1

Mgr Jolanta Sadek

KOŚCI I STAWY

TKANKA KOSTNA

Tkanka kostna jest rodzajem tkanki łącznej, w której istocie podstawowej znajdują się
sole mineralne, co nadaje jej twardość, sztywność i wytrzymałość na odkształcenia.
Tkanka kostna ma charakterystyczną organizację przestrzenną, tworząc kość.. Kości ze
względu na sztywność odgrywają rolę ochronną dla narządów wewnętrznych oraz rolę
dźwigni, do których się przyczepiają mięśnie. Ta ostatnia właściwość pozwala na ruchy
jednych części ciała względem innych. Ponadto tkanka kostna jest ważnym rezerwuarem
Ca

2+

.

W skład tkanki kostnej wchodzą:

1. Komórki

– osteoblasty, osteocyty i osteoklasty, które stanowią ok. 5% masy tkanki kostnej

a) osteoblasty (komórki kościotwórcze) - są to główne komórki tworzące tkankę

kostną; wytwarzają elementy składowe substancji międzykomórkowej
(macierz pozakomórkową, osteoid, osseina); kontrolują proces jej
mineralizacji; Czynność osteoblastów jest regulowana przez hormon
gruczołów przytarczycznych - parathormon i witaminę D

3

.

b) osteocyty (komórki kostne) - powstają w wyniku mineralizacji osteoblastów.

Ich główną rolą jest wymiana substancji odżywczych i metabolitów w kości

-

odpowiadają za utrzymanie macierzy kości we właściwym stanie oraz za
przemieszczanie dużych ilości jonów wapnia do i z kości (a więc odgrywają
ważną rolę w utrzymaniu homeostazy wapniowej).

c) osteoklasty (komórki kościogubne) - rodzaj makrofagów, występują

najczęściej na powierzchni kości; ich funkcją jest niszczenie kości.

2. Istota międzykomórkowa (macierz) składająca się z:

a) części organicznej – osteoid, osseina, stanowiącej ok. 25% masy tkanki,

­

włókna kolagenowe - (kolagen typu I syntezowany w osteoblastach)

­ organiczna substancja bezpostaciowa - głównie białka niekolagenowe

b) części nieorganicznej - soli mineralnych, stanowiącej 60-70% masy tkanki.

Najważniejszym składnikiem mineralnym tkanki kostnej jest fosforan wapnia,
który tworzy kryształy hydroksyapatytu, oraz związki wapnia, magnezu, fluoru

Rodzaje tkanki kostnej
Wyróżnia się dwa rodzaje tkanki kostnej: .

1. Tkanka kostna grubowłóknista. czyli splotowata.



Jest pierwszym rodzajem tkanki kostnej pojawiającym się w rozwoju kości, w
życiu płodowym i w pierwszym okresie życia pozapłodowego.



U człowieka dorosłego ten rodzaj tkanki spotyka się w miejscach przyczepów

ścięgien do kości, wyrostkach zębodołowych, błędniku kostnym oraz szwach kości
czaszki, a także w czasie reperacji uszkodzeń kości.



Kość grubowłóknista pojawia się również w przebiegu wielu chorób kości.

2

2. Tkanka kostna drobnowłóknistą, czyli blaszkowatą.



Jest dojrzałą formą tkanki kostnej, która wchodzi w skład kości długich i płaskich.



Zbudowana jest z blaszek kostnych, o grubości 3-7 μm, w których skład wchodzą

pojedyncze włókna kolagenowe o grubości 1-4 μm (stąd nazwa drobnowłóknistą)
zbudowane z kolagenu typu I. Ponadto w skład blaszek kostnych wchodzi osteoid
i minerał.

Wyróżnia się dwa rodzaje tkanki kostnej drobnowłóknistej:
1 . kość gąbczastą
2 . kość zbitą

1. Kość gąbczasta
– składa się z blaszek kostnych, tworzących zazwyczaj

beleczki, których kształt i wielkość zależą od kierunków
działania sił na kość.

– Przestrzenie między beleczkami wypełnia szpik kostny.
– Kość gąbczasta znajduje się w nasadach i przynasadach

kości długich oraz wypełnia wnętrze kości płaskich.

– Wewnątrz beleczek, w jamkach kostnych, leżą osteocyty,

które łączą się z innymi komórkami za pośrednictwem wypustek
cytoplazmatycznych biegnących w kanalikach kostnych.

2. Kość zbita
– jest zbudowana z blaszek kostnych, które wypełniają objętość tkanki, stwarzając

warunki dużej wytrzymałości na działanie sił mechanicznych.

– Wchodzi w skład zewnętrznych warstw kości płaskiej oraz znajduje się w trzonach

kości długich.

– Podstawowym składnikiem strukturalnym i czynnościowym tkanki kostnej zbitej

jest osteon czyli system Haversa.



Jest to układ 4-20 (zwykle 6 lub mniej) blaszek kostnych, podobnych do rurek,

które leżą jedne w
drugich.



pomiędzy blaszkami
lub w ich obrębie
znajdują się jamki
kostne z osteocytami



W środku osteonu

znajduje się kanał
zawierający
włosowate naczynie
krwionośne i nerw.



Naczynia krwionośne
różnych osteonów
łączą się między sobą
za pośrednictwem
bocznych odgałęzień,
które biegną w
poprzek kości zbitej

okostna

śródkostna

blaszki
podstawowe
wewnętrzne

blaszki
podstawowe
zewnętrzne

osteon

kanał
odżywczy

kanał
osteonu

kanał
osteonu

blaszki
systemowe

3

Okostna i śródkostna
Zewnętrzna powierzchnia kości jest pokryta okostną, a wewnętrzna powierzchnia (od
strony jamy szpikowej) – śródkostną.
Okostną nie są pokryte powierzchnie stawowe kości.

Brak okostnej lub śródkostnej na powierzchni kości prowadzi do osadzania się
osteoklastów i niszczenia kości.

Okostna
Jest zbudowana z tkanki łącznej właściwej, układającej się w dwie warstwy:

1. zewnętrzną - zawierającą wiele włókien kolagenowych i niewiele komórek,
2. wewnętrzną - zawierającą dużo komórek, a wśród nich komórki macierzyste, które

mają zdolności dzielenia się i które mogą się różnicować w osteoblasty.

Liczne włókna kolagenowe przenikają z okostnej i wtapiają się w kość, umacniając
położenie okostnej względem kości.
W okostnej znajduje się dużo naczyń krwionośnych i nerwów oraz ich zakończeń,
w tym dużo zakończeń bólowych. Dlatego okostna w stosunku do kości, a także szpiku,
pełni funkcje odżywcze.
Komórki wewnętrznej warstwy okostnej i komórki śródkostnej mogą się przekształcać
w osteoblasty i brać udział w przebudowie kości oraz w reperacji uszkodzeń kości.

Śródkostna składa się z komórek podobnych do komórek nabłonka, przylegających do
siebie i tworzących jednowarstwową błonę, która pokrywa beleczki kostne od strony
jamy szpiku. W jej skład wchodzą komórki macierzyste, które mogą się stawać
komórkami zrębu szpiku, mającymi zdolność do podziałów; regulują wytwarzanie
komórek krwi oraz są źródłem osteoblastów.

Wzrost kości:

Kości długie rosną na długość dzięki stałym podziałom komórek chrząstki w tej części

płytki nasadowej, która jest skierowana ku nasadzie. Natomiast w części płytki
nasadowej skierowanej ku trzonowi kości następuje niszczenie chrząstki i odkładanie
kości. W ten sposób płytka nasadowa przesuwa się, nie zmieniając swojej grubości, a jej
przemieszczanie wyznacza tempo wzrostu kości na długość.

U kobiet, ok. 18 roku życia i u mężczyzn ok. 20 roku życia następuje połączenie

nasady z trzonem wskutek zaniku płytki nasadowej. Hamuje to wzrost szkieletu.

Ciemiączka stopniowo zmniejszają się, zanikając przed 2 rokiem życia.
Między kośćmi płaskimi pozostają wąskie rozstępy, wypełnione tkanką łączną właściwą,
w której obrębie zachodzi kościotworzenie w miarę zwiększania się jamy czaszki,
Około 30 roku życia następuje ostateczne zarośnięcie szwów i wytworzenie
kościozrostu.

Unaczynienie kości
Krew dociera do kości długich przez 1 lub 2 tętnice odżywcze trzonu, tętnice
przynasadowe i nasadowe.
Tętnice odżywcze tworzą po wewnętrznej stronie śródkostnej liczne połączenia
z tętnicami przynasadowymi i dają dwa rodzaje odgałęzień: obwodowe (kostne)
i środkowe (szpikowe).
Obwodowe odgałęzienia rozpadają się na naczynia włosowate wchodzące do kanałów

4

odżywczych i dochodzące do kanałów Haversa. Przepływ krwi w tych naczyniach jest
powolny. W kości i szpiku nie ma naczyń limfatycznych.

 Masa kości zmienia się w ciągu całego życia człowieka.

Zazwyczaj największą masę kości osiągają między 20 a 30 rokiem życia, przy czym
masa ta pozostaje stała (okres konsolidacji) do około 40 roku życia.

 Ciężar kośćca niemacerowanego (wraz ze szpikiem kostnym) wynosi około 12 kg

u mężczyzny i około 10 kg u kobiety, czyli waha się od 10 do 20% ciężaru ciała.

 Po 40 r.ż. czynniki związane z wiekiem powodują, że masa kości w różnym stopniu

maleje.

 Szczególnie duży ubytek występuje u kobiet w czasie menopauzy, co związane jest ze

zmniejszeniem stężenia estrogenu (typowy objaw występujący w tym okresie życia
kobiety).

 Składnik organiczny (oseina) daje kościom duży stopień sprężystości, a komponenta

nieorganiczna (sole wapnia i fosforu) twardość i wytrzymałość na ciśnienie i rozciąganie.

 Wytrzymałość kości na ciśnienie wynosi od 12,5 do 17 kg na 1 mm

2

powierzchni, a na

rozciąganie od 9 do 12 kg na 1 mm

2

,

 Np. kość udowa wytrzymuje siłę ciśnienia około 7780 kg, a siłę rozciągania około 5600

kg.

 Znacznie mniej odporne są kości ludzkie na działanie sił poprzecznych - wyginanie, np.

kość udowa łamie się przy obciążeniu poprzecznym wynoszącym około 380 kg.

 Pomimo tak dużej twardości i wytrzymałości, kości są plastyczne, czyli są podatne na

kształtujący wpływ sąsiednich narządów.

 Przykładem tej plastyczności mogą być bruzdy żłobione na powierzchni kości przez

naczynia i nerwy, różnego rodzaju wyniosłości i wgłębienia na skutek działania mięśni
szkieletowych, kształt jamy mózgoczaszki będącej negatywem rozwijającego się w niej
mózgowia itd.

 Kości mają również zdolność regeneracji na skutek kościotwórczej działalności okostnej,

którą zachowują w zasadzie do końca życia ustroju, są również narządem
krwiotwórczym: szpik kostny wytwarza czerwone i białe ciałka krwi.

Remodelowanie kości
 Zarówno kość gąbczasta, jak i kość zbita podlegają stałej przebudowie przez całe

życie osobnicze.

 Proces ten nazywamy przebudową wewnętrzną tkanki kostnej (ang. remodeling).
 Rocznie odnowie poddawane jest w ten sposób 5-10% całej masy szkieletu

człowieka

 Kiedy masa kości jest największa i zarazem stała, tkanka kostna ulega stałemu,

powolnemu odtwarzaniu /remodelowaniu. Proces ten zachodzi w odpowiedzi na
m.in. nacisk mechaniczny, sygnały hormonalne

 Ten skomplikowany proces, polegający na resorpcji, a następnie odbudowywaniu

tkanki, wymaga komunikacji między trzema rodzajami komórek kości.

 Po osiągnięciu wieku około 40 lat następuje demineralizacja kości (szczególnie u

kobiet podczas i bezpośrednio po menopauzie) - zaczyna przeważać resorpcja nad
syntezą. Masa i gęstość kości powoli, ale nieustannie maleją.

 Zmniejszona masa kości i ich zaburzona mikrostruktura może powodować pękanie

i zwiększać ryzyko złamań. Schorzenie takie nazywamy osteoporozą.

5

Ryzyko złamań, dotyczące w sposób szczególny główki kości udowej i nadgarstka,
zwiększa się wraz z wiekiem.

Kształt kości

Pod względem kształtu, kości szkieletu ludzkiego dzielimy na:

1. długie,
2. płaskie,
3. krótkie,
4. różnokształtne
5. pneumatyczne.

1. Kości długie

W kościach długich długość jest większa od dwu pozostałych wymiarów - szerokości i
grubości.
Do tej grupy należą głównie kości kończyn, np.: kość ramienna, promieniowa,
łokciowa, udowa, piszczelowa, strzałkowa itd.
Kości te mają część środkową, czyli trzon, oraz dwa, zwykle zgrubiałe końce
(nasady): bliższy lub górny i dalszy albo dolny.
Trzon ma jamę szpikową zawierającą szpik kostny.
W miejscu, w którym koniec kości łączy się z sąsiednią kością w sposób ruchomy,
znajduje się powierzchnia stawowa pokryta chrząstką stawową.
U osobników młodych końce kości długich są połączone z trzonem chrząstką
nasadową i noszą nazwę nasad.
Chrząstka nasadowa umożliwia w tym wieku wzrost kości na długość. Około 20 roku
życia chrząstka nasadowa zanika, a istoty kostne trzonu i nasad zrastają się ze sobą.

2. Kości krótkie

Są mniej więcej równomiernie rozwinięte we wszystkich trzech kierunkach,
np. kości nadgarstka lub stępu.

3. Kości płaskie

Mają dużą powierzchnię przy bardzo małej grubości: kości sklepienia czaszki, łopatka,
kości biodrowe

6

4. Kości różnokształtne

Występują jako bryły najrozmaitszej postaci, których nie można opisać trzema
podstawowymi wymiarami, przykładem są kręgi.

5. Kości pneumatyczne.

Niektóre kości czaszki, jak kość sitowa, klinowa, czołowa, skroniowa i szczęki
zawierają wewnątrz przestrzenie wysłane błoną śluzową i wypełnione powietrzem.
Kości te nazywamy pneumatycznymi, a wewnętrzne jamy najczęściej zatokami.

Połączenia kości.

Połączenia między kośćmi szkieletu występują w organizmie w dwu postaciach:
1. połączenia ścisłe, czyli nieruchome, które zależnie od rodzaju tkanki zespalającej

kości, dzielimy na:

a. więzozrosty,
b. chrząstkozrosty
c. kościozrosty

2. połączenia wolne, ruchome, czyli stawy.
1a). Więzozrost lub inaczej połączenie włóknistej, występuje w trzech postaciach:

1. więzozrostu włóknistego utworzonego przez włókna klejodajne, np. błony

międzykostne przedramienia i goleni;

2. więzozrostu sprężystego, w którym elementem łączącym kości są włókna

sprężyste, elastyczne, nadające tkance żółte zabarwienie, np. więzadła żółte
rozpięte między łukami kręgów;

3. szwów, w których włókna łączące kości są bardzo liczne i krótkie (około 0,5

mm), a połączenia niezwykle mocne.
W zależności od ukształtowania brzegów łączących kości wyróżnia się:

 szew piłowaty, w którym nieregularne brzegi jednej

kości wchodzą we wgłębienie drugiej; jest to
najmocniejsze, a zarazem najczęstsze połączenie kości
sklepienia czaszki, np. kości czołowej z kośćmi
ciemieniowymi, łuski kości potylitycznej z kośćmi
ciemieniowymi, kości ciemieniowych między sobą;

 szew gładki albo prosty jest połączeniem dwu kości,

których brzegi są prawie proste, np. połączenie
wyrostków podniebiennych kości szczęki;

 szew łuskowy przebiega nie prostopadle, lecz skośnie do powierzchni kości; w

tym połączeniu brzegi kości zachodzą na siebie dachówkowato (lub jak łuski
na rybie), np. łuska kości skroniowej na kość ciemieniową;

 wklinowanie, jest rodzajem szczególnego umocowania zębów w szczękach;

korzenie zęba tkwią w zębodole, podobnie jak gwóźdź w desce.

Szwy we wczesnym okresie życia umożliwiają, proporcjonalnie do wzrostu
mózgowia, powiększanie mózgoczaszki. Z chwilą zakończenia powiększania
masy mózgowia, szwy ulegają powolnemu kostnieniu i zanikowi.

1b). Połączenia chrzestne są to połączenia kości chrząstką szklistą lub włóknistą.

Chrząstkozrosty są częstym połączeniem kości w okresie rozwoju organizmu, na
przykład między trzonem a nasadami kości długich.

7

Połączenie kości za pomocą chrząstki szklistej określa się mianem
chrząstkozrostu np. chrząstkozrost klinowo-potyliczny (pomiędzy tylną
powierzchnią trzonu k. klinowej i częścią podstawną k.
potylicznej.),
Za pomocą chrząstki włóknistej - spojeniem, np. spojenie
łonowe, łączące kości łonowe miednicy, poł. między żebrami i
mostkiem oraz między kręgami.

1c). W miarę dojrzewania ustroju większość chrząstkozrostów przekształca się w

kościozrosty..

Przesuwalność lub ruchomość kości względem siebie w połączeniach ścisłych jest
nieznaczna - równa zeru w kościozrostach, w chrząstkozrostach zależy od rodzaju,
grubości i podatności warstwy chrzestnej na ucisk. Największa, chociaż również
nieznaczna, jest w więzozrostach sprężystych.

2. Połączenia kości wolne - ruchome, czyli stawy

Stawy, czyli połączenia maziowe są najbardziej ruchomymi połączeniami kości,
a jednocześnie najbardziej złożonymi.
Każdy staw wolny składa się z:
1. powierzchni stawowych, są to zazwyczaj gładkie powierzchnie dwu lub więcej

kości, które się ze sobą stykają.
Powierzchnie stawowe mogą przyjmować rozmaity kształt krzywizny, zależnie od
ruchu dokonywanego w danym stawie,
Zazwyczaj powierzchnia stawowa jednej kości jest wypukła - nazywamy ją główką
stawową, druga stanowi jej negatyw - jest wklęsła – nazywana panewką
Każda z powierzchni jest pokryta najczęściej chrząstką szklistą (rzadziej chrząstką
włóknistą), zwaną chrząstką stawową.
Chrząstka stawowa ma zwykle grubość od 0,5 do 3 mm, jest bardzo gładka i odporna
na ciśnienie i tarcie, chroni powierzchnie stawowe przed uszkodzeniem.

2. torebki stawowej - łączy powierzchnie stawowe kości, tworząc jednocześnie

łącznotkankową osłonę stawu - łączy i ustala położenie kości w stawie, odżywia staw
oraz wytwarza płyn stawowy.
Otaczając końce kości, wytwarza jednocześnie jamę stawową.
Składa się ona z dwóch warstw:
a. zewnętrznej – włóknistej

Błona włóknista zawiera włókna klejodajne i małą liczbę włókien elastycznych.
Włókna te przebiegają przeważnie równolegle do siebie lub częściowo krzyżują
się, przechodząc w okostną w miejscu przyczepu.
Zewnętrzne, wzmacniające wiązki włókien nazywamy więzadłami. Wpływają
one na rodzaj i zakres ruchów w danym stawie.

b. wewnętrznej - maziowej.

Błona maziowa, cienka, delikatna, bogato unaczyniona i unerwiona na
powierzchni wewnętrznej, zwróconej do jamy stawowej, pokryta jest komórkami
łącznotkankowymi, które wydzielają maź stawową (synovia).

Maź stawowa jest gęstym, ciągnącym się płynem, zawierającym wodę, mucynę i
kuleczki tłuszczu.

8

Maź stanowi bardzo ważny składnik stawu, bez którego nie może on prawidłowo
działać
Zadaniem mazi, która pokrywa powierzchnie stawowe i jest jakby naturalnym
smarem stawu, jest zmniejszenie do minimum tarcia w czasie przesuwania się
powierzchni stawowych względem siebie.
Ponadto jej przylepność ma udział w ścisłym przyleganiu do siebie powierzchni
stawowych.
Błona maziowa może tworzyć liczne fałdy i uwypuklenia zarówno do wewnątrz
jamy stawowej, jak i na zewnątrz torebki.
– Do wnętrza jamy stawowej mogą wpuklać się kosmki i fałdy maziowe ,

powiększające wewnętrzną powierzchnię błony maziowej.

– Na zewnątrz jamy błona maziowa może tworzyć uchyłki, zwane kaletkami

maziowymi, które ułatwiają ślizganie się mięśni lub ścięgien. Mają postać
zbudowanego z tkanki łącznej worka o pęcherzykowatym kształcie, zwykle
komunikują się z jamą stawową i wytwarzają maź stawową. Mogą być
podzielona na osobne komory, zarówno całkowicie, jak i częściowo.

3. jamy stawowej.

W niektórych stawach oprócz składników głównych mogą znajdować się elementy

uzupełniające, takie jak:

 obrąbek stawowy powiększający i pogłębiający panewkę, np. w stawie

ramiennym;

 chrząstka śródstawowa dopasowująca powierzchnie stawowe, a również dzieląc

staw na dwie komory wzbogaca lub zwiększa jego ruchomość, np. staw
mostkowo-obojczykowy, staw skroniowo-żuchwowy;

 łąkotki stawowe, które podobnie jak krążki dzielą staw i wyrównują

niedopasowane powierzchnie oraz służą jako przesuwalne powierzchnie stawowe,
np. staw kolanowy.

Podział stawów

 Stawy pod względem morfologicznym, w którym kryterium podziału jest liczba

kości biorących udział w utworzeniu danego stawu, dzielimy na;

9

1. stawy proste

W stawie prostym łączą się ze sobą dwie kości, np. staw ramienny (łopatka z
kością ramienną), staw biodrowy (kość miedniczna z kością udową), stawy
śródręczno-paliczkowe (kość śródręcza z bliższym paliczkiem), stawy
międzypaliczkowe (dwie kości paliczkowe) itd.,

2. stawy złożone.

W stawach złożonych trzy lub większa liczba kości, np. staw łokciowy (kości
ramienna, promieniowa i łokciowa), staw promieniowo-nadgarstkowy (kość
promieniowa i trzy kości szeregu bliższego nadgarstka - łódeczkowata,
księżycowata i trójgraniasta), staw kolanowy (kość udowa, piszczelowa oraz
rzepka) itd.



Jeżeli przy wykonywaniu jakiegoś ruchu równocześnie zaangażowane są dwa lub więcej
stawów, to stawy takie nazywamy sprzężonymi, na przykład ruch nawracania i
odwracania przedramienia wraz z ręką zachodzi jednocześnie w stawach promieniowo-
łokciowym bliższym i dalszym.

 Ze względu na ukształtowanie powierzchni stawowych i

rodzaj, wykonywanych ruchów, odróżniamy
1. Stawy jednoosiowe,

a.

staw zawiasowy - stawie tym mogą zachodzić ruchy
zginania i prostowania. Przykładem mogą być stawy
międzypaliczkowe.

b. staw obrotowy - głowa obraca się w panewce jak oś w łożysku,

czyli równolegle do długiej osi kości, np. ruch obrotowy w
stawie promieniowo-łokciowym bliższym.

c.

staw śrubowy - ruch podobnie jak przy wkręcaniu śruby.
Ruch taki zachodzi w stawie szczytowo-obrotowym
pośrodkowym. W ruchu obrotowym 1 kręgu - kręgu
szczytowego wokół zęba kręgu obrotowego, odbywa się równocześnie ruch śrubowy
wzdłuż zęba.

2.

Stawy dwuosiowe

Do stawów dwuosiowych zaliczamy

a. staw kłykciowy, elipsoidalny – główka stawowa na przekroju ma

kształt eliptyczny. Staw kłykciowy ma główkę stawową eliptyczną
(jajowatą), czyli wypukłą, zarówno w długiej, jak i krótkiej osi.
Panewka stawowa jest w obu osiach wklęsła. Staw ma dwie osie
prostopadłe do siebie, wokół których odbywają się ruchy.
Przykładem może być staw promieniowo-nadgarstkowy, w którym
zachodzą ruchy zginania dłoniowego, prostowania i zginania grzbietowego oraz
przywodzenia i odwodzenia lub inaczej zginania łokciowego i promieniowego ręki.

Z połączenia wszystkich ruchów podstawowych powstaje złożony
ruch obwodzenia ręki.

b. staw siodełkowy - ma obie powierzchnie stawowe ukształtowane w

formie siodła, tzn. wypukłe w jednej płaszczyźnie, a wklęsłe w drugiej,
prostopadłej do poprzedniej. Jedno siodełko jest tutaj, „jeźdźcem” dla
drugiego.
Ruch w tym stawie można przyrównać do ruchu jeźdźca na koniu: ku
przodowi i tyłowi oraz z boku na bok.
Typowym przykładem jest staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka, w którym można
przywodzić, odwodzić, przeciwstawiać i odprowadzać kciuk. Skojarzenie wszystkich

10

ruchów pozwala na ruch obwodzenia.

3. wieloosiowe, czyli stawy o jednym, dwóch lub trzech stopniach swobody ruchów

Do stawów wieloosiowych zalicza się stawy kuliste, w których główka stawowa jest
mniejszym lub większym wycinkiem kuli (1/3 - 2/3).
W zależności od wielkości powierzchni oraz głębokości panewki,
stawy kuliste można podzielić na:

a. stawy kuliste wolne, na przykład staw ramienny, w którym

panewka jest mała i lekko wklęsła, a staw charakteryzuje duża
obszerność ruchów,

b. stawy kuliste panewkowe, w których większa i głębsza

panewka obejmuje znaczną część główki ograniczając
jednocześnie zakres ruchów, np. staw biodrowy.
Ruchy w stawach kulistych mogą odbywać się
wokół dowolnych osi.
W stawach kulistych oprócz ruchów zasadniczych
(zginania, prostowania, odwodzenia, przywodzenia,
nawracania i odwracania) mogą również zachodzić
ruchy złożone, na przykład zginanie i odwodzenie,

prostowanie i nawracanie itd..

4. Stawy płaskie - charakteryzują płaskie lub prawie płaskie powierzchnie stawowe główki i

panewki.
Ruchomość w tego rodzaju stawach jest nieznaczna, zależy jednak w pewnym stopniu od
napięcia torebek stawowych i więzadeł.
Intensywnie i systematycznie prowadzone ćwiczenia (zwłaszcza w wieku dziecięcym i
młodocianym) mogą doprowadzić do zwiększenia ruchomości w tych stawach, można to
zaobserwować u akrobatów, gimnastyków czy tancerzy. Wskutek ćwiczeń następuje znaczne
rozluźnienie torebek stawowych i aparatu więzadłowego. Sumowanie się nieznacznych nawet
ruchów w stawach płaskich pozwala na przykład na dostosowanie powierzchni stopy do
nierówności podłoża, a także na plastyczny uchwyt przedmiotów i narzędzi ręką

5. Stawy nieregularne - te stawy, których powierzchnie stawowe są nietypowe. Ruch w tych

stawach jest możliwy dzięki włączeniu chrząstki śródstawowej (np. staw mostkowo-
obojczykowy). Staw może w ten sposób uzyskać znaczną ruchomość, zbliżoną do ruchomości
stawu kulistego wolnego.

Literatura:

1.

Bochenek A. - Anatomia człowieka tom I, PZWL Warszawa 2004

2.

Feneis, Dauber - Podręczny atlas anatomii

3.

Marecki Bogusław - Anatomia funkcjonalna, tom I, Poznań 2000

4.

McLaughlin D, Stamford J..- Fizjologia człowieka, Krótkie wykłady Wydawnictwo Naukowe PWN SA,
Warszawa 2008

5.

Sawicki W.: Histologia. PZWL, Warszawa 2005

6.

Sobotta - Atlas anatomii człowieka, tom I. Urban&Partner, Wrocław 1997