1. Przedstaw historię psychologii sądowej do czasów współczesnych.(Głąb)

Zainteresowanie oceną wartości dowodowej można znaleźć już w starożytności. Nie było jednak zgłębienia problemu, ani
w procesach skargowych dotyczących niewolnictwa, ani w systemie feudalnym, ani też podczas procesu śledczego
(inkwizycji), gdzie z założenia wszystko było prawdą, to co zostało zeznane, nawet w przypadku tortur. Zniesienie tortur
oraz wprowadzenie orzecznictwa na zasadzie „wewnętrznego przekonania sędziego” (we Francji w okresie rewolucji)
spowodowało większe zainteresowanie tą materią.

Pierwsze opracowania na temat psychologii zeznań świadków pochodzą z początków XIX wieku. Autorami tych
opracowań byli:

•

I. Hoffbauer;

•

B.Parst;

•

J.Friedreich;

Na uwagę zasługują również rozważania matematyka Pierra Laplaca, który w 1814 roku postulował rozpatrywanie
problemu w 4 następujących możliwościach:

•

Świadek nie kłamie i nie myli się;

•

Świadek nie kłamie, ale myli się;

•

Świadek kłamie, ale nie myli się;

•

Świadek kłamie, ale myli się.

Proponowany sposób weryfikacji opierał się na metodzie prawdopodobieństwa, ale schemat nie stracił ważności do dziś,
gdzie rozróżnia się zeznania:

•

Prawdziwe i nieprawdziwe;

•

Szczere i nieszczere.

Od tego momentu dopiero w drugiej połowie XIX wieku pojawiły się nowe opracowania w tej tematyce.

W 1898r Hans Gross w swojej książce: Kriminalspychologie” zamieścił rozdział o wiarygodności zeznań świadków.
Zwrócił uwagę, na które elementy pozawerbalne należy zwrócić uwagę, popierając to badaniami eksperymentalnymi.

W 1900r. A. Binet opublikował pracę, w której poświęcił rozdział problematyce wpływu sugestii na zeznania dzieci.

Doszedł on do kilku istotnych konkluzji:

•

Odpowiedzi na pytania zawsze zawierają pewne błędy;

•

Odpowiedzi na pytania zawsze pozostają w związku z pytaniami. Najcenniejsze są te zeznania, które nie są
wywołane pytaniami.

Koncepcję Bineta rozwijał W.Stern, który wprowadził tzw. Współczynniki zeznania.

•

Współczynnik kompletności: stosunek liczby uzyskanych odpowiedzi w stosunku do ilości zadanych pytań

•

Współczynnik dokładności: stosunek liczby prawidłowych odpowiedzi do wszystkich pytań;

•

Wskaźnik błędności zeznania: liczba elementów błędnych

Badania Sterna znalazły spore zainteresowanie w Rosji. O. Goldowski postulował jako niezbędne poddawianie KAŻDEGO
świadka ekspertyzie psychologicznej.

W 1905r ukazała się praca: Problemy psychologii; Fałsz, a zeznania świadków. : Chomiakow, Buchwałowa, Berstein,
Kuliszer i inni. Wyniki opracowanie mieściły się w koncepcjach Sterna.

W USA początkiem badań nad zeznaniami świadków uważa się pracę H. Munsterberga. Jego badania dotyczyły głównie
percepcji różnych przedmiotów, zdarzeń i czasu. Jego prace rozpoczęły gałąź psychologii „Legal
psychology” (psychologia prawna).

W 1984r. Geiselman, Fischer, Prisk opracowali przesłuchanie poznawcze.

2. Przedstaw historię psychologii sądowej w Polsce – tradycja i stan obecny.(Głąb)

W tragedii pt. „Scylurus” napisanej przez Jana Jurkowsiego w 1604r. znajdziemy najdawniejsze ślady gwary przestępczej.

Pierwszym polskim dziełem poświęconym w całości zagadnieniom psychologii kryminalnej była praca wydana w 1870r. w
Warszawie pt. „Miłość, zbrodnia, wiara i moralność” Juliana Ochorowicza.

W 1909r Wacław Makowski wystąpił z własną, oryginalną teorią przestępczości, nazwaną teorią r=p.

W 1914r. Adam Cygielstreich opublikował artykuł pt. „Psychologia świadczenia” zawierający omówienie wyników badań
W. Sterna. Wtedy zapoznano polskich czytelników ze Sternowskimi wskaźnikami oceny zeznań.

W 1924r. powstała w Warszawie pierwsza poradnia psychologiczna dla nieletnich prowadzona przez Zofię Szymańską.

W 1932r. drugą taką poradnię, przy Patronacie Opieki nad Więźniami prowadził Stefan Baley.

1928r. – założono Instytut Ekspertyz Sądowych w Krakowie.

Romana Wiśniacka wniosła duży wpływ w rozwój polskiej psychologii sądowej, zwłaszcza psychologii zeznań.

Stefan Baley jest zaliczany do europejskiego kręgu pionierów sądowej ekspertyzy psychologicznej.

Prekursorami opiniodawstwa sądowo-psychologicznego w sprawach nieletnich są Maria Żebrowska oraz Joanna
Kunicka (zajmowała się problemami kłamstwa dziecięcego)

Paweł Horoszowski jest uważanay za prekursora powojennej polskiej psychologii sądowej.

W Poznańskiej Szkole Psychologicznej stworzonej przez Andrzeja Lewickiego w latach 60-tych rozwijano idee
psychologii penitencjarnej.

Alicja Sokołowska z Uniwersytetu Warszawskiego na podstawie wieloletnich badań problemów zeznań dziecięcych,
wypracowała model ekspertyzy sądowo-psychologicznej w sprawach nieletnich.

Prace K. Pospieszyla i E. Żabczyńskiej należy również zaliczyć do zagadnień psychologii kryminalnej.

Koniec lat 70-tych ukazują się pierwsze publikacje z psychologii zeznań świadków Jana M. Stanika z UŚ w Katowicach.
Stworzył on kompleksowy, teoretyczny model sytuacji składania zeznań.

Na UŚ w 1984r. wprowadzono specjalizację z zakresu psychologii sądowej dla studentów psychologii. Od 1987r. na
Wydziale Pedagogiki i Psychologii działa Podyplomowe Studium Psychologii Sądowe przeznaczone dla biegłych w
sprawach rodzinnych.

3. Przedstaw i omów schemat psychologicznych uwarunkowań rezultatów zeznań

świadków.

(Seweryn)

IV. Warunki i sytuacje dzielące spostrzeżone zdarzenie od składania zeznań:

czas, przemyślenia i interpretacje, zagrożenie ze strony innych, namowy i in.

V. Sytuacja zbierania zeznań i techniki przesłuchań:

stres przesłuchania,

rodzaje zadawanych pytań,

techniki przesłuchań,

pozawerbalne kanały komunikacji w relacji
przesłuchujący – przesłuchiwany,

osobowość przesłuchującego

III. Osoba spostrzegająca
nieletni, dorosły, człowiek stary

1)procesy poznawcze:

spostrzeganie, uwaga, myślenie, pamięć, mowa i in.;

2)procesy emocjonalne

zrównoważenie emocjonalne,

podatność na stres;

3)właściwości osobowości:

kompleksy, kompensacje, mechanizmy obronne, podatność na
sugestię i in.;

4)postawy:

wobec zdarzeń, wobec instytucji, wobec określonych ludzi itp.

II. Zależności relacyjne zgodne z założeniami „ człowiek w sytuacji”

Rys .Schemat psychologicznych uwarunkowań rezultatów zeznań świadków .

I. Po pierwsze przy rozpatrywaniu warunków wpływających na wiarygodność zeznań świadków należy zwrócić uwagę
na sytuacje, w jakiej przebiegało zdarzenie, które jest przedmiotem analizy organu procesowego, a więc na obiektywne
cechy fizyczne spostrzeganych przedmiotów i wiążące się z tym psychologiczne prawidłowości spostrzegania za pomocą
różnych zmysłów, a także na właściwości sytuacji jako całości.

Różne przedmioty ze wzg. na ich wielkość i kształt, położenie w przestrzeni mogą być różnie spostrzegane przez ludzi,

często w sposób zniekształcony. Wyniki badań A.A. Bodaliewa(1965) charakteryzują możliwości spostrzegania na

odległość pewnych elementów wyglądu człowieka. Z odległości 2 m można dostrzec zmarszczki na twarzy, z odległości

60 m wyróżnia się oczy, nos, palec, z odległości 300 m-głowę, plecy, owal twarzy, części rąk, z odległości 700 m – ruchy

rąk i nóg, z odległości 1 km-ogólny zarys człowieka ,z odległości 2 km można wyróżnić człowieka z otaczającego go tła,

z odległości 5km człowiek w ogóle gołym okiem jest niedostrzegalny.

II. Drugi problem z zakresu psychologicznej problematyki zeznań świadków dotyczy postulatu zakładającego
konieczność poddawania analizie uzyskiwanych informacji z zeznań z pkt. widzenia związków funkcjonalnych, jakie
zachodziły pomiędzy osobą spostrzegającą zdarzenie, będące przedmiotem rozpatrywania, a jej konkretną sytuacją w tym
czasie. Sytuację człowieka za T. Tomaszewskim będziemy rozumieć jako „ (...)układ jego wzajemnych stosunków z
innymi elementami jego środowiska w określonym momencie czasu”.

III. Trzecia grupa zagadnień omawianej problematyki dotyczy psychologicznych warunków i właściwości podmiotu
spostrzegającego, a więc psychologicznej indywidualności świadka.

Poszczególne osoby charakteryzują się zróżnicowaną odpornością na działanie stresu psychologicznego. Należy

uwzględnić również wiek świadka i wynikające stąd implikacje dotyczące prawidłowości rozwojowych,

„ ogólną zdolność” do świadczenia.

IV. Czwarta grupa zagadnień dotyczy warunków i sytuacji dzielących spostrzeganie zdarzenia od składania zeznań. Przy
ocenie warunków wpływających na wiarygodność zeznań należy uwzględnić i odpowiednio zinterpretować właściwości
psychiczne świadka pod kątem wpływu czasu i oddziaływania innych ustalonych okoliczności na formowanie się zeznań
oraz możliwości powstawania pewnych deformacji w zeznaniach (np. przemyślenia i swoiste interpretacje świadka).

V. Do piątej grupy problemów, należałoby zaliczyć wszystkie czynniki wchodzące w zakres sytuacji zbierania zeznań i
sposobów przesłuchań czyli: stres przesłuchania, metody przesłuchania, rodzaje zadawanych pytań, charakterystyczne
cechy osobowości czy wreszcie pozawerbalne kanały komunikacji przesłuchujący-przesłuchiwany.

4. Wymień

i omów metody badań w psychologii zeznań świadków.(Seweryn)

I. Obiekt - zdarzenie

1) obiektywne cechy fizyczne przedmiotów spostrzeganych;

2) kategorie przedmiotów i zdarzeń w związku z rodzajem

zaangażowanych zmysłów;

3) warunki spostrzegania:

a)fizyczne,b)psychologiczne

-osoba-rzecz

-osoba-inni ludzie

Metody badań

Specyficzne: Niespecyficzne:

1)metoda kazuistyczna np. metody do badań spostrzegawczości,

2)metoda przypomnień uwagi, pamięci, myślenia itd.,

3)metoda eksperymentu metody badań osobowości (testy)

4)metoda ankiety

1) metoda kazuistyczna - polega na analizie zeznań złożonych w związku z różnymi autentycznymi sprawami sądowymi,
na podstawie których wyprowadza się odpowiednie uogólnienia i wnioski. Plusem tej metody jest to, że przy jej
stosowaniu operuje się autentycznym materiałem faktograficznym. Minusem jest to, że przy posługiwaniu się tą metodą nie
możemy badać psychologicznie in situ samych świadków, a w każdym razie post factum możliwość taka jest znacznie
utrudniona. Zawarty w aktach materiał jest trudny do zweryfikowania w razie rodzących się wątpliwości. Metoda ta może
pełnić funkcje pomocnicze do innych metod stosowanych w psychologii zeznań.

2) metoda przypomnień - polega ona na ustalaniu błędów w opisie przedmiotów i osób dobrze znanych badanemu czy na
analizie przeszłych faktów życia codziennego. Metoda przestarzała, nie stosowana do celów naukowych.

3) metoda eksperymentu - polega na wywołaniu określonego(i zarejestrowanego) zjawiska (tekst, film itp.) w ściśle
określonych warunkach wobec pojedynczych czy zgrupowanych osób celem zbadania stopnia zapamiętania go i rzetelności
reprodukcji w określonym przedziale czasowym, przy zastosowaniu konkretnych metod przesłuchań. Metoda która
pozwala na uzyskanie najbardziej wszechstronnych danych dotyczących psychologii zeznań i pozwala na kontrolowanie
poszczególnych zmiennych eksperymentalnych.

4) metoda ankiety - stosowana rzadko. Jest metodą socjologiczną, ale można wskazać na istniejące możliwości
wykorzystania jej do badań psychologicznych przy zastosowaniu odpowiednich sformułowań treściowych.

5. Przesłuchanie. Definicje. Etapy przesłuchania. (Głąb)

Definicja przesłuchania poznawczego (PP): jest wyłącznie ukierunkowane na wydobywanie i odzyskiwanie informacji z
pamięci. Składa się z czterech faz:

1. Odtwarzanie kontekstu
2. Zrelacjonowanie wszystkiego

Zrelacjonowanie zdarzenia w innym porządku

4. Zmiana perspektywy.

Ad 1. polega na wydobyciu z pamięci świadka fizycznych i osobistych elementów, bodźców, przeżyć, jakie występowały u
niego w momencie, gdy doświadczał on interesującego nas zdarzenia.

W tej fazie świadek proszony jest aby spróbował odtworzyć lub zrekonstruować tak dużo z elementów z otaczającego go
kontekstu – zaistniałego zdarzenia, jak dużo było związanych z tym zdarzeniem, włączając w to również własne stany
emocjonalno wewnętrzne. Świadek jest proszony o wyobrażeniowe przypomnienie sobie otoczenia. Można spytać go o
wrażenia kontekstowe.

Ad.2. Druga faza jest związana z instrukcją, aby sprawozdać wszystko, co się pamięta, nawet cząstkowe informacje.
Warunkiem efektywnego, prawidłowego przesłuchania jest odpowiednie nakłanianie świadka poprzez profesjonalny
kontakt psychologiczny, by zrelacjonował wszystko, co tylko pamięta, nie bacząc na stopień subiektywnej pewności, co do
podawanych przez siebie informacji.

Ad.3. W tej fazie świadek proszony jest, aby opowiedział zdarzenie w innym niż sekwencyjny porządku

Ad.4. Zmiany perspektyw.

W tej fazie, osoba badana proszona jest, aby opowiedziała zdarzenie z innej perspektywy, innej osoby. Może to
spowodować ujawnienie się nowych, interesujących szczegółów.

6. Wymień i omów rodzaje zadawanych pytań w/g Lip(...), Huntera, Horoszowskiego,

Strogowicza, Stanika (Trzensimiech)

Rodzaje zadawanych pytań wg:

-M. Lipczyńskiej - dzieli ona pytania na:

a). procesowo dozwolone:

- pytania na które świadek obowiązany jest udzielić odpowiedzi

- pytania, co do których dopuszczalne jest uchylenie się od odpowiedzi

b). niedozwolone:

- pytania zabronione wyraźnie przez przepisy proceduralne

- pytania błędne z punktu widzenia logiki

- pytania nie zmierzające do realizacji ustawowych celów procesu;

należą do nich w szczególności: pytania bez związku ze sprawą; pytania obraźliwe i

wulgarne; pytania Ne dostosowane go roli procesowej pytanego; pytania podchwytliwe

oraz pytania sugerujące odpowiedź

Uwzględniając treść i zakres pytań Lipczyńska wyodrębnia trzy zasadnicze grupy pytań prawnie dozwolonych:

a). merytoryczne – zmierzające do uzyskania informacji co do przedmiotu procesu, wśród pytań tej kategorii wyodrębnia
się:

- pytania bezpośrednio związane z przedmiotem sprawy

- pytania pomocnicze, kontrolujące mające na celu weryfikację uzyskanych inforamacji

b). formalne – zmierzające do uzyskania informacji co do roli procesowej, czynności procesowych dokonanych lub
zamierzonych przez osoby biorące udział w procesie

c). incydentalne – inaczej uboczne, zmierzające do uzyskania informacji tego rodzaju jak np. personalia stron czy
świadków

-I. Hunter – wyróżnia 6 typów pytań ze względu na zawarty w nich stopień naprowadzania czy sugestywności:

a). determinujące – zaczynają się od zaimka lub przysłówka pytającego np. Jakiego koloru był samochód?

b). całkowicie rozłączne – stawiają świadka przed wyborem jednej z dwóch ściśle określonych możliwości np. Czy na
obrazku był samochód? (tak lub nie)

c). częściowo rozłączne – dają do wyboru dwie możliwości ale nie wykluczają trzeciej np. Czy pies był biały czy czarny?
(można odp. że brązowy)

d). wyczekujące – wywierają dość silną sugestię przez swoją negatywną konstrukcję – np. Czy na obrazku nie było psa?

e). implikujące – sugerują coś, czego w zdarzeniu nie było np. Jakiej maści był pies? A w rzeczywistości psa nie było

f). różnego rodzaju pyt. konsekutywne, stosowane dla wzmocnienia sugestii zawartej w pyt. poprzedzających

-P. Horyszowski – wyróżnia następujące rodzaje pytań:

a). sprawozdawcze – ogólne, żądające spontanicznego opisu, nie zawierające sugestii – np. Co świadek spostrzegł?

b). żądające określenia – bardziej szczegółowe od poprzednich, zaczynające się od: jaki? gdzie? który? na ogół
niesugestywne

c). rozdzielcze – uwzględniające wszelkie możliwości co do stanu przedmiotu lub zajścia, słabo sugestywne np. Czy tego
dnia kiedy to się zdarzyło padał deszcz?

d). wyczekujące: (bardzo sugestywne)

- twierdzące np. Czy sprawca nie miał przypadkiem noża w ręku?

- przeczące np. Czyżby sprawca miał nóż w ręku? (nie wiem czy tu przykłady nie powinny być na odwrót ale tak było w
książce)

e). nierozdzielcze – o wyjątkowo silnej sugestii np. Czy sprawca miał nóż w ręku czy siekierę?

- N. Strogowicz – wyróżnia 4 rodzaje pytań merytorycznych:

a). uzupełniające- dotyczące okoliczności, które świadek w swobodnej relacji pominął

b). precyzujące – pytania zmierzające do uszczegółowienia treści przedstawionych przez świadka zbyt ogólnie

c). przypominające – mają na celu przypomnienie świadkowi okoliczności, o której zapomniał

d). kontrolne – zmierzające do ustalenia stopnia wiarygodności zeznań poprzez uzyskiwanie dodatkowych – pośrednich
treści weryfikacyjnych:

- dotyczące źródeł wiadomości świadka

- dotyczące okoliczności spostrzegan

- dotyczące danych potwierdzających zeznania świadka

- dotyczące innych zgromadzonych już środków dowodowych czy tez poglądu świadka na

te dowody lub twierdzeń do tych dowodów

- J. M. Stanik

(tabelka – wszystko co na ten temat było w książce)

Niedozwolone Dozwolone

-zabronione wyraźnie Merytoryczne Formalne Incydentalne

przez przepisy ustawy

-błędne z punktu -zmierzające do -zmierzające do -zmierzające

widzenia logiki uzyskania uzyskania do uzyskania

-nie zmierzające do informacji co do informacji informacji

realizacji ustawowych przedmiotu co do roli dotyczących

celów procesu procesu procesowej, personaliów

-zawierające sugestię czynności

procesowych

dokonanych i

zamierzonych

przez osoby

biorące udział

w procesie

Ogólne, właściwe szczegółowe,

Metodzie SR właściwe metodzie

PU oraz elementom

metody CE

dotyczące bezpośrednio pytania kontrolno – weryfikacyjne,

rekonstruowanego stanu właściwe elementom metody CE

faktycznego, właściwe

metodzie PU

-pytania uzupełniające -dotyczące źródeł wiadomość -pytania

-pytania precyzujące -dotyczące okoliczności implikujące

-pytania przypominające spostrzegania

-dotyczące innych danych

służących potwierdzeniu

wiarygodności zeznań

-dotyczące innych

zgromadzonych już środków dowodowych

7. Przedstaw charakterystykę treści zeznań uzyskanych za pomocą metody SRV.

(Trzensimiech)

Jest to niedyrektywna metoda przesłuchań, odznaczająca się najniższym poziomem ingerencji w tok funkcjonowania
myślowego świadka, polegająca głównie na pobudzeniu jego intencji do możliwie wszechstronnego przedstawienia
wszystkich informacji, jakimi on dysponuje np. Co świadkowi wiadomo w tej sprawie?

Charakterystyka treści zeznań:

a). porcje treściowe przytaczane najczęściej

- wypowiedzi w zasadniczej większości zgodne z prawdą

-zmiany występują w nich tylko w niewielkim stopniu i dotyczą jedynie drobnych szczegółów

-nie ma wśród nich wypowiedzi całkowicie błędnych

b). porcje treściowe zapamiętane przez największą liczbę osób

-obrazy pamięciowe są zgodne z zasadniczymi schematami akcji, obrazy mało kompletne, przekazujące tylko zarys treści
zdarzenia

-porcje są związane z bodźcami wywołującymi u odbiorcy silne emocje

-porcje te są wierne, choć mało kompletne

c). porcje treściowe przytaczane z pewnymi zmianami (zeznania nieścisłe) – 5 grup:

-pierwsza grupa obejmuje porcje treściowe dotyczące faktów mało istotnych ze względu na zasadniczą treść fragmentu

-druga obejmuje porcje treściowe dotyczące ważnych elementów sytuacji

-trzecia - porcje, w których są przytaczane fragmenty dialogu bohaterów, przy czym są to fragmenty bardzo istotne ze
względu na główną treść zeznania

-czwarta – porcje, w których występują zmiany szczegółowe (nieścisłości), dotyczy opisów np. ubrania czy wystroju sali;
występują tu zmiany szczegółowe polegające na „wyrównywaniu figury” tzn. zmiany takie występują najczęściej na
skutek tego, że badani mówiąc o faktach, które spostrzegli, podporządkowują tę relację uogólnieniom i wnioskom, jakie
na podstawie spostrzeganych zdarzeń sobie wytworzyli. Te uogólnienia i wnioski są prawie zawsze logiczne, ale w
niektórych przypadkach mogą zaciemniać czy deformować rzeczywisty przebieg wydarzenia.

-piąta – najwięcej zeznań nieścisłych występuje w wypowiedziach dotyczących dialogów, w porcjach tych opuszcza się
znaczną liczbę szczegółów, przy czym sens tych dialogów jest najczęściej zachowany, porcje są mało kompletne,
ponadto niekiedy w tok wypowiedzi wplecione zostają wnioski i interpretacje świadka, przekazane zostają informacje o
faktach i zdarzeniach (drugoplanowych), które nie wystąpiły

d). porcje treściowe najczęściej opuszczane – 4 grupy:

-pierwsza grupa obejmuje porcje dotyczące różnych szczegółów opisu, najczęściej statystycznych, konwencjonalnych lub
monotonnie zmieniających się, w ogólności mało istotnych dla całości zdarzenia

-druga grupa obejmuje większe elementy zdarzeń – przebiegających obok głównego nurtu zdarzenia – nie związanych z
głównym przebiegiem akcji

-trzecia grupa obejmuje porcje dotyczące mało istotnych wypowiedzi lub dialogów

-czwarta grupa opuszczanych porcji dotyczy przedmiotów słabo widocznych, słabo określonych lub trudnych do
nazwania

(Porcje treściowe, które najczęściej są opuszczane charakteryzują się następującymi właściwościami: nie są związane z
głównym wątkiem akcji i nie dotyczą jej zasadniczych, konstytutywnych elementów; odnoszą się do elementów dialogu
lub wypowiedzi peryferyjnych; często są to porcje dotyczące elementów statystycznych lub monotonnie zmiennych.)

e).porcje treściowe najczęściej relacjonowane błędnie (zeznania nieprawdziwe) – najrzadziej występujące – 3 grupy
błędów:

-pierwsza grupa dotyczy opisów – podawanie faktów i cech charakterystycznych dla schematów wyobrażeniowych
dotyczących danego elementu czy fragmentu akcji

-druga grupa dotyczy dynamicznych fragmentów akcji i najczęściej wynika z niezrozumienia ich treści

-trzecia grupa wynika z przesunięć w czasie, jakie dokonują się na etapie przechowywania zapamiętanego materiału czyli
umieszczanie faktów jakie zdarzyły się w innym czasie, w wypowiedzi świadka dotyczącej elementów akcji, które miał
zrelacjonować. Ujawnia się tu tendencja do wypełniania luk pamięciowych częściami schematu wyobrażeniowo-
myślowego, jaki świadek wytworzył sobie na temat zaobserwowanej całości jakiegoś zdarzenia.

8. Przedstaw charakterystykę treści zeznań uzyskanych za pomocą metody PU (?)

(Trzensimiech)

Po fazie SR następuje faza PU, czyli pytań ukierunkowanych na pewne fragmenty rekonstruowanego zdarzenia.
Następuje tu celowe kierowanie przebiegiem zeznań, zmierzające do uzyskania bardziej dokładnych informacji.

Charakterystyczne treści zeznań uzyskane metodą PU:

a). porcje treściowe zapamiętane zgodnie z prawdą przez większość osób

-opis faktów i zdarzeń

-obrazy pamięciowe poprawne lecz zbyt schematyczne

-odpowiedzi nie zawierają żadnych modyfikacji w stosunku do rzeczywistego przebiegu wydarzeń, wiążą się wyłącznie z
zadawanymi pytaniami i dotyczą zasadniczo głównego zdarzenia przebiegu akcji

b). porcje treściowe relacjonowane w sposób nieścisły

-zmiany odnoszą się do faktów mało istotnych

-charakter zmian odnosi się do „wyrywania figury” (opuszczanie szczegółów) i „wyostrzania figury” (dodawaniu
szczegółów)

-najczęściej nieścisłości w zapamiętywaniu zdarzeń o bardziej zagęszczonej akcji dotyczą wyglądu osób oraz treści
dialogów

c).porcje treściowe, które nie zostały przedstawione przez nikogo lub relacjonuje je niewiele osób

-wśród tych porcji znajdują się te, o które świadkowie nie są pytani

-drugą kategorię stanowią szczegółowe opisy przedmiotów i osób, które są elementami drugoplanowymi w stosunku do
zasadniczego biegu akcji

d). porcje treściowe, w których popełnia się najwięcej błędów

-odpowiedzi dotyczące wyglądu osób występujących w zdarzeniu oraz wnętrz, w których rozgrywa się akcja – tendencja
do stereotypizacji opisów

-odpowiedzi oddające błędnie logikę treści zdarzenia, wynikające ze złej orientacji w powiązaniach między pewnymi
elementami akcji

9. Przedstaw charakterystykę treści zeznań uzyskanych za pomocą metody CE(Trzensimiech)

CE to metoda obowiązująca w krajach anglosaskich polegająca na zadawaniu pytań, w celu wykrycia wszelkiego rodzaju
niekonsekwencji poprzednich zeznań świadka czy opinii wydawanych przez biegłych sądowych. Jednym ze sposobów
krzyżowego przesłuchania jest zadawanie pytań zawierających silną sugestię i podchwytliwych.

Za pomocą tej metody można:

a). spowodować, że świadek zmieni lub skoryguje swe zeznania przez:

-wykazaniu mu, iż nie był kompetentny, aby rozumieć określone fakty czy pojęcia, lub że podał swą wersję skutków
zdarzenia

-uświadomienie mu określonych wad pamięci

-wykazanie mu błędnych podstaw, na których opierał swoją wiedzę i przekonanie o zaświadczanej sprawie

-przypomnienie mu, że przedtem mówił inaczej, że jego zeznaniom nie można ufać

b). zmodyfikować zeznania z badania głównego, zmuszając świadka do mówienia o dodatkowych faktach, aby wykazać:

-powód tego, co się stało

-okoliczności towarzyszące

-sposób, w jaki było zdarzenie traktowane w tym czasie

Przy zastosowaniu metody CE można także podważyć zeznania świadka:

a). z powodów związanych z nim samym, tzn. przez wykazanie, że świadek:

-ma „zły charakter” – np. stronniczy, nieprawdomówny itp.

-jest powiązany ze sprawą (jest przyjacielem lub wrogiem strony) lub jest zainteresowany obrotem sprawy (aby ochronić
swoje interesy)

b). przez zmodyfikowanie zeznań z badania głównego, tzn. zmuszenie świadka do dalszych zeznań i wykazanie, że jego
zeznania:

-są sprzeczne z rozsądkiem

-są sprzeczne z zeznaniami innych świadków

-są sprzeczne z tymi fragmentami sprawy, które nie podlegają dyskusji (dowody rzeczowe itp.)

-są sprzeczne z tym, co świadek zeznawał poprzednio

-są sprzeczne z tym, co zeznawał na ten temat świadek tej samej strony

-są sprzeczne z jego własnym zachowaniem się w całej sprawie

-są sprzeczne z pewnymi treściami i stylem zeznania (np. świadek twierdzi, że był wtedy spokojny: należałoby więc
wykazać, że jest odwrotnie – świadek przesadnie się emocjonuje z byle powodu)

Za pomocą CE można także spowodować, aby świadek w taki sposób zeznał, by było to odebrane jako prawda:

-przez potwierdzenie zeznań świadków strony zadającej pytania

-przez zaprzeczanie zeznaniom świadków oponenta

-przez ukazanie pewnych faktów, o których przedtem nie było mowy

Charakterystyczne treści zeznań uzyskane metodą CE na podstawie przeprowadzonych badań:

a). porcje treściowe zapamiętane zgodnie z prawdą przez większość osób

-odpowiedzi zgodne z zasadniczymi schematami akcji, wśród tych odp. pojawia się więcej informacji na temat dialogów

-zeznający ograniczają się do udzielenia odp. ściśle związanych z zadawanymi pytaniami

b). porcje treściowe relacjonowane w sposób nieścisły, tzn. z pewnymi zmianami

-odnoszą się do elementów mniej istotnych z punktu widzenia zasadniczej treści zeznań

-zmiany dotyczą zjawiska „wyrównywania figury” (opuszczanie szczegółów)

c). porcje treściowe nie przedstawione przez nikogo lub przez relacjonowane przez niewiele osób

-przedmioty słabo określone, trudne do nazwania

-porcje zawierające nieistotne fragmenty dialogów

-porcje nie zawierające ani początki, ani efektu, lecz tylko szczegóły towarzyszące akcji

d). porcje treściowe, w których popełnia się najwięcej błędów

-opisy dotyczące strojów, wnętrz i innych przedmiotów zamieniane zgodnie ze stereotypowymi wyobrażeniami badanych

-błędy dotyczące przesunięć w czasie pewnych fragmentów akcji

-błędy spowodowane sugestywnością pytań

Treści zeznań we wszystkich metodach (SR, PU, CE) zostały opracowane na podstawie wyników badań
eksperymentalnych .

10. Omów problematykę (psychologiczną powtórnego zeznania.(Retig)

A.R.Ratinow podkreśla, iż w praktyce przy zbieraniu powtórnych zeznań zaznaczają się dwie tendencje:

przesłuchujący sam dąży do osiągnięcia identycznego powtórzenia przez świadka poprzednich zeznań,
zapominając o konieczności kontroli i poszerzenia posiadanych już informacji

zbierający zeznania prawie całkowicie nie uwzględnia zeznań poprzednich, nie porównuje ich z następnymi i nie
usuwa istniejących sprzeczności – co wnosi pewną cząstkę zniekształceń

Zdaniem Ratinowa należy unikać (jeśli nie ma konieczności) przeprowadzenia następnych przesłuchań, jednakże w wielu
przypadkach niezbędne jest upewnienie się co do poprawności poprzednich zeznań, sprawdzenie czy zebrane zeznania
wyczerpują całość informacji świadka na temat rozpatrywanej przez organ procesowy sprawy.

Proces przypominania pewnych elementów bardziej złożonego zdarzenia przebiega NIEREGULARNIE. Pewne fragmenty
przypominają się od razu i z dużą jasnością, inne z kolei – wymagają dłuższego czasu oraz spokojnego, samodzielnego,
kilkakrotnego namysłu (np. obserwacja zdarzeń, szczególnie bardzo dramatycznych o charakterze stresowym). Następnym
argumentem przemawiającym za słusznością przeprowadzenia kolejnych przesłuchań jest istnienie różnych FILTRÓW
MOTYWACYJNYCH u świadka. Modyfikujący zachowanie (czy nastawienie) świadka wpływ namowy, przekupstwa,
przemyśleń, obaw, lęków itp. Często wraz z upływem czasu, przestaje działać (dokonuje się to pod wpływem aktywności
różnych mechanizmów osobowościowych wskutek czego świadek może uruchomić pewne OSZCZĘDNOŚCI
PAMIĘCIOWE. Oprócz tego przesłuchanie powtórne może być wykorzystane także jako ŚRODEK KONTROLI i
sprawdzania informacji przedstawionych przez świadka wcześniej.

Zdaniem Ratinowa ograniczanie powtórnego przesłuchania jest zwłaszcza niewskazane w toku rozprawy sądowej, kiedy
wcześniejsze przesłuchanie było dokonywane przez wielu ludzi, z różnych pozycji, w świetle różnych materiałów
rozpatrywanych na różnych etapach śledztwa. Zjawia się wtedy sposobność prześledzenia historii kolejnych zeznań i
dostarczenia dodatkowych przesłanek dla rzetelnej oceny ostatecznej wersji treści zeznania świadka.

Ustalenie rzetelnych i nierzetelnych fragmentów zeznań można dokonać w toku kolejnych przesłuchań przy wykorzystaniu
wiedzy i umiejętności z zakresu psychologii zeznań świadków.

11. Omów kryteria treściowe na podstawie których analizuje się

zeznania (CBCA) (Wolnik)

•

Cechy ogólne. Cechy ogólne zeznania obejmują kryteria, które odnoszą się do danego zeznania jako całości.

Logiczna struktura.
Relacja ma sens, jest spójna i logiczna, a różne jej części pasują do siebie.

Nieustrukturalizowany sposób prezentacji.
Informacja jest rozproszona w całej relacji; niespójny i niezorganizowany sposób prezentacji bywa spowodowany np.
przez dygresje czy spontaniczne zmiany tematu. Istotne informacje są zawarte w całej wypowiedzi, a nie
przedstawione w sztywnej wypowiedzi.

Duża liczba szczegółów.
Relacja bogata w szczegóły; dokładne opisy miejsca, czasu, osób, przedmiotów i zdarzeń.

•

Szczegółowe treści. Odnoszą się do poszczególnych fragmentów zeznania i mają ukazać konkretność i żywość opisu
wydarzeń.

Osadzenie w kontekście.
Zdarzenia zlokalizowane w czasie i przestrzeni, a działania są powiązane z codziennymi czynnościami i/lub
przyzwyczajeniami. „Szłam do szkoły....”.

Opisy interakcji.
Zeznanie zawiera informacje o interakcjach, w których uczestniczy przynajmniej oskarżony i świadek. Działanie
osoby A prowadzi do reakcji osoby B, a jej działanie z kolei wywołuje reakcję osoby A (przynajmniej trzy elementy).
„Powiedziałam nie, a on i tak mnie przyciągnął do siebie, a ja próbowałam uciec”.

Odtwarzanie wypowiedzi.
Wypowiedzi lub części rozmowy są przytaczane w oryginalnej formie i w odtworzonych dialogach można rozpoznać
wypowiedzi poszczególnych osób. „Powiedziałem mu – Proszę przestać!”.

Nieoczekiwane komplikacje podczas incydentu.
Opis danego zdarzenia zawiera elementy, które są w pewnym stopniu nieoczekiwane. Np. nieoczekiwane przerwanie
zdarzenia, np. „Przestał, kiedy zastukali do drzwi doręczyciele pizzy”.

Niezwykłe szczegóły.
Szczegóły dotyczące osób, przedmiotów lub zdarzeń, które są niezwykłe i/lub jedyne w swoim rodzaju. Np. dziecko
opisuje tatuaż na pośladku domniemanego przestępcy.

Niepotrzebne szczegóły.
Świadek opisuje szczegóły związane z zarzutami, ale nieistotne dla oskarżenia; np. dziecko opowiada, że dorosły
usiłował wypędzić psa, który wszedł do sypialni.

10.

Szczegóły dokładnie opisane i błędnie rozumiane.
Świadek mówi o szczegółach, które są poza horyzontem jego rozumienia; np. kiedy dziecko opisuje zachowanie
seksualne dorosłego, lecz przypisuje je np. kichnięciu czy bólowi.

11.

Powiązane skojarzenia z innymi zdarzeniami.
Świadek opisuje rozmowę, która nie dotyczy bezpośrednio danego przestępstwa, lecz odnosi się do innych podobnych
zdarzeń. Np. „On mówił o kobietach, z którymi to robił, i o różnicach między nimi”.

12.

Opisy stanu umysłu świadka.
Świadek opisuje uczucia lub myśli doświadczane przez siebie podczas danego incydentu oraz relacjonuje swoje
ówczesne procesy poznawcze, np. myślenie o tym jak uciec. Np. „Powiedziałam to drżącym głosem, bo bardzo się
wystraszyłam”.

13.

Przypisanie przestępcy określonego stanu umysłu.
Świadek opisuje uczucia, myśli lub motywy przestępcy w czasie incydentu. Np. „Powiedziałam mu żeby przestał, a on
nie przestał, bo mnie nie usłyszał, bo myślał o czymś innym”.

•

Treści związane z motywacją. Dotyczą sposobu, w jaki świadek prezentuje swoje zeznanie; odnoszą się do pewnych
fragmentów jego relacji.

14.

Spontaniczne poprawki.
Świadek spontanicznie (tzn. bez żadnej ingerencji ze strony osoby prowadzącej wywiad) wprowadza poprawki lub
spontaniczne dodaje informacje do materiału przekazanego uprzednio w zeznaniu.

15.

Przyznawanie się do nie pamiętania czegoś.
Świadek przyznaje się do tego, że czegoś nie pamięta, mówiąc „Nie wiem”, „Nie pamiętam”, „Zapomniałam wszystko
z wyjątkiem tej części, kiedy byliśmy w aucie”.

16.

Wysuwanie wątpliwości co do własnego zeznania.
Świadek wyraża zaniepokojenie, iż jakaś część jego relacji wydaje się nieprawdziwa lub nieprawdopodobna. Np. „To
jest nieprawdopodobne, a pan L. jest taki miły, że myślę, że nikt nigdy by mi nie uwierzył”.

17.

Obniżanie własnej wartości.
Świadek przytacza niekorzystne dla siebie szczegóły, mające charakter samooskarżenia. Np. „Bałam się powiedzieć,
bo nie powinnam być w jego domu”.

18.

Wybaczanie przestępcy.
Świadek usprawiedliwia przestępcę lub nie obwinia go. Np. „Wiem, że on nie chciał mnie skrzywdzić. Po prostu był
bardzo pijany, a następnego dnia wydawał się naprawdę smutny. I on ma iść do więzienia?”.

•

Elementy specyficzne dla przestępstwa. Wiążą zeznanie z określonym przestępstwem.

19.

Szczegóły dotyczące danego przestępstwa.

Świadek opisuje zdarzenia w sposób odpowiadający temu, jak zdaniem specjalistów pewne przestępstwa są
popełniane.

12. Przedstaw i omów Listę kontrolną

prawdziwości (Wolnik)

Sama CBCA nie wystarczy, aby sformułować ostateczny wniosek co do prawdziwości zarzutów. Dlatego też
sformułowano listę 11 tematów (Lista kontrolna prawdziwości), których wystąpienie pozwala przypuszczać o
fałszywości zeznania. Są to:

•

Cechy psychologiczne. Cechy indywidualne osoby, z którą przeprowadza się wywiad.

Niestosowność języka i wiedzy.
Świadek posługuje się językiem i wykazuje wiedzę, które wykraczają poza umiejętności normalne dla osoby w jego
wieku oraz poza to, czego świadek mógł się nauczyć podczas incydentu. Kiedy się tak dzieje, może to wskazywać na
to, że inni ludzie mieli wpływ na przygotowanie relacji.

Niestosowność emocji.
Czy wystąpienie emocji, jakie przejawia świadek jest prawdopodobne, biorąc pod uwagę jego doświadczenia oraz
okoliczności, w jakich wywiad jest przeprowadzany. Np. dziewczynka zimno, bez żadnych oznak emocji, opowiada o
maltretowaniu.

Podatność na sugestię.
Czy świadek wykazał jakąś podatność na sugestię podczas wywiadu.

•

Cechy wywiadu. Odnoszą się do stylu czy sposobu zachowania osoby przeprowadzającej wywiad. Wywiad powinien
być przeprowadzony według zasad psychologicznych, w stylu swobodnej rozmowy (pogawędki), co ma umożliwić
uzyskanie od świadka jak największej ilości informacji.

Zadawanie pytań w sposób sugerujący odpowiedź, naprowadzający na nią lub zmuszający do niej.

Niedostateczna ogólna jakość wywiadu.

•

Motywacja. Motywy, które skłoniły świadka do tego, by złożył doniesienie o przestępstwie.

Wątpliwe motywy złożenia doniesienia.
Świadek ma jakieś (niejasne) powody, by złożyć doniesienie. Np. podczas procesu rozwodowego między rodzicami,
jedne z rodziców odpowiednio przygotowuje dziecko, by przedstawiło relację obciążającą drugą stronę.

Wątpliwy kontekst ujawnienia incydentu czy złożenia doniesienia.
Geneza i historia danej relacji, a szczególnie okoliczności, w których zostało złożone doniesienie. Np. czy to pierwsze
doniesienie było dobrowolne, i kto powiedział dziecku, żeby go dokonało (przyjaciel, rodzice, nauczycielka itd.).
Wsypanie kogoś, gdy samemu jest się podejrzanym.

Naciski na złożenie fałszywego doniesienia.
Są oznaki, że inni sugerowali coś świadkowi, pouczali go, wywierali na niego nacisk lub zmuszali go, by złożył
fałszywe doniesienie.

•

Pytania badawcze. Powiązania danego zeznania z typem przestępstwa i poprzednimi zeznaniami.

Niezgodność z prawami natury.
Opisane zdarzenia są nierealne.

10.

Niezgodność z innymi zeznaniami.
Główne elementy relacji są niezgodne lub sprzeczne z inną relacją tego samego lub innego świadka.

11.

Niezgodność z innymi dowodami.
Główne elementy relacji są sprzeczne z wiarygodnymi dowodami rzeczowymi lub innym konkretnym materiałem
dowodowym

13. Omów znacz

enie „Hipotezy Undeutscha“(Majchrzak)

Cała tematyka tego zagadnienia dotyczny Statement Validity Assessment (SVA), czyli oceny prawdziwości zeznania. Model

SVA składa się z trzech głównych elementów:

•

Ustrukturalizowany wywiad

•

Oparta na kryteriach analiza treści (Criteria-Based Content Analysis CBCA), polegającej na systematycznej
ocenie treści i cech uzyskanej relacji naocznego świadka.

•

Integracji CBCA z listą kontrolną.

CBCA robi się na podstawie kryteriów treściowych składających się z 19 pozycji w 3 grupach (patrz pytanie numer:11).
Obecność każdego kryterium w relacji naocznego świadka polepsza jej, jakość i zwiększa siłę hipotezy, że opis wydarzeń
jest oparty na autentycznym osobistym doświadczeniu.

Hipoteza sformułowana przez Undeutscha w 1967 roku jest głównym filarem na którym opiera się model CBCA. Zgodnie
z tą hipotezą:

zeznanie oparte na wspomnieniu dotyczącym rzeczywistego doświadczenia

różni

się

pod względem

treści i jakości (właściwości) od relacji opartej na

zmyśleniach czy fantazji.

Hipoteza Udneutscha opiera się na dającym się wywnioskować założeniu, że tylko osoba, która rzeczywiście doświadczyła
jakiegoś zdarzenia, prawdopodobnie włączy do swojego zeznania pewne typy treści (te pewne typy włączone do zeznania
to tzw. poznawczy komponent hipotezy Undeutscha [Kohnken to wykombinował]). Ściśle biorąc, komponent poznawczy
dotyczy pytania: Czy dziecko byłoby zdolne wymyślić zarzut o takich cechach, jak opisane przez kryteria CBCA? Zakłada
się, że jest mniej prawdopodobne, aby osoby, które zmyślają jakieś zdarzenie, mówiły o nim w sposób tak żywy i
konkretny jak osoby, które rzeczywiście go doświadczyły, być może z powodu mniejszej wiedzy o tym zdarzeniu, lub
wskutek braku wyobraźni, uniemożliwiającego wymyślenie pewnych żywych szczegółów.

Hipoteza Undeutscha zakłada ponadto, że jest także nieprawdopodobne, aby osoby preparujące swoje zeznanie mówiły
rzeczy, które łatwo mogłby być interpretowane przez innych jako świadczące o wymyśleniu tej relacji (jest to tzw.
komponent motywacyjny hipotezy Undeutscha [ten sam gość]). Komponent motywacyjny dotyczy pytania: Czy
ktokolwiek podawałby szczegóły raczej niekorzystne dla siebie, gdyby spreparował swoją relację? Na przykład, jeśli
kłamcy są przekonani, że wprowadzenie poprawek, przyznawanie się do niepamiętania niektórych szczegółów czy
wysnuwanie wątpliwości co do własnej pamięci (niektóre kryteria CBCA), zakwestionuje ich wiarygodność, to mogą
unikać tych aspektów. Jest mało prawdopodobne aby świadkowie, którzy wymyślają swoje zeznanie w celu zaszkodzenia
komuś, twierdzili, że przynajmniej w części są odpowiedzialni za to, iż doszło do tego zdarzenia.

Osoby, które preparują zeznania, mogą byc przekonane, że niekonsekwencje sprawią, że wyda się ono mniej przekonujące.
Dlatego wolą przedstawić swoją relację w sposób, który ułatwia im zapamiętanie (ustrukturalizowany), w porządku
chronologicznym, bez podawania zbyt wielu szczegółów, czyli kryteria CBCA są nieobecne w ich wypowiedziach, lub
obecne śladowo. Znaczenie hipotezy Undeutscha jest takie, że wskazuje ona na róznice pomiędzy zeznaniem prawdziwy a
zmyślonym, opisuje skąd biorą się te różnice oraz stanowi podstawę modelu CBCA. Dziękuje.
Opracowano na podstawie: A.Vrij, L. Akehurst ,,Prawo i psychologia’’ R1 s. 15-21.

14. Przedstaw badania z

zastosowaniem CBCA(Majchrzak)

Model SVA jest stosowany w sprawach karnych od ponad 40 lat. Dotychczas opublikowano 11 badań (3 terenowe i 8
eksperymentalnych).
Badania terenowe powinny spełniać następujące kryteria:

•

dobór reprezentatywnej próbki przypadków

•

przeprowadzenie badania w warunkach naturalnych

•

ustalenie wyników przez przynajmniej 2 osoby oceniające

•

porównanie wyników z prawdą podstawową ustaloną na podstawie kryterium

niezależnego od wyników CBCA

BADANIA TERENOWE NAD CBCA:

•

pierwsze badanie - Esplin, Boychuk, Raskin w 1988 roku

badano zeznania 40 dzieci w sprawach o wykorzystanie seksualne

20 zeznań było potwierdzonych a 20 wątpliwych

przepisane zeznania oceniała jedna osoba zgodnie ze skalą 0,1,2 (oceniała treść zeznań w oparciu o
CBCA [przyp.])

łącznie wskaźnik przyjmował od 0 do 38 punktów

średni wskaźnik dla przypadków potwierdzonych wynosił 24,8

średni wskaźnik dla przypadków wątpliwych wynosił 3,6

Ponieważ wyniki badania okazały się szokujące (tak wyraźna i tak duża rozbieżność między grupami potwierdzoną a
wątpliwą), próbowano to wyjaśnić (Wells i Loftus):

a) różnicą średniej wieku w obu grupach - potwierdzona 9,1 wątpliwa 6,9
b) dzieci w gupie wątpliwej były mniej przekonujące (np. trauma) niż z grupy potwierdzonej

możliwe że rozpatrywane przypadki były skrajne (gdyby były mniej jednoznaczne to wyniki byłyby mniej
uderzające

•

drugie badanie - Boychuk w 1991 roku

kontrolowano różnicę wieku

zeznania oceniały 3 osoby

trzy grupy: potwierdzona, wątpliwa oraz prawdopodobnie wykorzystywana (niepotwierdzone ale
oskarżony się przyznał lub został skazany)

grupy potwierdzona i p.wykorzystywana porównywano z wątpliwą

wyniki okazały się mniej uderzające, jednak kryteria CBCA były częściej spełnione w grupie
potwierdzonej niż w wątpliwej

•

trzecie badanie - Lamb i współpracownicy w roku 1997 (jako jedyne spełniło 4 kryteria podane na wstępie)

analizowano 98 zeznań domniemanych ofiar wykorzystywania seksualnego (4-12 lat)

na podstawie materiału dowodowego podzielono zeznania na prawdopodobnie wiarygodne (76), raczej
niewiarygodne (13), wątpliwe (9)

porównywano grupę 1 i 2, wskaźnik przyjmował max. 14 punktów

wyniki: potwierdzone przypadki śr. 6,74 raczej niewiarygodne śr. 4,85

w grupie wiarygodnej częściej występowały kryteria CBCA jednak różnica nie jest tak uderzająca jak w
badaniu pierwszym

*czwarte (nieopublikowane) badanie - Craig 1995

analizowano zeznania dzieci w wieku od 3 do 16 lat

grupa potwierdzona śr. 7,2 grupa wątpliwa śr. 5,7

zastosowano również tylko 14 kryteriów

BADANIA EKSPERYMENTALNE

Problemem badań eksperymentalnych jest ich trafność ekologiczna. Trudno ocenić czy ich wyniki mogą mieć
zastosowanie w odniesieniu do sytuacji w świecie realnym. W 8 eksperymentach, w których użyto wskaźników CBCA,
stosowano różne sytuacje eksperymentalne, a osobami badanymi byli zarówno dorośli jak i dzieci. W porównaniu z
badaniami terenowymi, w badaniach eksperymentalnych stwierdzono mniej różnic między prawdziwymi i zmyślonymi
zeznaniami. Prawie wszystkie istotne różnice miały jednak oczekiwany kierunek, to znaczy kryteria CBCA były spełniane
częściej w zeznaniach prawdziwych niż w zmyślonych. Był jeden wyjątek (w badaniach Landry’ego i Brighama 1992),
gdzie logiczna struktura i przypisywanie innej osobie określonego stanu umysłu występowały częściej w zeznaniach
zmyślonych niż prawdziwych. Tłumaczono to tym, że badani się zabardzo starali i zbyt dobrze zmyślali.

Wiele innych badań koncentruje się przede wszystkim na różnicach między prawdziwymi i zmyślonymi relacjami po
względem kryterium 1, 3 i 4 (patrz pyt.11). Najogólniej biorąc, te badania dostarczają dalszych dowodów na rzecz hipotezy
Undeutscha. W większości badań stwierdzono, że mówienie prawdy jest skojarzone ze spójnością logiczną, podawaniem
wielu szczegółów, oraz osadzeniem w kontekście. Są jednak odmienne wyniki w odniesieniu do liczby szczegółów (np.
Neisser).

Związek pomiędzy mówieniem prawdy a występowaniem w zeznaniu treści związanych z motywacją (kryteria od 14 do
18) został najsłabiej potwierdzony. Ten brak potwierdzenia może być spowodowany ograniczeniami badań
eksperymentalnych, w których trudno jest wzbudzić w badanych silną

motywację. Niewątpliwie, pobudki kierujące ludźmi, którzy chcą sprawić wrażenie uczciwych w eksperymencie, są
nieporównywalne z analogiczną motywacją u prawdziwych ofiar lub oskarżających fałszywie w warunkach naturalnych.
Dziękuje.

Opracowano na podstawie: A.Vrij, L. Akehurst ,,Prawo i psychologia’’ R1 s. 23-25

15. Wymień i omów czynniki wpływające na zachowanie oszukujących.(Smołka-Retig)

⇒

Złożoność poznawcza

Zachowania osób popełniających kłamstwa trudne poznawczo prawdopodobnie różnią się od zachowań osób
dopuszczających się kłamstw łatwych poznawczo, przykładem tego są różnice pod względem liczby zaburzeń mowy i
szybkości mówienia.

⇒

Wysokość stawki

Mogą występować różnice pod względem zachowania niewerbalnego między osobami kłamiącymi w sytuacjach,
sytuacjach których stawka jest wysoka (podejrzany oskarżony o popełnienie zabójstwa), a osobami kłamiącymi w
okolicznościach, okolicznościach w których stawka jest raczej niska (uczestnik badań mówiący nieprawdę w ramach
eksperymentu).

⇒

Motywacja

Ludzie, którzy są silnie motywowani, aby ich kłamstwa nie zostały wykryte, mogą zachowywać się inaczej niż ludzie,
którzy mniej się o to troszczą. W badaniach Zuckermana i Drivera wyszło, iż silnie motywowani kłamcy wykonywali
mniej ruchów głową, rzadziej zmieniali pozycję, mówili wolniej i wyższym głosem, a także wykazywali mniej zaburzeń
mowy niż kłamcy słabiej motywowani. Silnie motywowani kłamcy bardziej starają się kontrolować swoje zachowanie i w
rezultacie poruszają się mniej i przejawiają większą sztywność zachowania – DePaulo i Kirkendol nazywają to „efektem
pogorszenia motywacyjnego”

⇒

Planowanie

Ludzie, którzy mają możliwość zaplanowania swojego kłamstwa, mogą zachowywać się inaczej niż ludzie, którzy muszą
kłamać spontanicznie. Oszukiwanie zaplanowane w wyższym stopniu wiązało się z mniejszą liczbą ruchów rąk i dłoni,
krótszym okresom latencji i szybszym tempem mówienia. Krótsza latencja reakcji i szybsze tempo mowy mogą wynikać z
faktu, że kłamstwa planowane są poznawczo łatwiejsze niż kłamstwa spontaniczne.

⇒

Cechy indywidualne

Badania dotyczące ruchów rąk (Ekran, O’Sullivan, Friesen, Scherer) stwierdzono, że u 25% badanych nie wystąpiła żadna
różnica pod względem liczby ruchów rąk między sytuacjami mówienia prawdy i oszukiwania, natomiast 65% wykazało
zmniejszenie, a 35% - zwiększenie liczby ruchów rąk podczas oszukiwania. W badaniu Vrija, Akehursta, Morrisa okazało
się, że badani, którzy mieli wysoki poziom samoświadomości publicznej i którzy mieli wprawę w kontrolowaniu swoich
ruchów (mierzona za pomocą kwestionariusza), powstrzymywali się od wykonywania większej liczby ruchów rąk podczas
oszukiwania. U osób z niską samoświadomością publiczną zauważono wykonywanie więcej ruchów podczas oszukiwania
niż mówienia prawdy. Autorzy wyjaśnili te wyniki, utrzymując że w strategii oszukiwania odgrywają dwa aspekty:

1. zdawanie sobie sprawy z tego, jak robić wrażenie osoby wiarygodnej

posiadanie umiejętności niezbędnych do sprawiania wrażenia osoby wiarygodnej

16. Omów powody które sprawiają, że zdolność wykrycia oszustwa jest niska.(Retig)

Jak twierdzi Vrij różnice między osobami kłamiącymi i mówiącymi prawdę są zwykle bardzo małe, być może zbyt małe,
by mogły zostać wykryte.
Obserwatorzy starając się wykryć oszukiwanie, wykorzystują niewłaściwe sygnały, to znaczy zwykle wypatrują
sygnałów nerwowego zachowania, podczas gdy kłamcy często nie zachowują się nerwowo
Prawdomówny podejrzany, który niepokoi się, że policjant mu nie uwierzy, może z powodu tej obawy zachowywać się
równie nerwowo, jak kłamca, który obawia się że zostanie przyłapany – efekt Otella
Obserwatorzy prawdopodobnie nie biorą pod uwagę różnic indywidualnych. Stwierdził, że osoby odczuwające niepokój
w sytuacjach społecznych sprawiają na detektywach policyjnych wrażenie nie zasługujących na zaufanie, ponieważ
zachowują się nerwowo podczas przesłuchań policyjnych. Problem polega jednak na tym, że nerwowe zachowanie w
czasie takich wywiadów jest typowym zachowaniem ludzi odczuwających niepokój niepokój sytuacjach społecznych
Nerwowe zachowanie tych osób nie jest oznaką kłamstwa, jest to po prostu sposób, w jaki zachowują się oni w tych
sytuacjach – nazwano to „ryzykiem Brokawa” lub „błędem idiosynkrazji”

Ostatnie trzy wyjaśnienia sugerują, że wykrywanie kłamstw jest prawdopodobnie możliwe, lecz wskaźniki dokładności są
zwykle niskie, ponieważ większość obserwatorów popełnia niepotrzebne błędy.

17. Omów sześć zaleceń dotyczących wykrywania kłamstw. (Retig)

1.Kłamstwa można wykryć na podstawie sygnałów niewerbalnych tylko wtedy, gdy kłamca odczuwa strach, podniecenie,
ma poczucie winy, lub wtedy kiedy kłamstwo jest trudne do wymyślenia
2. Trzeba zwracać uwagę na rozbieżności między treścią wypowiedzi, a zachowaniem niewerbalnym i starać się je
wyjaśnić
3. Należy zwracać uwagę na odchylenia od „normalnych” czy zwykłych wzorców zachowania danej osoby, kiedy są
znane. Powinno się wyjaśnić, co spowodowało takie odchylenia
4. Kłamstwo należy orzec tylko wtedy, gdy wykluczy się wszystkie inne wyjaśnienia
5. Osobę podejrzaną o oszukiwanie powinno się zachęcić do mówienia. Im więcej kłamcy mówią, tym bardziej jest
prawdopodobne, że (w końcu) sygnały werbalne i niewerbalne zdradzą ich kłamstwa (ponieważ nieustannie muszą
uważać zarówno na to, co mówią, jak i na zachowanie niewerbalne)
6. Ludzie mają stereotypowe poglądy na temat sygnałów oszukiwania (takich jak odwracanie wzroku, zdenerwowanie
itd.), jednak zgodnie z wynikami badań, te sygnały nie są rzetelnymi wskaźnikami oszukiwania.

18. Przedstaw badania psychologiczne dan wyglądem twarzy (zach. Niewerbalne) a

przestępczością. (Lęcznar)

Dopasowanie twarzy do przestępstw:

•

- 1939 r w USA w Stanie Nebraska Thomson wybrał z archiwum zakładu penitencjarnych akta 20 przestępców
bez wcześniejszego przeglądu zdjęć ich twarzy. Zdjęcia pokazywano pojedynczo dorosłym osobom , które
poproszono o podpisanie zdjęć 1 z 4 podanych przestępstw. Odpowiedzi były poprawne częściej niż się mogło
wydawać.

•

- w Niemczech badacz Kozeny podzielił kilkaset fotografii skazanych przestępców na 16 kategorii w zależności
od popełnionego przestępstwa. Do każdej z kategorii zrobiono złożoną fotografię na podstawie zdjęć zaliczonych

do danej kategorii. Poproszono badanych aby dopasowali wytworzone twarze do 16 przestępstw. Podobnie jak
poprzednio wyniki były niespodziewanie trafne.

•

-w Londynie Bull i Green wykorzystali fotografię 10 twarzy znajomych osób badanych. Każde zdjęcie miało takie
samo tło, a mężczyźni na nich mieli podobny, obojętny wyraz twarzy. Badanych poproszono, aby dopasowali
zdjęcia twarzy do 11 popełnionych przestępstw(do każdego przestępstwa można było przypasować więcej niż
jedno zdjęcie). W wynikach okazało się, że dla oszustw na niekorzyść spółki, poważnej obrazy moralności,
nielegalnego posiadania narkotyków, napaści ulicznej, rabunku z użyciem przemocy, oferowania seksu za
pieniądze oraz zabrania czegoś i ucieczki wybierano jedną twarz istotnie częściej niż inne, a dla każdego z tych
siedmiu przestępstw była to inna twarz. Dla przestępstw: podpalenie, włamanie, gwałt i kradzież żadna z twarzy
nie została wybierana częściej

•

Goldstein (USA) – uczestnicy badania byli zgodni w swych wyborach twarzy z albumu z zdjęciami aktorów, które
wyglądały ich zdaniem jak twarz uzbrojonego rabusia, zabójcy seryjnego, gwałciciela, duchownego i lekarza.
Pokazane zdjęcia innym badanym osobom na których były twarze ‘przestępców’ były oceniane mniej pozytywnie
w wymiarach: spokojny/podniecony; ostrożny/zuchwały; czysty/brudny; przyjazny/nieprzyjazny; życzliwy/okrutny;
dobry/zły; wytworny/ordynarny; zdrowy psychicznie/niepoczytalny

Atrakcyjność:

•

W 1988r Breen, Saladin, Saper badali zależność między atrakcyjnością, a stereotypami dotyczącymi twarzy.
Pierwszym zadaniem osób badanych było ocenienie atrakcyjności 8 twarzy mężczyzn. Następnie musieli oni
ocenić prawdopodobieństwo popełnienia przez tych mężczyzn 2 przestępstw – zabójstwo i rozbój z bronią w ręku.
Badani uważali za mniej prawdopodobno popełnienie tych przestępstw przez osoby ocenione jako atrakcyjne niż
przez osoby o nieatrakcyjnych twarzach.

•

Yarmey i Kruschenske w swoim badaniu prosili studentów o ocenienie 60 zdjęć kobiet pod względem
atrakcyjności (wyraz twarzy kobiet był podobny) Fotografie ocenione jako najbardziej i najmniej atrakcyjne
zostały pokazane innym studentom – poproszono ich aby wybrali 2 zdjęcia kobiet które pasują najlepiej do
‘wyglądu kobiety maltretowanej’ i dwóch które w najmniejszym stopniu reprezentowały taką kobietę. Wynik był
taki, że kobiety mniej atrakcyjne były częściej uważane za maltretowane lub takie które zabiły swojego
dręczyciela.

Chirurgia plastyczna twarzy

•

W latach 60siątych XXwieku w Ameryce Północnej przeprowadzano skazanym operacje plastyczne twarzy w
nadziei, że mniejszy to wsód nich wskaźnik recydywy.

•

Spira i współpracownicy podali, ze w stanie Teksas wracało do więzienie 32% wcześniej karanych już
przestępców, a tylko 17% wcześniej już osadzanych przestępców, którzy przeszli w międzyczasie operację
plastyczną twarzy

Zachowania niewerbalne - cechy twarzy

•

Odwracanie wzroku i uśmiech nie jest związane z oszukiwaniem, ale nie oznacza to, że obserwowanie twarzy nie
może być nie wykorzystywane do wykrywania kłamstw

•

Ekman – jego badania wykazały, że jest możliwe wykrycie kłamstwa przy pomocy sygnałów z twarzy,
udowodnił, że krótkotrwałe przejawy emocji niedostosowanych do kontekstu zdradzają kłamstwa. Takie krótkie
mikroekspresje emocji można łatwo przegapić gdyż trwają zaledwie 1/25 sekundy. Są one tak krótkie bo osoba
oszukująca stara się je jak najszybciej stłumić

19. Rola i znaczenie poligrafu w bada

niach nad wzajemnością. (Lęcznar)

Poligraf (pochodzi od 2 greckich słów ‘poly’- wiele i ‘grapho’ – piszę) jest precyzyjnym naukowych urządzeniem
pomiarowym, które przedstawia na wykresie za pomocą pisaków atramentowych lub przy użyciu monitora bezpośrednią i

rzetelną reprezentację różnych rodzajów aktywności fizjologicznej organizmu. Najczęściej mierzy się: pocenie się dłoni,
oddychanie, ciśnienie krwi. Zmiany tych rodzajów aktywności są oznakami pobudzenia emocjonalnego i uważane za
zmiany zachodzące podczas oszukiwania. Wychodzi się z założenia, że oszukiwanie wywołuje stres i lęk, a te przekładają
się na pobudzenie emocjonalne, które zostaje zarejestrowane przez poligraf. Np. emocje odmienne pod względem
pojęciowym – gniew, wstyd, strach prowadzą do podobnych reakcji fizjologicznych – dadzą taki sam wykres na poligrafie.
W przypadku typowego zastosowania poligrafu do osoby podłącza się 4 czujniki. Do mierzenia częstości i głębokości
oddychania służy pneumatyczna rurka opasająca tułów na wysokości klatki piersiowej i żołądka; do pomiaru ciśnienia –
mankiet wokół ramienia; potliwość dłoni sprawdzają metalowe elektrody przyczepione do palców dłoni
Poligraf stosowany jest w USA, Izraelu, Turcji, Korei Południowej i Japonii.
Użycie poligrafu jako wykrywacza kłamstw jest sprawą kontrowersyjną. Wśród osób stosujących poligraf wiara w jego
działanie jest wielka. Jedną z takich osób jest Gordon Barland.
W USA większość prób przeprowadzonych poligrafem ma na celu weryfikowanie zeznań świadków, oczyszczania ich z
podejrzeń, ale także jako punkt wyjścia do przesłuchania. Czasami używa się wyników z takich prób jako materiału
dowodowego, ale zdarza się to rzadko.
Istnieje kilka testów z użyciem poligrafu:
-RIT – technika istotne/ nieistotne (pytania istotne – dotyczące przestępstwa ; pytania nieistotne – dotyczące spraw
codziennych), nie jest to technika odpowiedznia do wykrywania kłamstw, nie pozwala rozróżnić rozmaitych emocji
-CQT – test pytań kontrolnych (4 fazy:

Formułowanie pytań przez osobę przeprowadzającą badanie – pyt. neutralne(pyt.ogólne nie powinny wywoływać
pobudzenie, stosowane w charakterze pyt. buforowych); pyt. istotne( dotyczące przestępstwa); Pyt. kontrolne ( mają
wprawić w zakłopotanie osobę badaną, dotyczą działań, które podobne są do sprawy będącej przedmiotem
dochodzenia)

2) Procedura stymulująca – musi przekonać osobę badaną, że ta technika jest bardzo skuteczna, że poligraf wykrywa

każde kłamstwo)

3) Próba właściwa- przedstawienie pytań poprzednio ułożonych badanemu co najmniej 3 razy

Interpretacja wykresów – 2 podejścia – (podejście globalne- wyrobienie ogólnego wrażenia dot. Reakcji
fizjologicznych; podejście liczbowe)

-GKT- test wiedzy o przestępstwie – nie służy wykryciu kłamstwa, ale jak wskazuje nazwa służy sprawdzeniu czy osoba
badana posiada wiedzę o przestępstwie tzn. czy rozpoznaje informacje o danym przestępstwie, zakłada się, że znajomość
informacji wywoła pobudzenie

20. Omów zagadnienia dotyczące psychologicznego orzecznictwa sądowego na podstawie

J.Ackermana (Czarny)

Na proces diagnostyczny skadają się wywiady z członkami rodziny, pozyskiwanie dodatkowych informacji, badania
testowe, pisanie raportów oraz udzielanie informacji

wywiad z rodzicem ( miejsce zamieszkania, historia pracy, historia zatrudnienia, wyksztalcenie, dotchyczasowe
leczenie psychiatryczne, historia nadużywania alokoholu oraz środków psychoaktywnych, konfikty z prawem,
informacje o rodzinie z ktorej pochodzi badana osoba, wszelkie problemy rozwojowe, historia nadużyć oraz
napaści seksualnych, aktualne problemy ze zdrowiem, źródła stresu, wcześniejsze związki małżeńskie oraz
kontakty z dziećmi z poprzednich małżeństw)

wywiad z dzieckiem( nigdy nie należy pytać dziecka wprost o to z którym z rodziców chciałoby zostać, pytania o
to; z kim dziecko chciałoby spędzać więcej czasu, kto karze i jak karane jest dziecko, czy dziecko było świadkiem
przemocy w domu, czy dziecko nie było nakłanianie do mówienia określonych rzeczy przez któregoś rodzica,
pytania o zaangażonwanie rodziców w opieke nad dzieckiem

dodatkowe informacje; przeprowadzenie wywiadu lub zaczerpnięcie informacji z następujących źródeł;
macocha/ojczym dziecka, wizyta w domu, krewni i powinowaci, terapeuci, akta szkolne, akta policyjne, akta
prowadzone przez pracodawce

testy funkcjonowania poznawczego (testy inteligencji, testy osiągnieć, testy psychoedukacyjne)

testy osobowości (MCMI – II oraz MCMI – I, najnowsza wersja testu III nie przyjeła się, rysunki projekcyjne,
test Rorscharda, TAT, CAT, testy uzupełniania zdań)

narzędzia specjalistyczne – ASPECT – Ackerman –Schoendorf Scales for Parent Evaluation - dla rodziców.
CUSTODY QUOTIENT (narzędzie to nie powinno być stosowane samodzielnie) ). Inwentarz Relacji Rodzic –
Dziecko (PRCI – ocenia postawy rodziców wobec własnych dzieci)

Narzędzie oceny dzieci – Bricklin Perceptual Scales (skala percepcji Bricklina)

21. Z

jakich elementów w/g Ackermana powinien składać się

proces diagnostyczny w

opiniowaniu w sprawach o opiekę nad dziećmi (Czarny)

Skladającemu opinie psychologowi sąd zada pytanie; czy wypowiadanie przez niego opinie charakteyzują się rozsądnym

stopniem psychologicznego prawdopodobieństwa. Ten stopień to 51.percentyla (zjawiska ktre występują statystycznie
częsciej niż w 50% przypadków.

Kryteria Dauberta;

-wykorzystaj narzędzia do zbierania danych adekwatne pod względem teoretycznym oraz psychometrycznym, wyciągaj
wnioski opierając się na udowodnionych naukowo podstawach teoretycznych, oceniaj dane o wydawaj opinie biorąc pod
uwagę związek między teorią a, wynikami badań a sprawą będącą przedmiotem oceny

Kryteria użycia testów – kryteria Helbruna (Ackerman rozdział 2, str 14 i 15 – 7 kryteriow)

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PSYCHOLOGA

Relacja terapeutyczna a relacja biegłego sądowego – biegły musi zwracać uwagę na to żeby uniknać nawet pozorów
pojawienia się podwójnej relacji.

terapeuta

Biegły sądowy

Klient

Zasady zachowania poufności

Postawa poznawcza

Zakres kompetencji eksperta

Sprawdzane hipotezy

Weryfikacja danych, rola prawdy
obiektywnej

Kto porządkuje i kontrouje relacje

Stopień antagonizmu w relacji

Cel profesjonalisty w relacji

Wpływ na relacje wywarty przez
krytyczny osąd eksperta

Pacjent psychologa lub terapety

Pacjent – terapeuta – tajemnica
zawodowa

Pełna empatii i akceptacji

Techniki terapeutyczne, leczenie
problemów psychiatrycznych

Kryteria diagnostyczne wazne dla
terapii

Informacje dostarczone przez
pacjenta, weryfikowane w procesie
diagnostycznym

Pacjent narzuca relacje

Relacja pomocowa, rzadko wiąże
się z antagonizmem

Udzielenie pomocy

Podstawa relacji – sojusz

Klient prawnika

Relacja prawnik – klient oraz
zasady dotyczące pracy adwokatów

Neutralna, zdystansowana

Techniki psychologii sądowej

Kryteria psychologiczno-prawne –
cel- ocena dla sądu

Informacje pozyskane od strony w
procesie, uzupełnione o dane są
weryfikowane przez sąd

Określona struktura narzucona
przez biegłego

Relacja oparta na ocenie, często
powoduje antagonizmy

Ocena i wyciągnięcie wniosków na
potrzebę sądu

Podstawa relacji – ocena, brak

terapeutyczny,poważne szkody
emocjonalne

szkód emocjonalnych

Najważniejszym obowiązkiem psychologa sądowego jest zbieranie i analizowanie danych.

Dane powinny byc obiektywne, istotne oraz aktualne. Należy do ich zbierania (danych) wykorzystywać najlepsze metody –
metody standaryzowane bardziej sprzyjają obiektywności niż metody niestandaryzowne.

- przekazywać wszystkie dane – unikać spekulacji na temat zgromadzonych danych – pamiętać że sąd może nakazać
ujawnienia osobistych notatek

Właściwe stosowanie testów i narzędzi pomiarowych; testy pomiarowe powinny być przeprowadzane w warunkach
kliniczych. Niekiedy prawnicy chcą być obecni przy przeprowadzaniu testów - mogą się starać o uzyskanie nakazu sądu
gwarantującego im takie prawo.

Przekazywanie wszystkich danych

Psychologowie są etycznie zobowiązanie do przekazywania wszystkich danych. Psycholog jest zobowiązany do
przedstawienia uzsykanych przez siebie informacji i opartych na nich opinii zgodnie z prawda i niezależnie od tego kto go
powołał.

Każdy zapis mający związek z wydawaną opinią lub stanowiący dla niej podstawę podlega ujawnieniu (musi być
udostępniony sądowi na ich wniosek)

Zgoda poinformowana (w polskim sądownictwie nie wymagają podpisywania zgody przez badanego)

Przed rozpoczęciem jakichkolwiek działan zawodowych psycholog jest zobowiązany do uzyskania poinformowanej zgody
klienta. Należy poinformować osoby poddające się ocenie o :

-charakterze i celu diagnozy

-zakresie diagnocy

- koszcie oceny

- czasie formułowania diagnozy

- o opłatach za ocenie oraz o stronie która te opłaty pokrywa

- o tym kto otrzyma raport z oceny oraz w jaki sposoób zostaną wykorzystane infomacje z raportu

- o tym czy raport będzie poufny

- jeśli w danym przypadku ma zastosowanie obowiązek ostrzeżenia i ochrony potencjalnych ofiar to należy to wyjaśnić
osobie badanej.

Poufność;

W relacji zawodowej klient – terapeuta uznaje się zasadę zachowania tajemnicy zawodowej. Tajemnica ta może zostać
prawnie uchylona poprzez podpisanie przez klienta pisemnej zgody na ujawnianie informacji lub w sytuacji gdy sąd wyda
nakaz zawieszenia obowiązywania tej zasady. (obowiązuje również w Polsce – ustawa z dnia 8 Czerwca o zawodzie
psychologa i samorządzie zawodowym psychologów)

Kiedy adwokat składa wniosek o ujawnienie surowych danych testowych przez psychologa, etycznym obowiązkiem
psychologa jest poinformowanie, że musi dbać o bezpieczeństwo i integralność testów i dane zostaną przesłane do
licencjonowanego psychologa .

22. Zespół stresu pourazowego – przyczyny, objawy, metody badań w orzekaniu w sprawach o

odszkodowanie.(Smołka)

23. Omów problematykę opiniowania zdolności do uczestniczenia w procesie sądowym.

(Goraus)

Zdolność uczestnictwa w procesie uzależniona jest od tego, „czy oskarżony (a) ma obecnie wystarczającą zdolność do
konsultowania się ze swoim adwokatem z rozsądną dozą racjonalnego zrozumienia oraz (b) racjonalnie oraz faktycznie
rozumie postępowanie, które podjęto przeciwko niemu”.

Procedura: Wniosek o wydanie opinii dot. Zdolności do uczestniczenia w procesie może zostać złożony w dowolnym
momencie postępowania przez: obrońcę, oskarżenie jak i sąd. Ostateczne orzeczenie o zdolności sądowej nie jest decyzją
kliniczną biegłego sądowego, który wydaje jedynie opinię. Orzeczenie o zdolności lub niezdolności oskarżonego jest
decyzją prawną sądu, który korzysta z opinii biegłego. Jeżeli oskarżony uznany zostanie za niezdolnego do uczestnictwa w
procesie, sąd może wycofać oskarżenie pod warunkiem podjęcia leczenia (drobniejsze wykroczenia), lub skierować
oskarżonego na przymusowe leczenie psychiatryczne (poważniejsze przestępstwa). Wówczas należy dokonywać
okresowych kontroli, co 6 m-cy celu poinformowania sądu, czy oskarżony jest wyleczony lub czy prawdopodobnie będzie
wyleczony.

Przed rozpoczęciem opiniowania zaleca się by biegły poinformował o celu dokonywanej diagnozy, możliwych sposobach
wykorzystania uzyskanych w jej trakcie informacji, warunkach dostępu do nich strony oskarżenia, oraz konsekwencji
odmowy poddania się badaniu. Po wyjaśnieniu ograniczeń dot. Poufności biegły powinien poprosić oskarżonego i ich
powtórzenie, by upewnić się ze zostały one przez niego zrozumiane. W Polsce standardy nie przewidują obecności
adwokata podczas dokonywania diagnozy. W USA tak, ale bez aktywnego w niej uczestniczenia. Zaleca się nagrywanie
procesu opiniowania jako dowodów. W czasie składania zeznań dot. proc diagnozy biegły powinien wypowiadać opinie
tylko co do stanu psychicznego oraz zachowań oskarżonego obecnie i w przyszłości, a nie wyrażać przekonań na temat
jego zdolności uczestnictwa w procesie (jest to kwestią prawną). Jednak zasada dowodowa nr 704 pozwala ekspertom
zeznawać w tej sprawie. Przez co decyzja o tym czy składać zeznania dot. kwestii prawnych, musi być podjęta przez
samego biegłego.

Metody diagnozowania zdolności do udziału w procesie:

1. Test przesiewowy zdolności do udziału w procesie (CST) – składa się z 22 pozycji wymagających uzupełnienia zdań,
pozwala ocenić czy konieczne jest bardziej szczegółowe badanie. CST ocenia 3 zagadnienia: (a) możliwość
konstruktywnej relacji miedzy oskarżonym a jego adwokatem, (b) rozumienie przez oskarżonego postępowania sądowego,
(c) zdolność klienta do emocjonalnego radzenia sobie z proc. karnym.

Wady - mała skuteczność wykrywalności osób, które stymulują; osoby mające negat. stosunek do wymiaru
sprawiedliwości będą osiągać niskie wyniki; trafność – wysoki odsetek wyników fałszywie pozytywnych fałszywie negat.;
nie zaleca się stosowania testu jako jedynego narzędzia; dane nie odnoszą się w równym stopniu do wszystkich grup
społecznych.

2. Metoda oceny zdolności do uczestniczenia w procesie (CAI) – narzędzie składa się z częściowo ustrukturalizowanego
wywiadu i skali ocen. Opracowane zostało jako uzupełniająca CST pełnowymiarowa metoda diagnozy. Określa ona
zdolność do uczestnictwa w procesie jako zdolność danej osoby do współpracy ze swoim adwokatem w czasie
przygotowań do obrony i w sali sądowej, uświadamianie sobie przez nią charakteru i przedmiotu postępowania sądowego,
a także rozumienie jego konsekwencji.

Wady – brak danych empirycznych potwierdzających właściwości testu polegające na ocenie funkcji związanych ze
zdolnością. Poszczególne funkcje zdają się jednak mieć indywidualną trafność fasadową, przez co biegli wykorzystują CAI
jedynie jako wywiad kliniczny bez używania kryteriów oceny.

3. Interdyscyplinarny wywiad sprawności (IFI) – jest metodą oceny kompetencji oprac. w celu oceny prawnych i
psychopatologicznych cech zdolności do udziału w procesie. Dokonuje oceny 3 kluczowych zjawisk: pamięci
funkcjonalnej, właściwej relacji z adwokatem oraz stosunku osoby badanej do systemu prawnego. IFI jest wywiadem
podzielonym na 3 części: (a) zagadnienia prawne, (b) zagadnienia związane z psychopatologią (c) ogólna ocena oraz
czwarta część – „uzgodniona opinia”, czyli uzgodnienie opinii prze dwóch oceniających dokonane po zakończeniu testu.
Ocenia różnorodne wymiary zdolności/niezdolności oskarżonego do uczestnictwa w procesie. Możliwość korzystania z
testu jest ograniczona ze względu na brak danych, co do trafności i rzetelności metody-jest ona traktowana
eksperymentalnie.

4. IFI-R rozszerzona wersja IFI składa się z częściowo ustrukturalizowanego wywiadu oraz instrukcji punktowania. Dzieli
się na 2 części badając: (a) obecny stan kliniczny diagnozowanego oraz (b) jego zdolności psychiczno-prawne. Metoda
wymaga by prowadzący badanie był doświadczonym profesjonalistom i dodatkowo przygotował się do badania.

5. Test zdolności do uczestniczenia w procesie Georgia ( GCCT) oraz Test zdolności do uczestniczenia w procesie
Georgia – Szpital Stanowy Mississippi (GCCT-MSH) narzędzie diagnostyczne dla szczególnych potrzeb regionu
Georgia. Oba narzędzia są w założeniu testami przesiewowymi, służącymi wskazaniu oskarżonych, którzy z pewnością są
zdolni do uczestnictwa w procesie. Definicja zdolności opiera się na uwzględnieniu: (a) znajomości zarzutów, (b) wiedzy
dot. możliwej kary, (c) zrozumienia, przynajmniej w pewnym stopniu procedur sądowych, (d) umiejętności racjonalnego
komunikowania się z adwokatem w czasie przygotowań do obrony.

6. Test zdolności do uczestniczenia w procesie dla oskarżonych upośledzonych umysłowo (CAST-MR) jest to

kwestionariusz wielokrotnego wyboru opracowany specjalnie w celu dokonania oceny zdolności sądowej opóźnionych
umysłowo.

Inne metody:

- Komputerowy test zdolności do uczestniczenia w procesie sądowym

- Testowy wywiad dotyczący sprawności, wersja poprawiona

- Narzędzie oceny zdolności do uczestniczenia w procesie MacArthura – orzeczenie karne

Opisane metody powinny być wykorzystywane jako cześć całościowej diagnozy. Pojedyńcza metoda nie dostarcza
wystarczających danych do wydania kompetentnej opinii o zdolności osoby badanej do uczestnictwa w procesie. Dlatego
należy zgromadzić również dodatkowe informacje za pomocą wywiadu. Testy mogą być przydatne, jeśli badający
podejrzewa symulację lub upośledzenie funkcji poznawczych. Mogą potwierdzić lub wykluczyć podejrzenie niskiego
poziomu inteligencji lub upośledzenia umysłowego, które mogą wpływać na zdolność do uczestnictwa w procesie.

24. Przedstaw zakres problemów uwzględnianych przez bieglego psychologa w opiniowaniu w

sprawach nieletnich. (Głąb)

Pięć grup problemów uwzględnionych przez biegłego psychologa w opiniowaniu w sprawach nieletnich:

1. Opis obrazu klinicznego asocjalności
2. Etiologia

∗

Społeczny nurt kryminogenezy , z uwzględnieniem szczegółowej diagnozy rodziny

∗

Ewentualne komponenty psychopatologiczne

∗

Ewentualne komponenty organiczne, z uwzględnieniem danych oraz wniosków neurologa i psychiatry

3. Osobowość

∗

Jako skutek ujawnionych czynników etiologicznych

∗

Jako warunek asocjalnego i przestępczego zachowania w zakresie osobowości:

→

Właściwości instrumentalno-wykonawcze,

→

Właściwości emocjonalno-motywacyjne oraz dysfunkcje mechanizmów regulacyjnych,

→

Właściwości i warunki pozytywne, ujmowane z punktu widzenia perspektyw rozwojowych;

4. Prognoza resocjalizacyjna:

∗

W warunkach wolnościowych, z uwzględnieniem szczegółowej diagnozy rodziny

∗

W warunkach zakładu wychowawczego lub resocjalizacyjnego

5. Zalecenia resocjalizacyjne

Ad 1.
Obraz kliniczny powinien zawierać możliwie wyczerpujące dane pozwalające scharakteryzować sylwetkę badanego „od
zewnątrz” tj. od strony swoistego dla Noego typu zachowania. Określamy w nim:

→

Stosunek badanego do rodziny

→

Stosunek do nauki

→

Sposób spędzania wolnego czasu

→

Charakter rozrywek

→

Seksualizm i stosunek do płci odmiennej

→

Popełnione czyny przestępne (ewentualnie inne objawy demoralizacji) i ich charakterystyka

→

Stosunek badanego do popełnionego przez niego przestępstwa (ewentualnie innych objawów demoralizacji)

Ad 2.
Dane powinny być zbierane w taki sposób, aby na ich podstawie można było z odpowiednim prawdopodobieństwem
dopowiedzieć na pytanie, jaki ciąg uwarunkowań składających się na historię nieletniego wpłyną na ukształtowanie
klinicznego obrazu asocjalności.
Podczas zbierania danych dotyczących etiologii asocjalności wskazane jest podzielenie uzyskanych wyników badań:

→

Te, które wchodzą w skład społecznego nurtu kryminogenezy

→

Ewentualne wczesne komponenty psychopatologiczne

→

Przebyte choroby

Ad 3.
Osobowość jest podstawowym wyznacznikiem typowego dla danej jednostki sposobu funkcjonowania (w tym również
charakterystycznych zaburzeń). Osobowość formuje się od najwcześniejszych lat w postaci psychologicznej formy
indywidualności. Osobowość nieletniego znajduje się w stadium aktywnego procesu kształtowania się – stadium bardzo

istotnych rozwojowo zaburzeń
Analiza osobowości z punktu widzenia:

→

Właściwości instrumentalno-wykonawczych

→

Właściwości emocjonalno-motywacyjnych i dysfunkcji mechanizmów regulacyjnych

→

Właściwości i warunków pozytywnych, ujmowanych z punktu widzenia perspektyw rozwojowych

Ad4.
Nieletni sprawca czynu przestępczego nie jest jedynie pacjentem ale również obywatelem, który popełnił przestępstwo.
Psycholog w części dotyczącej prognozy resocjalizacyjnej powinien określić zarówno stan, jak i społeczno-wychowawczą
atmosferę rodziny nieletniego.
Ad 5.
Zalecenia dotyczące sposobów i metod oddziaływania wychowawczo-korekcyjnego mogą odnosić się do tylko do
nieletniego lub obejmować także i jego rodzinę. Zalecenia powinny także dotyczyć spraw związanych z kręgami
koleżeńskim nieletniego. Powinno się także uwzględnić propozycje dotyczące kierunku kształcenia lub przyuczania
zawodowego.

25. Omów problematykę opiniowania psychologicznego w sprawach opiekuńczych (Głąb)

Do spraw opiekuńczych zalicza się:

1. Sprawy o zezwolenie na zawarcie małżeństwa przez kobietę, która ukończyła 16 lat

Sprawy z zakresu stosunków między rodzicami a dziećmi

3. Sprawy o przysposobienie
4. Sprawy z zakresu opieki nad małoletnimi
5. Sprawy kurateli nad małoletnimi

Ad 1.
Należy ustalić czy istnieje ważny powód, by zezwolić na zawarcie małżeństwa, oraz czy istnieje podstawa do przyjęcia, że
zamierzone małżeństwo będzie zgodne z dobrem rodziny i interesem społecznym. Ważnym powodem może być ciąża
małoletniej lub urodzenie przez nią dziecka. Opinia biegłego psychologa, który na podstawie badań jest w stanie
przedstawić wnioski przemawiające za najwłaściwszym kierunkiem rozstrzygnięcia sądowego w konkretnej sprawie.
Ad 2.
Sprawy z zakresu stosunków między rodzicami a dziećmi można podzielić na:

•

Uznanie dziecka

•

O przyznanie, pozbawienie i zawieszenie władzy rodzicielskiej

•

O ograniczenie władzy rodzicielskiej

•

O powierzenie wykonania władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców

•

O odebranie dziecka

•

O różne formy udzielenia rodzicom pomocy

•

O zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządzania majątkiem dziecka

Ad 3.
Zadaniem sądy jest ustalenie, czy zachodzą przesłanki uzasadniające orzeczenie przysposobienia. Wśród przesłanek , które
muszą być spełnione, aby sąd mógł orzec przysposobienie , podstawę stanowi dobro małoletniego. Sąd powinien zwrócić
się do psychologa o wydanie opinii dotyczącej małżeństwa (czy samotnej osoby) ubiegającej się o przysposobienie na
temat ich właściwości charakterologicznych i kwalifikacji wychowawczych stanowiących jeden z istotnych warunków
umożliwiających taki przysposobienie.
Ad 4.
W przypadku osób fizycznych mających sprawować opiekę głównym celem postępowania jest sprawdzenie moralnych i
wychowawczych kwalifikacji kandydata na opiekuna. Sąd powinien zwrócić się do biegłego psychologa o wydanie opinii
stosownie do potrzeb wynikających z danego przypadku.
Ad 5.
W sprawach zakresu kurateli nad małoletnimi (oraz dziećmi poczętymi, a jeszcze nie urodzonymi) w mniejszym stopniu
występuje problematyka psychologiczna (dominuje zabezpieczenie praw spadkowych, majątkowych małoletniego). Opinia
psychologiczna może być przydatna do bardziej rzeczowego i pogłębionego ich rozpoznania a tym samym zabezpieczenia
dobra małoletniej osoby.

26. Podaj definicję art. 56 § 1,2,3. Co to są przesłuchania negatywne i pozytywe? (K.R.O –

Kodeks Rodz i Opie

k) Zawinione i niezawinione przyczyny rozpadu małżeństwa. (Czarny -

Droździk)

Definicja art 56-
Jeżeli między małżonkami nastąpi zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może zażądać ażeby sąd
rozwiązał małżeństwo przez rozwód.
Jednak mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeśli wskutek niego miałoby ucierpieć

dobro wspólne małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu było by sprzeczne z
zasadami współżycia społecznego.
Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi
małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z
zasadami współżycia społecznego.
Pozytywne przesłanki rozwodowe:

między małżonkami następuje zupełny i trwały rozkład pożycia (nie istnieje miedzy małżonkami więź duchowa, fizyczna i
gospodarcza)
Negatywne przesłanki rozwodowe:

w skutek rozwodu miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków

gdy orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego

gdy rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny powstania rozkładu pożycia
Niezawinione przyczyny powstania rozpadu małżeństwa:

choroba

choroba psychiczna

niedobór seksualny

różnica charakterów i umysłowości
Zawinione przyczyny powstania rozpadu małżeństwa:

groźba

nieetyczne postępowanie

nieróbstwo

odmowa współżycia płciowego

odmowa wzajemnej pomocy

opuszczenie współmałżonka

pijaństwo

agresja

zaniedbywanie rodziny

niewierność

zły stosunek do rodziny małżonka

denuncjacja

27. Przedmiot ekspertyzy w sprawach karnych wg Stanika, Gierowskiego i Domachowskiego, i

in.(Król)

Przedmiot ekspertyzy wg J.M. Stanika

Wiąże się z osobą:

Nieletni sprawca czynu zabronionego

Dorosły występujący w charakterze podejrzanego lub oskarżonego

Dziecko pokrzywdzone czynem przestępczym

Człowiek stary lub upośledzony umysłowo występujący w charakterze świadka

Klasyfikacja ma charakter hasłowy, to znaczy wyróżnione kategorie sygnalizują jedynie grupy problemów
psychologicznych ogniskujące się wokół wymienionych kategorii osób.

Przedmiot ekspertyzy wg J. Gierowskiego

Jej przedmiotem jest cała osobowość człowieka, będącego przedmiotem ekspertyzy, a więc ogół mechanizmów sterujących
jego postępowaniem. Diagnoza osobowości człowieka ma 2 wymiary:

Przekrojowy- diagnoza obejmuje emocje, potrzeby, oczekiwania, dążenia, procesy intelektualne, umiejętności i
zdolności, cechy temperamentalne; opisywany jest więc aktualny obraz osobowości; ta diagnoza stanowi punkt
wyjścia dla diagnozy rozwojowej

Rozwojowy- wskazuje się genezę i przebieg wszystkich procesów psychologiczno- socjologicznych

Gierowski wskazał krąg problemów psychologicznych, które powinna objąć ekspertyza, nie różnicując kategorii
spraw i sprawców.

Przedmiot ekspertyzy wg W. Domachowskiego:

Działanie przestępne determinowane głównie właściwościami sprawcy (jak np. patologiczne stany osobowości)

Przestępstwo dokonane w obecności innych osób nie stanowiących grupy

Przestępstwo dokonane pod wpływem grupy

Przestępstwo dokonane przez członków grupy

Autor wyróżnił 4 typy działań przestępczych. Każda wyróżniona kategoria wiąże się z innym zakresem zadań
stojących przed sądową ekspertyzą psychologiczną.

Przedmiot ekspertyzy wg Jaśkiewicz-Obydzińska

Twierdzi, że przedmiotem w sprawach karnych jest:

Osobowość sprawcy przestępstwa (postawienie psychologicznej diagnozy asocjalności oraz wynikającej z niej
prognozy kryminologicznej i wsazań resocjalizacyjnych)

Zachowanie inkryminowane (celem diagnozy jest zmierzenie i wyjaśnienie motywów działania przestępczego
koncentrując się na analizie zdolności rozumienia znaczenia czynu)

Psychologiczne aspekty śladów (zmierzanie do rekonstrukcji cech psychicznych sprawcy na podstawie tzw
śladów czynu przestępczego)

Wyjaśnienia oskarżonego (zmierzanie do ustalenia psychologicznych powodów zaprzeczenia dowodom winy
mimo ich oczywistości lub przyznania się do winy wbrew logice i materiałom dowodowym zgromadzonym w
sprawie)

5) Zeznania świadków

Przedmiot ekspertzy wg A. Sokołowska

Przedmiotem ekspertyzy psychologicznej do celów sądowych jest „nie wyizolowana osobowość człowieka, lecz konkretna
działalność (zachowanie) konkretneego człowieka i on w tym kontekście.”

28. Teorie pscyhologiczne i ich znaczenie w opiniodawstwie psychologicznym. (Król)

Teorie psychologiczne służą jako podstawy ekspertyz sądowych. (teoretyczne podstawy psychologicznych wyjaśnień
czynów i zachowań przestępnych)

 TEORIA CZYNNOŚCI

Człowiek reguluje sobie stosunki z otoczeniem fizycznym i społecznym. Tomaszewski traktuje zachowanie jako
świadome i ukierunkowane sterowanie własnym postępowaniem, które zmierza do osiągnięcia celu, a czynność
człowieka pojmowana jest jako wynik oddziaływania czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Zachowanie
celowe i reaktywne (reakcja na działanie konieczne w obronie własnej).

Wg Sokołowskiej ta teoria jest najbardziej przydatną teoretycznie podstawą ekspertyz sądowych. Teoria
czynności jest to zbiór twierdzeń na tyle ogólnych, że można je zastosować w różnych rozwiązaniach
praktycznych, a jednocześnie pozwalających na szczegółowe wyjaśnienie psychologicznych mechanizmów
ludzkiego działania.

 TEORIE ETIOLOGICZNE



Zachowanie przestępcze wyjaśnione w kategoriach przystosowania/nieprzystosowania społecznego



Jednostka wychowana i żyjąca zgodnie z powszechnie przyjętymi normami uważana jest za
przystosowaną



Niepełna czy źle funkcjonująca rodzina, nieprawidłowy przebieg nauki szkolnej, pozostawanie pod
oddziaływaniem środowisk przestępczych prowadzą do niewykształcenia odpowiedniego systemu norm
moralnych i nieprzystosowania społecznego



Przestępczość wiąże się z nieprzystosowaniem społecznym

Dyskusyjne są podstawy takiego stanowiska

Nie wszystkie normy obowiązujące w społeczeństwie można uznać za słuszne i dobre

Nieprzystosowani społecznie są nie tylko przestępcy, ale także twórcy kultury, artyści, działacze
społeczni, wielcy myśliciele

Ludzie żyjący i wychowujący się w bardzo niekorzystnych warunkach nie muszą zostać
przestępcami

 TEORIA UCZENIA SIĘ



A. Bandura



Nabywanie umiejętności przestępczych dokonuje się poprzez uczenie się obserwacyjne (modelowanie)



Uczenie się obserwacyjne prowadzi do:

1. Zaznajomienia się z nieznanym do tej pory wzorem zachowania (np. zażywania narkotyków)

2. Przezwyciężania oporów przed podejmowaniem zachowań znanych wprawdzie już poprzednio,

ale niezgodnych z obowiązującymi normami (działa tu obserwacja, mechanizm „nagród i kar”,
korzyści i strat, jakie ponosi jednostka podejmująca zabronione zachowanie)

„ułatwiania” wykonania zabronionego zachowania poprzez akceptację otoczenia (np. czyny
przestępcze dokonywane w grupach)



Samo obserwowanie modelu nie musi prowadzić do przyjęcia nowego wzoru zachowania



Oddziaływanie modelowania będzie znacznie silniejsze, jeżeli modelem jest osoba znacząca



Nowe wzory zachowania ulegają „wzmocnieniu” poprzez:

1. Wzmocnienie zewnętrzne bezpośrednie (nagrody, kary dotykające sprawcę)

2. Wzmocnienie obserwacyjne (obserwacja pozytywnych lub negatywnych skutków zachowań

innych ludzi)

3. Samowzmocnienie- wynik przyjętego przez jednostkę systemu wartości i ocen

Zastosowanie mechanizmów uczenia się do społecznych zachowań ludzi jest w dalszym ciągu
niedoskonałe

Gdyby uznać fakt, że zachowanie przestępcze jest utrzymywane i modyfikowane w wyniku
oddziaływań wzmocnień i kar, to i tak pozostanie problem, co dla kogo i w jakich warunkach
będzie stanowiło wzmocnienie, a co karę

Nie jest dopracowany problem bodźcowo-reaktywnej generalizacji zachowań przestępczych

 TEORIE STYGMATYZACYJNE



Mówiące o pierwotnych i wtórnych przyczynach przestępczości



Pierwotne zachowania przestępcze- naturalne, psychologiczne reakcje wieku dziecięcego czy
młodzieńczego



Dopiero reakcje społeczne na takie zachowania jednostki (stygmatyzacja, kara, segregacja, kontrola
społeczna) zaburzają proces socjalizacji, zmieniają jej psychiczną strukturę powodując, że staje się ona
faktycznie jednostką przestępczą



Stygmatyzacja to proces nadawania osobom widocznych oznak moralnej niższości



Naznaczenie jednostki jako przestępcy i traktowanie jej jako przestępcy, prowadzi z czasem do tego, iż
zaczyna ona wierzyć, że rzeczywiście jest przestępcą

Ta teoria jest raczej teorią socjologiczną niż psychologiczną

Z tego jednak względu dobrze uzupełnia czysto psychologiczne podejście do źródeł
przestępczości, wykazując wzajemny związek przemian psychiki jednostki i wzmacniającej te
przemiany (a nawet je wywołującej) reakcji społeczeństwa.

 TEORIA NEUTRALIZACJI



Przęstępcy dokonują pewnych zabiegów celem obniżenia wartości przestępstwa (mechanizm
neutralizacji)



Techniki neutralizacji:

„zaprzeczenie winy”- przekonanie, że czyny są spowodowane przez siły znajdujące się poza
kontrolą jednostki (np. wpływ kolegów)

„zaprzeczenie krzywdy”- przekonanie, że czyny w rzeczywistości nie powodują żadnej większej
szkody

„zaprzeczenie ofiary”- przekonanie, że krzywda nie jest naganna w danych okolicznościach (np.
agresja wobec homoseksualistów)

„potępienie potępiających”- przekonanie, że osoby oceniające zachowanie jako naganne, same
na naganę zasługują

„powoływanie się na wyższe racje”- przywiązywanie większej wagi do norm najbliższego
otoczenia niż do ogólnych norm społecznych

Zakres mocy tej teorii jest poważnie ograniczony

Pozwala ona jednak zrozumieć pewne aspekty psychologicznych reakcji sprawców, polegające na
nieuznawaniu swej winy, przypisywaniu winy innym; jest to zjawisko dość częste w populacjach
przestępczych

29. Wymień i omów charakterystykę sprawców przestępsw w/g Szymusik, Leśniak, Hanausek,

Pabian, Jasiedzki, Kozub, Wright, Pinatel.(Król)



Szymusik i E. Leśniak

- charakterystyka sprawców zabójstw (wśród 75 badanych)

„chłodni uczuciowo” - obniżenie uczuciowości wyższej, brak pozytywnych nastawień do ludzi, brak zrozumienia
obowiązujących norm etyczno-moralnych;

sprawcy o bardzo żywych reakcjach emocjonalnych ze skłonnością do spiętrzeń afektu – nieśmiałość, kompleks
niższości, nadmierna wrażliwość

•

do zabójstwa dochodziło zwykle pod wpływem jakiegoś nagłego czynnika wyzwalającego

•

w przeważającej części zabójstwo było jedynym przestępstwem dokonanym przez sprawcę

•

zwykle żałowali swego czynu i ofiary

•

często występowały u nich tendencje samobójcze i stany reaktywne

„ odhamowani”- uczciwość rozwinięta prawidłowo, ale na skutek zmian w ośrodkowym układzie nerwowym
uległ u nich osłabieniu proces hamowania nerwowego; często cechowała ich- niewspółmierność reakcji do
bodźca, niemożność hamowania reakcji emocjonalnej, niezdolność odroczenia decyzji, do tej grupy zaliczono
także sprawców, którzy dopuścili się czynów pod wpływem stanów psychotycznych (urojenia, omamy, lęki)



T. Hanausek

- charakterystyka sprawców zabójstw z lubieżności

•

Na ogół ludzie tzw. Przeciętni

•

Cechują ich niejako 2 oblicza: przeciętne- prezentowane otoczeniu oraz przestępcze

•

Szczególna brutalność, okrucieństwo i prymitywizm

•

Rysy sadyzmu i agresywność

•

Często wśród nich są przypadki znęcania się nad rodziną, dziećmi, zwierzętami

•

Czasami dopuszczają się sporadycznych bójek, konfliktów z przedstawicielami władzy

•

Zazwyczaj cechują się dobrą opinią w zakładzie pracy

•

Najczęściej są to osobnicy prymitywni, zaniedbani środowiskowo

•

Często wykazują zaburzenia osobowości tj psychopatia, charakteropatia, rzadko osoby o wyższym
poziomie intelektualnym



J. Pabian

- charakterystyka dzieciobójczyń

•

Infantylne

•

psychopatyczne

•

Chłodne uczuciowo lub histeryczne

•

Nieraz ograniczone umysłowo, chociaż zdarzają się sprawczynie o inteligencji przeciętnej lub
ponadprzeciętnej

•

Niedojrzałość osobowości i jej dewiacje

•

Słabe dostosowanie się do życia społecznego

•

Niezdolność do prawidłowej oceny sytuacji

•

Niezdolność do ustanowienia hierarchii wartości zjawisk

•

Motywacja ich czynów jest z reguły niejasna, często wręcz niemożliwa do określenia



M. Jasiecki, J. Kozub

- obraz psychologiczny młodocianych sprawców

•

Ujawniają brak poczucia winy w stosunku do popełnionego czynu

•

Zawężone oceny siebie i własnych aspiracji

•

Brak dojrzałości emocjonalnej (przejawiający się w labilności uczuć, słabej kontroli emocjonalnej,
niskiej tolerancji na frustrację, braku zdolności wypracowania wewnętrznego poczucia bezpieczeństwa,
sztywności postaw emocjonalnych i ujawnianiu ich w gwałtownej formie, zachowaniach agresywnych i
wrogich, które służą do odreagowania dziecięcych frustracji, niezdolności do obdarzania innych
uczuciami przy jednoczesnym domaganiu się miłości i opieki; przewaga egocentrycznej i egoistycznej
motywacji uczuciowej, bezkrytyczność, niepewność siebie, poczucie niższości wobec innych,
emocjonalna zależność od otoczenia)

•

Zaburzenia emocjonalne w kontaktach z innymi ludźmi (przejawiające się w podatności na sugestię,
bierności i nadmiernej uległości wobec osób znaczących, przerzucaniu na innych odpowiedzialności za
swoją działalność przestępczą, unikaniu dorosłych ról i obowiązków, niewykształceniu nawyków
społecznego współżycia)

•

Żyją chwilą obecną

•

Nieuzasadniona beztroska i optymizm

•

Przewaga „myślenia życzeniowego”

•

Brak postaw aktywnych i produktywnych

•

Brak planowego działania i realizacji zamierzeń

•

Brak wytrwałości i jasno wytyczonych celów życiowych



D. Wright

- klasyfikacja wywodząca się z psychoanalitycznie ujmowanej struktury osobowości

Przestępca neurotyczny- nieśmiały, zahamowany, drażliwy, samotny, niespokojny, cechuje go poczucie
niższości, jego zachowania przestępne przybierają formy indywidualnych kradzieży, ukrytego sadyzmu,
zboczeń seksualnych; sprawca taki odznacza się submisywnością i apatycznością, jest marzycielski i ma
poczucie winy z racji swego postępowania

Przęstępca niezsocjalizowany, agresywny- wrogi wobec autorytetów, ponury, złośliwy, wrogi wobec innych,
nieczuły na pochwały i kary, przerzuca winę na innych, czuje się prześladowany, nie odczuwa wyrzutów
sumienia; osamotniony z powodu swojego okrucieństwa i mściwości, ale jednocześnie może być przywódcą
gangów, ponieważ wzbudza strach i podziw; jego związek z gangiem nie jest oparty na przyjaźni, lecz na
dominacji nad innymi

Przestępca pseudosocjalny- lojalny członek gangu, nastawiony wrogo i podejrzliwie wobec społecznych
autorytetów, dobrze się adaptuje do grup przestępczych i odczuwa z nimi powiązania, przystosowuje się do
norm grupowych, ponieważ grupa jest jego emocjonalnym zaczepieniem



J. Pinatel

- 4 kategorie przestępców

Sprawcy o dużej zdolności do popełniania przestępstw oraz o dużej zdolności do przystosowania
społecznego, rozumianej m.in. jako zdolność do maskowania działalności przestępczej. Są to sprawcy
najbardziej dla społeczeństwa niebezpieczni, gdyż prowadzą działalność przestępczą na dużą skalę,
zajmując jednocześnie w społeczeństwie wysokie stanowiska i mając określone wpływy polityczne czy
gospodarcze. Ta kategoria przestępców prawie nigdy nie ponosi odpowiedzialności karnej.

Tzw. Przestępcy zawodowi- cechuje ich łatwość zejścia na drogę przestępstwa, mniejsza niż u
poprzedniej kategorii zdolność maskowania działalności przestępczej. Ponieważ nie mają oficjalnego
legalnego zatrudnienia, częściej stają się przedmiotem zainteresowania organów ścigania, choć i tak
odpowiedzialność karna sięga ich stosunkowo rzadko.

Osoby najczęściej ponoszące odpowiedzialność karną- ludzie o średniej zdolności do popełniania
przestępstw oraz średniej zdolności do przystosowania społecznego. Ich czyny często zostają wykryte.

Sprawcy o małej zdolności do popełniania przestępstw oraz o dużej zdolności do przystosowania
społecznego- najmniej społecznie groźna grupa.

Klasyfikacja Pinatela może stanowić podstawę do określania, szczególnie rozpowszechnionego w
kryminologii zachodniej, stopnia stanu niebezpieczeństwa sprawcy.

Inni:



Cechy osobowości wielokrotnych recydywistów wg Z. Ostrihanskiej: przeważnie ludzie izolowani od
społeczeństwa, bez pozytywnych powiązań emocjonalnych z otoczeniem, ujawniają oni często głębokie
poczucie pokrzywdzenia i związane z nim nasilone pretensje do otoczenia, a także do najbliższej rodziny,
z którą większość z nich pozostaje w wyraźnym konflikcie. Wśród nich występuje stosunkowo często typ
człowieka biernego; cechują ich na ogół działania nastawione na uzyskanie doraźnych przyjemności, bez
zastanawiania się nad skutkami własnego postępowania, bez planowania uwzględniającego bardziej
odległe cele. Większość z nich można uznać za jednostki agresywne, impulsywne w działaniu zdolne do
samoagresji



Typologia wg J. W. Kincha

Przestępcy prospołeczni- przyjmują normy ogólnie akceptowane w społeczeństwie, zaliczymy tu

wszelkiego rodzaju przestępców okolicznościowych, u których dominujący czynnik kryminogenny tkwi
w sytuacji, w której się znaleźli.

Przestępcy antyspołeczni- przyjmują normy uznawane w środowiskach wykolejonych i przestępczych,
grupa ta obejmuje osoby, które uległy negatywnej socjalizacji w demoralizującym środowisku

Przestępcy aspołeczni- nie przyjmują żadnych norm, zaliczymy tu przestępców, którzy wykazują
trudności w społecznym przystosowaniu, spowodowane różnymi czynnikami etiologicznymi, poczynając
od niepełnosprawności biopsychicznej, a kończąc na daleko posuniętych zaniedbaniach
wychowawczych.



Radziecka praca zbiorowa „osobowość sprawcy przestępstwa”

(próby kategoryzacji typów osobowości

sprawców przestępstw nie przyniosły jak dotychczas zadowalającego rezultatu)

„sprawca przypadkowy” popełnia przestępstwo po raz pierwszy, a jego czyn nie jest zgodny z
ogólnym pozytywnym społecznym nastawieniem cechującym całe jego poprzednie postępowanie

„sprawca sytuacyjny” popełnia przestępstwo pod wpływem niepomyślnej sytuacji zewnętrznej

„sprawca chwiejny” popełnia przestępstwo po raz pierwszy, ale uprzednio dopuszczał się naruszeń
prawa oraz zachowywał się amoralnie

„sprawca złośliwy” niejednokrotnie już popełniaj przestępstwa i był za nie karany

„sprawca szczególnie niebezpieczny” popełniał niebezpieczne przestępstwa uprzednio już karany.

30. Wiarygodność wyjaśnień oskarżonego (podejrzanego) – możliwości ograniczenia

(Jarończyk)

POJĘCIE WIARYGODNOŚCI I WARTOSCI DOWODOWEJ ZEZNANIA SĄ ZE SOBĄ W PEWIEN SPOSÓB
POWIĄZANE. Wartość zeznania, jako dowodu w sprawie, wynika bowiem z jego wiarygodności. W polskim prawie
karnym ocena wiarygodności nie należy do kompetencji biegłego. Jednak w badaniach świadka powinno się uwzględnić,
ewentualnie wskazać sądowi te cechy zeznania, które w pewien sposób są psychologicznymi wskaźnikami jego
wiarygodności.

Składanie i odbieranie zeznań jest aktem komunikacji interpersonalnej, której klasyczny model wygląda następująco:

Nadawca- treść przekazu- kanał- odbiorca

Pierwszym elementem tego układu, mającym pierwszorzędne znaczenie w ocenie wiarygodności komunikatu, jest osoba
nadawcy. Cechy nadawcy mogące wpływać na ocenę wiarygodności jego komunikatu można podzielić na:

1. Cechy ogólnie charakteryzujące nadawcę.
2. Cechy pozostające w ścisłym związku z sytuacją procesową, w jakiej nadawca się znajduje.

W pierwszej grupie cech wymienia się najczęściej: wiek świadka, jego płeć, poziom rozwoju intelektualnego, stan zdrowia
psychicznego i fizycznego, osobowość, światopogląd, normy moralne, pochodzenie społeczne, wykształcenie,
dotychczasowy tryb życia.

Wiek- jest najczęściej wymienianym kryterium wiarygodności. Od czasów starożytnych datuje się nieufność do zeznań
dzieci. Eksponuje się przy tym ich biologiczną niewiarygodność, małą wiarygodność wynikającą z niedostatecznego
rozwoju umysłowego, , skłonności do fantazjowania, podatność na sugestię. W niektórych rodzajach spraw sądowych
zeznania dziecka może być wartościowsze od zeznań innych świadków, a nawet kwestie niedorozwoju umysłowego nie
muszą stanowić istotnej przeszkody o uznanie wartości zeznania.

Wątpliwości co do wartości dowodowej zeznań zgłaszane są także wobec osób starszych. Dzisiaj psychologia mówi, że
ocen należy dokonywać indywidualnie, uwzględniając dynamikę starzenia się poszczególnych osób.

Płeć- swego czasu przeważał pogląd, że zeznania kobiet mają mniejszą wartość dowodową niż mężczyzn
(np.Stern).Kobietom przypisywano rozwlekłość w myśleniu, skłonność do fantazjowania. Jeżeli kobieta-świadek była
ponadto osobą młodą, jej wiarygodność uznawano za jeszcze mniejszą, a jeszcze gorzej, gdy dodatkowo legitymowała się
wiejskim pochodzeniem. Dzisiaj oczywiście mówi się o równoważności zeznań kobiet.

Poziom rozwoju intelektualnego- osobom o niskim poziomie inteligencji przypisuje się często małą wiarygodność.

Zdaniem niektórych intelekt nie musi jednak wpływać na wiarygodność świadka. Wysoka inteligencja w .żaden sposób nie
musi przesądzać o wysokiej wiarygodności zeznań.

Stan zdrowia świadka- przede wszystkim koncentruje się na sprawności psychicznej Z zaburzeniami psychicznymi
utożsamiane są często urazy głowy. Stąd czytamy w instrukcji policyjnej, aby nie dawać wiary świadkom skaleczonym w
głowę. Instrukcja ta dopuszcza zeznania osób umierających. Świadkowie o widocznym kalectwie w dawnych czasach byli
również uznawani za niewiarygodnych świadków.

Światopogląd i normy moralne- kryteria pomocnicze w ocenie wiarygodności świadka

Pochodzenie społeczne i wykształcenie- kryteria socjologiczne. Np. fakt zmiany zeznań, traktowany jako czynnik
obniżający wiarygodność świadka, koreluje z dużym stopniu z wykształceniem badanych, uprzednią karalnością (Bad.
Rybarczyka)

Cechami pozostającymi w ścisłym związku z sytuacją przesłuchania są: kompetencje komunikacyjne, czyli wiedza o
zdarzeniu, stopień zainteresowania świadka wynikiem sprawy, a także cały zespół tzw. motywów obronnych.

Wiedza o zdarzeniu- jedna z najważniejszych cech nadawcy w aspekcie oceny jego wiarygodności, stanowi kryterium
kompetencji świadka.

Stopień pokrewieństwa- jest również brany pod uwagę. Zdarza się, że jest przyczyną uznania niewiarygodności zeznań.

Motywy obronne- szereg powodów, przyczyn, motywów, ze względu na które świadkowie składają intencjonalnie
zeznania niepełne, błędne lub fałszywe. Najczęstszym motywem obronnym jest obawa.. inne motywy: chęć zemsty, chęć
zwrócenia uwagi, próżność.

Szczególne przypadki zeznań:

- składanie zeznania przez osobę dorosłą o faktach, których była ona świadkiem w okresie niepełnoletności. Dopuszcza się
wtedy dowód, ale w charakterze poszlakowym.

-stan nietrzeźwości świadka w chwili spostrzegania faktów przedmiotowych—wiarygodność zeznań często jest
wykluczana

Warto zaznaczyć, że nie osoba świadka, nie nastawienia sędziego, nie sposób składania zeznań, ale ich TREŚĆ jest
głównym przedmiotem zainteresowania organów procesowych.

Cechy treści zeznania, pozwalające nadać mu logiczną, psychologiczną ocenę:

- zgodność faktów z prawami natury

-wewnętrzna spójność zeznania

MANIPULACJA INFORMACJAMI

Manipulacja informacją może polegać na podawaniu informacji nieprawdziwych, nieaktualnych, poselekcjonowanych
oraz wieloznacznych. Man.inf. zachodzi również, gdy świadek nie ma zamiaru składać fałszywych zeznań, ale nie
dysponuje dostateczną wiedzą o zdarzeniu, które usiłuje zrelacjonować.

Najczęściej wymienianą m.inf. jest reakcja stereotypizacji, przestawianie w czasie relacjonowanych wydarzeń, zaburzenie
relacji logicznych, przestawienie kolejności zdarzeń, generalizacja pojęć, doszukiwanie się związków pomiędzy luźnymi
faktami.

Jeśli chodzi o komunikację interpersonalną, ważnym czynnikiem jest tzw. kanał komunikacyjny, czyli sposób w jaki inf.
przechodzi od nadawcy do odbiorcy. Podstawowe zasady procesowe:

zasada bezpośredniości (nacisk na ustną relację), zachowania niewerbalne, cechy mówienia: akcent głosu, swoboda
mówienia, stanowczość tonu

Ostatecznej oceny wiarygodności dokonuje zawsze odbiorca.

31. Omów problematykę czynu dokonanego pod wpływem silnego wzburzenia. Modele

rekonstrukcji stanu silnego wzburzenia (Jarończyk)

Stan silnego wzburzenia sprawcy:

Art.148.1 Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8 albo karze śmierci.

Art.148.2 Kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, podlega karze
pozbawienia wolności od roku do lat 10.

Określenie "stan silnego wzburzenia" dotyczy wyłącznie zbrodni zabójstwa. M.Jarosz opisuje go jako stan wyjątkowy o
odczynie prawidłowym, w odróżnieniu od afektu psychologicznego. Zamienni używa się określeń "silne wzburzenia" lub
"afekt fizjologiczny". Cechami silnego wzburzenia są: nagły początek, znaczne natężenie przejawiające się w
występowaniu stanów wegetatywnych, pewne obniżenie(zwykle wybiórcze) efektywności spostrzegania i logicznego
myślenia, krótki czas trwania oraz znużenie po wystąpieniu stanu. ocena efektywności spostrzegania i myślenia
uwzględniać musi skalę różnic indywidualnych.

Pojęcie stanu silnego wzburzenia ma dość bogatą interpretację prawniczą, jednocześnie słabą interpretację psychologiczną,
czy psychiatryczną. Wydaje się, że może to wynikać stad, iż Sąd Najwyższy wielokrotnie stwierdzał, iż stan silnego
wzburzenia nie dotyczy okoliczności wymagających interpretacji należących do wiadomości specjalnych.

Marten przedstawia własną koncepcję stanu silnego wzburzenia, stosując niektóre zasady metodologiczne badań
psychologicznych.

Nie sposób w naukach społecznych analizować zjawisk w oderwaniu od ich kontekstu sytuacyjnego. Nie można zatem
badać, czy wystąpił stan silnego wzburzenia, bez ustalenia, czy zaistniały okoliczności mogące go wywołać i czy były to
okoliczności uzasadniające taką reakcję badanego.. Kluczowy moment stanowi określenie- "usprawiedliwienie". Jeżeli
rozumieć je dosłownie, to oczywistym jest, że biegli stosować go nie mogą. Jeżeli jednak go zastąpić innym-
"uzasadnienia", w znaczeniu: wywołujący, prawdopodobny, to wtedy kompetencje biegłego są bezsporne.

Przyjęcie za podstawę modelu opiniodawczego stanu silnego wzburzenia 2 czynników: reakcji silnego wzburzenia (czy
wystąpiła, czy też nie) oraz okoliczności uzasadniających- wywołujących jego wystąpienie, pozwala na następujący
podział sytuacji badanej:

Syt.1. Okoliczności uzasadniają stan silnego wzburzenia i stan ten wystąpił.

Syt.2. Okoliczności uzasadniają stan silnego wzburzenia, ale stan ten nie wystąpił.

Syt.3. Okoliczności nie uzasadniały stanu silnego wzburzenia i stan ten nie wystąpił.

Syt.4. Okoliczności nie uzasadniały stanu silnego wzburzenia, ale stan ten wystąpił.

Owe 4 warianty są wariantami modelującymi sytuację. Stanowią swego rodzaju typologię sprawców.

Syt.1. Stwierdzenie takie musi być wynikiem określonej definicji tego stanu. Biegły może na podstawie fachowej wiedzy,
ocenić czy syt. stwarzała wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia silnego wzburzenia. Jako przykłady stosowania
teoretycznych modeli psychologicznych wymienić można: teorie stresu wraz z cechami wielkości stresora w porównaniu z
poziomem odporności na stres. psychologiczne teorie systemów człowieka, rola lęku, teoria świadomości i jej zaburzeń.

Syt.2. mamy do czynienia z osobami o tzw. silnej kontroli intelektualnej własnego działania. Do nich zaliczyć można np.
osoby eustresowe. U takich osób wyładowania afektywne występować mogą przed lub po sytuacji, która jest przedmiotem
analizy. Problem jest dyskusyjny- czy działanie człowieka w sytuacji eustresowego zorganizowania czynności może być
traktowane jako silne wzburzenia(eustres psychol., stres przyjemny, lekki, np. podniecenie przed podjęciem trudnego
zadania).

Syt.3. W tej syt. problemu opiniodawczego nie ma. Nie znaczy to, że takie sprawy nie będą trafiały w ręce biegłych.
Wnioskowanie o opinię biegłego może być wówczas np. wynikiem strategii procesowej obrony oskarżonego.

Syt.4. dotyczy osób, u których prawdopodobnie występować będzie nieprawidłowa struktura osobowości lub cechy
psychotyczne. Schizofrenik mający objawy słuchowe działa „na rozkaz” głosu, który każe mu zabić żonę Złożona i wciąż
tajemnicza jest dynamika omamów i urojeń. Psychopata „zdenerwowany odmową zatańczenia z nim, zabija niedoszłą
partnerkę tańca. Stan silnego wzburzenia mógł u niego wystąpić, ale czy był on uzasadniony okolicznościami?

Właśnie w tym 4 wariancie sytuacji mieścić się mogą stany określane jako afekt patologiczny. Wg Łuniewskiego afekt
patologiczny jest procesem szybszym niż afekt fizjologiczny. Towarzyszy mu głębsze zaburzenia świadomości,
zamroczenie. Na początku następuje ograniczenie świadomości i zaburzenie stosunku do otoczenia. Na etapie 2
ograniczenie świadomości przechodzi w jej wyłączenie. Na etapie końcowym występują stany apatii, wyczerpania fiz. i
psych,, często snu.

Analiza 4 wariantu sytuacji stanowi szczególne pole do współdziałania psychiatry i psychologa. Za pomocą metod
psychologicznych można zidentyfikować, opisać i ewentualnie sklasyfikować objawy silnego wzburzenia.

W kwestiach opiniowania stanu silnego wzburzenia pierwszorzędne znaczenia mają badania psychologiczne. Dopiero w
przypadku podejrzenia współwystępowania zaburzeń psychicznych badania takie należałoby poszerzyć o konsultację
psychiatryczną.

Ochernal podaje , że w literaturze dotyczącej psychologiczno- psychiatrycznej analizy stanu silnego wzburzenia występują
2 poglądy na temat badanych zachowań sprawcy.

W ujęciu 1 proponuje się analizę nie tylko zachowania in tempore criminis, ale również tzw. Fazy przygotowawczej.

W ujęciu 2 analizie podlega wyłącznie czyn inkryminowany w fazie aktu zabójstwa..

Ochernal uważa, że badanie sprawcy powinno obejmować:

1. Ogólne dyspozycje afektywne

- fizyczne- traumy mózgowe, alkoholizm, uszkodzenia powodujące labilność emocjonalną

-psychiczne- typ przeżywania emocjonalnego

2. Aktualna dyspozycja afektywna:

- fizyczne- choroba, infekcje, skutki pooperacyjne, migreny

- psychiczne- aktualna dyspozycja afektywna, zmęczenie, tragedie losowe, sytuacje konfliktowe

Autor ten w przebiegu afektu wyróżnia 4 jego formy:

1.afekt natychmiastowy (eksplodujący)

2.Afekt powoli narastający z gwałtownym wyładowaniem

3.afekt pulsujący

4.Afekt obniżający zdolność aktywnego działania (asteniczny)

Afekt patologiczny- zdaniem prawników wyklucza możność rozpoznania czynu i pokierowania postępowaniem.

Problem ten analizowany jest w literaturze psychologicznej. Szymusik i jego współpracownicy uważają, że stany silnego
wzburzenia oraz niepoczytalności lub poczytalności ograniczonej mogą występować wspólnie i także w ten sposób być
opiniowane. Za wspólne wystąpienia należy uznać sytuację, gdy przyczyny niepoczytalności i silnego wzburzenia są różne.
Jeżeli natomiast przyczyny te są wspólne, można jedynie opiniować zaistnienie stanu silnego wzburzenia.

Należy zaznaczyć, iż analiza okoliczności powstania silnego wzburzenia nie ma na celu usprawiedliwienia sprawcy. Jest to
jedynie analiza na tle odtworzenia przebiegu procesów motywacyjnych.

(na podstawie; Marten, Wstęp do psychologii sądowej

32. Rola i znaczenie opinii psychologa w sprawach z

zakresu ubezpieczeń społecznych.

(Śliwarski)

W orzecznictwie z zakresu ubezpieczeń społecznych mamy do czynienia z diagnozą stanu psychicznego badanego, która
wpływa bezpośrednio lub pośrednio na jego zdolność do pracy i samodzielnego życia. ZUS wydając opinie
klasyfikujące badanych do 1 z 3 grup inwalidzkich rzadko kiedy korzysta z opinii psychologa. Zatem uzasadniona jest
potrzeba korzystania przynajmniej w niektórych przypadkach takich jak: choroby psychiczne, zaburzenia nerwicowe,
choroby mózgu, urazy czaszki, choroby na rozwój których wpływ bezpośredni mają warunki psychiczne np.: choroby
układu krążenia czy upośledzenia umysłowe, korzystanie z opinii czy konsultacji psychologicznej. Informacje zawarte w
takich opiniach pozwolą skonkretyzować zalecenia zawodowo – rehabilitacyjne komisji ZUS. Opinia taka pomaga w
określeniu możliwości zawodowych danej osoby, w tym zakresie badania psychologiczne i analiza sytuacji społeczno –
zawodowej i osobowościowej jest przydatna, dlatego, że tylko psycholog dysponuje odpowiednimi metodami,
przygotowaniem i wiedzą, które pomagają w skonkretyzowaniu rodzaju zatrudnienia, zgodnego z zainteresowaniami,
zdolnościami, a także innymi czynnikami psychologicznymi (w przypadku osób mogących pracować) oraz, po
połączeniu z opiniami innych specjalistów, w ułożeniu rehabilitacji (w przypadku osób nie mogących pracować).

33. Omów techniki (fazy przesłuchania poznawczego.(Neliszer)

Przesłuchanie poznawcze jest wyłacznie ukierunkowane na wydobywanie i odzyskiwanie informacji z pamięci .
Kognitywny charakter PP stanowi istotę wszystkich 4 podstawowych „strategii mnemotechnicznych“ . (Memon , Bull)

Za pomocą tej procedury uzyskuje się wzrost ogólnej liczby dokładnych informacji bez jednoczesnego – znaczącego
wzrostu informacji błędnych , jest to jak dotąd najskuteczniejsza procedura przesłuchania .

4 Fazy (techniki ) ;

1) Odtwarzanie kontekstowe –albo kontekstu –

polega na wydobyciu z pamięci świadka fizycznych(zewnętrzych) i osobistych (wewnętrzych ) elementów ,
bodźców i przeżyć , jakie wystepowały u niego w momencie , gdy doświadczał on interesującego nas zdarzenia
(np. Hałas ,zapach , scenria , myśli , emocje )

Świadek jest więc proszony o wyobrażeniowe przypomnienie sobie otoczenia , w którym miało miejsce wydarzenie .
Gdy świadek ma z tym trudności , to można go poprosić o przedstawienie wrażenia kontekstowego myśląc o
reakcjach osobistych z tamtego momentu ( strach , złość itp.)

Zrelacjonowanie wszystkiego – druga faza ,

jest związana z instrukcją , aby sprawozdać wszystko co się pamięta , nawet cząstkowe informacje .

Warunkiem prawidłowego (efektywnego ) przesłuchania w tej fazie jest odpowiednie nakłanianie świadka przez
profesjonalny kontakt psychologiczny , by relacjonował wszystko co tylko pamięta , nie bacząc na stopień
subiektywnej pewności ,co do podawanych przez siebie informacji .

3) Zrelacjonowanie zdarzenia w innym porządku

W tej fazie o.b. jest proszona ,aby opowiedzieć zdarzenie w więcej aniżeli jednym porządku sekwencyjnym ,tzn.
opowiedzieć zdarzenie od końca do początku ,czy też od środka do jakiegoś dowolnie wybranego momentu . Dane
empiryczne wskazują że zmiana porządku sprawozdania może ukierunkować pamięć na informacje z innych,
równoważnych pozycji zdarzenia .

4)Zmiana perspektywy

W tej fazie przesłuchania osoba badana jest proszona o przypomnienie sobie zdarzenia ,jakby widziała go z
perspektywy innej osoby .

(np. Co byś widział stojąc z przeciwnej strony ,gdy napastnik atakował ofiarę ?)

Technika ta może być pomocna w toku całościowego przesłuchania – dostarczając nowych , hipotetycznie
ważnych informacji , wymagających jednak weryfikacji w kontekście szerszego materiału dowodowego .

34. Omów związki psychologii z

prawem (op

r. Stanik)(Goraus)

Wykorzystanie psychologii w dziedzinie stosowania prawa nastąpiło w ocenie wiarygodności zeznań świadków oraz
obiektywizacji procesu dowodowego. Badania nad uwarunkowaniami wiarygodności zeznań ukazały znaczenie i wpływ
metod przesłuchania. Do tradycyjnych metod przesłuchań należą: swobodna relacja (SR), pytania ukierunkowane (PU),
cross examination (CE). Opracowano również procedurę przesłuchań świadków składającą się 4 technik (faz) dającą
uzyskać bardziej wiarygodne zeznania niż przy stosowaniu tradycyjnych metod przesłuchań. Przesłuchanie poznawcze
(PP) ukierunkowane na wydobywanie i odzyskiwanie informacji z pamięci stanowi istotę 4 strategii mnemotechnicznych.
Strategie ukierunkowane są na wywołanie jasności w procesach pamięci, aby bardziej wyraźnie odtwarzać zapamiętane
bodźce.

1. Odtwarzanie kontekstu (kontekstowe) – polega na wydobyciu z pamięci świadka fizycznych (zewnętrznych) i
osobistych (wewnętrznych) elementów, bodźców i przeżyć, jakie występowały u niego w momencie, gdy doświadczał on
interesującego nas zdarzenia. Świadek jest proszony o wyobrażeniowe przypomnienie sobie otoczeni. Gdy występują
trudności kolejnym krokiem jest przedstawienie wrażenia kontekstowego myśląc o reakcjach osobistych tj.: złość, strach,
czy inne doznania stresowe.

2. Zrelacjonowanie wszystkiego - instrukcja, aby sprawozdać wszystko, co się pamięta, nawet cząstkowe informacje.
Faza ta ma zapobiegać „filtracji informacji” ze strony świadka, gdyż często mówią oni tylko to, co sami uważają za
odpowiednie. Warunkiem jest tutaj odpowiednie nakłanianie świadka poprzez profesjonalny kontakt psychologiczny, by
relacjonował wszystko, nie bacząc na swoją subiektywną ocenę.

3. Zrelacjonowanie zdarzeń w innym porządku – osoba badana opowiada zdarzenie w więcej niż jednym porządku
sekwencyjnym. Zmieniając kolejność opowiadania zdarzeń świadek jest zdolny do użycia różnych opisów w ukazaniu

zdarzeń. Każda kolejna próba powinna podnieść poziom podobieństwa wydobywanych, nowych informacji.

4. Zmiany perspektyw – osoba badana proszona jest o przypominanie sobie zdarzenia, jakby widziała go z perspektywy
innej osoby. Zmiany perspektywy powinny forsować zmianę kolejności opisu, skutkiem, czego osoby badane mogą
wygenerować nowe informacje.

Badania wykazały, iż metoda przesłuchania poznawczego pozwala na uzyskanie większej ilości prawdziwych informacji
niż za pomocą metody tradycyjnego przesłuchania. Stanik wykazał natomiast, iż w porównaniu trzech tradycyjnych metod
SR, PU, CE wynika, że zwiększona integracja przesłuchującego w stosunku do przesłuchiwanego (np. dodatkowe pytania)
zwiększa przyrost informacji prawdziwych (dokładnych), ale równocześnie zwiększa się przyrost informacji błędnych
(fałszywych).

Document Outline

III. Osoba spostrzegająca
I. Obiekt - zdarzenie

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
chemia fizyczna wykłady, sprawozdania, opracowane zagadnienia do egzaminu Sprawozdanie ćw 7 zależ
edukacja matematyczna w przedszkolu-opracowane zagadnienia do egzaminu, UKW
Etnologia religii opracowane zagadnienia do egzaminu
11 Opracowanie zagadnienia do egzaminu inzynierskiego
Odpowiedzialnosc odszkodowawcza panstw czlonkowskich za naruszenie prawa wspolnotoweg, Pelne opracow
Opracowane Zagadnienia Do Egzaminu - Zaawansowana Metodyka Wychowania Fizycznego, 1
Opracowane Zagadnienia Do Egzaminu - Zaawansowana Metodyka Wychowania Fizycznego, 1
Opracowane zagadnienia do egzaminu na uprawnienia budowlane cz ustna cz pisemna(1)
opracowane zagadnienia DO EGZAMINU wprowadzenie do psychologii, wprowadzenie do psychologii
Swobody, Pelne opracowanie zagadnien do egzaminu z podstaw prawa ustrojowego UE
chemia fizyczna wykłady, sprawozdania, opracowane zagadnienia do egzaminu Sprawozdanie ćw 3 Ciepł
chemia fizyczna wykłady, sprawozdania, opracowane zagadnienia do egzaminu spr 1
Charakter Wspolnoty Europejskiej, Pelne opracowanie zagadnien do egzaminu z podstaw prawa ustrojoweg
Sady wspolnotowe i ich jurysdykcja, Pelne opracowanie zagadnien do egzaminu z podstaw prawa ustrojow
Prawo konkurencji, Pelne opracowanie zagadnien do egzaminu z podstaw prawa ustrojowego UE

więcej podobnych podstron

Opracowanie zagadnien do egzami Nieznany

Document Outline