien stopień decentralizacji i rozproszenia geograficznego do działań Wspólnoty,
–
nadają one wyższą rangę zadaniom, jakie zostały im powierzone, poprzez utożsamianie ich z samą agencją,
–
niektóre z nich opracowują naukowy lub techniczny know-how w określonych, precyzyjnie zdefiniowanych
dziedzinach,
–
zadaniem innych jest integracja różnych grup interesów w celu ułatwienia dialogu na szczeblu europejskim
(przykładowo pomiędzy partnerami społecznymi) lub międzynarodowym.
4. Korzyści i koszty integracji Polski z Unią Europejską
Korzyści - Polska stając się członkiem Unii wiele zyskała dla swoich obywateli zarówno tych mieszkających w kraju,
jak i tych którzy mieszkają i pracują za granicą. Mają oni większe możliwości kształcenia się, a poza tym objęci są
większą ochroną niż miało to miejsce przed wstąpieniem do struktur unijnych. Polskę łączą z Unią wspólne interesy, ale
też wspólne wartości wokół, których prowadzona jest polityka, czyli poszanowanie praw człowieka, poszanowanie
praw mniejszości, ale też zasada gospodarki rynkowej i wzajemnej współpracy w ramach integracji europejskiej.
Polska współpracuje też z Unią w ramach bezpieczeństwa wewnętrznego naszego kraju, Co ważne, poprzez
członkostwo w Unii mamy większą możliwość bezpieczeństwa energetycznego. Polska ma też możliwość wpływania
na kształtowanie się wojskowych obszarów Unii Europejskiej oraz modyfikowania wcześniej przyjętych strategicznych
decyzji, dotyczących bezpieczeństwa, czy spraw wojskowych, gospodarczych. Polska stała się państwem bardziej
otwartym, innowacyjnym i konkurencyjnym, nie tylko w Europie, ale też na całym świecie, co umożliwiło szeroką
współpracę z innymi państwami, w różnych dziedzinach życia.
Korzyści gospodarcze:
•
włączenie Polski do obszaru swobodnego przepływu towarów, usług, kapitału i pracowników –
•
większy rynek zbytu, wpływa na obniżenie kosztów produkcji i wzrost efektywności.
•
wzrost obrotów handlowych z krajami Unii
•
unowocześnienie gospodarki poprzez nowe technologie i nowoczesne zarządzanie
•
pomoc finansowa w postaci pomocy finansowej między innymi przez fundusze strukturalne
•
napływ inwestycji zagranicznych
•
dostosowanie prawa do wymogów prawnych UE, co skutkuje przyjęciem rozwiązań prawnych , które
odpowiadają wymogom gospodarki rynkowej
•
transfery do budżetu, szczególnie w pierwszych latach naszego członkostwa w Unii, programy łagodzące
dysproporcje w rozwoju między krajami i regionami. W Polsce tyczyło się to przede wszystkim rozwoju
infrastruktury, rolników, zwalczania bezrobocia.
Rolnictwo
•
fundusze strukturalne – ogromne wpływy nie tylko do rolnictwa, ale także dla obszarów wiejskich. Wspieranie
rolnictwa także przez działania z polityki edukacyjnej, infrastrukturalnej, ochrony środowiska
•
wyższa efektywność ekonomiczna produkcji, poprzez wzrost skali produkcji i efektywności
•
wspomniany już wyżej Jednolity Rynek Wewnętrzny – dostęp do rynków innych państw – więc wzrost
eksportu na polskie artykuły rolno-spożywcze
•
objecie Polski mechanizmami Wspólnej Polityki Rolnej – jesteśmy w czołówce wsparcia dla rolnictwa
z budżetu Unii
•
restrukturyzacja i modernizacja rolnictwa (to również jest wyżej, ale to wszystko w jakiś sposób się łączy) –
poprawa infrastruktury gospodarczej na obszarach wiejskich, wzrost liczby podłączeń do sieci wodociągowej,
gazowej, kanalizacyjnej, telefonii.
•
wzrost produkcji ekologicznej w Polsce – otwarcie rynków Unii dla polskich produktów ekologicznych,
wysoka jakość polskich produktów
34
•
agroturystyka – jej rozwój nastąpił wraz z wejściem Polski do Unii, korzystne walory naturalne, za sprawą
funduszy strukturalnych czy małych firm, stają się coraz bardziej atrakcyjne dla konsumentów.
•
otwarcie rynku unijnego spowoduje, że nastąpi wyrównanie cen, a co za tym idzie wzrost wydajności, a przede
wszystkim wzrost dochodowości rolników
•
wzrost ochrony środowiska oraz świadomości o niej wśród obywateli
Edukacja i kultura, względy polityczno-społeczne
•
uznawanie świadectw i dyplomów w szkołach i uczelniach europejskich, możliwość pobierania nauki w tych
właśnie szkołach. Stypendia unijne dla studentów
•
swobodne poruszanie się po terenie Unii - bez kontroli granicznej
•
możliwość pracy na terenie krajów należących do Unii Europejskiej
•
zwiększenie bezpieczeństwa, stabilizacja naszego kraju
•
integracja z innymi państwami
•
wzrost struktur demokratycznych w państwie – wiadomo wybory do PE, Polacy w strukturach unijnych –
Jerzy Buzek, przewodniczący PE, Janusz Lewandowski, Unijny Komisarz do spraw budżetu np.
•
ochrona konsularna na terytorium państw nienależących do Unii (nawet kiedy nie ma w danym kraju naszego
konsulatu, możemy skorzystać z opieki konsula każdego kraju UE)
•
wzrost znaczenia Polski na arenie międzynarodowej
Koszty
•
wymiernym kosztem jakim Polska ponosi są wpłaty do wspólnego budżetu Unii
•
pojawiające się przypadki bankructw firm, które w wyniku Rynku Wewnętrznego nie wytrzymały
konkurencyjnego rynku – wzrost konkurencyjności
•
odwiecznym kosztem, który ponoszą kraje członkowskie i tak jest też w przypadku Polski jest utrata
suwerenności państwa – ostrożnie z tym argumentem – chodzi tu oczywiście o przekazanie niektórych części
uprawnień, dotychczas narodowych, instytucjom europejskim np.: kształtowanie polityki handlowej, rolnej czy
w przyszłości monetarnej.
•
podnoszonym przez niektórych (sporej części) kosztem wstąpienie Polski do Unii jest utrata polskich wartości,
tradycji , kultury – również ostrożnie z tym argumentem, ale wiadomo o co chodzi.
•
nierównomierny rozwój (dofinansowanie) obszarów Polski
•
otwarcie granic oraz fakt, że Polska jest granicą Unii Europejskiej sprawia, że zwiększone są nakłady na
ochronę granic wschodnich
•
Polska staje się też miejscem, gdzie osiedlają się nielegalni imigranci – łatwiej teraz gdy granice Unii są
otwarte
•
otwarty rynek pracy powoduje, że spora część ludzi wyjechało zagranicę w celach zarobkowych, z kolei to
powoduje, że spora część z tych ludzi (często młodych) nie wraca do kraju i zasila.
•
przejściowe okresy zwiększenia bezrobocia
5. Instrumenty i zadania wspólnej polityki handlowej UE
Handel zagraniczny oraz wymiana handlowa z krajami trzecimi kształtowana jest w UE w ramach wspólnej polityki
handlowej. Jej celem jest oddziaływanie na rozmiary, kierunki oraz strukturę obrotów handlowych z zagranicą. Za datę
wprowadzenia wspólnej polityki handlowej przyjmuje się 1 stycznia 1970 r. Regulują ją artykuły 131-134 oraz art. 300
Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską.
Wspólna polityka handlowa UE działa na dwóch poziomach. Po pierwsze, w obrębie Światowej Organizacji Handlu
(WTO) Wspólnota angażuje się w stanowienie zasad wielostronnego systemu handlu światowego. Po drugie, UE
negocjuje własne dwustronne umowy handlowe z państwami trzecimi. Prowadzenie polityki handlowej należy do
wyłącznej kompetencji Wspólnoty. Poszczególne państwa członkowskie nie mają autonomii w zakresie zawierania
umów handlowych czy zmiany stopnia protekcji rynku krajowego. Kompetencje w tych sprawach są realizowane przez
Komisję Europejską, działającą z upoważnienia Rady Unii Europejskiej. Do Komisji należy przygotowywanie
propozycji wdrażających wspólną politykę handlową oraz negocjowanie porozumień z państwami trzecimi i
organizacjami międzynarodowymi.
Wspólna polityka handlowa opiera się na jednolitych zasadach, przede wszystkim w zakresie:
−
zmian taryf celnych
−
zawierania układów celnych i handlowych
−
instrumentów liberalizacji
−
polityki eksportowej
−
środków ochronnych w handlu, podejmowanych w przypadku dumpingu i subsydiów
35
Instrumenty polityki handlowej
W handlu międzynarodowym UE stosuje różnego rodzaju środki handlowe regulujące obrót towarowy pomiędzy
krajami członkowskimi a krajami trzecimi. Są to przede wszystkim:
a) środki taryfowe, do których należy Unijna Taryfa Celna, określająca konwencyjne stawki celne, zawieszenia
w całości lub części poboru ceł oraz inne środki taryfowe (kontyngenty taryfowe, plany taryfowe), których istota
sprowadza się do możliwości importu po niższych stawkach celnych niż wynikające z unijnej taryfy celnej;
b) środki pozataryfowe takie jak: nadzór importu lub eksportu, kontyngent ilościowy lub zakaz importu lub eksportu
(nie wiążą się one z modyfikacją należności celnych);
c) środki ochronne, wynikające z przeprowadzonych przez Komisję Europejską postępowań ochronnych, do których
zalicza się: środki antydumpingowe, środki antysubsydyjne oraz środki ochronne przed nadmiernym przywozem.
6. Instrumenty i zadania wspólnej polityki rolnej UE
Ogólne zadania polityki rolnej UE (określone w art. 39 Traktatu Rzymskiego) to:
•
zwiększenie wydajności produkcji rolnej w drodze rozwoju postępu technicznego,
•
zapewnienie racjonalnego rozwoju produkcji rolnej oraz pełnego wykorzystania czynników produkcji,
zwłaszcza siły roboczej,
•
zapewnienie odpowiedniego poziomu życia ludności rolniczej, przede wszystkim przez podniesienie
indywidualnego dochodu osób zatrudnionych w rolnictwie,
•
stabilizacja rynków rolnych,
•
zapewnienie odpowiedniej podaży produktów rolnych,
•
zapewnienie odpowiednich („rozsądnych”) cen dla konsumentów.
Na Wspólną Politykę Rolną składa się obszerny i skomplikowany zespół wzajemnie powiązanych instrumentów
prawnych regulujących cele objęte tą polityką. Część z tych instrumentów zawarta jest w dokumentach prawnych
w formie rozporządzeń i dyrektyw odnoszących się jedynie do rolnictwa czy obszarów wiejskich, natomiast część
stanowi element innego rodzaju polityki i regulacji prawa (np. środowiska czy prawa cywilnego). Ogólnie można
stwierdzić, że instrumenty te mają zapewnić wystarczający poziom produkcji artykułów rolno-spożywczych, ich
konkurencyjność na rynkach międzynarodowych, godziwy poziom życia producentów rolnych, równowagę
środowiskową i wysoką jakość produktów z punktu widzenia sanitarno-weterynaryjnego i higienicznego.
Próbując usystematyzować instrumenty wsparcia można pogrupować je w przedstawiony niżej sposób:
Cel oddziaływania/wsparcia
Instrumenty oddziaływania/wsparcia
Wsparcie rynku wewnętrznego
-dopłaty bezpośrednie,
-dotacje do produkcji, przetwórstwa i konsumpcji,
-interwencja rynkowa
Regulacja podaży artykułów
rolno-spożywczych
-odłogowanie,
-kwoty produkcyjne,
-obszary gwarantowane
Ochrona rynku wewnętrznego
-odpowiednia polityka taryfowa dot. ceł importowanych, w tym
mechanizm minimalnych cen wyjścia
Zapewnienie konkurencyjności na rynkach
międzynarodowych
-dopłaty eksportowe
Modernizacja sektora rolno-spożywczego, podniesienie
poziomu życia mieszkańców obszarów wiejskich
-polityka strukturalna
Kwoty produkcyjne – jest to podstawowy instrument ograniczania produkcji rolnej (są one ściśle powiązane
z systemem cen gwarantowanych). Mechanizm polega tu na ustalaniu dla poszczególnych producentów rolnych
górnego pułapu produkcji rolnej przeznaczonej do sprzedaży w roku kontyngentowym, Jeśli przekroczony zostanie ten
limit, producent rolny podlega obowiązkowi opłat. Kwoty produkcyjne dot. rynków mleka, cukru, skrobi ziemniaczanej
i surowca tytoniowego. Limity dotyczą poszczególnych państw członkowskich, a w ramach nich dzielone są na
producentów. Kwoty produkcyjne mogą być przedmiotem cywilnoprawnego obrotu pomiędzy podmiotami
gospodarczymi, ale nie podlegają obrotowi pomiędzy poszczególnymi państwami.
Dopłaty bezpośrednie – Stały się one jednym z podstawowych producentów WPR wspierania dochodu producentów
rolnych. Wprowadzono dwa rodzaje opłat: płatności w systemie pełnym i płatności w systemie niepełnym. System
pełny dot. większych producentów rolnych. Wysokość dopłat bezpośrednich ustalana jest na podstawie normatywnie
ustalonej stałej dopłaty do tony zbóż, zróżnicowanych regionalnie średnich plonów referencyjnych ustalanych
w okresie bazowym i krajowej powierzchni bazowej. Wprowadzenie dopłat powiązane zostało z mechanizmem
wyłączania gruntów z produkcji, a więc limitowania produkcji. W systemie pełnych dopłat bezpośrednich producent
rolny ma obowiązek wyłączania z produkcji rolnej 10-15% powierzchni upraw przeznaczonych pod zboża. Mniejsi
36
producenci są uprawnieni do dopłat bez obowiązku limitowania produkcji. Mogą to robić dobrowolnie – korzystają
wtedy z przewidzianych dopłat z tytułu odłogowania gruntów. Odłogowane grunty powinny spełniać wymogi w tym
zakresie – powinny być utrzymane w dobrej kondycji rolniczej, mogą być wykorzystywane do celów produkcji
rolniczej.
Zestaw instrumentów związanych z obrotem towarowym zbożami z zagranicą zawiera instrumenty: cena wejścia, która
ustala minimalny poziom cenowy dla zbóż importowanych na obszar celny Wspólnoty, taryfy celne, cła importowe,
kontyngenty ilościowe, dodatkowe opłaty celne, dopłaty w eksporcie, licencje importowe i eksportowe dla
podmiotów uczestniczących w obrocie towarowym zbożami z zagranicą. Ich celem od początku było niedopuszczenie
na rynek wspólnotowy produktów rolnych z zagranicy po cenach konkurencyjnych w stosunku do wysokiego poziomu
cen tych produktów na rynku wewnętrznym oraz wsparcie eksportu nadwyżek produktów rolnych na rynki zewnętrzne,
tak aby mogły konkurować z niższymi cenami na tych rynkach.
Polityka strukturalna – w perspektywie finansowej 2000-2006 fundusze strukturalne wykorzystywane do potrzeb
wsparcia rolnictwa i obszarów wiejskich dostępne były w ramach Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji
Rolnej, ale także innych funduszy strukturalnych, jak Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego
Funduszu Społecznego. W aktualnym okresie 2007-2013 mamy do czynienia z Europejskim Funduszem Rolnym na
rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, który ma wspierać takie cele jak: poprawa konkurencyjności rolnictwa i leśnictwa
dzięki wsparciu restrukturyzacji, rozwoju i innowacji; poprawa środowiska naturalnego i terenów wiejskich dzięki
wsparciu zarządzania gruntami oraz poprawa jakości życia na obszarach wiejskich i wspieranie różnicowania
działalności gospodarczej.
Interwencja rynkowa występuje np. w postaci interwencyjnego skupu produktów rolnych, który ma na celu
potrzymanie opłacalności produkcji rolnej na rynkach rolnych, gdzie występują okresowe nadwyżki popytu nad podażą.
Instrument ten stosowany jest dla wybranych produktów rolnych.
7. Instrumenty i zadania polityki regionalnej UE
Instrumenty polityki regionalnej:
Wyróżniamy trzy rodzaje instrumentów polityki regionalnej:
a.
instrumenty prawne (rozporządzenia, rozporządzenia wykonawcze, wytyczne wspólnoty, komunikaty,
agendy oraz decyzje),
b. instrumenty finansowe (fundusze strukturalne, inicjatywy wspólnotowe, fundusz spójności),
c.
instrumenty statystyczne, tzw. NUTS-y (jest to nomenklatura jednostek statystyki terytorialnej;
istnieje pięć poziomów klasyfikacyjnych obejmujących całe terytorium UE; znaczenie NUTS-ów:
identyfikacja obszarów problemowych oraz wszelkie dokumenty programowe przygotowywane są
dla tych jednostek.
Instrumenty finansowe polityki regionalnej:
-fundusze strukturalne: są to finansowe instrumenty polityki regionalnej skierowane do regionów w państwach
członkowskich, które zakwalifikowały się w ramach tzw. celów polityki strukturalnej. W okresie programowania 2000-
2006 funkcjonowały 4 fundusze strukturalne: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz
Społeczny, Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej, Finansowy Instrument Wsparcia Rybołówstwa,
a w latach 2007-2013 są dwa: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego i Europejski Fundusz Społeczny.
-inicjatywy wspólnotowe: są to finansowe instrumenty polityki regionalnej, środki wyodrębnione z funduszy
strukturalnych, przeznaczone na realizację zadań istotnych z punktu widzenia Unii jako całości. Inicjatywy
obowiązywały w latach 2000-2006, natomiast w obecnej perspektywie nie funkcjonują. W okresie 2000-2006
funkcjonowały cztery inicjatywy:
1. Equal – platforma innowacyjnych rozwiązań dotyczących rynku pracy, w szczególności walki z dyskryminacją
na rynku pracy. Była to inicjatywa wyodrębniona z EFS-u,
2. Leader – dotyczył rozwoju obszarów wiejskich. Wyodrębniony z EFOiGR,
3. Interreg – współpraca przygraniczna i trans graniczna. Inicjatywa wyodrębniona z EFRR,
4. Urban – dotyczył rewitalizacji miast. Inicjatywna wyodrębniona z EFRR
-Fundusz Spójności: finansowy instrument polityki strukturalnej przeznaczony na realizację celów w dziedzinie
ochrony środowiska i rozwoju transeuropejskiej sieci transportowej w państwach, w których PNB na mieszkańca
wynosi mniej niż 90% średniej wspólnotowej. Jest to Fundusz wspierający państwa, a nie regiony, obowiązywał
zarówno w perspektywie 2000-2006, jak i obowiązuje aktualnie.
Zadania polityki regionalnej:
Za podstawowy cel polityki regionalnej uznaje się podejmowanie działań zmierzających do jak największej spójności
regionalnej, albowiem duże różnice pomiędzy regionami są niekorzystne dla obszarów biednych, bogatych, ale też dla
całej UE, dlatego głównym zadaniem polityki strukturalnej UE jest zmniejszenie istniejących nierówności regionalnych
oraz zapobieganie powstawaniu dalszych różnic pomiędzy regionami poprzez transfer unijnych zasobów do regionów
uboższych przy wykorzystaniu do tego wyżej wymienionych instrumentów. Na każdy okres programowania
37
wyznaczone są cele (zadania) polityki strukturalnej oraz określone jest jakiego rodzaju regiony w danym celu mogą
skorzystać z unijnej pomocy.
Na lata 1989-1993 przewidziano pięć celów, na których realizację obszary mogły otrzymać środki:
•
zakładał rozwój i dostosowanie strukturalne regionów najsłabiej rozwiniętych,
•
ułatwienie zmiany profilu obszarów, w których upadał przemysł,
•
walka z długookresowym bezrobociem,
•
zwalczanie bezrobocia występującego wśród osób młodych, piąty dotyczył adaptacji struktury rolnictwa
i rozwoju obszarów wiejskich,
•
rozwój regionów charakteryzujących się niską gęstością zaludnienia
W okresie programowania 2000-20006 mieliśmy do czynienia z trzema celami polityki strukturalnej:
•
Promocja rozwoju i dostosowanie strukturalne regionów słabiej rozwiniętych,
•
Wzmocnienie społecznej i gospodarczej transformacji regionów przeżywających kryzys strukturalny
(dotyczyło to przede wszystkim regionów przechodzących transformację sektora przemysłowego, usług,
upadającego rolnictwa, problemowych terenów miejskich),
•
Pomoc w adaptacji i modernizacji polityki i systemu edukacji, szkoleń oraz zatrudnienia.
W obowiązującym obecnie okresie programowania 2007-2013 mamy do czynienia z trzema celami polityki
strukturalnej:
•
Konwergencja - adresowana do państw i obszarów najgorzej rozwiniętych, ma zbliżać ich sytuację do
pozostałych krajów poprzez polepszenie warunków zatrudnienia i wzrostu w wyniku inwestowania w kapitał
ludzki czy rozwijanie społeczeństwa informacyjnego;
•
konkurencyjność i zatrudnienie w regionach – pomoc ma pochodzić z regionalnych programów operacyjnych
i być udzielana regionom oraz adresowana ma być do osób fizycznych,
•
europejska współpraca terytorialna - wspieranie współdziałania poszczególnych regionów odnośnie zagadnień
na poziomach transgranicznym, transnarodowym i międzyregionalnym.
8. Instrumenty i zadania wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE (Balczyńska-Kosman
notatki!)
Instrumenty działania WPZiB (Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa) obejmują:
•
Zasady i ogólne wytyczne; ustala je Rada Europejska. Nie mają one mocy wiążącej.
•
Wspólne strategie; ustala je Rada Europejska. Dotyczą one spraw, w których państwa członkowskie UE „mają
ważne wspólne interesy”. Ustalając wspólne strategie RE określa w każdym przypadku ich cel, czas trwania
i niezbędne środki, jakie muszą być przekazane do dyspozycji przez Unię i przez jej państwa członkowskie.
•
Wspólne działania; mają one charakter wiążący dla państw członkowskich UE. Rada przyjmuje wspólne działa
w pewnych sytuacjach, „w których niezbędne jest podjęcie operatywnych działań”
•
Wspólne stanowiska; mają one charakter wiążący dla państw członkowskich UE. Określają one „podejście”
UE w odniesieniu do „danego problemu o charakterze geograficznym lub przedmiotowym”.
•
Umacnianie współpracy państw członkowskich; państwa członkowskie działają w ramach WPZiB spójnie
i solidarnie, w szczególności zaś:
1. Dokonują „w ramach Rady” wymiany informacji i uzgodnień, w celu „zapewnienia możliwie
najskuteczniejszego wpływu Unii poprzez zgodne i zbieżne działania”
2. Koordynują działania w organizacjach międzynarodowych i podczas międzynarodowych konferencji,
podtrzymując na forum międzynarodowym wspólne stanowiska;
3. Mogą zwracać się do rady ze wszelkimi pytaniami dotyczącymi WPZiB oraz przedkładać Radzie
propozycje.
W art. 11 Traktatu o Unii Europejskiej określono pięć przedstawionych poniżej celów WPZiB:
– ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów, niezawisłości i integralności Unii, zgodnie z zasadami Karty
Narodów Zjednoczonych;
– umacnianie bezpieczeństwa Unii we wszelkich formach;
– utrzymanie pokoju i umacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie z zasadami Karty Narodów
Zjednoczonych oraz Aktu końcowego z Helsinek i celami Karty paryskiej, w tym dotyczącymi granic zewnętrznych;
– wspieranie współpracy międzynarodowej;
– rozwijanie oraz umacnianie demokracji i państwa prawa, a także poszanowanie praw człowieka i podstawowych
wolności;
– W art. 2 lit. b) tytułu I Traktatu o Unii Europejskiej (Postanowienia wspólne) określono ogólne cele Unii, które mają
zastosowanie także do ram WPZiB.
– Ponadto państwa członkowskie są zobowiązane do przestrzegania klauzuli lojalności wobec UE. Artykuł 11 ust. 2
stanowi, że:
– popierają one aktywnie i bez zastrzeżeń WPZiB;
38
– powstrzymują się od wszelkich działań, które byłyby sprzeczne z interesami Unii lub mogłyby zaszkodzić jej
skuteczności w stosunkach międzynarodowych;
– współpracują na rzecz umacniania i rozwijania wzajemnej solidarności politycznej.
9. Fundusze strukturalne UE
Polityka strukturalna zakłada dążenie do spójności gospodarczej i społecznej na obszarze UE przez ingerowanie
w strukturę gospodarki na poziomie regionalnym lub krajowym, zakłada także prowadzenie działań, które mają wpływ
na poziom życia ludności i poziom rozwoju gospodarczego poszczególnych państw lub regionów oraz dążenie do
spójności (niwelowanie różnic, wyrównywania między regionami). Wyróżnia się prawne, statystyczne i finansowe
instrumenty polityki strukturalnej. W skład tych ostatnich wchodzą fundusze strukturalne czyli finansowe instrumenty
polityki strukturalnej skierowane do regionów w państwach członkowskich, które zakwalifikowały się w ramach celów
polityki strukturalnej. W okresie programowania 2000-2006 funkcjonowały cztery fundusze strukturalne:
•
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego,
•
Europejski Fundusz Społeczny,
•
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej,
•
Finansowy Instrument Wsparcia Rybołówstwa.
Natomiast aktualnie (lata 2007-2013) mamy do czynienia z dwoma funduszami strukturalnymi:
•
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego,
•
Europejski Fundusz Społeczny.
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego powstał w 1975 roku, Wspiera on projekty „twarde”, a więc takie, po
których zrealizowaniu powstają produkty, rezultaty i oddziaływania (np. budowa mostu, drogi). Wspiera on
infrastrukturę transportową drogową i kolejową oraz lotniczą, infrastrukturę ochrony środowiska, infrastrukturę
społeczeństwa informacyjnego (np. różnego rodzaju platformy informacyjne), infrastrukturę turystyczną i w dziedzinie
kultury, infrastrukturę edukacyjną, sportową i zdrowotną, a także wspiera małe i średnie przedsiębiorstwa oraz
mikroprzedsiębiorstwa (np. poprzez udzielanie dotacji na prowadzoną działalność gospodarczą).
Europejski Fundusz Społeczny powstał na mocy traktatów rzymskich – 1960 rok. Wspiera projekty „miękkie” (czyli
takie w wyniku których powstaje rezultat – niematerialny wytwór projektu, np. szkolenia, staże) w obszarze polityki
zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich. EFS wpiera aktywizację zawodową bezrobotnych i zagrożonych
bezrobociem, przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, kształcenie ustawiczne (studia podyplomowe, doskonalenie
osób pracujących) i doskonalenie kadry pracowniczej. Typy projektów realizowanych ze środków EFS to kształcenia
i szkolenia zawodowe, doradztwo zawodowe, dotacje na tworzenie miejsc pracy i samo zatrudnienie, analizy runku
pracy, studia podyplomowe, kampanie informacyjne czy projekty przyczyniające się do modernizacji i zwiększenia
skuteczności służb zatrudnienia.
Fundusze strukturalne podlegają następującym zasadom:
•
uzupełniania: działania UE powinny być uzupełnieniem lub wkładem w odpowiednie działania państw
członkowskich,
•
dodawalności (współfinansowania): pomoc UE powinna bardziej uzupełniać wkłady państw członkowskich
niż je zastępować,
•
partnerstwa: włączenie w proces podejmowania decyzji i ich realizację odpowiednich szczebli władz
wspólnotowych i krajowych, jak też instytucji i środowisk regionalnych najlepiej znających potrzeby
i możliwości danego regionu. Włączenie partnerów społecznych i gospodarczych na szczeblu krajowym,
regionalnym, lokalnym i innym, np. związki zawodowe, organizacje pozarządowe,
•
programowania: rezultaty są osiągane przez wieloletnie programy rozwoju, wynik procesu doprowadzania do
decyzji jest osiągany dzięki współpracy,
•
koncentracji: środki należy koncentrować na regionach najuboższych, które się zakwalifikują.
10. Unia Gospodarcza i Walutowa (cele, szanse, zagrożenia, instytucje)
Pierwszy etap realizacji EMU (Economic And Monetary Union) trwał od lipca 1990 r. do końca 1993 r. W tym czasie
kraje Wspólnot Europejskich miały zapewnić pełną swobodę przepływu kapitału, poprawić funkcjonowanie
Europejskiego Systemu Walutowego i zacieśnić współpracę pomiędzy bankami centralnymi. Obejmował kroki
dostosowawcze i liberalizacyjne, wzmocnienie koordynacji polityki gospodarczej (szczególnie pieniężnej) oraz
dokonanie przez Radę oceny postępu poszczególnych państw w zakresie zbieżności gospodarczo-finansowej.
W drugim etapie, zaplanowanym od początku 1994 r. do końca 1996 r., lub najpóźniej do końca 1998 r., postanowiono
utworzyć we Frankfurcie nad Menem Europejski Instytut Walutowy (European Monetary Institute), będący zalążkiem
przyszłego Europejskiego Banku Centralnego. Głównym zadaniem Instytutu była poprawa koordynacji polityki
pieniężnej krajów członkowskich. Do końca tego etapu banki centralne krajów członkowskich miały uzyskać pełną
niezależność od rządów. Kontynuowano koordynację narodowych polityk gospodarczych i walutowych, a także proces
39
dochodzenia do zbieżności podstawowych wskaźników gospodarczych. Na podstawie kilku takich wskaźników ujętych
w protokole do Traktatu z Maastricht, znanych jako kryteria zbieżności, miała nastąpić kwalifikacja krajów
członkowskich
UE
do
uczestnictwa
w
Unii
Gospodarczej
i
Walutowej.
Państwa członkowskie, aby przystąpić do EMU musiały spełnić tak zwane kryteria konwergencji czy też zbieżności
odnoszące się do :
•
stabilności cenowej - średnia stopa inflacji w roku poprzedzającym ocenę gotowości do EMU nie może
przekraczać średniego wskaźnika inflacji odnotowanego w tym samym czasie w trzech krajach o najniższej
dynamice cen; więcej niż o 1,5 pkt. proc.,
•
stóp procentowych - średnia nominalna, długookresowa stopa procentowa w roku poprzedzającym ocenę nie
powinna być wyższa o więcej niż 2 pkt. proc. od średniej stopy procentowej w trzech krajach o najniższym
poziomie inflacji,
•
deficytu budżetowego - udział deficytu sektora rządowego w produkcie krajowym brutto (PKB) mierzonym
w cenach rynkowych, w roku poprzedzającym ocenę gotowości do EMU, nie powinien przekraczać 3 proc.,
•
długu publicznego - udział zadłużenia publicznego w PKB w roku poprzedzającym ocenę nie powinien
przekraczać 60 proc.,
•
stabilności kursów walutowych - kraj aspirujący do przystąpienia do trzeciej fazy EMU powinien być
przynajmniej przez dwa lata poprzedzające badanie członkiem Europejskiego Systemu Walutowego i
respektować normalny przedział wahań kursów walut przewidziany w ramach mechanizmu kursowego.
3 maja 1998 r. Rada UE uznała, że jedenaście państw członkowskich Wspólnoty (Austria, Belgia, Finlandia, Francja,
Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Portugalia, Niemcy i Włochy) spełnia warunki przystąpienia do Unii
Walutowej i z dniem 1 czerwca 1998 r. podjęła decyzję o ustanowieniu niezależnego od rządów i instytucji
Europejskiego Banku Centralnego. Wraz z przejściem do trzeciego etapu EMU państwa biorące w nim udział właśnie
mu przekazały kompetencje w zakresie polityki pieniężnej (w tym ustalanie stopy procentowej). Z dniem 1 stycznia
1999 r. nieodwołalnie usztywniono, względem siebie oraz względem wspólnego pieniądza - euro, kursy centralne walut
należących do strefy euro. W trzyletnim okresie przejściowym euro było stosowane w rozliczeniach bezgotówkowych,
natomiast fizycznie znalazło siew obiegu począwszy od 1 stycznia 2002 r. Przez dwa miesiące funkcjonowało obok
ważnych w tym czasie walut narodowych. 1 marca 2002 r. euro stało się jedyna ważną jednostką pieniężną na terenie
Unii Gospodarczej i Walutowej. Z tą data rozpoczęła się rzeczywista unia walutowa państw uczestniczących w strefie
euro.
11. Swobody Jednolitego Rynku Europejskiego
a. Swobodny przepływ towarów
Swobodny przepływ towarów oznacza, że na danym obszarze istnieje swoboda obrotu (eksportu i importu) towarami.
Nie istnieją kontrole graniczne, ograniczenia ilościowe i jakościowe w przepływie towarów, a towar, który został
wprowadzony legalnie na teren któregoś z państw członkowskich Wspólnot, może być sprzedawany na terytorium
każdego innego państwa UE. Ujednolicone zostały przepisy dotyczące importu towarów do Wspólnot.
b. Swobodny przepływ usług
Usługi są to świadczenia najczęściej odpłatne, obejmujące działalność o charakterze przemysłowym i handlowym,
działalność rzemieślniczą oraz wykonywanie wolnych zawodów. Do obszaru usług według klasyfikacji prawa
wspólnotowego nie są zaliczane usługi transportowe (ze względu na swa specyfikę są one objęte odmienną regulacją
w Traktacie – obszar polityki transportowej) oraz usługi bankowe i ubezpieczeniowe, które związane są z przepływem
kapitału.
Próbę stworzenia Wspólnego Rynku usług, na którym usługi mogłyby być swobodnie dostarczane z jednego kraju do
odbiorców w innych krajach, podjęto w latach 80. Swoboda przepływu usług oznacza możliwość zakładania
przedsiębiorstw na terenie innego państwa członkowskiego i prowadzenia działalności gospodarczej na zasadach tzw.
samozatrudnienia. Wyróżnia się następujące rodzaje swobód dotyczące przepływu usług:
– aktywna swoboda świadczenia usług – usługodawca udaje się przejściowo do kraju usługobiorcy, a więc sam
przekracza granicę w celu wykonania usługi w innym kraju członkowskim (np. instalacja aparatury);
– pasywna swoboda usług – odbiorca usługi udaje się do kraju usługodawcy, by tam przyjąć jego świadczenia
(np. turyści, osoby korzystające z opieki medycznej);
– swoboda przepływu produktu usługi – usługodawca i usługobiorca przebywają w swoich krajach, a tylko
produkt przekracza granice (np. nadawanie programów telewizyjnych lub radiowych).
Postęp w pracach nad stworzeniem solidnych podstaw prawych dla swobody przepływu usług nie odbywał się tak
szybko jak zakładano. Swobodny przepływ usług opiera się w dużej mierze na wzajemnym uznawaniu narodowych
przepisów prawnych dotyczących tych kwestii.
c. Swobodny przepływ kapitału
Zasada ta dotyczy samodzielnych transakcji finansowych, które nie mają bezpośrednich związków z przemieszczaniem
40
się ludzi, towarów czy usług.
Swoboda ta oznacza możliwość transferu zysków z jednego kraju członkowskiego UE do drugiego oraz prawo
inwestowania i nabywania wszelkich walorów rzeczowych i finansowych za granicą bez żadnych przeszkód. Oznacza
też swobodę przepływu kapitału z tytułu likwidacji lub zmiany inwestycji i wszystkich zysków z tego wynikających,
jak również przepływ kapitału o charakterze osobistym (np. spadek).
Obywatele Unii Europejskiej mają prawo do dokonywania wszelkich operacji bankowych i finansowych we wszystkich
państwach członkowskich (np. prawo do posiadania konta osobistego w bankach państw UE, prawo zakupu i sprzedaży
papierów wartościowych przedsiębiorstw całej UE).
d. Swobodny przepływ osób
Zgodnie z tą zasadą wszyscy obywatele Unii Europejskiej mają prawo do przemieszczania się bez konieczności
posiadania wiz i zezwoleń, osiedlania się, podejmowania działalności gospodarczej i pracy w dowolnym kraju
Wspólnoty. Obywatele jednego państwa UE podejmujący pracę lub inną działalność ekonomiczną w innym państwie
UE muszą być traktowani przez to państwo w taki sam sposób, w jaki to państwo traktuje swoich obywateli, bez
jakiejkolwiek dyskryminacji. W odniesieniu do pracowników zasada ta oznacza jednakowe traktowanie obywateli
państw UE, m.in. w dostępie do pracy, w zakresie wynagrodzenia oraz innych warunków pracy. Zasadą swobody
przepływu osób objęci są również członkowie rodzin osób migrujących. Realizacja swobody przepływu osób wymaga
określonych gwarancji.
Odnoszą się one do:
1. praw wyborczych,
2. dostępu do rynku pracy,
3. uznawania dyplomów i kwalifikacji zawodowych,
4. koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.
Istotną kwestią´ stanowi koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego, która zakłada równe traktowanie
obywateli państw członkowskich UE w dostępie do świadczeń, wynikających z krajowych systemów zabezpieczenia
społecznego (emerytury, zasiłki). Okresy ubezpieczenia dla pracownika, związane z obliczaniem wysokości
świadczeń, we własnym kraju i w innych krajach UE są sumowane. Swoboda przemieszczania się i pobytu nie ma
jednak charakteru absolutnego. Każde z państw może w pewnych przypadkach nie zezwolić cudzoziemcowi na pobyt
lub wydalić go ze swojego terytorium. Swobodne przemieszczanie się osób jest obwarowane wieloma przepisami
prawnymi. Pobyt cudzoziemca w innym państwie członkowskim nie może być ciężarem dla pastwa przyjmującego.
41
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Opracowanie zagadnien IUDG id 3 Nieznany
Opracowanie FINAL miniaturka id Nieznany
Opracowane Prawo Oswiatowe id 3 Nieznany
Opracowanie zagadnien do egzami Nieznany
opracowanie zagadnien edi oprac Nieznany
Opracowanie egamin elektro id 3 Nieznany
Opracowanie pytan biomedyka id Nieznany
OPRACOWANIE egzamin scieki id 3 Nieznany
GG zagadnienia egzaminacyjne id Nieznany
Opracowanie wykladow z SIPu id Nieznany
opracowane zagadnienia materialoznawstwo1 id 337743
Opracowania kosztowe wycena id Nieznany
opracowane zagadnienia na franc Nieznany
Opracowanie zagadnien MGR KTZ Ogrodnictwo
opracowane zagadnienia na egzam Nieznany
Opracowanie FINAL miniaturka id Nieznany
NIB opracowane zagadnienia id 3 Nieznany
opracowane zagadnienia 2 id 337 Nieznany
więcej podobnych podstron