ANTYKONCEPCJA

Antykoncepcją nazywa się działania niedopuszczające do zapłodnienia komórki jajowej

i zajścia w ciążę (łac. conceptio - poczęcie).

Antykoncepcja umożliwia planowanie rodziny oraz uniknięcie niechcianej ciąży.
ś

adna z metod antykoncepcji nie daje 100% gwarancji, że nie dojdzie do zapłodnienia.

Skuteczność metod zapobiegania ciąży określa wskaźnik Pearla. Wskaźnik ten podaje ilość
ciąż, które pojawiły się wśród 100 par stosujących daną metodę antykoncepcji przez rok
współżyjąc regularnie (co 48 godzin). Za metodę pewną uznaje się taką, której wskaźnik
Pearla wynosi poniżej 1%. Gdy wskaźnik przekracza 10% metoda uznawana jest za
niepewną. Jeśli para jest płodna i nie używa żadnych środków antykoncepcyjnych to w takim
przypadku wskaźnik Pearla wynosi 85-90%.
Na świecie najczęstszymi metodami są sterylizacja (prawnie zakazana w Polsce),
antykoncepcja hormonalna i stosowanie prezerwatyw.
Antykoncepcja zapewnia kobiecie i mężczyźnie komfort psychiczny.
Dzięki niej mogą uniknąć dramatu nie chcianej ciąży i świadomie zaplanować porę urodzenia
dziecka tak, by od początku było ono oczekiwane i kochane.

Związek dwojga ludzi powinien być wolny od strachu przed ciążą. Seks, któremu
towarzyszy lęk i pełne niepokoju myśli typu - "czy dziś można?" - jest uboższy o całą gamę
radosnych przeżyć i doznań. Zamiast nich może pojawić się zniechęcenie, nie mówiąc o
przypadkach poważnych nerwic na tle seksualnym. Jeśli kochająca się para z jakichś
powodów materialnych, zdrowotnych, zawodowych - nie jest gotowa na przyjęcie dziecka,
powinna zdecydować się na którąś z form antykoncepcji. Na tym m.in. polega
odpowiedzialność za powołanie nowego życia.

Wiele kobiet nie stosuje żadnego zabezpieczenia z obawy przed szkodliwymi działaniami
ubocznymi. Najczęściej ten niepokój wynika z fałszywych, choć bardzo rozpowszechnionych
opinii, zwłaszcza na temat tabletek hormonalnych. Dlatego tak ważna jest rzetelna wiedza o
różnych sposobach zapobiegania ciąży.

Zamiast polegać na zdaniu koleżanki czy innych nie sprawdzonych do końca źródłach
informacji, lepiej sięgnąć do fachowych książek czy artykułów w gazetach. A najlepiej
poradzić się ginekologa, który pomoże dobrać najwłaściwszy sposób.

Najwłaściwszy, to znaczy dopasowany do wieku, stanu zdrowia, sytuacji życiowej,
akceptowany przez oboje partnerów. Inne środki lekarz zaleci nastolatce, inne mężatce
pragnącej kiedyś mieć dziecko, jeszcze inne takiej samej mężatce cierpiącej na zaburzenia
hormonalne.

To, że w niektórych sytuacjach czy w pewnym wieku zajście w ciążę jest
małoprawdopodobne, nie oznacza, że jest niemożliwe. O sterowaniu płodnością powinna
zatem myśleć zarówno kobieta rozpoczynająca współżycie, jak i będąca w okresie
przekwitania. Jeżeli nie chcesz mieć dziecka, nie licz na łut szczęścia. Zamiast bać się ciąży,
możesz jej przecież skutecznie zapobiegać.

Skuteczność metod antykoncepcji ocenia się za pomocą wskaźnika Pearla - opracowany w
1932 roku, określa ilość ciąż wśród setki kobiet stosujących daną metodę antykoncepcyjną w
ciągu roku.

Czyli wskaźnik 5 będzie oznaczał, że na 100 kobiet, które stosowały daną metodę przez cały
rok tylko 5 zaszło w ciążę (albo aż 5). Im więc wskaźnik niższy, tym metoda skuteczniejsza.

Metoda
Wskaźnik Pearla

metoda kalendarzowa 14-50
metoda termiczna 0,3-17
metoda objawowo-termiczna 3,3-55
metoda Billingsów 0,5-40
stosunek przerywany 12-35
prezerwatywa 3-4
błona pochwowa 12-17
kapturek naszyjkowy 12-17
ś

rodki chemiczne 4-20

doustne środki antykoncepcyjne 0,2-0,3
zastrzyki hormonalne 0,2-0,5
mini tabletka 0,3-5
implanty podskórne 0,2-3
wkładki wewnątrzmaciczne 0,1-2
sterylizacja kobiet 0,04
sterylizacja mężczyzn 0,15

Antykoncepcja naturalna

Metoda kalendarzowa

Niestety, nie daje najwyższej pewności antykoncepcyjnej. Musisz wstrzymać się od
współżycia w tym okresie cyklu, kiedy następuje owulacja (jajeczkowanie). Cykl
miesiączkowy liczymy od pierwszego dnia krwawienia. Pierwszy dzień miesiączki to
pierwszy dzień Twojego cyklu. Przeciętnie trwa on 26-30 dni.

Tak więc przynajmniej przez pół roku musisz obserwować swój cykl, skrzętnie odnotowując
zmiany. I dopiero wtedy, oczywiście jeżeli Twój okres jest regularny, będziesz znała swój
cykl i czas jego trwania. Mniej więcej w jego połowie (około 14. dnia) występuje
jajeczkowanie. Z jajnika uwalnia się komórka jajowa. Wtedy to może dojść do zapłodnienia.
Moment ten nazywamy owulacją. Jajeczko żyje przeciętnie 12-48 godzin, natomiast plemniki
utrzymują w drogach rodnych zdolność do zapłodnienia przez 48-72 godziny.

By nie zajść w ciążę, stosując tę metodę, musisz ustalić, kiedy następuje owulacja (mniej
więcej w połowie cyklu, między jego 12. a 16. dniem).

Znając te dane, musisz wziąć jeszcze pod uwagę czas przeżycia jajeczka i plemników oraz
dodać 2 dni przed spodziewaną owulacją i 2 dni po niej. To Twój okres płodny. Przypada on
na 10.-18. dzień cyklu. W tym czasie musisz swemu partnerowi powiedzieć: "Nie dziś,
kochanie". Pamiętaj o tym, że metodę tę mogą stosować tylko kobiety regularnie
miesiączkujące. Długość cyklów miesiączkowych może się znacznie zmienić po porodzie,

Prezerwatywy

Prezerwatywa jest powszechnie stosowanym środkiem
antykoncepcyjnym dla mężczyzn. Stosowana prawidłowo, zapewnia
ś

rednią skuteczność antykoncepcyjną, jednak stanowi częściowe

zabezpieczenie przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, w
tym AIDS. Z tego właśnie powodu polecana jest wszystkim osobom
często zmieniającym partnerów. W sytuacji, gdy zależy Ci na
stuprocentowej antykoncepcji i zabezpieczeniu przed AIDS,
najlepszym wyjściem jest jednoczesne stosowanie pigułek
antykoncepcyjnych (np. Cilestu) i prezerwatywy. Prezerwatywy są
dostępne bez recepty w aptekach, kioskach, sklepach. Warto wybrać
prezerwatywy dobrej jakości z niezbędnymi atestami.

chorobie, podróży, na skutek zmiany klimatu, przeżyć, silnych stresów itp. Zmienia się
wówczas również termin jajeczkowania i Twoje dokładne obliczenia zawodzą. Dzień
owulacji najlepiej obliczyć, odejmując 14 dni od średniej długości 6 ostatnich cyklów.

Metoda Ogino-Knausa (kalendarzowa)

Metoda: Wyznaczenie w cyklu płciowym dni płodnych, w których należy zaprzestać
współżycia. Zakłada, że owulacja (jajeczkowanie) występuje najczęściej 14 dni (+/- 2dni)
przed kolejnym krwawieniem miesiączkowym. Czas przeżycia komórki jajowej to 2 dni,
plemników po ejakulacji (wytrysku nasienia) to średnio 3 dni (rzadko 5-7dni).
Wstrzemięźliwość płciowa: Po obserwacji kilkunastu cykli aby określić pierwszy dzień
płodny, od najkrótszego cyklu odejmujemy 18 dni, aby określić ostatni dzień płodny, od
najdłuższego cyklu odejmujemy 11 dni, np. przy cyklach 26-29 dni okres wstrzemięźliwości
trwa od 8 do 18 dnia. Dni występujące po ostatnim dniu cyklu uznawane są za niepłodne.
Wady: Metoda wymaga wysokiej samodyscypliny. Konieczne jest ustalenia przez kobietę
terminu owulacji, co jest trudne zwłaszcza przy wahaniach długości trwania cyklu
miesiączkowego. Wysoki stopień zawodności, konieczność abstynencji seksualnej przez
wiele dni w cyklu, nie może być stosowana przez kobiety nieregularnie miesiączkujące, w
okresie przedmenopauzalnym, pracującym w systemie zmianowym. Konieczność rocznej
obserwacji cyklów miesiączkowych przed rozpoczęciem metody, zmusza do abstynencji
seksualnej w naturalnych okresach zwiększonej potrzeby zbliżenia u kobiety, długie okresy
przerw we współżyciu (około 20 dni w miesiącu) są nie do przyjęcia przez pary o dużym
temperamencie.
Zalety: Nie wymaga ingerencji chemicznej, hormonalnej i innej, obojętna dla zdrowia,
partnerów czyni odpowiedzialnymi za sprawy antykoncepcji, co wpływa pozytywnie na
zrozumienie i trwałość związku.
Wskaźnik zawodności Pearl'a: 14-50

Metoda Billingsów

Metoda: Oparta jest na obserwacji śluzu szyjkowego. W pierwszej fazie cyklu, przed
owulacją śluz jest nieprzejrzysty, gęsty, lepki, nie ciągnący się, białawy lub żółtawy, nie ma
uczucia wilgotności w pochwie. Śluz okresu owulacji (3 lub 4 dni przed owulacja i 2 dni po)
jest przejrzysty, szklisty, elastyczny, ciągnący się (pozwala na rozciąganie się między palcami
na długość kilku centymetrów, zanim ulegnie przerwaniu), występuje uczucie wilgotności w
pochwie. 48 godzin po owulacji ilość wydzielanego śluzu gwałtownie się zmniejsza, śluz
staje się ponownie gęsty, lepki, nieprzejrzysty.
Wstrzemięźliwość płciowa: Od stwierdzenia obfitego, ciągliwego, przejrzystego, szklistego,
elastycznego śluzu szyjkowego do 4 dni po szczycie wydzielania.
Wady: Metoda ta wymaga dużej samodyscypliny, śluz należy obserwować codziennie.
Konieczność abstynencji seksualnej. Zawodzi przy zapaleniu pochwy i przy leczeniu lekami
rozcieńczającymi wydzielinę np. Flegamina, długie okresy abstynencji, nie do przyjęcia przez
małżeństwa o dużym temperamencie, wymaga umiejętności oceny śluzu, jest nie do przyjęcia
dla wielu kobiet ze względów estetycznych.
Zalety: Nie wymaga ingerencji chemicznej, hormonalnej i innej, obojętna dla zdrowia, nie
wymaga nakładów finansowych, partnerów czyni odpowiedzialnymi za sprawy
antykoncepcji, co wpływa pozytywnie na zrozumienie i trwałość związku, pozwala na
poznanie funkcjonowania organizmu kobiety.
Wskaźnik zawodności Pearl'a: 0,5-40

Metoda termiczna

Metoda: Polega na wyznaczeniu w cyklu płciowym dni płodnych, w których należy
zaprzestać współżycia. Oparta jest na wykresie zmian temperatury podczas cyklu
miesięcznego. Wykres sporządza się od pierwszego dnia miesiączki (1dzień cyklu)
odkładając na osi rzędnych temperaturę w stopniach Celsjusza, na osi odciętych dni cyklu.
Temperaturę mierzymy w pochwie (przez 5 minut) lub pod językiem, rano przed wstaniem z
łóżka po co najmniej 6 godz śnie. W pierwszej fazie cyklu, gdy produkowane są estrogeny,
temperatura jest niższa (36,5-36,8°C). 12 do 24 godzin po owulacji (jajeczkowaniu)
produkowany jest progesteron i dochodzi do wzrostu temperatury (37,0-37,3°C).
Podwyższona temperatura utrzymuje się aż do następnej miesiączki. Jeżeli przez 3 dni
wystąpiła podwyższona temperatura to dokonała się owulacja i rozpoczyna się okres
niepłodności pewnej, trwający do następnego krwawienie miesięcznego. Czas od początku
krwawienia miesięcznego do 7 dnia poprzedzającego wzrost temperatury to okres
niepłodności prawdopodobnej.

Wstrzemięźliwość płciowa: Co najmniej 2 dni przed i 3 dni po owulacji
Wady: Metoda ta wymaga dużo samodyscypliny, wadą są możliwe wahania temperatury,
niezależne od samego cyklu. Przyczynami wahania temperatury są infekcje, stres, podróż,
zmiana klimatu, wstawanie w nocy itp., zmusza do abstynencji seksualnej w naturalnych
okresach zwiększonej potrzeby zbliżenia u kobiety, w czasie pomiaru temperatury, przed
wstaniem z łóżka, kobieta musi być zwolniona z obowiązków domowych (na przykład z
opieki nad dzieckiem), długie okresy abstynencji.
Zalety: Nie wymaga ingerencji chemicznej, hormonalnej i innej, obojętna dla zdrowia
Wskaźnik zawodności Pearl'a: 0,3-17

Metoda objawowo-termiczna

Metoda: Łączy obserwację zmian temperatury, śluzu i domyślne objawy jajeczkowania takie
jak: ból owulacyjny, częste oddawanie moczu, parcie na stolec, biegunka, wypryski na skórze,
bóle łydek, zwiększona pobudliwość nerwowa, apatia lub ożywienie.
Wstrzemięźliwość płciowa: 5 dni przed owulacją i 3 dni po owulacji
Wady: Metoda ta wymaga dużo samodyscypliny
Zalety: Metoda ta może zapewnić dużą skuteczność.
Wskaźnik zawodności Pearl'a: 3,3-55

Stosunek przerywany

Metoda: Przerwanie stosunku przed spodziewanym wytryskiem.
Wstrzemięźliwość płciowa: Nie jest konieczna.
Wady: Duża zawodność tej metody wynika m.in. z powodu zjawiska kropelkowania tzn.
pojawiania się plemników jeszcze przed ejakulacją (wytrysk nasienia). W wyniku stosowania
tej metody może dochodzić u kobiety do przekrwienia narządów miednicy mniejszej, co
prowadzi do powstania zespołu bólowego miednicy mniejszej, a w konsekwencji do braku
odczuwania satysfakcji seksualnej i unikania współżycia. Może prowadzić do nerwic obojga
partnerów.
Metoda ta nie powinna być polecana ani stosowana. Ze względu na bardzo dużą zawodność
nazywanie ją metodą antykoncepcyjną jest chyba przesadą.

Metody mechaniczne: kapturki naszyjkowe i prezerwatywy

Prezerwatywa (kondom)

Prezerwatywy są prawdopodobnie najstarszą z zarejestrowanych metod antykoncepcyjnych.
Były znane już w starożytnym Egipcie - odkryte w grobowcach malowidła przedstawiają
mężczyzn w osłonach z płótna w barwach pastelowych - prawdopodobnie jednak miały one
na celu podkreślenie atrakcyjności mężczyzny, nie zaś antykoncepcję. Słowo "kondom"
(popularna nazwa prezerwatywy) bywa kojarzone z nazwiskiem Condoma, lekarza na dworze
Karola II, który miał królowi doradzić stosowanie prezerwatywy jako środka zapobiegającego
narodzinom dzieci z nieprawego łoża, a także chorobom wenerycznym. Nie można jednak
stwierdzić z całą stanowczością, czy lekarz o tym nazwisku w ogóle istniał; bardziej
prawdopodobne, że "kondom" pochodzi od łacińskiego condus, co oznacza "naczynie,
zbiornik".

Już słynny Casanova stosował prezerwatywy, traktując je jako zabezpieczenie przed
chorobami wenerycznymi. Autor pierwszego (opublikowanego w 1564 roku) opisu
prezerwatywy, Gabriel Fallopio (od jego nazwiska wywodzi się określenie jajowodu - "trąbka
Fallopia"), zalecał stosowanie płóciennej osłony nasączonej płynem do przemywania jako
zabezpieczenia przed zakażeniem. Płócienne osłony, choć grube i nieporęczne, były szeroko
stosowane w osiemnastym wieku, stanowiąc zabezpieczenie przed chorobami przenoszonymi
drogą płciową. James Boswell, autor biografii dr Johnsona, odnotował sposób użytkowania
prezerwatyw zamieszczony w jego Dzienniku - Johnson określa je mianem "zbroi", nie
pozostawiając cienia wątpliwości co do odczuć i wygody związanej z ich użyciem.

Istniała ścisła zależność między prezerwatywami a ochroną przed zakażeniem. Owa zależność
naruszała reputację prezerwatyw, zwłaszcza że na ogół sięgano po nie tylko przed zakazanym
stosunkiem. Marie Stopes, z oddaniem walcząca na rzecz antykoncepcji w latach
dwudziestych naszego stulecia, w swojej książce Antykoncepcja potępiła stosowanie
prezerwatywy, stwierdzając: "Prezerwatywa zarówno z emocjonalnego, jak i fizycznego
powodu nie jest zalecana w trakcie zwykłego, zdrowego stosunku. Jej zastosowanie łączy się
z chorobą, niebezpieczeństwem i innymi specjalnymi okolicznościami". Była szczerze
przekonana, że kontakt ze spermą w jakiś sposób może służyć kobietom i każda metoda
(włącznie ze stosunkiem przerywanym), która to uniemożliwiała, była w jej mniemaniu
szkodliwa.

Nie trzeba przypominać, że w ciągu ostatnich kilku lat działanie prezerwatywy, zapobiegające
zakażeniu HIV, po raz kolejny okazało się ważnym, ratującym życie środkiem - bardziej
szczegółowo powyższe zagadnienie omówimy w dalszej części rozdziału.

Jak skuteczne są prezerwatywy?

"Według ulotki, wskaźnik zawodności jest bardzo niski, niemal równy pigułce. Podkreślano
wprawdzie, że tylko w przypadku prawidłowego stosowania, ale chyba nie zamierzacie
wprowadzać żadnych nieścisłych informacji".

Prezerwatywy mogą być bardzo skuteczne, szczególnie w przypadku starszych par, które
mają już doświadczenie w ich stosowaniu. Niestety, ponieważ często zasady ich stosowania
nie są jasne, wskaźnik Pearla ich użytkowania jest znacznie wyższy w przypadku młodych
par oraz ludzi w każdym wieku w ciągu pierwszego roku stosowania (można wykreślić tzw.

krzywą poznawania metody). Jeśli więc wśród starszych, bardziej doświadczonych par
wskaźnik Pearla kształtuje się w granicach dwóch na sto kobiet w ciągu roku, w grupach
młodszych wynosi on piętnaście na sto kobiet w ciągu roku. Rozsądniej więc określić
wskaźnik Pearla: 10 kobiet na 100 wśród tych, które nie ukończyły 25. lat (oznacza to, że jeśli
100 kobiet przez rok stosuje prezerwatywy, dziesięć z nich zajdzie w tym okresie w ciążę).

W praktyce prezerwatywy nie osiągają u młodych kobiet skuteczności zbliżonej do metod
hormonalnych, takich jak tabletka dwuskładnikowa, mini-tabletka gestagenna (MTG) czy
progestageny w iniekcji. Jeśli więc jesteś młoda i potrzebujesz bardzo skutecznej
antykoncepcji, a także zabezpieczenia przed chorobami przenoszonymi drogą płciową,
radzimy rozważyć zastosowanie prezerwatywy jednocześnie z inną, bardziej skuteczną
metodą antykoncepcji.

Dlaczego prezerwatywy zawodzą? Chyba głównie dlatego, że w przypadku ich stosowania
jest zbyt wiele możliwości popełnienia błędu. Przykłady można mnożyć: zbyt późne
założenie prezerwatywy (kiedy już doszło do bezpośredniego kontaktu); w pośpiechu może
zostać uszkodzona paznokciem, a przedziurawienie nie zawsze jest zauważalne; do stosunku
dochodzi zbyt szybko, kiedy kobieta nie jest dostatecznie przygotowana - tarcie powoduje
pęknięcie gumy; krem, mający pomóc partnerowi, jest niewłaściwie dobrany i niszczy gumę;
mężczyzna zapomniał ścisnąć końcówkę prezerwatywy w trakcie zakładania, nasienie mogło
więc wyciec przy podstawie na zewnątrz; niekiedy dochodzi do ześlizgnięcia się
prezerwatywy w trakcie stosunku lub bezpośrednio po jego zakończeniu; nieco nasienia może
wyciec w trakcie wycofywania członka z pochwy; już po zdjęciu prezerwatywy na penisie
może zostać nieco spermy i dochodzi do ponownego zbliżenia, przed założeniem kolejnej...
Pułapek jest tyle, że możesz myśleć, iż bardziej adekwatne jest pytanie nie czy prezerwatywy
czasami zawodzą, lecz czy w ogóle działają?

Wszystko to wyjaśnia, dlaczego większość niepowodzeń zdarza się parom, które zaczynają
stosować tę metodę lub stosują ją niezbyt regularnie, a w tym przypadku najważniejsze są
często podejmowane próby. Egzamin zakończy się wynikiem pozytywnym, jeśli nie pojawi
się przypadkowa ciąża. Często zaleca się stosowanie równocześnie z prezerwatywą środka
plemnikobójczego, choć nigdy nie udowodniono, że wtedy wzrasta skuteczność metody -
przeprowadzenie takich badań nie należy zresztą do najłatwiejszych. Teoretycznie można
jednak założyć, że zastosowanie środka plemnikobójczego spełnia rolę dodatkowego
zabezpieczenia, jeśli prezerwatywa pęknie lub się zsunie. Wyprodukowano również
prezerwatywy nasączone środkiem plemnikobójczym, którego można użyć także oddzielnie,
w formie krążka lub kremu wprowadzonego do pochwy.

Szkoda, że większość użytkowników metod mechanicznych w ogóle nie zdaje sobie sprawy z
istnienia (i nie przywiązuje do niego wagi) antykoncepcji postkoitalnej (patrz rozdział 11.),
która w formie tabletek czy wkładek wewnątrzmacicznych może być zastosowana przed
upływem 72 godzin po odbyciu stosunku bez zabezpieczenia. Wielu nie zaplanowanym
ciążom można byłoby zapobiec, gdyby pary stosujące prezerwatywy zgłosiły się do
przychodni lub innej placówki tego typu, prosząc o dodatkowe zabezpieczenie. Niesłuszne
jest także założenie, że jeśli taki przypadek nie zdarzył się w środku cyklu, niebezpieczeństwo
zajścia w ciążę nie jest duże. Niestety - żywotność plemników wynosi prawie tydzień, a więc
nawet wkrótce po zakończeniu miesiączki można z łatwością zajść w ciążę.

Jeśli używasz prezerwatywy lub planujesz zastosowanie tego środka, przeczytaj uważnie
fragment książki dotyczący antykoncepcji postkoitalnej i postaraj się zorientować, czy jest w

twoim przypadku dostępna, zwłaszcza w czasie weekendów, na wypadek szczególnych
okoliczności. Tego typu informacje uzyskasz w przychodniach planowania rodziny, nie
zawsze jednak są one otwarte w dni wolne od pracy. Twój lekarz powinien przepisać ci tego
typu środek antykoncepcyjny (tzw. pigułkę w razie zagrożenia), ale nie oczekuj, że jeśli
zadzwonisz do niego w środku nocy, sprawisz mu tym przyjemność. Jeżeli wszystko
zawiedzie, a czas ucieka, zwróć się o pomoc do przychodni pełniącej ostry dyżur
ginekologiczny (w ostateczności możesz zapewnić, że chodzi o przypadek istotnie
wymagający nagłej pomocy).

Według jakiej zasady działa prezerwatywa?

Całkiem prostej - stanowiąc fizyczną barierę, powstrzymuje nasienie przed dostaniem się do
pochwy. Wymienimy teraz podstawowe zasady, które pozwalają wspomnianej zaporze
działać skutecznie. Stosuj prezerwatywę w trakcie każdego stosunku. Nigdy nie myśl, że
"dzisiaj jest bezpiecznie". Prezerwatywa powinna być założona na członek, gdy tylko
dostatecznie się usztywni, ale zawsze zanim dojdzie do jakiegokolwiek kontaktu z narządami
płciowymi partnerki - mogą wyciec minimalne, niezauważalne gołym okiem ilości nasienia, a
nawet kropelka zawiera tysiące plemników. Zaciśnij końcówkę, aby usunąć z niej powietrze,
następnie nałóż prezerwatywę na członek i, rozwijając ją w całości, naciągnij aż do samej
jego podstawy. Uważaj, aby nie uszkodzić gumy paznokciem.

Sposoby produkcji i testowania prezerwatyw

Produkcja prezerwatyw polega na zanurzaniu szklanych form w lateksie, suszeniu,
posypywaniu pudrem i zwijaniu (rolowaniu) z form za pomocą szczotek. W celu sprawdzenia
ich jakości (stopnia bezpieczeństwa) należy przeprowadzić wiele testów. Znajdowanie
ewentualnych otworów polega na przeprowadzaniu testu ich oporności elektrycznej - guma
nie powinna przewodzić prądu (z tego powodu jest często wykorzystywana jako materiał
izolacyjny), jeśli więc prąd elektryczny przepływa przez powierzchnię prezerwatywy,
oznacza to, że jest ona dziurawa. Testowana jest także przepuszczalność wody. Test polega na
całkowitym wypełnieniu prezerwatyw wodą i sprawdzaniu, czy nie pojawiają się wycieki.
Wytrzymałość prezerwatyw można zbadać, nadmuchując je jak balony i obserwując, kiedy
pękają: prezerwatywa powinna wytrzymać zawartość 25 litrów powietrza. Oczywiście trudno
wszystkie wspomniane badania przeprowadzić na każdym egzemplarzu; wszystkie
poddawane są jedynie działaniu prądu. Jeśli chodzi o inne próby (z każdej partii próbom
poddaje się tylko kilka egzemplarzy), w przypadku negatywnego wyniku testów, zwracana
jest cała partia, jeżeli natomiast kilka wybranych przejdzie testy pozytywnie, pozostałych się
nie kontroluje. Wydaje się jednak, że liczba wadliwych prezerwatyw nie wykrytych podczas
kontroli nie jest wielka.

Powyższe uwagi dotyczą tylko rzetelnie badanych produktów. W każdym kraju obowiązują
jednak odmienne zasady. Jeśli opakowanie zostało oznakowane symbolem znaku jakości
Brytyjskiego Instytutu Standardów, prezerwatywa została właściwie przebadana. Stworzono
także nową Międzynarodową Organizację Standaryzacji (ISO International Organization for
Standardization; norm ISO 9000 Polska powinna przestrzegać lub stopniowo je wprowadzać -
przyp. red.). Jej zadaniem jest ujednolicenie standardów obowiązujących w różnych krajach.
Znak ISO również pozwala sądzić, że prezerwatywy są dobrej jakości.
Jakie są zalety prezerwatyw?

Prezerwatywy są prawdopodobnie najbardziej skuteczne spośród metod mechanicznych. Ich
stosowanie nie pociąga za sobą skutków niepożądanych dla zdrowia, może z wyjątkiem
ewentualnego uczulenia na gumę lub środek plemnikobójczy.

Prezerwatywy są stosunkowo łatwe w użyciu, choć należy dobrze poznać zasady ich
stosowania, nie wymagają wizyt u lekarza czy w przychodni, zapewniają oszczędność czasu i
poczucie intymności. Są nieduże, łatwe do zabrania ze sobą, a także stosunkowo tanie
(czasem rozdawane bezpłatnie). Sperma pozostaje w prezerwatywie, co także może być
uznane za zaletę, jeśli np. kobieta nie lubi jej zapachu lub gdy chodzi o zachowanie dyskrecji
(nie zaplamiona pościel).

"Przestałam zażywać pigułkę, ponieważ powodowała ataki migreny. Od tego czasu stosuję
kapturek, ale mój przyjaciel czasami sięga po prezerwatywę mówiąc, że od czasu do czasu
należy mi się odpoczynek!"

Niektóre pary pragną, aby odpowiedzialność za antykoncepcję przynajmniej od czasu do
czasu brał na siebie mężczyzna, by spoczywała na obojgu. Stosowanie prezerwatywy jest
naocznym dowodem myślenia o antykoncepcji. Niektórzy mężczyźni uważają, że lekki ucisk
członka pomaga utrzymywać erekcję, a niewielkie ograniczenie stymulacji zmysłów pozwala
przedłużyć stosunek. Prezerwatywy mogą także stanowić dobry wybór dla par, które
potrzebują antykoncepcji na krótki czas, np. gdy czekają na moment, w którym kobieta
rozpocznie zażywanie pigułki, lub dla osób rzadko współżyjących.

"Wierzę mojemu chłopakowi, ale dziś nigdy za dużo ostrożności. Nadal zażywam pigułkę, ale
nalegałam, aby nie rezygnować z prezerwatywy, choćby na jakiś czas".

Prezerwatywy stanowią zabezpieczenie przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, nie
wyłączając AIDS (zespół nabytego upośledzenia odporności). Należy podkreślić, że
stosowanie prezerwatywy jest jedyną metodą antykoncepcyjną mogącą zapobiec zarażeniu
wirusem HIV (wirusem wywołującym AIDS). Zastosowanie dodatkowego środka
plemnikobójczego czy prezerwatyw nasączonych wspomnianą substancją może stanowić
dodatkowe zabezpieczenie, ponieważ badając powszechnie stosowany środek - nonoksynol9 -
w warunkach laboratoryjnych, stwierdzono swoistą aktywność przeciwwirusową. Warto
dodać, że prezerwatywa zabezpiecza także przed innymi zakażeniami, występującymi
częściej niż HIV, takimi jak rzęsistek, rzeżączka i zapalenia przydatków. Uważa się, że
przyczyną rozwoju raka szyjki macicy jest czynnik przenoszony drogą płciową (HPV - wirus
brodawczaka ludzkiego) i kobiety, których partnerzy stosują prezerwatywy, w mniejszym
stopniu niż pozostałe są narażone na tę chorobę. (Należy pamiętać, że prezerwatywa
zabezpiecza przed kontaktem ze spermą tylko wtedy, gdy jest prawidłowo stosowana i nie jest
pęknięta. Jeżeli wskaźnik Pearla wynosi 2-15, to sperma przedostaje się na zewnątrz znacznie
częściej niż 2-15 razy na 100 kobiet w ciągu roku [nie każdy stosunek bez stosowania
antykoncepcji kończy się zapłodnieniem]. Nie jest to argument przeciwko używaniu
prezerwatywy w celu zmniejszenia ryzyka zakażenia chorobami przenoszonymi drogą
płciową, ale przeciwko sugerowaniu ich całkowitej skuteczności. Należy pamiętać o ryzyku
zakażenia wirusem zapalenia wątroby, który wprawdzie rzadko, ale może doprowadzić do
ciężkiej, a nawet śmiertelnej choroby - przyp. red.)

Jakie są wady prezerwatywy?

Największą ich wadą jest stopień ingerencji w stosunek. Na pewno może wpływać na
ochłodzenie atmosfery, głównie jednak tak oceniana jest dlatego, że stosowanie jej wymaga
wykonania szeregu czynności i może zostać niewłaściwie użyta. Tu też należy szukać
przyczyny stosunkowo wysokiego wskaźnika Pearla w przypadku przeciętnej pary w
porównaniu z metodami niemechanicznymi. Niektórzy ludzie łączą użycie prezerwatywy z
"nieczystymi", pozamałżeńskimi stosunkami - takie spojrzenie na wiele lat wstrzymało
powszechniejszą akceptację prezerwatywy - dopiero groźba AIDS (z całą pozytywną
kampanią na rzecz stosowania prezerwatywy) przywróciła tej metodzie należne miejsce w
grupie środków antykoncepcyjnych.

Stosowanie prezerwatywy wymaga aktywności mężczyzny, nie zawsze jednak mężczyźni są
w stanie przezwyciężyć niechęć do ich stosowania otoczoną aurą sensacji - być może
ultracienkie prezerwatywy im to ułatwią. Prezerwatywa bywa zresztą pomocna, zmniejsza
bowiem wrażliwość żołędzi prącia, powstrzymując przedwczesny wytrysk. W przypadku
niektórych par przeciw prezerwatywie przemawia brak kontaktu płciowego. Kolejnym
problemem może być uczulenie na gumę lub, częściej, na środki plemnikobójcze. Dostępne są
kosztowne prezerwatywy wykonane z innych materiałów niż guma. Aby uniknąć uczulenia
na środki plemnikobójcze, można stosować osobno prezerwatywę, a osobno środek inny niż
uczulający, najczęściej nonoksynol-9.

Po wykorzystaniu prezerwatywę należy zawinąć w papier i wyrzucić - najlepiej do kosza;
wrzucone do toalety trafiają do kanalizacji i zanieczyszczają środowisko.

Dlaczego tak mało osób stosuje prezerwatywy?

W Wielkiej Brytanii prezerwatywę stosuje około 20% par. Popularność prezerwatywy jest
bardzo zróżnicowana, np. stosuje ją 75% par w Japonii, a stosowanie jej w Afryce,
Ś

rodkowym Wschodzie i Ameryce Łacińskiej to tylko 4% ogólnego użycia tego typu

antykoncepcji na świecie. Liczby te bezpośrednio odzwierciedlają stosunek do używania
prezerwatywy w danym kraju. Tam, gdzie są szeroko i pozytywnie propagowane, ich
zastosowanie jest większe. W krajach, w których antykoncepcja jest przedmiotem dyskusji
prowadzonych półgłosem i z zażenowaniem - mniejsze. W Wielkiej Brytanii pokazywano w
telewizji programy ostrzegające przed niebezpieczeństwem zarażenia AIDS, ale
reklamowanie prezerwatyw przed godziną 21.00 nadal jest nielegalne. Kraj powszechnie
uznawany za wyzwolony i postępowy ma więc wiele do zrobienia w tej dziedzinie.

Błony dopochwowe (diafragmy) - w Polsce nie dostępne i kapturki naszyjkowe

Nazwy "błona dopochwowa" czy "diafragma" i "kapturek" są często, choć nieściśle (o czym
powiemy później) stosowane wymiennie. Idea stworzenia środka mechanicznego dla kobiet,
podobnie jak prezerwatywy, wywodzi się z odległej przeszłości. Starożytni Egipcjanie (którzy
wydawali się być szczególnie zainteresowani antykoncepcją) nie tylko proponowali
stosowanie barwnych osłon płóciennych - prezerwatyw, ale także dopochwowych krążków
sporządzanych z mieszaniny miodu i krokodylego łajna. Talmud w 230 roku n.e. zalecał
stosowanie zwilżonej gąbki, a grecki lekarz w szóstym wieku n.e. opisał krążek zrobiony z
miąższu granatów lub fig. Prostytutki w starożytnej Japonii i Chinach nakładały na szyjkę
macicy kawałki naoliwionej tkanki bambusa. Pierwszy "nowoczesny" kapturek powstał
dopiero w 1838 roku. Wynaleziony został przez niemieckiego ginekologa, który wykonał z
wosku model kobiecej szyjki macicy i "uszył" stosowny gumowy kapturek (błona jego
pomysłu powstała nieco wcześniej, ale nie zdała egzaminu).

Pomysłodawcą pierwszej diafragmy był także lekarz niemiecki, który tak bał się o swoją
reputację, że publikując w 1880 roku artykuł na ten temat, posłużył się pseudonimem. Błony
dopochwowe szybko stały się popularne w Niemczech i Holandii, i to do takiego stopnia, że
w Wielkiej Brytanii nazywano je "holenderskimi kapturkami". Marie Stopes - zwolenniczka
kapturków, mniej entuzjastycznie traktująca błony, pisała: "Są szeroko stosowane w Holandii,
jednak z tego, co wiem na temat Holenderek, wydają się one nieco inne pod względem
budowy od Angielek". Przyczyną owych różnic, jak można się domyślić na podstawie
komentarzy, był fakt, że: "Musiało to u przeciętnej kobiety bezwzględnie prowadzić do
niezdrowego rozciągnięcia (pochwy), ponieważ Ťholenderski kapturek jest stosowany w
trochę nienormalnych przypadkach, np. u bardzo tęgich kobiet".

W pierwszej połowie naszego wieku błony dopochwowe cieszyły się ogromną popularnością.
Jest to zrozumiałe ze względu na ogromną potrzebę antykoncepcji i niedostępność innych
metod. Błona pozwoliła w końcu kobietom regulować swoją płodność i miała tę przewagę
nad prezerwatywą, że tę metodę mogły kontrolować osobiście. Pojawienie się doustnych
ś

rodków antykoncepcyjnych i wkładek wewnątrzmacicznych zmniejszyło użycie błon

dopochwowych i obecnie metodzie tej zawierza tylko około 2% użytkowniczek wszystkich
ś

rodków antykoncepcyjnych.

Rodzaje błon dopochwowych

Błony dopochwowe są produkowane w różnych kształtach i rozmiarach (patrz rysunek 9.2.).
Najbardziej popularne są błony z pierścieniem płaskim, ponieważ najłatwiej je dopasować i są
najprostsze w użyciu. Wariant z pierścieniem walcowatym jest odpowiedni dla kobiet, które
uznają ucisk obrzeża płaskiej sprężyny za zbyt mocny, powodujący uczucie niewygody i
objawy zapalenia pęcherza moczowego. (Dodajmy, że w przypadku skłonności do zapalenia
pęcherza moczowego warto zmniejszyć rozmiar błony dopochwowej lub zastosować kapturek
naszyjkowy.)
Błony dopochwowe z pierścieniem łukowatym są trudniejsze do założenia, ale posiadają
podstawową zaletę - mogą być stosowane przez kobiety z tyłozgięciem szyjki macicy, mające
kłopoty z upewnieniem się, że cała szyjka została pokryta (z powodu specyficznej budowy
anatomicznej), i z tendencją do umiejscawiania błony do przodu od szyjki, nie zaś osłaniania
nią ujścia szyjki macicy. Macica może być albo pochylona ku przodowi, albo ku tyłowi - to
zjawisko występujące równie często jak prawo czy leworęczność. Jednak tak jak leworęczni
ludzie często stwierdzają, że przedmioty przystosowane dla praworęcznych utrudniają im
ż

ycie, tak kobiety z tyłozgięciem macicy mogą uznać, że dopasowywanie błony

dopochwowej wymaga w ich przypadku więcej uwagi i wysiłku. Nie jest to dalekie od
prawdy - znacznie łatwiej udaje się umieścić diafragmę z przodu, niż zakryć nią wejście do
szyjki macicy.

Sposób zakładania błony dopochwowej musi zostać objaśniony przez doświadczonego
lekarza lub pielęgniarkę. W przybliżeniu ilustruje to rysunek 9.3. Bardzo ważne, abyś się
upewniła, iż nie osłoniłaś boku szyjki w przekonaniu, że to tylna ściana pochwy, i tym samym
nie zostawiłaś wejścia do macicy całkowicie odsłoniętego. Po założeniu należy sprawdzić
położenie błony, posługując się palcami. Najłatwiej założyć błonę kucając lub opierając jedną
nogę np. na krześle. Czynność tę ułatwia wcześniejsze opróżnienie pęcherza.

Błony dopochwowe z pierścieniem płaskim i spiralnym (walcowatym) należy ująć za brzegi i
ś

cisnąć ze sobą. Najwygodniej przytrzymać brzegi za pomocą kciuka i środkowego palca, a

wskazujący palec włożyć (jak "kotwicę") do środka; nieważne, czy diafragma ma nasadę
zwróconą do wewnątrz czy na zewnątrz.

Następnie należy starać się włożyć błonę do pochwy w taki mniej więcej sposób jak tampon -
ku dołowi i do wewnątrz. Brzeg powinien zostać starannie włożony za wyczuwalny u wejścia
do pochwy brzeg kości. Powinnaś zawsze sprawdzić, czy możesz wyczuć szyjkę macicy
przez gumę błony - w dotyku przypomina ona jakby koniec nosa i cofa się, jeśli ją delikatnie
naciśniesz. Wprowadzając błonę z pierścieniem w kształcie łuku, należy ją ułożyć kopułką do
dołu, a dalej postępować w opisany powyżej sposób.
Kiedy należy założyć błonę dopochwową?

Właściwie w dowolnej chwili. Podstawowa zaleta błony dopochwowej polega na tym, że w
przeciwieństwie do prezerwatywy nie przeszkadza we współżyciu. Można ją założyć przed
wieczornym wyjściem, niektóre kobiety zakładają ją codziennie i wyjmują, kiedy się
zamierzają umyć. Nie można myśleć, że tym samym współżycie staje się rodzajem przymusu
- takie traktowanie błony przypomina po prostu codzienne zażywanie pigułki - jeśli nie
będziesz współżyła, nic się nie stanie, jeśli zaś tak, będziesz zabezpieczona.

Jeśli jednak założysz błonę wcześniej niż trzy godziny przed stosunkiem, powinnaś użyć
większej ilości środka plemnikobójczego. Podobnie jeżeli zakładasz, że odbędziesz więcej niż
jeden stosunek. W takich przypadkach wygodne i szybkie w użyciu są krążki ze środkiem
plemnikobójczym. Możesz też żel czy krem wstrzyknąć za pomocą aplikatora.

Jak długo błona dopochwowa powinna zostać w pochwie?

Nie wolno jej wyjmować przez sześć godzin po stosunku. Prawdopodobnie w tym czasie w
pochwie krążą mocne plemniki, których nie zniszczyła substancja plemnikobójcza.

Po jakim czasie należy zaopatrzyć się w nową błonę dopochwową?

Błona powinna wystarczyć na dwa lata, ale warto regularnie sprawdzać, czy nie została
przedziurawiona. Tak jak w przypadku prezerwatyw, dłużej będzie skuteczna w chłodnym,
suchym klimacie niż w tropikach.

W jaki sposób dobrać rozmiar błony dopochwowej?

Błony dopochwowe są produkowane w różnych rozmiarach, o średnicy 55-100 milimetrów.
W przeszłości sądzono, że decydujące znaczenie ma dokładne dopasowanie, pochwa w
trakcie stosunku zmienia jednak rozmiar i kształt, nie to więc jest istotne (jest to kolejny
argument za stosowaniem środków plemnikobójczych - sama bariera fizyczna nie broni
plemnikom dostępu do macicy). Oczywiście, za mała błona dopochwowa nie gwarantuje
prawidłowego założenia i trudniej ją będzie wyjmować, a za duża będzie niewygodna w
użyciu. Dopasowanie jest więc ważną rzeczą, a rozmiar powinno się sprawdzić za każdym
razem, kiedy zeszczuplejesz lub przytyjesz ponad trzy kilogramy.

Jak skuteczne jest działanie błony dopochwowej?

Jak w przypadku prezerwatywy, wiele zależy od wieku i doświadczenia użytkowniczki. U
starszej kobiety (ponad 35-letniej) wskaźnik Pearla może być niski, tzn. trzy na sto w ciągu
roku, w przypadku osób rozpoczynających jej stosowanie i młodszych kobiet - wysoki, równy

dwadzieścia pięć na sto kobiet w ciągu roku. W Wielkiej Brytanii u młodszych kobiet waha
się i wynosi 1015 na sto kobiet w ciągu roku (co znaczy, że jeśli przez rok 100 kobiet stosuje
błonę dopochwową, 10-15 z nich zajdzie w nie planowaną ciążę).

Wskaźniki Pearla, szczególnie jeśli chodzi o diafragmę, są często nieściśle przytaczane i
potencjalne użytkowniczki sądzą, że metoda jest bardziej skuteczna niż w rzeczywistości.
Niestety, większość kobiet nie wie, w jaki sposób prowadzone są badania, nie ma więc
podstaw do oceniania ich wyników. Na przykład brytyjskie badania często cytują wyniki prac
Oxford-FPA, prowadzonych we współpracy z Towarzystwem Planowania Rodziny. Badanie
zostało przeprowadzone dobrze i skrupulatnie, bez żadnych uchybień, ale przed podjęciem
decyzji opartej o wyniki powyższego badania, warto przyjrzeć się zastosowanym kryteriom
doboru kobiet. W badaniu rozpoczętym w latach 60. wszystkie kobiety były białymi
mężatkami i miały ukończone co najmniej dwadzieścia pięć lat. Niezależnie od tego, czy
kiedykolwiek były w ciąży, włączono do badania kobiety do 39. roku życia. Była to więc
grupa kobiet starszych, przynależących do klasy średniej, z dobrą motywacją, dodajmy
starannych i prawdopodobnie o obniżonej płodności. Wszystkie kobiety - zanim zgłosiły chęć
wzięcia udziału w badaniu - przez co najmniej pięć miesięcy konsekwentnie, z powodzeniem
stosowały błonę dopochwową. Takie kryterium wstępne skutecznie wyłączyło każdą kobietę,
która zaraz po rozpoczęciu stosowania błony dopochwowej zaszła w ciążę lub była z metody
niezbyt zadowolona. Należy pamiętać, że wskaźnik niepowodzenia w przypadku wielu metod
jest najwyższy w grupie nowych użytkowniczek, szczególnie w pierwszym roku stosowania.
Większości takich kobiet badanie nie objęło, nie dziwi więc, że wskaźnik Pearla we
wspomnianej grupie był zaskakująco niski - sześć na sto kobiet w ciągu roku w grupie 25-34-
letnich i dwie na sto kobiet w ciągu roku w przypadku kobiet powyżej 35. roku życia.
Niestety, w literaturze przedmiotu przytaczane są liczby bez komentarza wyjaśniającego, że
dotyczą kobiet, które ukończyły 25 lat i stosują metodę przez sześć miesięcy.

Badanie przeprowadzone w Margaret Pyke Centre w Londynie, którego wyniki opublikowano
w 1984 roku, a obejmujące kobiety przed ukończeniem 25. lat (ale ponad dwudziestoletnie) i
stosujące diafragmy, wykazało, że wskaźnik Pearla wynosi w tym przypadku jedenaście na
sto kobiet w ciągu roku.

Czy występują jakieś skutki uboczne stosowania błony dopochwowej?

"Kiedy zaczęłam stosować błonę, czułam swędzenie i ból. Najpierw myślałam, że chodzi o
drożdżycę, ale powtórzyłam badania wiele razy i wyniki zawsze były negatywne".

Swędzenie może być spowodowane uczuleniem na gumę albo środki plemnikobójcze.
Niestety, wszystkie błony są wykonane z gumy, ale można wypróbować inne typy substancji
plemnikobójczych (patrz poniżej). Użytkowniczki błon dopochwowych są narażone na
zapalenie pęcherza moczowego częściej niż kobiety stosujące inne metody antykoncepcji.
Przyczyną może być ucisk wywierany na szyję pęcherza przez obrzeże błony (patrz rysunek
9.3.), lub wychwytywanie wydzieliny i bakterii pozostających w pochwie zbyt długo.
Połowicznym wyjściem jest zastosowanie błony o walcowatym - sprężynowym - brzegu lub
w mniejszym rozmiarze. Jeśli jednak dolegliwość jest uciążliwa, jedynym skutecznym
wyjściem jest zmiana tej metody na inną. Można np. stosować kapturki naszyjkowe,
omówione w dalszej części niniejszego rozdziału. Gdy błona dopochwowa jest za duża,
długotrwały nacisk na ściany pochwy powoduje ból, a nawet otarcia. I w tym przypadku
zmiana błony na typ o walcowatym brzegu lub zmniejszenie rozmiaru powinny rozwiązać
problem.

Zalety stosowania błony dopochwowej

"To wspaniałe. W końcu czuję, że naprawdę wszystko kontroluję: zawsze w jakimś stopniu
czułam się nieswojo, zażywając pigułkę, teraz znowu jestem sobą, jak dawniej. Mogę
współżyć, kiedy tylko mam na to ochotę. Zakładam kapturek codziennie rano, jakbym
zażywała tabletkę".

Zasadniczą zaletą błony dopochwowej jest niemal zupełny brak skutków ubocznych i
ewentualnych zagrożeń dla zdrowia. Błona po prostu nie może stać się prawdziwym
zagrożeniem dla twojego zdrowia, chyba że ciąża, w którą zaszłaś z powodu braku jej 100-
procentowej skuteczności, narażałaby cię na tak poważne ryzyko. Błona dopochwowa może
mieć nawet pozytywny wpływ na twoją kondycję, stanowiąc pewne zabezpieczenie przed
zapaleniami przydatków (zapaleniem jajowodów). Użytkowniczki błony wydają się być
również w mniejszym stopniu narażone na raka szyjki macicy. Wspomniane działanie
zabezpieczające wynika częściowo z faktu dodatkowego stosowania środków
plemnikobójczych.

Kobieta w pełni kontroluje tę metodę, a błonę można założyć w dowolnym momencie przed
stosunkiem. Powyższe okoliczności często sprawiają, że chętniej sięga się po błonę niż
prezerwatywę. Jeśli już raz zostanie dopasowana, a technika posługiwania się nią opanowana,
użytkowniczka błony dopochwowej staje się niezależna od lekarskiego lub pielęgniarskiego
nadzoru.

Niedogodności związane ze stosowaniem błony dopochwowej

"Sądziłam, że wrócimy do mojego mieszkania, ale on przygotował kolację i, chcąc mi zrobić
niespodziankę, po pracy zawiózł mnie prosto do siebie. Musiał w to włożyć wiele starań,
wszystko było nadzwyczaj romantyczne. Ja nieustannie myślałam: Nie mam ze sobą błony.
Będę musiała mu o tym powiedzieć. Ale przychodziło mi to z coraz większym trudem".

Do największych wad zalicza się stosunkowo wysoki wskaźnik Pearla. Główna przyczyna
tkwi prawdopodobnie w ludzkiej omylności - o błonie można zapomnieć albo w pośpiechu
ź

le założyć, w trakcie stosunku może się zsunąć, bywa wyjmowana zbyt szybko, zapomina

się o użyciu środka plemnikobójczego, czasami użytkowniczka nie zauważa, że w błonie
pojawiły się dziury. Z powyższych względów wszystkie użytkowniczki błon dopochwowych
powinny wiedzieć o możliwości zastosowania antykoncepcji postkoitalnej (patrz rozdział
11.), która pozwoli odwrócić niekorzystny przebieg wydarzeń.

Niektóre pary uważają, że stosowanie błony przeszkadza im we współżyciu - błonę można
jednak założyć odpowiednio wcześniej. Mężczyźni skarżą się czasami, że czują jej obecność
(ma to jednak pozytywny aspekt - pozwala czasami wykryć jej niewłaściwe umiejscowienie).
Zdarza się, że partnerzy są uczuleni na jeden ze środków plemnikobójczych, wówczas często
wystarczy zmiana rodzaju środka. Wiele osób stwierdza, że przeszkadza im uczucie
nieczystości wywołane stosowaniem substancji plemnikobójczej - można zastosować np.
błonę-C. Stosowanie błony dopochwowej wymaga od kobiet kontaktu z własnymi narządami
płciowymi - niektórym to nie przeszkadza, dla innych wydaje się odpychające i nie do
przyjęcia.

Kto powinien rozważyć stosowanie błony?

"Miałam dość zażywania pigułki, która mi odpowiadała, zanim się pobraliśmy. Teraz ciąża
nie byłaby kłopotem. Wolałabym, aby nie doszło do niej w ciągu najbliższych sześciu
miesięcy, jednak i wówczas świat by się nie zawalił".

"Alice urodziła się trzy miesiące temu. Karmię ją piersią. Chcę urodzić dzieci jedno po
drugim, aby mogły się ze sobą bawić. Sądzę, że gdy córeczka skończy osiemnaście miesięcy,
pomyślimy o drugim dziecku. W tej chwili Matt stosuje prezerwatywę, ale nie jesteśmy z niej
zadowoleni".

Obydwie kobiety są doskonałymi kandydatkami do stosowania błony dopochwowej: obie
chcą dość szybko zajść w ciążę, nie będą więc się zamartwiać, gdy do niej dojdzie. W
przypadku młodej matki karmienie piersią, które samo w sobie jest rodzajem antykoncepcji,
wzmocni efekt działania błony. Z zasady błona dopochwowa jest odpowiednia dla kobiety,
której nie jest potrzebne bardzo skuteczne zabezpieczenie przed ciążą, włączając w to mniej
płodne kobiety po czterdziestce. Nie przekonasz się, czy polubisz tę metodę, zanim jej nie
wypróbujesz. Kobiety są często zdziwione, jaka jest w użyciu łatwa i wygodna, inne
zdecydowanie ją odrzucają.

Kapturki naszyjkowe (w Polsce nie stosowane)

Dostępne są trzy rodzaje kapturków naszyjkowych: Prentif, Vimule i Dumas. Kapturki są
małe, niewyczuwalne w trakcie stosunku i - jeśli to konieczne - mogą pozostać na swoim
miejscu przez 24 godziny - to ich główne zalety. Szczególnie odpowiednie są dla kobiet o
słabych mięśniach pochwy, nie mogących utrzymać błony dopochwowe lub mających w
czasie jej stosowania częste zapalenia pęcherza moczowego. Marie Stopes, gorąca
zwolenniczka kapturków, uznawała je za najmniej niepożądaną formę antykoncepcji.
Mawiała nawet, że w dramatycznej sytuacji szyjkę lepiej obłożyć połówką wyciśniętej
cytryny, niż nie zastosować niczego!
Kapturek Prentif (kapturek naszyjkowy) ma kształt naparstka, obejmuje szyjkę macicy,
przysysając się do niej. Aby móc go stosować, musisz mieć stosunkowo długą,
wyprostowaną, symetryczną i odpowiednio dostępną szyjkę. Krótkie palce mogą w tym
przypadku stanowić istotną przeszkodę. Kapturki Prentif są dostępne w trzech rozmiarach;
musi je dopasować specjalista, w przeciwnym razie po prostu wypadną. Kapturek powinien
być w jednej trzeciej napełniony środkiem plemnikobójczym, zanim zostanie dopasowany i
ulokowany na szyjce. Przedtem też, w celu uzyskania odpowiedniego ciśnienia, należy go
zacisnąć. Ważne jest sprawdzenie, czy kapturek został mocno osadzony na szyjce - łatwo
może się zsunąć. Aby zdjąć kapturek, musisz zrobić szparkę w uszczelce ssącej, ściskając
kapturek jednym palcem, a drugim zahaczając o brzeg; usunięcie stanie się wówczas łatwe.

Kapturek Dumas (kapturek sklepieniowy) jest płytki, ma kształt misy. Jest odpowiedni dla
kobiet o wątłych mięśniach, których szyjka nie przylega do kapturka naszyjkowego - jest np.
krótka i szeroka. Działa, przysysając się do ściany pochwy. Vimule powstał z połączenia
pierwszego i drugiego typu kapturka, ma wysoką, wąską kopułę, ale szeroki i gruby otok, co
pozwala dobrze przywrzeć do ściany pochwy. Jest najbardziej odpowiedni dla kobiet
posiadających szyjkę o nieregularnym kształcie.
Stosowanie kapturków wymaga zazwyczaj dłuższych ćwiczeń niż w przypadku błony i nie
dla wszystkich kobiet okaże się możliwe. Skuteczność działania przypomina wyniki uzyskane
w przypadku błony dopochwowej, choć przeprowadzono na ten temat mniej badań. Przed
każdym kolejnym stosunkiem należy dodawać środek plemnikobójczy (jak w przypadku

błony); po stosunku kapturek powinien pozostać na swoim miejscu przez co najmniej sześć
godzin. Niektóre kobiety zakładają kapturki i nie wyjmują ich przez kilka dni, nie narażając
się tym samym na problemy. Należy jednak wyjmować go co 30 godzin, istnieje bowiem
niewielkie ryzyko rozwoju wstrząsu toksycznego (patrz str. 205.).

Jakie są opinie na temat stosowania kapturka miodowego?

Wspomniany kapturek przed użyciem zanurzany był w miodzie w nadziei, że substancja ta -
przeciwdziałając zakażeniom czy nieprzyjemnemu zapachowi - pozwoli pozostawić go w
pochwie przez tydzień. Niestety, wyniki badań (np. badanie brytyjskie dotyczące podobnej
błony) wykazały, że wskaźnik Pearla wynosi w tym przypadku dwadzieścia pięć na sto kobiet
w ciągu roku (innymi słowy, w czasie pierwszego roku stosowania w ciążę zajdzie jedna z
czterech kobiet). Jest on oczywiście wyższy niż dla błon dopochwowych stosowanych w
konwencjonalny sposób, czyli z dodatkiem środka plemnikobójczego. Środki plemnikobójcze

Środki plemnikobójcze

Ś

rodki plemnikobójcze unieruchamiają i niszczą plemniki. Powyższe działanie wykazuje

wiele substancji, od krokodylego łajna, miodu, soli kamiennej, octu, mydła karbolowego,
chininy, masła kakaowego, pasty figowej, rtęci, soku cytrynowego począwszy, a na coca-coli
skończywszy... Sperma nie lubi kwasowości - wszystko co kwaśne, może być w jakiś sposób
skuteczne.

Współczesne środki plemnikobójcze składają się z aktywnego czynnika i nośnika, za pomocą
którego może być on wprowadzony do pochwy. Aktywnym składnikiem jest zazwyczaj
ś

rodek powierzchniowo czynny, niszczący błony komórkowe plemnika (jego "skórę"), stosuje

się natomiast kilka rodzajów nośników, np. żele, kremy, pianki, globulki, krążki i błony. Do
ż

eli i kremów dołączone są aplikatory, pozwalające wprowadzić je wprost do pochwy. Można

także posmarować nimi błonę czy kapturek. Pianki produkowane w postaci aerozolu również
wprowadzane są do pochwy za pomocą aplikatora. Znane są także globulki, stosowane w
Wielkiej Brytanii, ale szeroko rozpowszechnione także w innych krajach. (Globulka
powoduje odczucie ciepła w pochwie; początkowo wydawało się to zniechęcające, teraz
zostało wykorzystane jako pozytywna cecha w kampanii reklamowej: "Neo Sampoon - co za
ciepłe uczucie".) Kwadratowa błona-C może zostać zaaplikowana bezpośrednio do pochwy,
owinięta wokół żołędzi członka lub włożona do wnętrza błony dopochwowej. Krążki mają
zaokrąglony kształt i trochę przypominają czopki. Wprowadzane są palcami głęboko do
pochwy.

Najpowszechniej stosowanym, aktywnym składnikiem plemnikobójczym jest nonoksynol-9.
Znajduje on zastosowanie w kremach, żelach, nasączonych środkami plemnikobójczymi
prezerwatywach, piance, błonie-C i antykoncepcyjnej gąbce. Tabela 9.1. przedstawia listę
powszechnie stosowanych medykamentów oraz zawartych w nich środków
plemnikobójczych.

Jak można zauważyć, jeśli jesteś uczulona na nonoksynol-9, pozostaje ci niewielki wybór -
ż

el Staycept (nie w globulkach) i żel Orthogynol.

Wskaźnik Pearla w przypadku środków plemnikobójczych stosowanych samodzielnie waha
się w granicach 10-30 na sto kobiet w ciągu roku, powinny więc być stosowane w połączeniu
z innymi metodami, np. błoną dopochwową czy prezerwatywą. Globulki i błona powinny

zostać wprowadzone do pochwy 1015 minut przed stosunkiem - można to uznać za
niedogodność. śele, pianki i kremy działają natychmiast. W trakcie roztapiania się środka nie
można nie zauważyć pojawienia się wydzieliny, która robi nieprzyjemne wrażenie. Niekiedy
konieczne okazuje się sięgnięcie po błonę-C.

Antykoncepcja w sytuacjach szczególnych

Antykoncepcja w trakcie karmienia piersią

Karmienie piersią samo w sobie daje pewien efekt antykoncepcyjny, ponieważ hormon
pobudzający wytwarzanie mleka (prolaktyna) działa jednocześnie hamująco na czynność
jajników. Pożądany skutek wywołuje karmienie piersią na żądanie"- dziecko jest karmione
bardzo często, zarówno w dzień, jak i w nocy. Pojenie i dokarmianie lub karmienie dziecka w
regularnych odstępach powoduje znaczną redukcję efektu antykoncepcyjnego, ponieważ
prolaktyna wydzielana jest tylko w razie potrzeby, w momencie karmienia. Nie pozostaje w
krwiobiegu zbyt długo, zatem wraz z przerwaniem karmienia jej stężenie maleje; to samo
dotyczy wpływu hormonu na jajniki.

Byłam zdecydowana karmić piersią tak długo, jak to możliwe, i nie miałam miesiączki przez
wieki - upłynęło już dziewięć miesięcy od momentu urodzenia Jamie. Zastanawiałam się, czy
używanie wyłącznie prezerwatywy nadal było bezpieczne, czy też powinnam stosować inną
metodę. Lekarz powiedział jednak, że na razie to wystarczy".

Wykazano, że w przypadku kobiet karmiących piersią na żądanie", które nie miesiączkowały
przez co najmniej sześć miesięcy od urodzenia dziecka, ryzyko zajścia w ciążę wynosi tylko
około 2%.

Nawet jeśli nie należysz do tej dobrze zabezpieczonej grupy, wszystkie metody
antykoncepcyjne działają skuteczniej podczas karmienia piersią, ponieważ płodność jest
obniżona przynajmniej w pewnym stopniu. Różnice w przypadku metody bardzo efektywnej
(np. Depo-Provera) nie są istotne, ale zdecydowanie podnosi się wówczas atrakcyjność metod
mniej skutecznych.

Najważniejsze, by dziecko (bezpośrednio lub przez mleko matki) nie było narażone na
niekorzystny wpływ użytego środka antykoncepcyjnego. Na przykład pigułka
dwuskładnikowa jest nieodpowiednia w okresie karmienia piersią, gdyż zawarty w niej
estrogen może powodować hamowanie produkcji mleka, nie ma jednak przeciwwskazań do
stosowania którejś z metod wyłącznie progestagenowych. Pigułka zawierająca wyłącznie
progestagen (MTG), o czym mówiliśmy w rozdziale 6., nie koliduje z karmieniem piersią,
gdyż nawet niewielkie antykoncepcyjne działanie karmienia zwiększa skuteczność pigułki
niemal do 100%. Pigułka zawiera bardzo niską dawkę progestagenu, w związku z czym
odpowiednio mniejsza jego ilość przedostaje się do mleka i działa na dziecko. Jeśli
zażywałabyś MTG codziennie przez dwa lata, przez cały ten czas dziecko wchłonęłoby nie
więcej niż jedną tabletkę.

Norplant nie został oficjalnie dopuszczony do użytku podczas karmienia piersią. Sądzimy
jednak, że uwagi dotyczące MTG w równym stopniu odnoszą się również do Norplantu.

Iniekcje progestagenowe, takie jak Depo-Provera, również mogą być stosowane podczas
karmienia piersią. Nie zatrzymują produkcji mleka i nie udowodniono ich jakiegokolwiek

wpływu na dziecko. Iniekcje są wygodniejsze, ponieważ nie musisz pamiętać o codziennym
zażywaniu pigułki. Przewagę MTG można uznać za raczej psychologicznej natury - zawarta
w niej dawka hormonu jest bardzo niska, odpowiednio mniejsza ilość przedostaje się więc do
mleka. Nie udowodniono wprawdzie, by ilości hormonów zawartych w iniekcji miały jakiś
wpływ na dziecko, ale wiele kobiet czuje się lepiej wiedząc, że do mleka przedostaje się ilość
hormonów najmniejsza z możliwych.

Jeśli stosowanie MTG lub iniekcji zaczniesz wkrótce po porodzie, prawdopodobieństwo
wystąpienia nieregularnych krwawień jest większe. Materiały rozpowszechniane przez
Towarzystwo Planowania Rodziny (angielski odpowiednik Towarzystwa Świadomego
Macierzyństwa) polecają rozpoczęcie antykoncepcji 21. dnia po porodzie, jeszcze lepiej
jednak poczekać do piątego tygodnia. Do tego czasu nie musisz myśleć o innych środkach
antykoncepcyjnych, gdyż jak dotąd u żadnej kobiety karmiącej piersią na żądanie"
jajeczkowanie nie nastąpiło przed czterdziestym trzecim dniem po porodzie.

Podczas karmienia piersią mogą być stosowane również wkładki wewnątrzmaciczne.
Podobnie jak MTG i iniekcje progestagenowe, zakładane są na ogół przed piątym lub szóstym
tygodniem po porodzie. Nie wynika to z problemów związanych z krwawieniami: środki
domaciczne założone wcześniej częściej zostają wydalone. Jeżeli miałaś cesarskie cięcie,
powinnaś poczekać do ósmego tygodnia, aby blizna całkowicie się zagoiła (pamiętaj, że
podczas cesarskiego cięcia otwarty zostaje nie tylko twój brzuch, ale i macica). Dopasowanie
ś

rodka domacicznego wkrótce po jakiejkolwiek formie ciąży (nawet po ośmiu tygodniach)

najlepiej powierzyć doświadczonemu lekarzowi, gdyż macica jest wciąż miękka i łatwo może
ulec przebiciu.

Wkładka wewnątrzmaciczna (innego typu niż uwalniająca hormony) nie może wpłynąć ani na
wydzielanie mleka, ani na dziecko. Oczywiście, zanim wybierzesz we wspomnianych
okolicznościach środek domaciczny, powinnaś rozważyć wszystkie za" i przeciw", tak jak
każda inna potencjalna użytkowniczka tej metody; omówiono je w rozdziale 8.

Podczas karmienia piersią zalecane są wszystkie metody mechaniczne (błony dopochwowe i
prezerwatywy). Wskaźnik Pearla jest w tych okolicznościach obniżony, lecz wciąż nie tak
niski jak w przypadku omawianych powyżej metod. Na gąbce dopochwowej nie można
całkowicie polegać; jeśli nie karmisz piersią na żądanie", jej wskaźnik Pearla będzie
prawdopodobnie zbyt wysoki. Użytkowniczki błony dopochwowej i kapturka naszyjkowego
powinny poczekać do około szóstego tygodnia po porodzie, a następnie sprawdzić, czy
rozmiar uprzednio stosowanych środków antykoncepcyjnych nie wymaga zmian - zarówno
szyjka, jak i pochwa mogły się zmienić w następstwie ciąży.

Metody mechaniczne są mało skuteczne, a ponieważ zażycie pigułki w razie zagrożenia
podczas karmienia piersią nie jest korzystne, zastosowanie antykoncepcji postkoitalnej będzie
bardzo utrudnione (patrz strona 232.). Ewentualnie można zastosować pigułki w razie
zagrożenia zawierające wyłącznie progestagen.

Mini-tabletkę gestagenną należy przyjąć w ciągu 12 godzin od nie zabezpieczonego
współżycia, co bywa kłopotliwe, a ponieważ wskaźnik Pearla wynosi około 3% w warunkach
normalnych, można przypuszczać, że i ta metoda będzie bardziej skuteczna podczas
karmienia piersią. Wkładki wewnątrzmaciczne mogą być zastosowane do pięciu dni po
prawidłowo wyliczonej dacie jajeczkowania.

Metody naturalne - mierzenie temperatury i obserwacja śluzu - nie powinny być polecane
podczas karmienia piersią. Miesiączki bywają nieregularne lub w ogóle nie występują,
metoda kalendarzyka staje się więc bardzo niepewna. Karmienie piersią wpływa także na śluz
szyjkowy, utrudniając wszelkie oceny.

Decyzja o sterylizacji któregoś z partnerów nie powinna zapadać bezpośrednio po narodzeniu
się dziecka (patrz rozdział 14.). Nie jest ona rozsądna, nawet jeśli jesteś pewna, że twoja
rodzina jest już w komplecie - niekiedy umierają nawet malutkie dzieci. Liczne obserwacje
wskazują, że wprawdzie pierwsze miesiące życia dziecka mogą być bardzo stresujące (np.
gdy dziecko nie pozwala spać w nocy) i sprzyjają podjęciu takiej decyzji, jednak po kilku
latach, gdy dziecko chodzi, zaczyna mówić i już cię nie budzi, możesz zmienić zdanie. Lepiej
zatem odłożyć na pewien czas takie drastyczne rozwiązania.

Antykoncepcja dla starszych kobiet

Biorąc pod uwagę kategorie ginekologiczne, starsza" jest już 35-letnia kobieta. Dla
antykoncepcji to szczególny wiek - jeśli masz 35 lat i palisz, nie powinnaś dłużej stosować
pigułki dwuskładnikowej.

Płodność stopniowo się obniża po osiągnięciu 35. roku życia, jednak antykoncepcja wciąż jest
potrzebna. Co więcej - szczególnie w przypadku kobiet po czterdziestce - psychologiczne i
fizyczne konsekwencje nie planowanej ciąży mogą być bardzo niebezpieczne. Rysunki 12.1. i
12.2. pokazują, że życie matki i dziecka jest obarczone większym ryzykiem, gdy kobiety
zachodzą w ciążę grubo po 30. lub po przekroczeniu czterdziestego roku życia. Większość
kobiet wie, że ryzyko urodzenia dziecka z zespołem Downa wzrasta po ukończeniu 40 lat.
Tak więc, choć możliwości zajścia w ciążę są mniejsze, konsekwencje przypadkowej ciąży
mogą być poważniejsze niż w młodszym wieku. Kobieta mająca już rodzinę, którą kocha, a
teoretycznie mogąca wychować jeszcze jedno dziecko, często boleśnie odczuwa dylematy
związane z późną nie chcianą ciążą. Aby im zapobiec, kobiety pragną podwójnej pewności,
ż

e stosowana przez nie metoda antykoncepcji jest naprawdę skuteczna.

Myślałam, że oszaleję. Czułam się okropnie, taka zmęczona i przybita. Zalewałam się łzami
bez powodu. Peter był bardzo dobry, nie rozumiał jednak, co się dzieje. W końcu wysłał mnie
do lekarki, która powiedziała, że być może to początek przekwitania. Jednak mam dopiero 45
lat".

Bardzo istotnym czynnikiem dla tego okresu życia kobiety jest zbliżająca się menopauza. Jej
symptomy to m.in. zmiany nastroju, depresje i suchość pochwy. Jajniki zwalniają pracę,
miesiączki stają się nieregularne; z początku bywają cięższe, a ich częstotliwość może się
obniżyć znacznie później. Faza owej nadciągającej menopauzy" może trwać przez wiele lat i
mieć bardzo niepokojące objawy. Kobiety potrzebują wtedy nie tylko antykoncepcji, lecz
również ulgi w wymienionych dolegliwościach.

Zwiększa się skłonność do akceptacji hormonalnej terapii zastępczej (HRT - hormone
replacement therapy) nawet u kobiet, które jeszcze miesiączkują, lecz zaczynają odczuwać
problemy około menopauzalne". HRT skutecznie zapobiega rzeszotnieniu kości
(osteoporozie) oraz chorobom serca, przynosi ulgę w uderzeniach gorąca, gwałtownych
zmianach nastroju i innych przykrych dolegliwościach. Należy więc dostarczać estrogeny,
normalnie produkowane przez jajniki.

Na pewno w związku z tymi problemami warto pozostać przy pigułce dwuskładnikowej tak
długo, jak to jest możliwe. Pigułka dwuskładnikowa, zawierająca estrogen, zapewnia
doskonałą hormonalną terapię zastępczą, a także bardzo skuteczną, prostą antykoncepcję.
Ostatnie badania wykazały, że jeśli cieszysz się dobrym zdrowiem i nie palisz, możesz
kontynuować stosowanie pigułki dwuskładnikowej do 50. roku życia. Za jej stosowaniem
przemawia dodatkowo fakt, że ciąża w tym wieku jest stanem bardziej niebezpiecznym niż
ryzyko związane z zażywaniem pigułki (przynajmniej u niepalących), wiążą się z nią bowiem
nie tylko zagrożenia zdrowotne dla matki i dziecka - nie planowana ciąża u kobiety w tym
wieku może nieść poważne konsekwencje psychologiczne. Nawet w Stanach Zjednoczonych,
konserwatywnych w swojej praktyce lekarskiej, Komitet Doradczy ds. Leków Związanych z
Płodnością i Macierzyństwem Administracji śywności i Leków zalecił w październiku 1989
roku, by w przypadku zdrowych niepalących kobiet stosowanie pigułki nie było ograniczane.

Oczywiście, nie wszystkie kobiety, które przekroczyły 45. rok życia, mogą stosować pigułki -
należy rozważyć różne czynniki dotyczące zdrowia i skłonności dziedzicznych kobiety.
Zanim zostanie przepisana pigułka, wskazane jest wykonanie badań stwierdzających, czy
poziom cholesterolu i stężenie innych tłuszczów we krwi jest w granicach normy.

W każdym przypadku pigułki przeznaczone dla starszych kobiet powinny zawierać możliwie
najniższe dawki hormonów, najlepiej jeden z nowych progestagenów, powodujący jak
najmniejsze zaburzenia związane z tłuszczami i cukrami we krwi (patrz rozdział 3.). Obecnie
najodpowiedniejszy jest chyba Mercilon, gdyż zawiera tylko 20 mg estrogenu połączonego z
progestagenem nowej generacji. Jednakże, jak już wspomniano, odpowiednia będzie każda
pigułka zawierająca progestagen nowej generacji, zwłaszcza że preparat powinien być
dobierany indywidualnie dla każdej kobiety. Co więcej, stężenie hormonów uwalnianych do
krwi różni się znacznie u poszczególnych kobiet, a - jak już udowodniono - małe różnice
dawek nie są najprawdopodobniej ważne, ponieważ wszystkie pigułki zawierają bardzo niskie
dawki hormonów.

Kobiety niepalące mogą zatem stosować pigułkę dwuskładnikową do ukończenia 50 lat i
uniknąć wszystkich problemów występujących w latach poprzedzających menopauzę. Gdy
osiągną 50 lat, rozpoczną stosowanie konwencjonalnej formy hormonalnej terapii zastępczej.
W tym czasie możliwe jest stwierdzenie na podstawie badania krwi, czy jajniki straciły już
swą aktywność; jeśli tak, antykoncepcja nie będzie potrzebna. Jeśli jednak okaże się, że wciąż
możesz jajeczkować, twoja płodność będzie z pewnością znacznie niższa niż u młodej kobiety
i prosta metoda mechaniczna zapewni dostateczne zabezpieczenie. Gąbki dopochwowe lub
ś

rodki plemnikobójcze wykazują niedopuszczalnie wysoki wskaźnik Pearla w przypadku

młodych kobiet, ale w omawianym wieku są naprawdę wystarczające.

Kobiety, które palą, albo z jakiegoś powodu nie mogą używać pigułek opartych na estrogenie,
po przekroczeniu 35. roku życia mogą zacząć zażywać pigułkę zawierającą wyłącznie
progestagen (MTG; patrz rozdział 6.) albo iniekcje progestagenowe (patrz rozdział 7.). Są one
bezpieczne nawet dla kobiet palących (chociaż kobiety palące, które znacznie przekroczyły
45. rok życia, powinny spróbować raczej stosowania MTG). Iniekcje mają wysoki wskaźnik
powodzenia w każdym wieku, lecz MTG jest bardziej skuteczna w przypadku kobiet
starszych: dla kobiet przed 35. rokiem życia jej wskaźnik Pearla wynosi około 1%, przed 40. -
0,5%. Poza tym starsze kobiety łatwiej spełniają wymagania, szczególnie te związane z
punktualnością w przyjmowaniu tabletki, gdyż ich styl życia jest zazwyczaj bardziej
uregulowany.

Byłam zaszokowana, gdy lekarz powiedział, że będę musiała poddać się wyłyżeczkowaniu
jamy macicy. Sądziłam, że nieregularne miesiączki są tylko oznaką menopauzy lub zostały
wywołane pigułką progestagenową. Lekarz stwierdził jednak, że nie możemy być tego tak
pewni".

Powyższe metody mogą wywoływać krwawienia - potencjalny powód niepotrzebnego
zaniepokojenia. Gdy jesteś starsza, prawdopodobieństwo wystąpienia nowotworu śluzówki
macicy (endometrium) wzrasta, choć wciąż jest niewielkie. Ponieważ jednym z objawów
rozwoju nowotworu są nieregularne krwawienia, nie można po prostu uznać, że stanowią
konsekwencję działania środka antykoncepcyjnego. Należy zbadać ich przyczynę -
najprostszą metodą jest wyłyżeczkowanie lub biopsja śluzówki macicy.

Zastosowanie wkładki wewnątrzmacicznej może być również korzystne w przypadku
starszych kobiet; są nie tylko skuteczniejsze po 35. roku życia, ale i związane z nimi ryzyko
dla zdrowia z wiekiem staje się mniejsze. Większość kobiet w tym wieku prawdopodobnie
miała już dziecko, co ułatwia założenie wkładki; po urodzeniu dziecka miesiączki są lżejsze i
mniej bolesne, wpływa to równie korzystnie na podjęcie powyższej decyzji. Bardziej stabilne
związki zmniejszają prawdopodobieństwo wystąpienia zakażeń. Co najważniejsze, lekarze są
zgodni, że wkładka antykoncepcyjna założona po czterdziestce nie musi być usuwana aż do
menopauzy. Zatem jeśli wszystko potoczy się pomyślnie, czterdziestokilkuletnia kobieta
zakładając wkładkę, może liczyć na dziesięć lat skutecznej i mało kłopotliwej antykoncepcji.

Metody mechaniczne również są w tym wieku odpowiednie, gdyż ich wskaźnik Pearla jest
niższy w przypadku starszych kobiet. Pary już stosujące powyższe metody po prostu je
kontynuują, dla innych jest to zdecydowanie bardziej kłopotliwe, jeśli np. do tej pory
stosowali pigułkę. Starsi mężczyźni miewają kłopoty z utrzymaniem erekcji w przypadku
stosowania prezerwatywy, dla kobiet z bardziej wiotkimi z powodu narodzin dziecka
ś

cianami pochwy trudne może być utrzymanie błony dopochwowej. Wygodniejsza bywa

błona z pierścieniem w kształcie łuku (patrz rozdział 9.) albo kapturek naszyjkowy. Gąbka
dopochwowa nie jest odpowiednia aż do lat bezpośrednio poprzedzających menopauzę. W
wieku około 4950 lat płodność jest tak niska, że i ta metoda jest skuteczna w stopniu
zadowalającym.

Naturalne metody planowania rodziny najczęściej nie są zalecane w latach poprzedzających
menopauzę. Aktywność hormonów i miesiączkowanie stają się zbyt zmienne, by kobieta
mogła się kierować metodą kalendarzyka. Z tych samych przyczyn obserwacja śluzu
szyjkowego i wykresy temperatury również nie zdają egzaminu. Jeśli jednak masz duże
doświadczenie w stosowaniu tej metody, a twoje miesiączki wciąż są regularne, możesz ją
kontynuować. Stosunek przerywany z reguły bywa bardziej skuteczny w przypadku starszych
par, szczególnie gdy mężczyzna ma doświadczenie w stosowaniu tej metody. Jej wskaźnik
Pearla pozostaje jednak wysoki, dopóki kobieta nie ukończy co najmniej 45 lat.

Nie należy zapominać o antykoncepcji postkoitalnej. Nawet jeśli kobieta nie może już stale
stosować pigułki dwuskładnikowej, zażycie pigułki w razie zagrożenia nie powinno
powodować komplikacji. Możesz ją zastosować, nawet jeśli przekroczyłaś czterdzieści lat i
palisz albo masz nadwagę. Jeśli jednak chorowałaś na zakrzepicę żylną, nie powinnaś
stosować pigułki, możesz się zdecydować na założenie wkładki wewnątrzmacicznej (patrz
rozdział 11.).

Decyzja o sterylizacji jednego z partnerów wydaje się najbardziej uzasadniona w przypadku
starszych par, które już nie myślą o powiększeniu rodziny. I rzeczywiście, w Wielkiej
Brytanii jest to najpopularniejsza forma antykoncepcji wśród par w wieku powyżej 35 lat. Jest
jednak ważne, by przed podjęciem decyzji kobieta poddała się badaniu ginekologicznemu,
nawet jeśli to jej partner rozważa podwiązanie nasieniowodu. Wystąpienie schorzenia
ginekologicznego predysponującego do wycięcia macicy czyni sterylizację zbędną.

Należy pamiętać, że decyzja o sterylizacji nawet w przypadku starszych par nie powinna być
podejmowana pochopnie. Rozwód i ponowne małżeństwo są teraz bardzo częstym
zjawiskiem, w nowym związku możecie zapragnąć dziecka z nowym partnerem. Jest to
szczególnie prawdopodobne w przypadku, gdy jedno z partnerów nie ma dzieci z
poprzedniego małżeństwa. Powinniście również dokładnie przemyśleć, które z was powinno
się poddać sterylizacji. Można sądzić, że kobieta po czterdziestce, posiadająca już dziecko,
może poddać się sterylizacji bez poważnych konsekwencji - prawdopodobnie nie będzie
chciała mieć dzieci, nawet jeśli wejdzie w nowy związek. Mężczyzna jest płodny nawet jako
siedemdziesięciolatek i niekiedy wchodzi w związek z młodszą kobietą, która nie miała
jeszcze dzieci.

Mam dopiero 43 lata, lecz moja matka wcześnie przeszła menopauzę. Co kilka dni odczuwam
uderzenia gorąca. Jest to bardzo kłopotliwe, nagle zaczynam dosłownie ociekać potem.
Próbowałam temu zaradzić - jedyny efekt to większa liczba wypalonych papierosów. Jestem
taka zestresowana. Współżycie stanowi problem, gdyż odczuwam suchość w pochwie.
Używamy żelu, mąż może jednak przypuszczać, że przyczyną jest brak zainteresowania z
mojej strony. Co miesiąc jednak miesiączkuję, może nie tak regularnie jak kiedyś, ale bez
większych przerw".

Kobiety nie mogące stosować pigułki dwuskładnikowej, u których występują objawy
menopauzalne w wieku czterdziestu kilku lat, są w trudnej sytuacji. Potrzebują zarówno
terapii hormonalnej, jak i środka antykoncepcyjnego. Efekty nie zawsze są kompletne -
niekiedy kobiety przyjmują więcej progestagenu w przebiegu terapii hormonalnej, niż w
przypadku stosowania pigułki dwuskładnikowej, a ponieważ w hormonalnej terapii zastępczej
nie są wykorzystywane nowe progestageny, może mieć ona większy wpływ na stężenie
cukrów i tłuszczów we krwi niż pigułki dwuskładnikowe nowej generacji.

W tym momencie nasuwa się oczywiste pytanie: czy należy wprowadzać progestagen, jeżeli
organizm potrzebuje estrogenów? Pierwsza hormonalna terapia zastępcza rzeczywiście
zawierała tylko estrogen - zabezpieczał on kobiety podczas menopauzy przed chorobami
serca i był przy tym zwykle dobrze tolerowany. Łagodził uderzenia gorąca i inne objawy
menopauzy, a także zabezpieczał kości przed osteoporozą (procesem, w wyniku którego
tkanka kostna ulega rozrzedzeniu, kości stają się słabsze i bardziej podatne na złamania). Po
dłuższym czasie stało się jednak jasne, że kobiety przyjmujące sam estrogen były narażone na
większe ryzyko raka endometrium; wprowadzono więc progestagen. Obecnie uważa się, że
przez dwanaście dni każdego miesiąca należy zażywać progestagen, co pozwoli
zneutralizować zwiększone ryzyko raka śluzówki macicy (liczba dni, w których się go
stosuje, wydaje się nawet ważniejsza od samej użytej dawki).

Myślałam, że po menopauzie przynajmniej nie będę miesiączkowała. Czasem nie wiem, co
byłoby gorsze, uderzenia gorąca czy powrót menstruacji".

Sam progestagen nie jest dobrym rozwiązaniem - często powoduje krwawienia, a większości
kobiet w tym wieku nie odpowiadają miesiączki. Inne skutki uboczne obejmują bóle głowy i
zespół napięcia przedmiesiączkowego. Najważniejsze jednak, że zabezpieczające przed
chorobami serca działanie estrogenu jest częściowo znoszone pod wpływem progestagenu.
Pojawiają się opinie, że ponieważ ryzyko rozwoju raka macicy jest w tym wieku istotnie
bardzo niewielkie (w porównaniu z ryzykiem choroby serca), należy nadal stosować sam
estrogen, gdyż może to dawać lepsze efekty. Obecnie jednak większość lekarzy preferuje
stosowanie progestagenu.

Wprowadzenie dodatkowych hormonów i zapewnienie antykoncepcji (jeśli nie możesz brać
pigułki dwuskładnikowej) można rozwiązać za pomocą różnych sposobów. Podstawowa
zasada - naturalny estrogen (wywierający mniejszy wpływ na krzepnięcie niż typ
syntetyczny) powinien być połączony z progestagenem. Estrogen (zwykle estradiol) można
podawać doustnie, przez plaster albo jako implant (rodzaj iniekcji), który działa trzy lub sześć
miesięcy. Równocześnie kobieta zażywa pigułkę zawierającą wyłącznie progestagen lub
przyjmuje progestagen przez dwanaście z dwudziestu ośmiu dni cyklu. śaden z tych
sposobów nie jest jednak idealny - MTG może powodować nieregularne krwawienia, a
progestagen (zwykle w większej dawce) stosowany przez dwanaście dni każdego miesiąca
reguluje wprawdzie krwawienia, ale przyczynia się do występowania skutków ubocznych, np.
depresji lub bólów głowy (wiąże się także z niepewnością antykoncepcyjną").

Jako alternatywę można stosować iniekcje progestagenowe (np. Depo-Provera) w charakterze
ś

rodka antykoncepcyjnego, równocześnie zażywając naturalny estrogen. Depo-Provera jest

bardzo skutecznym i łatwym w użyciu środkiem antykoncepcyjnym. Wymaga jedynie iniekcji
co trzy miesiące. Pisaliśmy w rozdziale 7. również o tym, że zabezpiecza przed rakiem
endometrium. Niewątpliwie wspaniałym osiągnięciem, które być może niedługo stanie się
powszechnie dostępne, są środki domaciczne uwalniające lewonorgestrel - zapewniają
zarówno antykoncepcję, jak i progestagen zabezpieczający endometrium. Krwawienia są
niewielkie, co większość kobiet na pewno uzna za zaletę, a naturalny estrogen można
przyjmować w pigułkach, przez plaster, albo za pomocą implantu, o czym już wspominaliśmy
poprzednio.

Jeśli uważasz, że powyższy rodzaj leczenia będzie ci potrzebny, zastosuj się do rad
doświadczonego ginekologa, który zaproponuje ci najskuteczniejsze postępowanie w twoim
przypadku. Jeżeli zaś nie możesz stosować pigułki dwuskładnikowej, z czym wiążą się
wspomniane kłopoty, tylko dlatego że palisz, to może po prostu postarasz się zrezygnować z
tego nałogu?