1

Mgr Jolanta Sadek

KOŚCI I STAWY

TKANKA KOSTNA

Tkanka kostna (textus osseus) jest rodzajem tkanki łącznej, w której istocie podstawowej
znajdują się sole mineralne, co nadaje jej twardość, sztywność i wytrzymałość na od-
kształcenia. Tkanka kostna ma charakterystyczną organizację przestrzenną, tworząc kość
(os). Kości ze względu na sztywność odgrywają rolę ochronną dla narządów we-
wnętrznych oraz rolę dźwigni, do których się przyczepiają mięśnie. Ta ostatnia
właściwość pozwala na ruchy jednych części ciała względem innych. Ponadto tkanka
kostna jest ważnym rezerwuarem Ca

2+

.

W skład tkanki kostnej wchodzą:

1. Komórki

– osteoblasty, osteocyty i osteoklasty, które stanowią ok. 5% masy tkanki kostnej

a) osteoblasty (komórki kościotwórcze) — są to główne komórki tworzące

tkankę kostną; wytwarzają elementy składowe substancji międzykomórkowej
(macierz pozakomórkową, osteoid, osseina); kontrolują proces jej
mineralizacji; wielkość około 25 mikrometrów; budowa biegunowa; posiadają
liczne wypustki cytoplazmatyczne (w celu łącznia się z wypustkami innych
osteoblastów); syntezują i wydzielają kolagen typu I i proteoglikany.
Czynność osteoblastów jest regulowana przez hormon gruczołów

2

przytarczycznych - parathormon i witaminę D

3

. Receptory dla tych związków

znajdują się na powierzchni osteoblastów

b) osteocyty (komórki kostne) - powstają w wyniku mineralizacji osteoblastów;

młode posiadają strukturę podobną do osteoblastów; dojrzałe są płaskie i mają
bardzo słabo rozwinięte elementy takie jak aparat Golgiego czy szorstka
siateczka śródplazmatyczna. Wielkości ok. 20-50 μm. Ich główną rolą jest
wymiana substancji odżywczych i metabolitów w kości

-

odpowiadają za

utrzymanie macierzy kości we właściwym stanie oraz za przemieszczanie
dużych ilości jonów wapnia do i z kości (a więc odgrywają ważną rolę w
utrzymaniu homeostazy wapniowej).

c) osteoklasty (komórki kościogubne)— rodzaj makrofagów o średnicy do

100



m; występują najczęściej na powierzchni kości; posiadają wiele jąder;

wydzielają enzymy, fagocytują rozkładana kość (ich funkcją jest niszczenie
kości) i rozkładają w lizosomach.
Pod wpływem kalcytoniny osteoklasty redukują wypustki i zmniejszają swój
degradujący wpływ na kości. Powoduje to zmniejszenie stężenia wapnia we
krwi (hipokalcemia).

2. Istota międzykomórkowa (macierz) składająca się z:

a) części organicznej – osteoid, osseina, stanowiącej ok. 25% masy tkanki,

­

włókna kolagenowe - (kolagen typu I syntezowany w osteoblastach)

­ organiczna substancja bezpostaciowa - głównie białka

niekolagenowe

b) części nieorganicznej - soli mineralnych, stanowiącej 60-70% masy

tkanki.
Najważniejszym składnikiem mineralnym tkanki kostnej jest fosforan
wapnia, który tworzy kryształy hydroksyapatytu, oraz związki wapnia,
magnezu

RODZAJE TKANKI KOSTNEJ
Wyróżnia się dwa rodzaje tkanki kostnej: .

1. grubowłóknista,, czyli splotowatą,
2. drobnowłóknistą, czyli blaszkowatą

1. Tkanka kostna grubowłóknista. czyli splotowa ta.



Jest pierwszym rodzajem tkanki kostnej pojawiającym się w rozwoju kości, w
życiu płodowym i w pierwszym okresie życia pozapłodowego.



U człowieka dorosłego ten rodzaj tkanki spotyka się w miejscach przyczepów
ścięgien do kości, wyrostkach zębodołowych, błędniku kostnym oraz szwach kości
czaszki, a także w czasie reperacji uszkodzeń kości.



Kość grubowłóknista pojawia się również w przebiegu wielu chorób kości.



W tkance kostnej grubowłóknistej jest stosunkowo wiele osteocytówów i osteoidu

w porównaniu z substancją nieorganiczną.



Charakterystyczną cechą tej tkanki jest występowanie włókien kolagenowych w
grubych pęczkach, które mają nieregularny przebieg,
Stąd wywodzi się nazwa tkanki - kość grubowłóknista.

3

2. Tkanka kostna drobnowłóknistą, czyli blaszkowatą.



Jest dojrzałą formą tkanki kostnej, która wchodzi w skład kości długich i płaskich.



Zbudowana jest z blaszek kostnych, o grubości 3-7 μm, w których skład wchodzą

pojedyncze włókna kolagenowe o grubości 1-4 μm (stąd nazwa drobnowłóknistą)
zbudowane z kolagenu typu I. Ponadto w skład blaszek kostnych wchodzi osteoid
i minerał.

Wyróżnia się dwa rodzaje tkanki kostnej drobnowłóknistej:

1 . kość gąbczastą
2 . kość zbitą

1. Kość gąbczasta (os spongiosum)

– składa się z blaszek kostnych, tworzących zazwyczaj

beleczki, których kształt i wielkość zależą od kierunków
działania sił na kość.

– Przestrzenie między beleczkami wypełnia szpik kostny

(medulla ossium).

– Kość gąbczasta znajduje się w nasadach (epiphyses) i

przynasadach (metaphyses) kości długich oraz wypełnia
wnętrze kości płaskich.

– Wewnątrz beleczek, w jamkach kostnych, leżą osteocyty, które łączą się z

innymi komórkami za pośrednictwem wypustek cytoplazmatycznych
biegnących w kanalikach kostnych. Na powierzchni beleczek mogą się
znajdować nieliczne osteoblasty i osteoklasty.

2. Kość zbita (os compactum)

– jest zbudowana z blaszek kostnych, które wypełniają objętość tkanki,

stwarzając warunki dużej wytrzymałości na działanie sił mechanicznych.

– Wchodzi w skład zewnętrznych warstw kości płaskiej oraz znajduje się w

trzonach kości długich (diaphyses).

– Podstawowym składnikiem strukturalnym i czynnościowym tkanki kostnej

zbitej jest osteon czyli system Haversa.



Jest to układ 4-20 (zwykle 6 lub mniej) blaszek kostnych, podobnych

do rurek, które leżą jedne w drugich.



pomiędzy blaszkami lub w ich obrębie znajdują się jamki kostne z
osteocytami



W środku osteonu znajduje się kanał zawierający włosowate naczynie

krwionośne i nerw.



Naczynia krwionośne różnych osteonów łączą się między sobą za
pośrednictwem bocznych odgałęzień, które biegną w poprzek kości
zbitej

4

OKOSTNA I ŚRÓDKOSTNA

Zewnętrzna powierzchnia kości jest pokryta okostną (periosteum), a wewnętrzna
powierzchnia (od strony jamy szpikowej) - śródkostną (endosteum).

Okostną nie są pokryte powierzchnie stawowe kości.

Brak okostnej lub śródkostnej na powierzchni kości prowadzi nieuchronnie do osadzania
się osteoklastów i niszczenia kości.

Okostna
Jest zbudowana z tkanki łącznej właściwej, układającej się w dwie warstwy:

1. zewnętrzną - zawierającą wiele włókien kolagenowych i niewiele komórek,
2. wewnętrzną - zawierającą dużo komórek, a wśród nich komórki macierzyste, które

mają zdolności dzielenia się i które mogą się różnicować w osteoblasty.

Liczne włókna kolagenowe przenikają z okostnej i wtapiają się w kość, umacniając
położenie okostnej względem kości.
W okostnej znajduje się dużo naczyń krwionośnych i nerwów oraz ich zakończeń,
w tym dużo zakończeń bólowych. Dlatego okostna w stosunku do kości, a także szpiku,
pełni funkcje odżywcze.

okostna

śródkostna

blaszki
podstawowe
wewnętrzne

blaszki
podstawowe
zewnętrzne

osteon

kanał
odżywczy

kanał
osteonu

kanał
osteonu

blaszki
systemowe

5

Komórki wewnętrznej warstwy okostnej i komórki śródkostnej mogą się przekształcać
w osteoblasty i brać udział w przebudowie kości oraz w reperacji uszkodzeń kości.

Śródkostna składa się z komórek podobnych do komórek nabłonka, przylegających do
siebie i tworzących jednowarstwową błonę, która pokrywa beleczki kostne od strony
jamy szpiku. W jej skład wchodzą komórki macierzyste, które mogą się stawać
komórkami zrębu szpiku, mającymi zdolność do podziałów; regulują wytwarzanie
komórek krwi oraz są źródłem osteoblastów.

OSTEOGENEZA - POWSTAWANIE KOŚCI

Powstawanie kości, czyli kościotworzenie (osteogenesis), jest procesem zachodzącym na
podłożu tkanki łącznej właściwej (mezenchymatycznej) lub chrząstki.



Na podłożu tkanki łącznej właściwej powstają kości czaszki, kości twarzy oraz
częściowo - łopatka i obojczyk.
Natomiast pozostałe kości ciała człowieka powstają na podłożu chrząstki.
Tkanka łączna właściwa, na której powstaje kość, ma postać błony i dlatego
wytwarzanie kości na jej podłożu nazywa się często kościotworzeniem na podłożu
błoniastym (osteogenesis membranacea).
Spośród komórek mezechymy wyróżnicowują się osteoblasty, mające zdolność
syntezy proteoglikanów, kolagenu, osteokalcyny (wiąże Ca

2+

pod wpływem witaminy

D i K) i osteonektyny (fosfoglikoproteina tworząca z kolagenem kompleks wiążący
związki fosforowo-wapniowe). Początkowo powstaje tkanka kostna grubowłóknista,
która przed urodzeniem i w pierwszych tygodniach życia dziecka jest zastępowana
przez tkankę kostną drobowłóknistą.



Kościotworzenie na podłożu łącznotkankowym kości czaszki, kości twarzowych i
obojczyka rozpoczyna się między 7 a 12 tygodniem życia płodowego i kończy się pod
koniec życia płodowego lub wkrótce po urodzeniu.



Wytwarzanie kości na podłożu chrzestnym (osteogenesis cartilaginea) polega na
powstaniu punktów kostnienia wewnątrz chrzęstnego modelu kości. W punktach
rozpoczyna się budowa tkanki kostnej- kostnienie śródchrząstkowe.

W kostnieniu odochrzęstnym tkanka kostna narasta od strony ochrzęstnej

pokrywającej chrzęstną kość.

Zawiązek chrzestny kości ma kształt pałeczki, z rozszerzeniami na końcach.
Rozszerzenia odpowiadają nasadom kości (epiphyses), a węższa część między nimi

odpowiada trzonowi kości (diaphysis). Na podłożu chrzestnym powstają wszystkie
kości długie z wyjątkiem obojczyka, płaskie, kręgi , kości podstawy czaszki.

Rozpoczyna się w siódmym tygodniu życia płodowego w długich

Wzrost kości:

Kości długie rosną na długość dzięki stałym podziałom komórek chrząstki w tej części

płytki nasadowej, która jest skierowana ku nasadzie. Natomiast w części płytki
nasadowej skierowanej ku trzonowi kości następuje niszczenie chrząstki i odkładanie
kości. W ten sposób płytka nasadowa przesuwa się, nie zmieniając swojej grubości, a jej
przemieszczanie wyznacza tempo wzrostu kości na długość.

U kobiet, ok. 18 roku życia i u mężczyzn ok. 20 roku życia następuje połączenie

6

nasady z trzonem wskutek zaniku płytki nasadowej. Hamuje to wzrost szkieletu.
Zwiększanie średnicy kości, czyli wzrost kości na szerokość, odbywa się dzięki
odkładaniu kości przez osteoblasty okostnej z jednoczesnym jej niszczeniem od strony
jamy szpikowej.
Wzrost kości płaskiej powstającej na podłożu łącznotkankowym odbywa się na jej ob-
wodzie. Biorą w nim udział osteoblasty powstające z tkanki mezenchymatycznej
ciemiączek (fonticuli).
W ten sposób zwiększa się kość płaska, wzrastając promieniście w wielu kierunkach.
Ciemiączka stopniowo zmniejszają się, zanikając przed 2 rokiem życia.
Między kośćmi płaskimi pozostają wąskie rozstępy, wypełnione tkanką łączną właściwą,
w której obrębie zachodzi kościotworzenie w miarę zwiększania się jamy czaszki,
Około 30 roku życia następuje ostateczne zarośnięcie szwów i wytworzenie kościozrostu
(synostosis).
Wzrost kości płaskiej na grubość odbywa się przez nakładanie kości z udziałem
osteoblastów okostnej od strony zewnętrznej z jednoczesnym niszczeniem kości przez
osteoklasty od strony przeciwnej.
Taki sam mechanizm prowadzi do zmian krzywizny kości płaskich między urodzeniem a
pokwitaniem.

Pobudzanie wzrostu kości.
Pobudzenie wzrostu chrząstki nasadowej, a tym samym wzrostu kości długich i wzrostu
całego ciała można uzyskać u dzieci przez podawanie hormonu wzrostu (STH) lub
somatomedyny C, czyli IGF I (insulinopodobny czynnik wzrostu ).

Unaczynienie kości
Krew dociera do kości długich przez 1 lub 2 tętnice odżywcze trzonu, tętnice
przynasadowe i nasadowe.
Tętnice odżywcze tworzą po wewnętrznej stronie śródkostnej liczne anastomozy z
tętnicami przynasadowymi i dają dwa rodzaje odgałęzień: obwodowe (kostne) i
środkowe (szpikowe).
Obwodowe odgałęzienia rozpadają się na naczynia włosowate wchodzące do kanałów
odżywczych i dochodzące do kanałów Haversa.
Przepływ krwi w tych naczyniach jest powolny.
W kości i szpiku nie ma naczyń limfatycznych.

- - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - -

 Masa kości zmienia się w ciągu całego życia człowieka.

Zazwyczaj największą masę kości osiągają między 20 a 30 rokiem życia, przy czym
masa ta pozostaje stała (okres konsolidacji) do około 40 roku życia.

 Ciężar kośćca niemacerowanego (wraz ze szpikiem kostnym) wynosi około 12 kg

u mężczyzny i około 10 kg u kobiety, czyli waha się od 10 do 20% ciężaru ciała.

 Po 40 r.ż. czynniki związane z wiekiem powodują, że masa kości w różnym stopniu

maleje.

 Szczególnie duży ubytek występuje u kobiet w czasie menopauzy, co związane jest

ze zmniejszeniem stężenia estrogenu (typowy objaw występujący w tym okresie
życia kobiety).

 Składnik organiczny (oseina) daje kościom duży stopień sprężystości, a komponenta

nieorganiczna (sole wapnia i fosforu) twardość i wytrzymałość na ciśnienie

7

i rozciąganie.

 Wytrzymałość kości na ciśnienie wynosi od 12,5 do 17 kg na 1 mm

2

powierzchni,

a na rozciąganie od 9 do 12 kg na 1 mm

2

,

 Np. kość udowa wytrzymuje siłę ciśnienia około 7780 kg, a siłę rozciągania około

5600 kg.

 Znacznie mniej odporne są kości ludzkie na działanie sił poprzecznych - wyginanie,

np. kość udowa łamie się przy obciążeniu poprzecznym wynoszącym około 380 kg.

 Pomimo tak dużej twardości i wytrzymałości, kości są plastyczne, czyli są podatne

na kształtujący wpływ sąsiednich narządów.

 Przykładem tej plastyczności mogą być bruzdy żłobione na powierzchni kości przez

naczynia i nerwy, różnego rodzaju wyniosłości i wgłębienia na skutek działania
mięśni szkieletowych, kształt jamy mózgoczaszki będącej negatywem rozwijającego
się w niej mózgowia itd.

 Kości mają również zdolność regeneracji na skutek kościotwórczej działalności

okostnej, którą zachowują w zasadzie do końca życia ustroju, są również narządem
krwiotwórczym: szpik kostny wytwarza czerwone i białe ciałka krwi.

Remodelowanie kości
 Zarówno kość gąbczasta, jak i kość zbita podlegają stałej przebudowie przez całe

życie osobnicze.

 Proces ten nazywamy przebudową wewnętrzną tkanki kostnej (ang. remodeling).
 Rocznie odnowie poddawane jest w ten sposób 5-10% całej masy szkieletu

człowieka

 Kiedy masa kości jest największa i zarazem stała, tkanka kostna ulega stałemu,

powolnemu odtwarzaniu /remodelowaniu. Proces ten zachodzi w odpowiedzi na
m.in. nacisk mechaniczny, sygnały hormonalne

 Ten skomplikowany proces, polegający na resorpcji, a następnie odbudowywaniu

tkanki, wymaga komunikacji między trzema rodzajami komórek kości.

 Po osiągnięciu wieku około 40 lat następuje demineralizacja kości (szczególnie u

kobiet podczas i bezpośrednio po menopauzie) - zaczyna przeważać resorpcja nad
syntezą. Masa i gęstość kości powoli, ale nieustannie maleją.

 Zmniejszona masa kości i ich zaburzona mikrostruktura może powodować pękanie i

zwiększać ryzyko złamań.
Schorzenie takie nazywamy osteoporozą.
Ryzyko złamań, dotyczące w sposób szczególny główki kości udowej i nadgarstka,
zwiększa się wraz z wiekiem.

8

Kształt kości

Pod względem kształtu, kości szkieletu ludzkiego dzielimy na:

1. długie,
2. płaskie,
3. krótkie,
4. różnokształtne
5. pneumatyczne.

1. Kości długie

W kościach długich (ossa longa) długość jest większa od dwu pozostałych
wymiarów - szerokości i grubości.
Do tej grupy należą głównie kości kończyn, np.: kość ramienna, promieniowa,
łokciowa, udowa, piszczelowa, strzałkowa itd.
Kości te mają część środkową, czyli trzon (corpus), oraz dwa, zwykle zgrubiałe
końce (nasady): bliższy lub górny (extremitas proximalis s. superior) i dalszy albo
dolny (extremitas distalis s. inferior).
Trzon ma jamę szpikową (cavum medullare), zawierającą szpik kostny.
W miejscu, w którym koniec kości łączy się z sąsiednią kością w sposób ruchomy,
znajduje się powierzchnia stawowa pokryta chrząstką stawową.
U osobników młodych końce kości długich są połączone z trzonem chrząstką
nasadową (cartílago epiphysialis) i noszą nazwę nasad (epiphysis).
Chrząstka nasadowa umożliwia w tym wieku wzrost kości na długość. Około 20
roku życia chrząstka nasadowa zanika, a istoty kostne trzonu i nasad zrastają się ze
sobą.

2. Kości krótkie (ossa brevia)

Są mniej więcej równomiernie rozwinięte we wszystkich trzech kierunkach,
np. kości nadgarstka lub stępu.

3. Kości płaskie (ossa plana)

Mają dużą powierzchnię przy bardzo małej grubości: kości sklepienia czaszki,
łopatka, kości biodrowe

4.

Kości różnokształtne( ossa multiformia)
Występują jako bryły najrozmaitszej postaci, których nie można opisać trzema
podstawowymi wymiarami, przykładem są kręgi.

5.

Kości pneumatyczne.

Niektóre kości czaszki, jak kość sitowa, klinowa, czołowa, skroniowa i szczęki
zawierają wewnątrz przestrzenie wysłane błoną śluzową i wypełnione powietrzem.
Kości te nazywamy pneumatycznymi (ossa pneumatica), a wewnętrzne jamy
najczęściej zatokami.

9

Połączenia kości.

Połączenia między kośćmi szkieletu występują w organizmie w dwu postaciach:
I.

połączenia ścisłe, czyli nieruchome, które zależnie od rodzaju tkanki zespalającej
kości, dzielimy na:
A. Więzozrost lub inaczej połączenie włóknistej (junturae fibrosae), występuje w

trzech postaciach:

a) więzozrostu włóknistego (syndesmosis fibrosa) utworzonego przez włókna

klejodajne, np. błony międzykostne przedramienia i goleni;

b) więzozrostu sprężystego (syndesmosis elastica), w którym elementem

łączącym kości są włókna sprężyste, elastyczne, nadające tkance żółte
zabarwienie, np. więzadła żółte rozpięte między łukami kręgów;

c) szwów (suturae), w których włókna łączące kości są bardzo liczne i krótkie

(około 0,5 mm), a połączenia niezwykle mocne.
W zależności od ukształtowania brzegów łączących kości
wyróżnia się:
1. szew piłowaty (sutura serrata), w którym nieregularne

brzegi jednej kości wchodzą we wgłębienie drugiej; jest
to najmocniejsze, a zarazem najczęstsze połączenie kości
sklepienia czaszki, np. kości czołowej z kośćmi
ciemieniowymi, łuski kości potylitycznej z kośćmi
ciemieniowymi, kości ciemieniowych między sobą;

2. szew gładki albo prosty (sutura plana s. levis) jest

połączeniem dwu kości, których brzegi są prawie proste,
np. połączenie wyrostków podniebiennych kości szczęki;

3. szew łuskowy (sutura squamosa) przebiega nie prostopadle, lecz skośnie

do powierzchni kości; w tym połączeniu brzegi kości zachodzą na siebie
dachówkowato (lub jak łuski na rybie), np. łuska kości skroniowej na kość
ciemieniową;

4. wklinowanie (gomphosis), jest rodzajem szczególnego umocowania

zębów w szczękach; korzenie zęba tkwią w zębodole, podobnie jak
gwóźdź (gomphos) w desce.

Szwy we wczesnym okresie życia umożliwiają, proporcjonalnie do wzrostu
mózgowia, powiększanie mózgoczaszki. Z chwilą zakończenia powiększania
masy mózgowia, szwy ulegają powolnemu kostnieniu i zanikowi.

B. Połączenia chrzestne (juncture cartilagineae) są to połączenia kości chrząstką

szklistą lub włóknistą.
Chrząstkozrosty są częstym połączeniem kości w okresie rozwoju organizmu, na
przykład między trzonem a nasadami kości długich.
-

Połączenie kości za pomocą chrząstki szklistej określa się mianem
chrząstkozrostu (synchondrosis), np. chrząstkozrost klinowo-potyliczny
(pomiędzy tylną powierzchnią trzonu k. klinowej i częścią podstawną k.
potylicznej),

-

Za pomocą chrząstki włóknistej - spojeniem (symphysis), np. spojenie
łonowe, łączące kości łonowe miednicy, poł. między żebrami i mostkiem
oraz między kręgami.

1

10

C. W miarę dojrzewania ustroju większość chrząstkozrostów przekształca się w

kościozrosty, (synostosis).

 Przesuwalność lub ruchomość kości względem siebie w połączeniach ścisłych jest

nieznaczna - równa zeru w kościozrostach, w chrząstkozrostach zależy od rodzaju,
grubości i podatności warstwy chrzestnej na ucisk. Największa, chociaż również
nieznaczna, jest w więzozrostach sprężystych.

II.

Połączenia kości – wolne, ruchome, czyli stawy
Stawy, czyli połączenia maziowe (articulationes s. juncturae synoviales), są
najbardziej ruchomymi połączeniami kości, a jednocześnie najbardziej złożonymi.
Każdy staw wolny składa się z:

1. powierzchni stawowych, facies articulares) są to zazwyczaj gładkie

powierzchnie dwu lub więcej kości, które się ze sobą stykają.

Powierzchnie stawowe mogą przyjmować rozmaity kształt krzywizny, zależnie od
ruchu dokonywanego w danym stawie,
Zazwyczaj powierzchnia stawowa jednej kości jest wypukła - nazywamy ją
główką stawową, druga stanowi jej negatyw - jest wklęsła – nazywana panewką
Każda z powierzchni jest pokryta najczęściej chrząstką szklistą (rzadziej chrząstką
włóknistą), zwaną chrząstką stawową (cartílago articularis).
Chrząstka stawowa ma zwykle grubość od 0,5 do 3 mm, jest bardzo gładka i
odporna na ciśnienie i tarcie, chroni powierzchnie stawowe przed uszkodzeniem.

2. torebki stawowej (capsula articularis) - łączy powierzchnie stawowe kości,

tworząc jednocześnie łącznotkankową osłonę stawu - łączy i ustala położenie
kości w stawie, odżywia staw oraz wytwarza płyn stawowy.
Otaczając końce kości, wytwarza jednocześnie jamę stawową (cavum
articularis).
Składa się z dwóch warstw:

a. zewnętrznej – włóknistej.

Błona włóknista (membrana fibrosa) zawiera włókna klejodajne i małą
liczbę włókien elastycznych. Włókna te przebiegają przeważnie równolegle
do siebie lub częściowo krzyżują się, przechodząc w okostną w miejscu
przyczepu. Zewnętrzne, wzmacniające wiązki włókien nazywamy
więzadłami (ligamento). Wpływają one na rodzaj i zakres ruchów w danym
stawie.

b. wewnętrznej - maziowej.

Błona maziowa (membrana synovialis), cienka, delikatna, bogato
unaczyniona i unerwiona na powierzchni wewnętrznej, zwróconej do jamy
stawowej, pokryta jest komórkami łącznotkankowymi, które wydzielają maź
stawową (synovia).

Maź stawowa jest gęstym, ciągnącym się płynem, zawierającym wodę,
mucynę i kuleczki tłuszczu.
Maź stanowi bardzo ważny składnik stawu, bez którego nie może on
prawidłowo działać
Zadaniem mazi, która pokrywa powierzchnie stawowe i jest jakby
naturalnym smarem stawu, jest zmniejszenie do minimum tarcia w czasie
przesuwania się powierzchni stawowych względem siebie.

11

Ponadto jej przylepność (adhaesio) ma udział w ścisłym przyleganiu do
siebie powierzchni stawowych.
Błona maziowa może tworzyć liczne fałdy i uwypuklenia zarówno do
wewnątrz jamy stawowej, jak i na zewnątrz torebki.
– Do wnętrza jamy stawowej mogą wpuklać się kosmki i fałdy maziowe ,

powiększające wewnętrzną powierzchnię błony maziowej.

– Na zewnątrz jamy błona maziowa może tworzyć uchyłki, zwane

kaletkami maziowymi (bursae synoviales), które ułatwiają ślizganie się
mięśni lub ścięgien.

Mają postać zbudowanego z tkanki łącznej worka o

pęcherzykowatym kształcie, zwykle komunikują się z jamą stawową i
wytwarzają maź stawową. Mogą być podzielona na osobne komory,
zarówno całkowicie, jak i częściowo.

3. jamy stawowej.

W niektórych stawach oprócz składników głównych mogą znajdować się elementy

uzupełniające, takie jak:

 obrąbek stawowy (labrum glenoidale) powiększający i pogłębiający panewkę,

np. w stawie ramiennym;

 chrząstka śródstawowa (discus articularis) dopasowująca powierzchnie

stawowe, a również dzieląc staw na dwie komory wzbogaca lub zwiększa jego
ruchomość, np. staw mostkowo-obojczykowy, staw skroniowo-żuchwowy;

 łąkotki stawowe (meniscus articulares), które podobnie jak krążki dzielą staw i

wyrównują nie dopasowane powierzchnie oraz służą jako przesuwalne
powierzchnie stawowe, np. staw kolanowy.

Podział stawów

 Stawy pod względem morfologicznym, w którym kryterium podziału jest liczba

kości biorących udział w utworzeniu danego stawu, dzielimy na;

1. stawy proste (articulatio simplex

W stawie prostym łączą się ze sobą dwie kości, np. staw ramienny (łopatka z

12

kością ramienną), staw biodrowy (kość miedniczna z kością udową), stawy
śródręczno-paliczkowe (kość śródręcza z bliższym paliczkiem), stawy
międzypaliczkowe (dwie kości paliczkowe) itd.,

2. stawy złożone (articulatio composita).

W stawach złożonych trzy lub większa liczba kości, np. staw łokciowy (kości
ramienna, promieniowa i łokciowa), staw promieniowo-nadgarstkowy (kość
promieniowa i trzy kości szeregu bliższego nadgarstka - łódeczkowata,
księżycowata i trójgraniasta), staw kolanowy (kość udowa, piszczelowa oraz
rzepka) itd.



Jeżeli przy wykonywaniu jakiegoś ruchu równocześnie zaangażowane są dwa lub
więcej stawów, to stawy takie nazywamy sprzężonymi, na przykład ruch
nawracania i odwracania przedramienia wraz z ręką zachodzi jednocześnie w
stawach promieniowo-łokciowym bliższym i dalszym.

 Ze względu na ukształtowanie powierzchni stawowych i rodzaj, wykonywanych

ruchów, odróżniamy
1. Stawy jednoosiowe,

b. staw zawiasowy,

(ginglymus) - ma główkę stawową

kształtu wycinka walca, a panewka jest
przybliżonym negatywem głowy. W stawie tym
mogą zachodzić ruchy zginania i prostowania
wokół osi prostopadłej do długiej osi kości.
Przykładem mogą być stawy międzypaliczkowe.

c. staw obrotowy articulatio trochoidea - ma cylindrycznie

ukształtowaną główkę, której powierzchnia boczna styka się
z panewką. Głowa obraca się w panewce jak oś w łożysku,
czyli równolegle do długiej osi kości, np. ruch obrotowy w
stawie promieniowo-łokciowym bliższym.

d. staw śrubowy, articulatio cochlearis - uważany jest za odmianę stawu

jednoosiowego, ruch obrotowy wokół osi podłużnej łączy się bowiem w tym
stawie z równoczesnym ruchem posuwistym (postępowym) wzdłuż tej osi -
podobnie jak przy wkręcaniu śruby.
Ruch taki zachodzi w stawie szczytowo-obrotowym pośrodkowym. W ruchu
obrotowym kręgu szczytowego wokół zęba kręgu obrotowego, odbywa się
równocześnie ruch śrubowy wzdłuż zęba.

2. Stawy dwuosiowe

Do stawów dwuosiowych zaliczamy

a. staw kłykciowy, elipsoidalny –główka stawowa na przekroju ma kształt

eliptyczny. Staw kłykciowy articulatio condylaris ma główkę
stawową eliptyczną (jajowatą), czyli wypukłą, zarówno w
długiej, jak i krótkiej osi. Panewka stawowa jest w obu osiach
wklęsła. Staw ma dwie osie prostopadłe do siebie, wokół
których odbywają się ruchy. Przykładem może być staw
promieniowo-nadgarstkowy, w którym zachodzą ruchy
zginania dłoniowego, prostowania i zginania grzbietowego oraz
przywodzenia i odwodzenia lub inaczej zginania łokciowego i

13

promieniowego ręki.

Z połączenia wszystkich ruchów podstawowych powstaje złożony ruch
obwodzenia ręki.

b. staw siodełkowy (articulatio sellaris) - ma obie powierzchnie stawowe

ukształtowane w formie siodła, tzn. wypukłe w jednej
płaszczyźnie, a wklęsłe w drugiej, prostopadłej do
poprzedniej. Jedno siodełko jest tutaj, „jeźdźcem” dla
drugiego.
Ruch w tym stawie można przyrównać do ruchu
jeźdźca na koniu: ku przodowi i tyłowi oraz z boku na
bok.
Typowym przykładem jest staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka, w którym
można przywodzić, odwodzić, przeciwstawiać i odprowadzać kciuk.
Skojarzenie wszystkich ruchów pozwala na ruch obwodzenia.

3. wieloosiowe, czyli stawy o jednym, dwóch lub trzech stopniach swobody ruchów

Do stawów wieloosiowych zalicza się stawy kuliste (articulationes
spheroidaeae), w których główka stawowa jest mniejszym lub większym
wycinkiem kuli (1/3 - 2/3).
W zależności od wielkości powierzchni oraz głębokości
panewki, stawy kuliste można podzielić na:

a. stawy kuliste wolne, na przykład staw ramienny, w którym

panewka jest mała i lekko wklęsła, a staw charakteryzuje
duża obszerność ruchów,

b. stawy kuliste panewkowe, w których większa i głębsza

panewka obejmuje znaczną część główki ograniczając
jednocześnie zakres ruchów, np. staw biodrowy.

Ruchy w stawach kulistych mogą odbywać się wokół dowolnych osi.
W stawach kulistych oprócz ruchów zasadniczych (zginania,
prostowania, odwodzenia, przywodzenia, nawracania i
odwracania) mogą również zachodzić ruchy złożone, na przykład
zginanie i odwodzenie, prostowanie i nawracanie itd..

3. Stawy płaskie articulationes planae - charakteryzują płaskie lub

prawie płaskie powierzchnie stawowe główki i panewki.
Ruchomość w tego rodzaju stawach jest nieznaczna, zależy jednak w pewnym
stopniu od napięcia torebek stawowych i więzadeł.
Intensywnie i systematycznie prowadzone ćwiczenia (zwłaszcza w wieku
dziecięcym i młodocianym) mogą doprowadzić do zwiększenia ruchomości w
tych stawach, można to zaobserwować u akrobatów, gimnastyków czy tancerzy.
Wskutek ćwiczeń następuje znaczne rozluźnienie torebek stawowych i aparatu
więzadłowego. Sumowanie się nieznacznych nawet ruchów w stawach płaskich
pozwala na przykład na dostosowanie powierzchni stopy do nierówności podłoża,
a także na plastyczny uchwyt przedmiotów i narzędzi ręką

4. Stawy nieregularne - te stawy, których powierzchnie stawowe są nietypowe.

Ruch w tych stawach jest możliwy dzięki włączeniu chrząstki śródstawowej
(np. staw mostkowo-obojczykowy). Staw może w ten sposób uzyskać znaczną
ruchomość, zbliżoną do ruchomości stawu kulistego wolnego.

14

Na kościach mogą znajdować się liczne wyniosłości i wgłębienia wytworzone
przez przyczepy mięśni albo przebiegające naczynia, nerwy lub ścięgna.
Najczęściej używane oznaczenia :

– kłykieć — condylus
– nadkłykieć — epicondylus
– krętarz — trochanter
– guz — tuber
– guzek — tuberculum
– guzowatość - tuberositas
– kolec - spina
– linia, kresa – linea
– bruzda — sulcus
– dół — fossa
– dołek — fovea

– głowa — caput
– główka — capitulum
– otwór — foramen
– wcięcie — incissura
– wydrążenie - cavitas
– szyja, szyjka - collum
– grzebień — crista, pecten
– szczelina — fissura
– wycisk — impressio
– kanał — canalis
– jama — cavum
– panewka — acetabulum

Literatura:
1. Bochenek A. - Anatomia człowieka tom I, PZWL Warszawa 2004
2. Feneis, Dauber - Podręczny atlas anatomii
3. Marecki Bogusław - Anatomia funkcjonalna, tom I, Poznań 2000
4. McLaughlin D, Stamford J..- Fizjologia człowieka, Krótkie wykłady Wydawnictwo

Naukowe PWN SA, Warszawa 2008

5. Sawicki W.: Histologia. PZWL, Warszawa 2005
6. Sobotta - Atlas anatomii człowieka, tom I. Urban&Partner, Wrocław 1997
7.

www.chorobyonline.pl/kostnego/gonarthroza.html