Ogólny plan budowy szkieletu:

• szkielet osiowy:

• kręgosłup

• czaszka

• klatka piersiowa

• szkielet obwodowy (tzw. szkielet kości)

• obręczy barkowej i kończyn górnych

• obręczy miednicowej i kończyn dolnych

podział kości ze względu na ich kształt:

• płaskie (łopatka, mostek, kości biodrowe, mózgoczaszki)

• długie (piszczel, strzałka, kość udowa, ramieniowa)

• krótkie (kości nadgarstka, stępu)

• wielokształtne (kości twarzoczaszki i kręgi)

• pneumatyczne (kość czołowa, sitowa, skroniowa)

BUDOWA I FUNKCJE CZASZKI

KOŚCI MÓZGOCZASZKI:

• kość czołowa

• kość potyliczna w której znajduje się otwór potyliczny wielki

• kość sitowa

• kości ciemieniowe

• kości skroniowe

• kość klinowa

kość czołowa składa się z:

• łuski czołowej

• 2 parzystych części oczodołowych

• nieparzystej części nosowej

• występują na niej łuski brwiowe, w jej wnętrzu znajdują się zatoki czołowe połączone z jamą nosową

kość potyliczna:

• zamyka puszkę mózgową od tyłu i spodu tworząc tzw. podstawę czaszki

• znajdują się w niej dwa kłykcie potyliczne umożliwiające połączenie czaszki z kręgiem szczytowym (dźwigaczem) kręgosłupa

kość sitowa:

• tylko jej część należy do mózgoczaszki wchodząc w skład podstawy czaszki

• większa jej część tworzy w trzewioczaszce oczodoły i jamę nosową

• składa się z cieniutkich blaszek kostnych między którymi znajduje się gaz przypominający swoim składem powietrze

kości ciemieniowe:

• mają kształt czworoboczny

• umieszczone są symetrycznie

• tworzą tzw. sklepienie czaszki

kości skroniowe:

• w każdej kości skroniowej wyróżniamy tzw. łuskę skroniową, część skalistą i część bębenkową

• w tej części bębenkowej znajduję się otwór słuchowy który prowadzi do przewodu słuchowego i szczeliny w której znajduj się kosteczki słuchowe czyli młoteczek, kowadełko i strzemiączko oraz labirynt ucha wewnętrznego

kość klinowa:

• leży w linii środkowej podstawy czaszki z tyłu za kością czołową i sitową

• znajduje się na niej rynienka zwana siodłem tureckim w której mieści się przysadka mózgowa

• skrzydła kości klinowej tworzą części oczodołów i małżowiny nosowe

KOŚCI TRZEWIOCZASZKI:

• kości nosowe

• kości oczodołowe

• kości małżowin nosowych

• kości podniebienne

• kości policzkowe (jarzmowe)

• kości szczęki górnej

• żuchwa (jedyna ruchoma część w czaszce)

kości nosowe:

• tworzą rusztowanie nosa, a znajdujące się w nich małżowiny tworzą tzw. przewód nosowy dolny

kości szczękowe:

• zawierają zatoki szczękowe będące dużymi jamami powietrznymi

• w kościach szczękowych znajdują się zębodoły w których osadzone są zęby

kości podniebienne:

• tworzą tzw. podniebienie twarde (kostne)

• część kości podniebiennej tworzy jedną z małżowin nosowych

kości oczodołowe:

• zbudowane są po części z kości:

• klinowej

• sitowej

• łzowych gdzie znajdują się otwory łzowe, którymi biegną przewody gruczołu łzowego

żuchwa:

• wyróżniamy trzon i odchodzące od niego gałęzie

• w trzonie występuje uwypuklenie zwane bródką, obecność tej bródki jest cechą człowiekowatych

kość gnykowa:

• znajduje się pod żuchwą powyżej chrząstki tarczowej krtani

• jest ona zawieszona na mięśniach szyjnych

FUNKCJE czaszki:

• chroni mózg i narządy zmysłów

• stanowi kostne rusztowanie twarzy i jest miejscem przyczepu mięśni

• chroni początkowe odcinki układu pokarmowego i oddechowego

BUDOWA I FUMKCJA KRĘGOSŁUPA

Kręgosłup jest główną osią ciała umożliwiającą pionową postawę. Ma kształt podwójnej litery S. Wyróżniamy w nim 2 krzywizny ku przodowi - lordozy (szyjną i lędźwiową) oraz dwie krzywizny ku tyłowi - kifozy (piersiowa i krzyżowa). Lordozy i kifozy nieprawidłowe są patologicznymi skrzywieniami kręgosłupa podobnie jak skolioza (boczne skrzywienie kręgosłupa). Chroni rdzeń kręgowy do funkcji..

W kręgosłupie możemy wyróżnić 5 części (odcinków):

• szyjny (7 kręgów)

• piersiowy (12 kręgów)

• lędźwiowy (5 kręgów)

• krzyżowy (5 kręgów)

• guziczny (kość ogonowa) (4 lub 5 kręgów szczątkowych)

Kręgosłup budują kręgi połączone stawowo. W kręgosłupie wyróżniamy od 33 do 34 kręgów.

Budowa typowego kręgu:

• trzon

• otwór kręgowy (rdzeniowy)

• wyrostki parzyste - poprzeczne i stawowe

• wyrostek nieparzysty kolczasty

Inną budowę mają 2 pierwsze kręgi szyjne:

• dźwigacz (atlas, kręg szczytowy - nie ma trzonu, który wyrostkami stawowymi łączy się z kłykciami potylicznymi czaszki,

• obrotnik - w jego trzonie występuje ząb, który zahacza o powierzchnię stawową atlasa.

Kręgi rzekome występują w części krzyżowej kręgosłupa. Kręgi te przekształciły się, zrosły ze sobą tworząc kość krzyżową.

W części guzicznej kręgi są drobniutkimi kosteczkami czasami zrastają się i tworzą część guziczną.

Między kręgami znajdują się krążki międzykręgowe (ściśliwe czyli dyski). Są one zbudowane z tkanki chrzęstnej włóknistej słabo rozciągliwej tworzącej krawędzie boczne oraz centralnie położonego jądra miażdżystego zbudowanego w 90% z wody.

BUDOWA I FUNKCJA KLATKI PIERSIOWEJ

Od tyłu klatkę piersiową tworzą:

- kręgi odcinka piersiowego kręgosłupa do których przytwierdzone są żebra (12 par)

Od przodu klatkę piersiową zamyka:

• wydłużona i spłaszczona kość - mostek (rękojeść, trzon, wyrostek mieczykowaty)

• i połączone żebra.

Rodzaje żeber:

• 7 par prawdziwych połączonych bezpośrednio z mostkiem

• 3 pary żeber rzekomych połączonych z ostatnią parą żeber prawdziwych tworzących łuk żebrowy

• 2 pary żeber wolnych.

Funkcja klatki piersiowej:

• umożliwia oddychanie czynnie współpracują z przeponą

• chroni płuca, serce, duże naczynia krwionośne (narządy wewnętrzne) oskrzela.

BUDOWA I FUNKCJA SZKIELETU OBWODOWEGO

Budowa obręczy barkowej:

• parzyste, esowate wygięte obojczyki występujące w przedniej części ciała

• parzyste spłaszczone trójkątne łopatki występujące w tylnej części ciała

Kości te są luźno ze sobą połączone w stawie barkowym. Ich zadaniem jest umocowanie kończyn górnych. Ich połączenie umożliwia wykonywanie wielokierunkowych i wielopłaszczyznowych ruchów kończynami górnymi.

Budowa i funkcje obręczy miednicowej:

• parzyste kości miednicze (biodrowe)

• parzyste kości łonowe

• parzyste kości kulszowe

Od tyłu miednicę zamyka kość krzyżowa kręgosłupa . Od przodu kości łonowe połączone są pasmem tkanki chrzęstnej włóknistej zwanej spojeniem łonowym.

Funkcja miednicy:

• chroni narządy wewnętrzne: pęcherz, żeńskie narządy rozrodcze, w okresie ciąży chroni płód

• utrzymuje kończyny dolne i stabilizuje pionową postawę ciała.

Budowa i funkcje kończyny górnej:

W kończynie górnej wyróżniamy 3 części:

• ramię

• przedramię

• dłoń

Ramię buduje kość ramienna lub ramieniowa.

Rzechomy budują kości:

• promieniowa (leży naprzeciw kciuka)

• łokciowa (leży naprzeciw małego palca).

Dłoń buduje:

• 8 kości nadgarstka

• 2 trzeszczki

• 5 kości śródręcza

• 14 paliczków

Kości połączone są ze sobą ruchomo za pomocą różnych stawów.

Funkcja kończyny górnej:

• kończyna górna jest bardzo precyzyjnym narzędziem umożliwiającym wykonywanie różnorodnych ruchów.

Budowa i funkcje kończyny dolnej.

W kończynie dolnej wyróżniamy 3 części:

• udo

• podudzie

• stopę

Udo buduje najdłuższa i najmasywniejsza kość naszego organizmu kość udowa.

Podudzie budują kości: piszczelowa i strzałkowa

W stopie wyróżniamu:

• kości stępu ( największa jest kość prętowa)

• śródstopia (5)

• 14 kości palców - paliczków

Prawidłowo zbudowana stopa powinna być grzbietowo wysklepiona.

Funkcje kończyny dolnej:

• podporowa - utrzymuje ciężar ciała w odpowiednim położeniu.

POŁĄCZENIA KOŚCI

Wyróżniamy 2 grupy połączeń kości:

• połączenia ścisłe (nieruchome albo małoruchome)

• połączenia wolne (ruchome czyli stawy)

Połączenia ścisłe - typy:

• chrząstkozrosty (połączenia żeber z mostkiem, spojenie łonowe)

• szwy (między kośćmi czaszki)

1. gładki

2. piłkowy

3. łuskowy

• kościozrosty ( tworzą się u osób starszych kiedy więzozrosty i chrząstkozrosty ulegają skostnieniu)

• więzozrosty:

1. włókniste (połączenia kości podudzia)

2. sprężyste (połączenia kręgów)

POŁĄCZENIA WOLNE

Budowa stawu:

1. składniki stałe

2. składniki niestałe

Składniki stałe- należą do nich:

• chrząstka stawowa

• szklista pokrywająca powierzchnie stawowe kości, zmniejsza ona do minimum tarcie jednej kości o drugą

• torebka stawowa będąca łącznotkankową osłoną otaczającą staw i oddzielającą do od środowiska. W torebce stawowej wyróżniamy mocną położoną zewnętrznie błonę włóknistą i cienka położoną wewnętrznie błonę maziową. Błona maziowa wydziela do jamy stawowej lepką, tłustą i śliską maź.

• Jama stawowa będąca przestrzenią pomiędzy powierzchniami stawowymi kości

Do składników niestałych należą:

• więzadła stawowe - są to pasma tkanki łącznej włóknistej, biegnące najczęściej na torebce stawowej od jednej kości do drugiej

• obrąbek stawowy występuje np. w stawie barkowym, jest wałem chrząstki włóknistej występującym na brzegu panewki stawowej i jego zadaniem jest pogłębienie panewki i ochrona główki kości.

• Łękotki (krążki stawowe) są to chrzęstne struktury stanowiące przegrodę dzielącą staw na połowy. Największe występują w stawie kolanowym.

TYPY STAWÓW.

Ze względu na sposób poruszania się kości w stawie wyróżniamy:

• stawy jednoosiowe, np. staw zawiasowy (obrotowy)

• dwuosiowe, np. eliptyczny, siodełkowaty

• wieloosiowe, np. kulisty, panewkowaty.

Ze względu na budowę:

• staw zawiasowy (staw łokciowy, kolanowy)

• staw panewkowy (staw biodrowy, panewka i główka stanowi wycinek kuli

• staw obrotowy (między kością łokciową, promieniową a kośćmi nadgarstka)

• staw siodełkowy

• staw eliptyczny (między kością promieniową a nadgarstkiem, umożliwia zginanie i obrót)

• staw śrubowy (występuje przy połączeniu się dźwigacza z obrotnikiem)

MIĘŚNIE

W mięśniu możemy wyróżnić:

• brzusiec, o czerwonym zabarwieniu, będący skupiskiem włókien mięśniowych

• srebrzysto - szare ścięgna zbudowane z tkanki łącznej włóknistej

W przypadku mięśni szerokich ścięgno ma postać blaszki zwanej rozścięgnem.

Większość mięśni składa się z jednego brzuśca połączonego dwoma ścięgnami z kośćmi lub jednym ścięgnem z kością a drugim ze skórą.

Występują również mięśnie zbudowane z kilku brzuśców o wspólnym ścięgnie końcowym. U takich mięsni brzuśce noszą nazwę głów.

Wyróżniamy mięśnie:

• dwugłowe (np. uda, ramienia)

• trójgłowe (ramienia czyli triceps)

• czworogłowe (uda)

Niektóre mięśnie są przedzielone tzw. ścięgnem pośrednim, nazywają się dwubrzuścowymi (np. mięśnie brzucha). Większość mięśni ma włókna mięśniowe równolegle rozmieszczone, są one wtedy naturalnym przedłużeniem ścięgna. Występują jednak mięśnie w których włókna mięśniowe w stosunku do ścięgna ułożone są pierzasto. Są również mięśnie półpierzaste.

Podział mięśni ze względu na kształt:

• długi- mięśnie kończyn z których najdłuższy jest mięsień krawiecki

• krótkie - mięśnie kręgosłupa

• okrężne (mieszane) - m. okrężny ud, m. źrenicy, m. odbytu.

• Szerokie (mają płaski brzusiec i łączą się z kośćmi, ścięgnami) - m. klatki piersiowej, m. pośladków, m. grzbietu(najszerszy)

Narządy pomocnicze mięśni to:

• powięzie, to łącznotkankowe błony otaczające pojedyncze mięśnie lub grupy mięśni wykonujących tę samą czynność np. prostowniki czy zginacze

• kaletki maziowe (powstaje z błony maziowej stawu) zewnętrzne uwypuklenia błony maiowej występujące między mięśniami a kością. Chroni mięsień przed obcieraniem się o kości

• pochewki ścięgien to cewy otaczające ścięgna końcowe mięśni na rękach i stopach. Mają podobną rolę do kaletek maziowych

Podział mięśni ze względu na ich położenie:

1. głowy

• skroniowy

• żwacz

2. twarzy

• okrężny ust

• okrężny oka

3. szyi

• pochyłe

• MSO

4. karku

Praca mięśni, wyróżniamy:

• pracę dynamiczną, podczas której mięśnie zmieniają swoją długość, a kości do których są przytwierdzone położenie względem siebie np. bieganie, skakanie, skłony

• pracę statyczną, podczas której mięśnie nie zmieniają swojej długości a kości do których są przytwierdzone położenie względem siebie.

Przykłady mięśni działających antagonistycznie względem siebie:

Zginacze (biceps)

Prostowniki (triceps)

Przywodzące (m. palców, nóg)

Odwodzące

Dźwigacze (łopatki, wargi)

Obniżacze (m. ręki)

Zwieracze (m. okrężne)

Rozwieracze odbytu.

Układ pokarmowy

W układzie pokarmowym wyróżniamy:

• przewód pokarmowy (jest to część układu pokarmowego przez który bezpośrednio przesuwa się pokarm)

• gruczoły trawienne (wytwarzają enzymy umożliwiające chemiczną obróbkę pokarmu).

Budowa układu pokarmowego.

---