1

1. Rodzaje przewidywania przyszłości:
1. RACJONALNE: mówimy o nich wówczas, gdy wnioskowanie jest logicznym procesem przebiegającym od
przesłanek, tj. od zbioru faktów należących do przyszłości i ich interpretacji, do konkluzji.
2. ZDROWOROZSĄDKOWE- jeśli przesłanki i tok wnioskowania są oparte na doświadczeniu, bez posługiwania się
regułami nauki. Mogą to być przewidywania pogody czynione przez ludzi związanych z naturą (np. górali) czy
przewidywania wielkości sprzedaży dokonywane przez bacznych kupców. Takie przewidywania nogą być trafne,
jeżeli dotyczą zjawisk dobrze znanych przewidującemu.
3. NAUKOWE- mówimy o nich wtedy, gdy w procesie wnioskowania korzystamy z reguł nauki.
4. NIERACJONALNE- mamy z nimi do czynienia, gdy przesłanki nie zostały podane i (lub) nie zachowano związku
między przesłankami a konkluzją. Do tej grupy zaliczamy wszelkie wróżby i proroctwa, które niekoniecznie muszą
być fałszywe.

Predykcja jest synonimem pojęcia prognozowanie, chociaż najczęściej w literaturze przez predykcję rozumie się
proces ekonometrycznego wnioskowania w przyszłość.

2. Pojęcie prognozowania
Pojęcie prognozowania pojmowane jest bardzo różnie, wprowadzone zostało przez Hipokratesa („co będzie z
pacjentem?”)
PROGNOZOWANIE: to sąd o zajściu określonego zdarzenia w czasie określonym z dokładnością do momentu
(punktu) lub okresu przedziału należącego do przyszłości.
Wg Choucri’ego prognozowanie jest problemem rozumowania, zmniejszania niepewności oraz ograniczonej i
zdyscyplinowanej spekulacji. Prognozując badamy to co nieznane, usiłujemy odnajdywać różne rezultaty
(outcomes), ale zawsze w przypadku prognozowania mamy do czynienia z próbą określenia, na ile są one
możliwe i prawdopodobne (prognozowanie ma charakter naukowy; chodzi jedynie o minimalizowanie
niepewności, która jednak jest nieodłączna).
Elementy prognozowania. Prognoza:
•

jest sformułowana z wykorzystaniem do nauki;

•

jest stwierdzeniem odnoszącym się do określonej przyszłości;

•

jest stwierdzeniem weryfikowanym empirycznie (jeżeli zderzamy ją z doświadczeniem);

•

nie jest stwierdzeniem stanowczym ale stwierdzeniem akceptowanym.

Prognozowanie jest to oparte na naukowych podstawach racjonalne przewidywanie kształtowania się (przebiegu i
stanu) zjawisk, procesów, zdarzeń w przyszłości. Prognozowanie odnosi się do określonego obiektu (układu,
systemu), którym może być: kraj, region, województwo, przedsiębiorstwo, człowiek, rodzina. W obiektach
zachodzą zjawiska, procesy, zdarzenia demograficzne, społeczne, kulturowe, gospodarcze, techniczne,
przyrodnicze, medyczne itp. Zjawiska przedstawiamy za pomocą zmiennych (dają się opisać), wśród których
wyróżnia się zmienne ilościowe oraz zmienne jakościowe. Stan, jaki przyjmuje zmienna może być wyrażony
liczbą (zmienna ilościowa) lub opisem słownym (zmienna jakościowa).

3. Rodzaje prognoz:
1) prognozy:
• samorealizujące się-
• samounicestwiające się
2) prognozy :
• zmiennych sterowanych
• niesterowanych
3) prognozy:
• realistyczne- wyznacza się wiele wariantów prognozy badawczej tej samej zmiennej, analizuje się warunki i
szanse wystąpienia każdego z nich i jako prognozę realistyczną wskazuje się wariant najbardziej prawdopodobny
• badawcze- zadaniem ich jest wszechstronne rozpoznanie przyszłości i ukazanie wielu możliwych jej wersji ( w
tym ostrzegawcze: zadaniem ich jest przewidywanie zdarzeń niekorzystnych dla odbiorcy prognozy)

2

4) prognozy:
• ilościowe (stan zmiennej jest wyrażony liczbą; mogą być punktowe lub przedziałowe)
• jakościowe ( prognozowanym zdarzeniem jest stan zmiennej jakościowej lub słownie opisana sytuacja dot.
zmiennej ilościowej)
5) prognozy – jako część prognoz jakościowych:
• punktowe, gdy podaje się, że zmienna przyjmie określoną wartość
• przedziałowe, gdy podaje się przedział liczbowy, który obejmuje przyszłą wartość zmiennej
6) prognozy :
• krótkookresowe- prognoza na taki przedział czasu, w którym zachodzą tylko zmiany ilościowe (w przedziale 1
roku)
• średniookresowe- oczekuje się nie tylko zmian ilościowych, ale i śladowych zmian jakościowych, konieczne jest
odchodzenie od ekstrapolacji(3-5 lat)
• długookresowe- zachodzą zarówno zmiany ilościowe i poważne, zasadnicze zmiany jakościowe, sterowanie jest
możliwe w bardzo szerokim zakresie (powyżej 5 lat)

4. Główne problemy prognozowania w ekonomii.

Słabość prognozowania jest następstwem niewystarczającego rozeznania nauki w powiązaniach między
zmiennymi ekonomicznymi. Brak znajomości praw dotyczących sfery zjawisk ekonomicznych zmusza badaczy do
uciekania się do substytutów tych praw, jakimi są modele ekonometryczne. Rolę praw naukowych przejmują w
nich wielokierunkowe powiązania miedzy zmiennymi. Są to jednak powiązania przybliżone.
Zmieniająca się sytuacja polityczna, zmienia reguły gry ekonomicznej i przepisy prawnofinansowe. Zmiany zasad
gospodarowania niszczą porównywalność danych liczbowych. W takich warunkach jest zrozumiałe, że budowa
modeli prognostycznych jest zadaniem trudnym, niewdzięcznym i ryzykownym.
Trudność prognozowania sferze zjawisk ekonomicznych bierze się także stąd, że obiekty gospodarcze nie są ani
całkiem sterowalne, ani całkiem autonomiczne. Nie są takimi obiektami ani przedsiębiorstwo, ani gospodarka
kraju, czy regionu świata.
Teoria prognozowania ekonometrycznego wymaga, by modele były stabilne w przyszłości (przez stabilność
rozumiemy, taki model który dobrze opisują daną zmienna objaśnianą w różnych przedziałach czasu). Brak tej
stabilności jest przyczyną częstego występowania dużych błędów prognoz. Aby prognozowanie zakończyło się
powodzeniem, stabilne powinno być przede wszystkim „otoczenie” prognozowanej zmiennej. Stwierdzenie tego
stanu jest jednak niemożliwe, gdyż otoczenie prognozowanej zmiennej nie może być w żaden sposób uznane za
stałe, niezmienne.
Metody prognozowania, które opierają się na założeniu regularności przebiegu zjawisk gospodarczych w czasie
posiadają liczne słabości, m.in. to iż ekonomiczne szeregi czasowe na ogół nie potwierdzają hipotezy o „gładkim”
rozwoju zjawisk w czasie.

5. Podstawy ontologiczne i gnoseologiczne prognozowania
Podstawy ontologiczne – obejmuje naturę zjawisk i ich wzajemne powiązania. Sieć powiązań między zjawiskami
jest mniej lub bardziej gęsta i silna. Jej istnienie sprawia, że w kształtowaniu się zmiennych opisujących zjawiska
pojawiają się prawidłowości, tym wyraźniejsze i trwalsze, im silniejsze są powiązania. Zerwanie powiązań lub
gwałtowna zmiana ich charakteru wymaga dużej energii, są to więc zdarzenia rzadkie. Zwykle występują
ewolucyjne zmiany powiązań i prawidłowości. Mówimy wtedy o bezwładności, inercji prawidłowości, i to właśnie
zjawisko pozwala na prognozowanie.
Podstawy gnoseologiczne - wynikają z wiedzy o naturze zjawisk oraz mechanizmów ich kształtowania się. Wiedza
ta stale się zwiększa, co pozwala sądzić, że prognozy będą coraz lepsze, trafniejsze i pewniejsze.

6. Różnice między prognozowaniem a predykcją - Czukri
a) prognozowanie
• zakłada różne alternatywy i możliwości
• zakłada pewien stopień prawdopodobieństwa

3

b) predykcja
• odnosi się do jednej, określonej interpretacji, rezultatu, jest to interpretacja wartościująca
• służy interpretowaniu rzeczywistości tak, jak chcemy żeby ona wyglądała w przyszłości
• jest zawsze celowa, cel jest tu bardzo istotny i widoczny

7. Futurologia
(lac. futurus - przyszły) to nauka zajmująca się przewidywaniem i prognozowaniem przyszłości m.in w dziedzinie
techniki, przyrostu naturalnego, gospodarki, kultury czy też środowiska przyrodniczego. Za najbardziej znanego
polskiego futurologa można uznać Stanisława Lema.
Historia
Termin Futurologia wymyślił i wprowadził w 1943r Ossip K. Flechtheim. Futurologia będąca synonimem
współczesnej prognostyki jest działalnością naukowa rozwinięta w USA w latach 40 XX w. Pionierem badań w tym
obszarze jest amerykański politolog Q Wright. Tym co interesowało go najbardziej były rezultaty zachowań
państw i przesłanki które o tym decydują. Uznawał on, iż międzynarodowe działania i oddziaływanie państw są
funkcją dwóch zespołów zmiennych: narodowych możliwości państwa oraz jego narodowych wartości. Uważał że
znając te dwie zmienne można przewidzieć zachowanie się państwa, zaproponować alternatywne rozwiązania i
dokonać ich wartościowania pod względem skuteczności
Futurologia jako nauka
Futurologia jest określana bardzo różnie, a jej przewidywania - nie bez racji - negowane. Próba określenia czym tak
naprawdę ta dziedzina nauki jest, trudno określić. Można zaryzykować stwierdzenie, że to socjologia przyszłości,
która w przeciwieństwie do socjologii klasycznej nie bada społeczeństw z perspektywy statycznej, tylko
dynamicznej. Innymi słowy jest nastawiona na badanie procesów w konkretnym czasie (przyszłym), a nie
uniwersalnych.
Cele
• Dla nauk społecznych futurologia stanowi „generator scenariuszy”, który służy do penetracji wyróżnionych
zagadnień, dla szerzej rozumianych obszarów badawczych.
• Może pełnić role ostrzegawcze zaniechania bądź kontynuowania określonych procesów.
• Może służyć jako ideologiczne uzasadnienie panującej formacji
• Może służyć jako „wabik” dla społeczeństwa, w celu realizacji określonych zamierzeń władzy.
Metodologia
Najważniejszą i najpopularniejszą, acz bardzo prostą metodą „badania przyszłości” jest przede wszystkim analiza
współczesnych i przeszłych zjawisk, na podstawie obserwacji społeczeństwa, mediów i wyodrębnienie z nich
najważniejszych tzw. trendów przeznaczonych do badania i penetracji. Innym sposobem są metody czysto
matematyczne, jak rachunek prawdopodobieństwa, a także sposoby komputerowe, które na podstawie
określonych danych formułują koncepcje przyszłości.

8. Metody prognozowania
Jeśli uszeregujemy od najmniej do najbardziej systematycznych to metody prognozowania obejmują:
1)Prognozowanie normatywne - Normatywne prognozy obejmują raczej to co powinno być, a nie to co jest czy
będzie. Opierają się na ukrytej teorii, używają metodologii mało sformalizowanej i niemal nie odwołują się do
systematycznie gromadzonych danych. Tego rodzaju prognozy to niewiele ponad luźną spekulację o przyszłości.
Celem normatywnych prognoz jest raczej ustalanie warunków, które mogłyby doprowadzić do pożądanych
rezultatów a nie wykorzystywanie i rozbijanie modeli dla systematycznego badania procesów internujących.
Przyjmujemy te cele i zastanawiamy się jakie warunki powinny być spełnione by te cele osiągnąć.
”Metoda delficka”- procedura opinii grupowej dla uzyskania obrazów przyszłości (gromadzi się grupa możliwie
dobrze przygotowanych specjalistów, mają odpowiedzieć na pytanie ku czemu zmierzamy).
Istnieje skłonność do stadnego myślenia. Następuje żywiołowe poszukiwanie wspólnego mianownika. Śmiałość
zostaje ograniczona. Konsensus zostaje osiągnięty kosztem ścisłości.
2)Projekcje badawcze (‘exploratory projections’) - Metody obejmujące projekcje badawcze oznaczają krok w
kierunku jawnie wyrażonej teorii i systematycznej metodologii. Mają pewną wadę. Są właściwe jedynie w takich
warunkach, które nie zmieniają się lub zmieniają się bardzo wolno i stopniowo.

4

W jakim stopniu stosunki międzynarodowe zmieniają się wolno, stopniowo a w jakim gwałtownie?
Te prognozy nie są w stanie wyjaśnić gwałtownych zwrotów, zmian systemowych, nie potrafią ustalić punktów, w
których ważne decyzje mogą przyczyniać się do zasadniczych zmian. Te metody w miare dobrze odpowiadają
badaniom trendów demograficznych, zmian w środowisku naturalnym, dotyczy to większości procesów
współpracy międzynarodowej. Poza zasięgiem tej metody pozostaje wielość mikroczynników jak decyzje
podejmowane w najbliższej przyszłości. Także nie jesteśmy w stanie uwzględnić makroczynników - wojen,
sięgnięcia po broń – za pomocą prognoz badawczych.
3)Metody stosujące modele formalne - Prognozowanie oparte na jawnym użyciu modeli formalnych (opisowych,
wyjaśniających lub przewidujących).
Mogą występować modele:
• statystyczne
• funkcjonalne
Niekoniecznie muszą obejmować one oszacowanie parametrów. Mogą być oparte na danych empirycznych lub
analizie decyzji.
Modele statystyczne oparte są na jawnie wyrażonej teorii, sformalizowanej metodologii i danych empirycznych.
Przyjmują one przyczynowość jednokierunkową a niekiedy i wzajemną przyczynowość.
Modele funkcjonalne mają za cel ustalenie wzajemnych stosunków między składnikami systemu a nie jego
losowych właściwości albo probabilistycznej współzależności jego składników. Modele funkcjonalne odrzucają
przyczynowość jednokierunkową. Nacisk kładziony jest na stabilną, systemową strukturę.
Statystyczne i funkcjonalne modele wzajemnie się uzupełniają.
Kolejna grupa próbuje wprost stawić czoła nieznanemu przyjmując ‘a priori’ ustalenie struktury problemu.
W Bayesowskim widzeniu przyczynowość przeważa („jeśli kto”) i wzajemne zależności są uwzględniane w
kontekście przygodności, która służy zapewnieniu granic i ograniczeń niepewności. To samo dotyczy procesów
Markowa, które są oparte na statystyce. Obejmuje jawnie wyrażone użycie teorii, danych empirycznych i
systematycznej metodologii.
Przyczynowość jest w ramach tego spojrzenia jednokierunkowa, przejście od jednego stanu bądź sytuacji może
być wyszczególnione, a prawdopodobieństwa, które można przypisać takim ruchom i przejściom stają się celem
prognozowania.
Zarówno modele Baynesa jak i Markowa były rzadko stosowane w prognozowaniu.
4)Metody symulacji - Metoda symulacji jest wyrafinowanym podejściem do złożoności i do alternatywnych
przyszłości. Wszystkie metody symulacji obejmują jawne użycie teorii. Pewien model formalny i pewne
systematyczne procedury dla wyciągania wniosków i zachowania się danego systemu. Najczęściej dzieli się
symulacje na symulacje z udziałem:
• Wyłącznie ludzi
• Wyłącznie komputerów
• Mieszane
Symulacje wyłącznie z użyciem ludzi są szczególnie użyteczne w sytuacji procesu podejmowania decyzji w
warunkach kryzysu.
5)Sztuczna inteligencja - Sposób symulacji z udziałem wyłącznie komputerów, przyjęty dla analizy zachowania
przystosowawczego i uczenia się, dla badania samorzutnej zmiany systemu i samo zmieniających się struktur, dla
analizy wpływu pierwszeństwa na zachowanie i podejmowanie decyzji, jak też dla analizy skutków gromadzącego
się zbioru doświadczeń w jakimś środowisku. Jak dotąd nie ma prawie wcale prób zastosowania sztucznej
inteligencji dla prognozowania. Akie przedsięwzięcie wymagałoby pomyślnego przystosowania systematycznych
sposobów analizy do prognozowania w taki sposób, by stworzyć samo zmieniające się prawdopodobieństwa
związane z zachowaniem systemu i przystosowaniem systemu. Metodologicznie sztuczna inteligencja jest
podejściem stawiającym duże wyzwania prognozowaniu, szczególnie gdy zastosujemy ją do kwestii na poziomie
makro dotyczących zachowania systemu i prognozowania długofalowego, jak również dwuznaczności łączących
się z rezultatami w przyszłości. Potrzeba jeszcze dużo pracy, zanim będzie można solidnie ocenić użyteczność
sztucznej inteligencji w prognozowaniu stosunków międzynarodowych.

5

Im ściślejsza jest metodologia tym większe jest prawdopodobieństwo otrzymania dobrze uzasadnionej prognozy.
W tym samym czasie wzrasta wkład prognosty w projekt prognostyczny.
Ścisłość wymaga kwantyfikacji. Wiele zjawisk ma charakter trudnomierzalny, by przypisać wartość musi nastąpić
arbitralna decyzja badacza. To badacz decyduje, że zjawisko ma taką a nie inną wartość.
Wysiłki by zmniejszyć niepewność powoduje działania, w których trzeba współpracować z niepewnością.

9. Cele prognozowania.

a)

ciekawość świata,

b)

chęć przygotowania, ostrzeżenia ludzi przed określonymi zdarzeniami,

c)

chęć skłonienia ludzi do określonych działań

d)

chęć przystosowania się do nowych zjawisk

e)

próba zmiany przyszłości, aktywnego oddziaływania na nią.

10. Funkcje prognozowania
• Wpływa na zachowanie ludzkie
Funkcja preparacyjna
Prognozowanie jest działaniem, które przygotowuje inne działania (np. decyzyjne).
Rozróżniamy zmienne , które są od nas zależne i niezależne. * W gospodarce do zależnych zaliczamy
:kształtowanie budżetu (wielkość nadwyżki/deficytu budżetowego)- wpływamy przez to na popyt ; polityka
pieniężna: to od banków centralnych zależy czy drogi/tani będzie pieniądz. Ważnym instrumentem jest stopa
procentowa.
Pewne zmienne są podatne na działania ludzi a inne nie.
Funkcja aktywizująca
Prognozowanie jest pobudzeniem do podejmowania działań sprzyjających realizacji prognozy (w przypadku
zdarzeń korzystnych) albo przeciwdziałających się jej realizacji (w przypadku zdarzeń niekorzystnych). Funkcja ta
prowadzi do wyznaczania prognoz :Prognoza badawcza – nacisk na poznanie przyszłości, poznaje się ja
wszechstronnie i ukazuje jej wiele wersji .Prognoza ostrzegawcza – zadaniem ich jest przewidywanie zdarzeń
niekorzystnych dla odbiorcy prognozy.
Funkcja informacyjna
Prognozowanie jest informowaniem o nadchodzących zmianach w celu zmniejszenia lęku przed przyszłością.
Prognoza realistyczna – prognoza o wysokim stopniu zaufania odbiorcy.


- przygotowanie do przyszłości
- bodziec do działania ( ważne są zmienne sterowalne i niesterowalne, ale nasz wpływ może być pozorny)
- funkcja ostrzeżenia
- aktywizacja - nakłonienie do przyspieszenia, do zrealizowania w większym stopniu danego scenariusza
- Funkcja aktywizująca prowadzi do wyznaczania prognoz badawczych, których zadaniem jest wszechstronne
rozpoznanie przyszłości i ukazanie wielu możliwych jej wersji.
- Prognozy mogą wreszcie pełnić funkcję informacyjną, polegającą na oswajaniu ludzi z nadchodzącymi
zmianami i zmniejszaniu lęku przed przyszłością. Ogłoszenie niektórych prognoz może wywołać spokojne,
opanowane reakcje na zmiany, a nawet akceptację zapowiadanych zmian.


11. Postawy wobec prognoz.
Wyróżniamy dwie skrajne postawy wśród tych, do których prognozy docierają:
1. Postawa pasywna – widzenie przyszłości zjawiska jako nieuniknionego pojedynczego następstwa przeszłości,
określonego przez konieczny, niezależny od woli ludzi związek między zjawiskami. Jedyne co można zrobić to
odgadnąć „prawa ruchu” i przyjąć do wiadomości odpowiedź na pytanie jak będzie, po to, by się do tego
przystosować.

6

2. Postawa aktywna – uznanie przyszłości za względnie niezależną od przeszłości. Wiele zależy od postaw i
zachowań ludzi. Wprawdzie przeszłość już nastąpiła, ale nie wynika z niej jednoznacznie przyszłość. Możliwe jest
skuteczne oddziaływanie na kształtowanie się przyszłości. Prognoza jest bardziej bodźcem do działania niż do
sądzenia, że określa ona przyszłość. Przyszłość jest otwarta, niezdeterminowana.

12. Prognozy samorealizujące się i samounicestwiające się.
Stanowią ostrzeżenie, obie te prognozy są takimi, ponieważ wiedza o przyszłości, jeśli zostanie uznana przez ludzi
może istotnie wpłynąć na ostateczny rezultat, przy czym nie jest ważne czy będzie to zmiana korzystna czy też nie.
• Prognozy samorealizujące się – w społeczeństwie, gdzie jest nacisk na edukację, oświatę to gospodarka zacznie
lepiej się rozwijać, to jest prognoza samorealizująca się – przykład. Też podejście Polski do UE- zapowiadano
wzrost cen, więc kupowano na zapas i to się spełniło. Kolejny przykład – jeśli pojawi się prognoza, że cukier
podrożeje to dramatycznie zwiększy się popyt a tym samym wzrosną ceny. Pojęcie sprzężenia zwrotnego – tutaj
dodatniego.
• Samounicestwiające się – prognoza przewidująca coś czego nie chcemy. Może ostrzec ludzi, którzy wówczas
podjąć działania, które zapobiegną spełnieniu się tej prognozy. Np. w dużej mierze prognozy Marksa
spowodowały takie działania polityczne, które zapobiegły jej spełnieniu się albo w jakimś konkretnym dniu ma być
jakieś wydarzenie i będzie wzmożony ruch samochodów – prognoza uznana za wiarygodną spowoduje że wielu
kierowców postanowi nie korzystać w tym dniu ze swojego auta czyli nastąpi samounicestwienie prognozy. Może
być też niekorzystne samounicestwienie, przykład – mocno wzrośnie popyt na wieprzowinę z powodu choroby
„szalonych krów”, ale większy popyt spowoduje zwiększenie hodowli a za tym wzrośnie podaż i ceny zmaleją,
więc samounicestwienie.
Tam, gdzie niewiele zależy od ludzi np. autonomia to łatwo jest przewidzieć, a jak zależy od ludzi to rezultaty mogą
być istotnie zmienione bo prognoza poprzez swoją wiarygodność będzie istotnym czynnikiem zmieniającym
zachowania i przyszłość

- jeżeli zostaną one uznane za prawdziwe to będą stanowić bodziec do działania bądź zaniechania
- istotne są sprzężenia zwrotne, mogą mieć charakter dodatni bądź ujemny
- prognoza samorealizująca się: dodatnie sprzężenie zwrotne – działanie ulega przyspieszeniu, a jego skutki mogą
być negatywne i pozytywne
- prognoza samounicestwiająca się: ujemne sprzężenie zwrotne – nastąpi spowolnienie, czyli wydarzenie w
mniejszym stopniu zrealizuje się.

Prognozy samorealizujące się – np. ogłoszenie prognozy wzrostu cen może doprowadzić do wykupu
towarów i spowodować wzrost cen, który by nie nastąpił bez tej prognozy.

Prognozy samounicestwiające się – np. prognoza rekordowo wysokiego napływu gości świątecznych do
Zakopanego może zniechęcić wiele osób do wyjazdu z powodu obaw o wzrost cen i trudności ze
znalezieniem noclegu: w rezultacie napływ gości może być mniejszy od spodziewanego.

13. Prognozy ilościowe i jakościowe
Prognozę nazywamy ilościową gdy stan zmiennej jest wyrażony liczbą. Prognoza taka może być punktowa lub
przedziałowa.
O prognozie mówimy że jest jakościową, gdy prognozowanym zdarzeniem jest stan zmiennej jakościowej lub
słownie opisana sytuacja dot. zmiennej ilościowej.
Zmiany ilościowe: chodzi o wzrost lub spadek wartości zmiennej zgodnie z wykrytą dotychczasową
prawidłowością, np.: trendem lub funkcją.
W przyp. zmian ilościowych prawidłowości są niezmienne a zmieniają się wartości.
Zmiany jakościowe: zmieniają się istotne cechy zjawiska, zmienia się postać trendu, charakter związków pomiędzy
poszczególnymi zmiennymi, a nawet mogą zanikać związki między nimi.

Ze względu na sposób wyrażania stanu zmiennej, tj. określania zdarzenia prognozowanego, prognozy
dzielimy na ilościowe i jakościowe.

7

Ilościowa – prognozę nazywamy ilościową, gdy stan zmiennej jest wyrażony liczbą. Prognoza taka może
być

punktowa (gdy podaje się, że zmienna przyjmie określoną wartość)

przedziałowa (gdy podaje się przedział liczbowy, który obejmie przyszłą wartość zmiennej)

Sformułowanie prognozy ilościowej musi zawsze zawierać podany explicite czas zajścia zdarzenia. Tak np.

„sprzedaż aut A w 2004r. wyniesie 120tys. sztuk” (prognoza punktowa), „energochłonność produkcji czystej w
polskim przemyśle w 2010r. wyniesie 510-530GJ/1mln zł” (prognoza przedziałowa). Częściej, ze względu na
niepewność wnioskowania o przyszłości, wyznacza się prognozy przedziałowe niż punktowe.

Jakościowa – o prognozie mówimy, że jest jakościowa, gdy prognozowanym zdarzeniem jest stan
zmiennej jakościowej lub słownie opisana sytuacja dotycząca zmiennej ilościowej. Przykłady: „ w 2003r.
w Polsce będzie stosowana wyłącznie kontaktowa metoda metalizowania”, „na sesji nr 1234 cena akcji
Dorsetu wzrośnie”.

14. Prognoza ilościowa, punktowa lub przedziałowa
Prognoza odnosi się do określonego obiektu(układu lub systemu). W obiektach zachodzą zjawiska, które można
opisać za pomocą zmiennych ilościowych lub jakościowych. Gdy stan zmiennej jest wyrażony liczbą, mówimy o
prognozie ilościowej. Może być ona punktowa - gdy podaje się, że zmienna przyjmuje określoną wartość lub
przedziałowa - gdy podaje się przedział liczbowy, który obejmuje przyszła wartość zmiennej.

15. Prognozy krótko, średnio i długo okresowe
Prognoza krótkookresowa - przedział czasu, w którym zachodzą tylko zmiany ilościowe – wyznaczanie prognozy
przez ekstrapolacje, sterowanie mało skuteczne – 1 rok
Prognoza średniookresowa - przedział czasu, w którym zachodzą nie tylko zmiany ilościowe, ale i śladowe zmiany
jakościowe – odchodzenie od ekstrapolacji, możliwe sterowanie w dość szerokim zakresie – 3-5 lat
Prognoza długookresowa - przedział czasu, w którym zachodzą zarówno zmiany ilościowe, jak i poważne zmiany
jakościowe. Sterowanie w szerokim zakresie – powyżej 5 lat

Rodzaje - klasyfikacje prognoz gospodarczych
Klasyfikacji prognoz można dokonywać z punktu widzenia różnych kryteriów ich podziału, odpowiednio do
celów, jakim mają służyć. Dokonanie klasyfikacji prognoz gospodarczych umożliwia lepsze zorientowanie się w
zasięgu i treści sporządzanych prognoz.
/ kryterium klasyfikacyjne - horyzont prognozy

Stosując jako kryterium klasyfikacyjne horyzont prognozy (jest to należący do przyszłości najdalszy
moment lub okres, w którym prognoza jest dopuszczalna

1

) wyróżnia się trzy rodzaje prognoz:

• krótkoterminowe,
• średnioterminowe,
• długoterminowe.

Prognozy krótkoterminowe (krótkookresowe) są to prognozy sporządzane na okres do l roku, a więc na taki
przedział czasu, w którym zachodzą tylko zmiany ilościowe w rozwoju zjawiska gospodarczego. Prognozy te
traktowane są przeważnie jako narzędzie planowania operacyjnego i rocznego. Wyznaczamy je najczęściej przez
ekstrapolację dotychczasowych związków i trendów.

Prognozy średnioterminowe (średniookresowe) są sporządzane na okres od 2 do 5 lat i dotyczą takiego
przedziału czasu, w którym oczekuje się nie tylko zmian ilościowych, ale także niewielkich zmian jakościowych w
rozwoju danego zjawiska gospodarczego. Metoda prognozowania powinna uwzględniać oba typy zmian zjawiska,
czyli w tym wypadku ekstrapolacja dotychczasowych trendów może być połączona ze stosowaniem jakościowych
metod prognozowania - heurystycznych (intuicyjnych), analogii przestrzenno-czasowych, metod opartych na opinii
ekspertów.

Prognozy długoterminowe (długookresowe) — są to prognozy o horyzoncie przekraczającym pięć lat. Prognozy
długookresowe mogą być jeszcze podzielone na dwa rodzaje:

8

• perspektywiczne z horyzontem 10-20 lat,
• ponadperspektywiczne o horyzoncie przekraczającym 20 lat.
Prognozy długookresowe dotyczą takiego przedziału czasu, w którym mogą wystąpić zarówno zmiany
ilościowe, jak i poważne zmiany jakościowe w rozwoju badanych zjawisk.


16. Etapy konstrukcji modelu ekonometrycznego:
Etapy budowy modelu ekonometrycznego
1. Etap wstępny: sprecyzowanie celu zakresu badań i specyfikacja zmiennych (wybór zmiennych, wybór postaci
matematycznej modelu) - określenie zmiennych objaśnianych i objaśniających, postaci analitycznej modelu oraz
źródeł danych statystycznych
2. Gromadzenie danych statystycznych
3. Wybór analitycznej postaci modelu
4. Estymacja parametrów modelu - na podstawie zgromadzonych danych za pomocą MNK (metoda
najmniejszych kwadratów),
5. Weryfikacja modelu - określenie, czy wyniki są zgodne z teorią ekonomiczną oraz statystyką
6. Wykorzystanie modelu - do symulacji i tworzenia prognoz.

Etapy budowy modelu ekonometrycznego.
Proces badań ekonometrycznych jest procedurą wieloetapową. Oto
kolejne etapy postępowania:
I. Specyfikacja zmiennych
II. Konstrukcja modelu
III. Estymacja parametrów modelu
IV. Weryfikacja modelu
V. Zastosowanie modelu.

17. Klasyfikacja modeli ekonometrycznych:
a) klasyczny model tendencji rozwojowej – prognoza polega na prostej ekstrapolacji trendu. Metoda zawodzi tam,
gdzie następuje zmiana trendu
b) jednorównaniowy model przyczynowo-skutkowy – umożliwia budowę prognozy na średnie i długie okresy a
także ocenę siły wpływu zmiennych na zmienną prognozowaną
c) model przyczynowo - skutkowy – wybiera się takie zmienne, które są słabo skorelowane między sobą a mocno
skorelowane ze zmienną prognozowaną.
d) Model rekurencyjny – może uchwycić kształtowanie się zmiennych objaśniających
e) Model symptomatyczny o charakterze autoregresyjnym - nie określa ilościowo związków między badanymi
zmiennymi
f) Model typu adaptacyjnego – uwzględnia niestałość struktury ekonomicznej i możliwość zmian parametrów w
czasie
g) Wielorównaniowy model ekonometryczny – stanowi podstawę prognozowania makroekonomicznego, dzięki
uwzględnieniu relacji występujących między zmiennymi na szczeblu całej gospodarki narodowej.

18. Problemy i ograniczenia:
1) Prognozy ekonometryczne nie dają jeszcze takich wyników praktycznych, jakich można by się spodziewać po
metodach o takim stopniu ścisłości. Wynika to z tego, ze często stosują je ludzie, którzy nie do końca wiedza jak to
robić
2) W prognozowaniu role praw naukowych (których jeszcze w tej dziedzinie tak dokładnie nie poznano) przejmują
powiazania miedzy zmiennymi.
3) Rozwój prognozowania jest ścisłe sprzężony z rozwojem ekonomii
4) Prawa ekonomii są bardziej złożone niż prawa fizyki a wiec stanowią słabszą podstawę do przewidywań
5) Konstrukcja modeli ekonometrycznych jest zadaniem trudnym warsztatowo, niewdzięcznym i ryzykownym

9

6) Obiekty gospodarcze nie są ani całkiem sterowalne ani całkiem autonomiczne
7) Dobre dopasowanie oszacowanego modelu w przeszłości nie musi oznaczać dobrego dopasowania w
przyszłości.

Sprawdza się w przypadku prognoz krótko i średniookresowych. W przypadku prognoz długookresowych stosuje
się je tylko dla zjawisk o dużej inercji a wiec z powolnymi zmianami ilościowymi. Jeśli zmiany ilościowe są szybkie -
wyniki są chwiejne.

19. Ekstrapolacja
Ekstrapolacja – jest to jeden z 2 standardowych sposobów badania zmian; ( drugim sposobem jest analiza
przyczynowa).
Ekstrapolacja – oznacza przewidywanie przebiegu zjawiska w warunkach nieznanych, niedostępnych badaczom,
na podstawie znajomości analogicznego (podobnego) zjawiska w znanych (konkretnych) warunkach. Opiera się
ona na założeniu, że tendencje, które miały miejsce w przeszłości, będą także występowały w przyszłości,
podobnie też warunki kształtowania się badanego zjawiska pozostaną niezmienione bądź podobne do warunków,
które zaistniały w przeszłości.
3 sposoby przeprowadzania ekstrapolacji:
1) wyznaczenie wartości funkcji na zewnątrz przedziału, w którym funkcja jest znana;
2) wnioskowanie o właściwościach statystycznych całego zbioru na podstawie badań jedynie jego części;
3) przewidywanie przebiegu danego zjawiska, na podstawie jego dotychczasowego przebiegu bądź na podstawie
znajomości analogicznego zjawiska

20. Analiza przyczynowa w prognozowaniu
Wiele procesów wzrostu jest wyraźnie ograniczonych (np. poziom wydobycia ropy naftowej), dlatego prosta
ekstrapolacja jest niewystarczająca.
Ekstrapolacją, która w sposób jasny rozpoznaje ograniczenia i pozwala zrozumieć jak pewne procesy będą
ewaluować w przyszłości jest analiza przyczynowa, wychodząca z różnicy pomiędzy niezależnymi i zależnymi
zmiennymi, które oddziałują na siebie jako przyczyny i efekty
o Przykład niezależnych i zależnych zmiennych wpływających na siebie: jakość opieki zdrowotnej czy też
zapobieganie śmiertelnym chorobom ( z.n.) wpływa na poziom umieralności (z.z.).
o Istotą tej analizy jest rozróżnienie relacji pomiędzy zmiennymi zależnymi i niezależnymi na relacje pozytywne i
negatywne.
a. Relacja pozytywna ma miejsce, gdy wzrost wartości zmiennej niezależnej prowadzi do wzrostu wartości
zmiennej zależnej i na odwrót
b. Relacja negatywna - gdy wzrost wartości zmiennej niezależnej powoduje spadek wartości zmiennej zależnej i na
odwrót.
N. Choucri wyróżnia 5 sposobów ujmowania związków przycz.-skutkowych między zjawiskami:
1) następstwo czasowe – ujmuje się potocznie, że wydarzenie wcześniejsze jest przyczyna późniejszego
2) stosunki asymetryczne – 2-kierunkowe sprzężenia zwrotne z wyraźną przewagą jednego nad drugim
3) Jednokierunkowe stosunki przycz.-skut.
4) wzajemne- najczęściej stosunki jednoczesne (bez przesadzania o ich sile).
5) kombinacja stos. 1-kierunkowych ze wzajemnymi (np. związek systemu Polit. z przywódcą)

21. Prognozowanie wykorzystujące analogie:

Prognozowanie oparte na analogii opiera się na przewidywaniu przyszłości w oparciu o zmienne, które są podobne
do zmiennej prognozowanej, ale co do których istnieją wątpliwości czy są przyczynowo powiązane ze zmienną
prognozowaną.

Analogia - zgodność, podobieństwo; rozumowanie przez analogię - przenoszenie twierdzeń o jednym przedmiocie
na inny na podstawie istniejących między nimi podobieństw

10

Prognozowanie analogowe – przewidywanie przyszłości danej zmiennej przez wykorzystanie informacji o innych
zmiennych, których zmiany w czasie są podobne, choć nie równoczesne i równoznaczne. Metody analogowe
zakładają wspólne drogi rozwojowe niektórych zmiennych i nadają się do sporządzania prognoz średnio- i
długookresowych (poprzez przenoszenie prawidłowości zmian jednych zjawisk na inne). Oparte są na metodach
ilościowych.
PRZESŁANKI: niemożność ekstrapolacji, istnienie zmiennych podobnych, słabe podstawy by przypuszczać, że
zmienne są powiązane przyczynowo.
ZASTOSOWANIE:
1.przewidywanie punktów zwrotnych trendu i zmiany postaci związków między zmiennymi
2.przewidywanie postaci trendu (długookresowej tendencji rozwojowej) i związków między zmiennymi w
przyszłości
3.przewidywanie zajścia nowych zdarzeń w danym obiekcie, gdy zdarzenia takie już wystąpiły gdzie indziej. Np.
cykl koniunkturalny. Wyróżnia się tu 4 rodzaje zmiennych:
 referencyjną (charakteryzującą główne zmiany gospodarki),
 wiodące (przechodzą przez fazy cyklu wcześniej niż zmienna referencyjna),
 naśladujące (przechodzą przez fazy cyklu później niż zmienna referencyjna) oraz
 zmienne zbieżne (przechodzą fazy cyklu jednocześnie ze zmienną referencyjną).
Po analizie i pogrupowaniu zmiennych i otrzymuje się wskaźnik koniunktury.

22. Trend

(źródło encykl. PWN)

• tendencja rozwojowa, ogólny kierunek zmian zjawisk ekonomicznych w czasie. Podstawą określenia trendu jest
analiza szeregów chronologicznych za pomocą metody tzw. Wyrównania szeregów statystycznych. Badanie
trendu w rozwoju gospodarczym ułatwia dostrzeganie dysproporcji grożącym zakłócenie równowagi gospodarczej
oraz prawidłowe planowanie.

23. Rodzaje analogii (4 rodzaje):
Metody per analogia:
- Służą przewidywaniu przyszłości określonej zmiennej na podstawie danych o zmiennych podobnych, co do
których istnieją zbyt słabe podstawy by przypuszczać, że są przyczynowo powiązane ze zmienną prognozowania.
- Metody wykorzystujące analogie odchodzą od ekstrapolacji prawidłowości charakteryzującej przeszłość danej
zmiennej na rzecz założenia wspólnych dróg rozwojowych niektórych z nich.
- Istota zmiennych zakładanych w prognozowaniu może być taka sama bądź różna. Metody te zakładają wspólne
drogi rozwojowe niektórych zmiennych i nadają się do sporządzania prognoz średnio- i długookresowych.
Metody per analogia dzielimy na:
• Analogie biologiczne
Przenoszenie budowy i funkcjonowania organizmów żywych na inne obiekty, np. wytwarzanie lekarstw mających
niektóre właściwości roślin
• Analogie przestrzenne
Przewidywanie zajścia określonego zdarzenia na podst. informacji o wystąpieniu takiego zdarzenia na innych
terytoriach, np. wystąpienie zachorowań na AIDS na jednych obszarach pozwala sądzić, że nastąpią one także na
innych obszarach
(Gdy w innej części świata zachodzą podobne zjawiska, to na tej podstawie sądzimy, że podobnie zajdą w miejscu,
które nas interesuje.
• takim wielkim laboratorium są Stany Zjednoczone, w których wiele procesów dokonuje się wcześniej, a
następnie w innych częściach świata.)
• Analogie historyczne
Przenoszenie prawidłowości zmian w czasie jednych zjawisk na inne zjawiska zachodzące w tym samym obiekcie,
np. rozwój radiofonii (mierzony liczbą posiadanych odbiorników) może być podstawa przewidywań rozwoju TV.
Używane są zmienne różnoimienne.
(Wykorzystywanie historii jako nauczycielki życia. Te analogie jednak spotykają się z dużą krytyką, choć można
przytoczyć wiele przykładów, które potwierdzają słuszność takiego rozumowania,

11

Np. twierdzenie: tak długo jak istnieje wspólny wróg, siły dośrodkowe w sojuszach są bardzo silne. Odsuwa się na
bok różnice interesów, ale gdy wróg zniknie, następuje rozpad sojuszu.)
• Analogie przestrzenno-czasowe (połączenie dwóch ostatnich)
Przenoszenie z jednych obiektów do innych prawidłowości zmian zjawisk w czasie, np. tendencja do wzrostu
częstotliwości korzystania z komputerów osobistych istniejąca w krajach zaawansowanych cywilizacyjnie nastąpi
w krajach opóźnionych. Występują zmienne jednoimienne.
(Profesor zaznacza, że nie należy wplątywać podobieństw do ekstrapolacji, która jest czymś odmiennym.)

24. Zmienna wiodąca i naśladująca
W analogiach historycznych należy rozróżnić dwa pojęcia:
• zmienna wiodąca /leading indicator/
• zmienna naśladująca /lagging indicator/
Zmienna wiodąca przechodzi kolejne zmiany w czasie wcześniej niż zmienna naśladująca. Zmienne naśladujące są
zmiennymi prognozowanymi, a zmienne wiodące służą wyznaczaniu prognoz.
Jedną z podstawowych rzeczy, o których należy pamiętać przy stosowaniu analogii historycznych w
prognozowaniu jest ustalenie opóźnień zmiennej naśladującej w stosunku do zmiennej wiodącej (chodzi tu o
różnicę w czasie pomiędzy badanymi zjawiskami).
Metoda analogii historycznych znalazła szczególnie owocne zastosowania w prognozowaniu koniunktury
gospodarczej – ze względu na jej cykliczność, która jest charakterystyczna, jak wiadomo, dla gospodarek słabo jak i
wysoko rozwiniętych

25.Metody heurystyczne – metody twórczego rozwiązywania problemów
 nazwa pochodzi od greckiego słowa „heurisco” - znajduje odkrywam, heurystyka to umiejętność wykrywania
nowych faktów i relacji miedzy faktami oraz dochodzenia w ten sposób do nowych prawd.
 określa się je również jako intuicyjne bo opierają się na wyobraźni i zdrowym rozsądku.
 zaleta tej metody jest szerszy zakres zastosowania jej a wada zawodność i podatność na wpływ czynników
niezależnych od osób rozwiązujących problem.
 istota metod heurystycznych jest dochodzenie do nowych rozwiązań przez formułowanie hipotez co jest
przeciwstawne czynnością uzasadniającym
 są to metody wykorzystujące do sformowania prognozy opinie ekspertów oparte na intuicji i doświadczeniu
 metody heurystyczne to np burza mózgów , metoda delficka metoda wpływów krzyżowych
 przykładowe cele prognostyczne do jakich wykorzystuje się metody heurystyczne:
1.Wskazanie daty zajścia interesującego nas zjawiska (np. kiedy będzie możliwe spędzenie wakacji na Księżycu?);
2.Określenie poziomu badanego zjawiska (np. jaka będzie szybkość procesorów mikrokomputerów w 2010 roku?)
3.Określenie prawdopodobieństwa wystąpienia jakiegoś zdarzenia (np. czy możliwe będzie klonowanie ludzi do
roku 2025?);
4.Określanie punktów zwrotnych w przebiegu zmiennych (np. kiedy zacznie zmniejszać się tempo przyrostu liczby
telefonów komórkowych?);
5.Określenie natężenia występowania zjawisk nowych;
6.Tworzenie ocen faktów determinujących przyszłość (np. ocena w skali 10 punktowej wpływu globalizacji na
gospodarkę światową);
Ocena przydatności utworzonych modeli do prognozowania

26. Problemy prognozowane z pomocą metod heurystycznych
• Wskazanie daty (momentu lub okresu) interesującego nas zdarzenia - kiedy i w jakim okresie może dojść do
interesującego nas zdarzenia?, np. kiedy zostaną skonstruowane automatyczne translatory językowe
• Określenie poziomu badanej zmiennej - jaki jest poziom badanej zmiennej?, np. jaka będzie szybkość operacji
cyfrowych w 2020 r.
• Określenie punktów zwrotnych badanej zmiennej - gdzie znajdują się punkty zwrotne przebiegu zmiennych? (na
to pytanie nie odpowie nam metoda ekstrapolacji)

12

• Określenie prawdopodobieństwa występowania danego zdarzenia - jakie jest prawdopodobieństwo
wystąpienia danego zdarzenia?, np. jaka jest szansa wynalezienia szczepionki przeciwko AIDS w ciągu najbliższych
10 lat
• Określenie natężenia występowania zjawisk nowych - jakie jest natężenie zjawisk nowych?
• Tworzenie ocen faktów determinujących przyszłość - jakie czynniki będą determinować przyszłość?, np. ocena w
10-pktowej skali znaczenia osiągnięć w dziedzinie kosmosu dla gospodarki światowej
• Ocena przydatności tworzonych modeli do prognozowania – jaka jest przydatność tworzenia modelu

27. „Burza mózgów”
„Burza mózgów” jest to jedna z metod heurystycznych. Inną znaną metodą heurystyczną jest metoda delficka.
„Burza mózgów” (brain storming)– prekursorem tej metody był A. F. Osborn. Pierwsze „burze mózgów” miały
miejsce w latach 40 – tych XX wieku.
Istotną rzeczą jest to, by dobrać odpowiednich uczestników; powinna być to grupa osób, ponieważ grupie łatwiej
jest podjąć ryzyko; grupa ta powinna być również zróżnicowana. Ważne jest, aby prezentowane były różne
stanowiska i by się równoważyły. Metody heurystyczne wymagają zerwania z dotychczasowymi, powszechnymi
metodami.
Wymogi „burzy mózgów” - powinna być to grupa uniwersalna, przy czym brane są tu pod uwagę różne kryteria:
a) zróżnicowanie co do wartości, poglądów;
b) powinni się w niej znaleźć zarówno ludzie skłonni do swobodnego biegu myśli, zainteresowani wszystkim, oraz
ludzie, którzy są specjalistami zarówno z różnych dziedzin praktyki, jak i nauki;
c) muszą to być osoby, które są niezależne w myśleniu, skłonne do chodzenia pod prąd.

dwa podstawowe wymagania metodyczne:
1) nie krytykować;
2) należy stymulować jak największą liczbę pomysłów.:
warunki i wymagania metodyczne o charakterze uzupełniającym:
1) zgłaszać wszelkie pomysły;
2) łączyć i doskonalić pomysły;
3) zgłaszać nasuwające się sugestie bez śledzenia cudzych pomysłów i wyczekiwania na swoją kolejkę wypowiedzi;
4) prezentować pomysły jasno i zwięźle;
5) wykorzystywać i rozwijać pomysły innych uczestników – pomysły są własnością grupy.

Metoda ta obejmuje więc:
fazy:
• przygotowywanie,
• tworzenie
• ocenianie

ze względu na rozdzielenie faz tworzenia i fazy oceniania wyróżnia sie dwa rodzaje grup ekspertów:
• twórczy – specjaliści z różnych dziedzin, ich celem jest tylko tworzenie pomysłów
• oceniający – specjaliści tylko w zakresie badanego problemu. Ich celem jest analiza i ocena wytworzonych
pomysłów, a następnie opracowanie wariantu rozwiązania danego problemu badawczego

28. Metoda wpływów krzyżowych
Metoda wpływów krzyżowych, inaczej nazywana metodą wzajemnych oddziaływań, pozwala ocenić przeciętne
prawdopodobieństwo zajścia oraz termin realizacji każdego ze zdarzeń w zbiorze zdarzeń współzależnych z
uwzględnieniem różnych możliwych kolejności zdarzeń i występowania bądź niewystępowania w zbiorze zdarzeń.
Metoda ta występuje zwykle w powiązaniu z metodą delficką, gdyż wiele elementów pierwszej (wielkości siły
oddziaływania i ważności oddziaływania) ustala się za pomocą drugiej.

13

Celem metody wpływów krzyżowych jest określenie prawdopodobieństw końcowych poszczególnych zdarzeń na
poziomie prawdopodobieństw przeciętnych, z uwzględnieniem skumulowanego wpływu wszystkich innych
zdarzeń ze zbioru.
Badając wzajemne oddziaływania między zdarzeniami, uwzględnia się: kierunek oddziaływań, intensywność oraz
czas, po upływie którego ujawni się wpływ rozważanego zdarzenia na współzależne zdarzenie.
Spośród zdarzeń wykorzystanych w budowie modelu wpływów krzyżowych na początku wybiera się zdarzenie,
które ma najwcześniejszy termin zrealizowania się. Następnie, posługując się się generatorem liczb losowych oraz
macierzą wzajemnych oddziaływań (typu dokonanego i nie dokonanego), koryguje się początkowe
prawdopodobieństwa. Proces ten kontynuuje się aż do wyczerpania zbioru zdarzeń, zachowując kolejność
zachodzenia poszczególnych zdarzeń. By wyniki były możliwie wiarygodne, przeprowadza się wiele takich
przebiegów (w praktyce najczęściej 1000 iteracji), za każdym razem wychodząc od początkowych wartości.
Następnie uśrednia się wartości prawdopodobieństw końcowych otrzymane w poszczególnych iteracjach,
oddzielnie dla każdego z trzech wariantów. Wynikami są prawdopodobieństwa możliwych scenariuszy
przyszłości, a także zmodyfikowane prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzeń, uwzględniające interakcje miedzy
nimi. Wyniki te są analizowane przez ekspertów, którzy powinni porównać je z własną wizją przyszłego świata i
poprawiać ewentualnie własne oszacowania w danych wejściowych do modelu.

29. Metoda delficka
Metoda ta stosowana jest od 1964 r. przez Rand Corporation. MD polega zwykle na badaniu opinii ekspertów
dotyczących prawdopodobieństwa lub czasu zajścia przyszłych zdarzeń. Uzyskaną prognoza jest zgodny sąd osób
kompetentnych na określony temat.
Metodę tę cechuje:
- niezależność opinii ekspertów
- anonimowość wypowiadanych sadów
- wieloetapowość postępowania
- uzgadnianie i sumowanie opinii osób kompetentnych
badanie jest prowadzone korespondencyjnie.
Eksperci są odizolowani i nie wiedzą o sobie nic, następnie przygotowuje się dla nich ankiety, na ich podstawie
tworzy się informacje zbiorcze i ponownie tworzy się ankiety uwzględniając te informacje zbiorcze. Wszystko
odbywa się korespondencyjnie, aż osiągnie się konsensus, a opinie ekspertów będą maksymalnie zbieżne ze sobą.
Wady:
 Konieczność angażowania dużej liczby osób obsługujących (przygotowanie ankiet, syntetyzowanie odpowiedzi)
 Długotrwała
 Brak możliwości bezpośredniego wywiadu, bo ekspert A nie wie o pozostałych ekspertach, wie jedynie jaka jest
wypadkowa poglądów wszystkich uczestników, co powoduje, że jest małe zaangażowanie jeżeli nie znane są
szczegóły ankiet.
 Trudno dobrać właściwych uczestników, trudno zbudować poprawne ankiety, za pomocą których uzyska się
jednoznaczne odpowiedzi można stosować tylko do prognoz długookresowych
 Weryfikacja jest odsunięta w czasie
 Ankieta powinna zawierać co najmniej 25 pytań
 Nacisk na osiągnięcie konsensusu
Etapy metody:
- zdefiniowanie problemu
- wybór grupy ekspertów na podstawie wymagań badawczych
- przygotowanie i rozesłanie ankiety
- analiza odpowiedzi z ankiety
- w zależności od tego czy zgoda została osiągnięta następuje albo przedstawienie wyników albo przygotowanie i
rozesłanie kolejnej ankiety
Jest to jedna z metod heurystycznych, czyli takich, które próbują wypełnić lukę, której nie można zapełnić przy
pomocy ekstrapolacji czy nawet przy pomocy metod analogowych

14

30. Prognozowanie ostrzegawcze – pojecie i klasyfikacja
Prognoza ostrzegawcza to przypuszczenie sformułowane na podstawie informacji dostarczonych przez szereg
czasowy, że w przyszłym momencie T, stan analizowanego zjawiska będzie gorszy niż w momencie T-1. ( np. W
świetle wyników prognozy ostrzegawczej GUS na lata 2003-2030, obserwowane w Warszawie tendencje zmian
demograficznych będą się pogłębiać)
Rodzaje prognoz ostrzegawczych:
a. prognozą ostrzegawczą jest stwierdzenie braku możliwości wyznaczenia opartej na inercji prognozy danej
zmiennej na podstawie danego szeregu czasowego,
b. prognozą ostrzegawczą jest sąd o niekorzystnej zmianie kształtowania się stałej systematycznej szeregu w
określonym momencie należącym do przyszłości, np.:
• załamanie się dotychczasowej tendencji (w przypadku stymulant obniżenie, a w przypadku destymulant wzrost),
• rosnąca lub malejąca tendencja w przypadku nominant,
• niekorzystna faza cyklu koniunkturalnego.
c. prognozą ostrzegawczą jest stan zmiennej w momencie należącym do przyszłości, gdy przewiduje się
niekorzystne kształtowanie się zmiennej.
Punktem wyjścia do formułowania prognoz ostrzegawczych jest kwalifikacja zdarzeń jako korzystnych lub
niekorzystnych dla odbiorcy prognozy. Zdarzeniem niekorzystnym jest zawsze nieuregulowany (statystycznie)
przebieg zmiennej, czyli taki, w którym dominują składowe losowe o różnych kierunkach i sile oddziaływania.

31.Metody wyznaczania prognoz ostrzegawczych:
a) dopuszczalności prognozy - gdy prognoza jest niedopuszczalna z powodu zbyt dużego błędu ex ante lub zbyt
dużego współczynnika wyrazistości (powyżej 10%) formułujemy prognozę ostrzegawczą
b) karty kontrolne - linia centralna przebiega na poziomie średniej wartości zmiennej, a po jej obu stronach
znajdują się linie kontrolne, umieszczone w odległości jednego i dwóch odchyleń standardowych od średniej;
prognozy ostrzegawcze formułuje się, gdy wartości zmiennych zaczynają wychodzić poza linie kontrolne
c) metoda różnic - opiera się na identyfikacji punktów charakterystycznych funkcji (ekstremów i punktów
przegięcia za pomocą badania znaków pochodnych)
d) ekstrapolacja dotychczasowych prawidłowości - prognozy ostrzegawcze formułuje się, gdy wartości
prognozowane zmiennej są niekorzystne dla odbiorcy prognozy

32. Metoda analogii historycznych:
Przenoszenie prawidłowości zmian w czasie jednych zjawisk na inne zjawiska zachodzące w tym samym obiekcie,
np. rozwój radiofonii (mierzony liczbą posiadanych odbiorników) może być podstawa przewidywań rozwoju TV.
Używane są zmienne różnoimienne
(Wykorzystywanie historii jako nauczycielki życia. Te analogie jednak spotykają się z dużą krytyką, choć można
przytoczyć wiele przykładów, które potwierdzają słuszność takiego rozumowania,
Np. twierdzenie: tak długo jak istnieje wspólny wróg, siły dośrodkowe w sojuszach są bardzo silne. Odsuwa się na
bok różnice interesów, ale gdy wróg zniknie, następuje rozpad sojuszu.)
W analogiach historycznych należy rozróżnić dwa pojęcia:
• zmienna wiodąca /leading indicator/
• zmienna naśladująca /lagging indicator/
Zmienna wiodąca przechodzi kolejne zmiany w czasie wcześniej niż zmienna naśladująca. Zmienne naśladujące są
zmiennymi prognozowanymi, a zmienne wiodące służą wyznaczaniu prognoz.
Jedną z podstawowych rzeczy, o których należy pamiętać przy stosowaniu analogii historycznych w
prognozowaniu jest ustalenie opóźnień zmiennej naśladującej w stosunku do zmiennej wiodącej (chodzi tu o
różnicę w czasie pomiędzy badanymi zjawiskami).
Metoda analogii historycznych znalazła szczególnie owocne zastosowania w prognozowaniu koniunktury
gospodarczej – ze względu na jej cykliczność, która jest charakterystyczna, jak wiadomo, dla gospodarek słabo jak i
wysoko rozwiniętych.

33 . Metoda analogii przestrzenno-czasowych:

15

Metoda analogii przestrzenno-czasowych stanowi połączenie metody przez analogie historyczną i przestrzenną.
Przenoszenie z jednych obiektów do innych prawidłowości zmian zjawisk w czasie, np. tendencja do wzrostu
częstotliwości korzystania z komputerów osobistych istniejąca w krajach zaawansowanych cywilizacyjnie nastąpi
w krajach opóźnionych. Występują zmienne jednoimienne.
Analogie przestrzenno-czasowe dotyczą np. zjawisk rozprzestrzeniania się osiągnięć cywilizacji daleko poza
obszary, w których tych osiągnięć dokonano.
Analogie przestrzenno-czasowe zmiennych jednoimiennych są użyteczne szczególnie do prognozowania popytu
na dobra i usługi zaspokajające potrzeby wyższego rzędu a zatem również produkcji tych dóbr i usług. Są one także
przydatne do prognozowania demograficznego, ponieważ u podstaw wielu zachowań demograficznych tkwią
uwarunkowania biologiczne bądź skłonności imitacyjne. Przydatne jest również do prognozowania działalności
przedsiębiorstw – struktura produkcji, koszty itp.

34. Rodzaje szeregów
Dane wykorzystywane w prognozowaniu mają charakter jednorazowy bądź są powtarzalne. Dane powtarzalne
dotyczą zmiennych zwanych zmiennymi wewnętrznymi (gdy charakteryzują obiekt) lub zmiennymi zewnętrznymi
(gdy opisują otoczenie obiektu).
Stany zmiennych są zapisywane w postaci szeregów:

1)

Jednowymiarowy szereg czasowy – jest to ciąg zaobserwowanych stanów zmiennych Y i
uporządkowanych według wartości zmiennej czasowej,

2)

Wielowymiarowy szereg czasowy – jest utworzony przez szeregi czasowe zmiennych Y1…Y6 opisujących
określony obiekt; szereg ten jest macierzą,

3)

Jednowymiarowy szereg przekrojowy – jest to ciąg zaobserwowanych stanów zmiennej Y, z których
każdy odnosi się do tego samego momentu lub okresu t i do k – tego obiektu przestrzennego,

4)

Wielowymiarowy szereg przekrojowy – tworzony jest przez szeregi przekrojowe zmiennych Y1…Y6
rozpatrywane w jednym momencie lub okresie t,

5)

Szereg przekrojowo-czasowy – jest tworzony przez szeregi czasowe G zmiennych opisujących K obiektów.

35. Linearność i nielinearność wzrostu i rozwoju
Jest to zależność między przyczyną, a skutkiem. Może być:
a) wzrost liniowy – występuje gdy zależność między przyczyną, a skutkiem ma charakter stałej proporcji, np. co
roku następuje wzrost o taką samą wartość zmiennej (przykład: po nawiezieniu ogrodu 2 funtami nawozów
sztucznych zbiory wzrosły o 10%, zaś po zastosowaniu 4 funtów zbiory powiększyły się o 20%),
b) wzrost nieliniowy – występuje gdy zależność między przyczyną, a skutkiem nie ma charakteru stałej proporcji,
gdy w różnych jednostkach czasowych występują różne przyrosty.
Zależy od perspektywy czasowej. To, co jest parametrem w krótkim czasie, może stać się zmienną w dłuższej
perspektywie czasowej. Bardzo ważnym jest, aby rozpoznać moment tzw. „załamania”, czyli kiedy tendencja
przestaje mieć charakter liniowy, kiedy zmieniają się parametry i tworzy się nowy system. Należy oczekiwać, że w
miejsce istniejącego systemu pojawi się nowy system. Rzadko bywają załamania systemu – wówczas trudno
powiedzieć jak będzie się rozwijał dany odcinek rzeczywistości (po załamaniu się systemu).

36. Rodzaje wzrostu i krzywych wzrostu
I. wzrost liniowy – występuje gdy zależność między przyczyną, a skutkiem ma charakter stałej proporcji, np. co
roku następuje wzrost o taką samą wartość zmiennej (przykład: po nawiezieniu ogrodu 2 funtami nawozów
sztucznych zbiory wzrosły o 10%, zaś po zastosowaniu 4 funtów zbiory powiększyły się o 20%),
II. wzrost nieliniowy – występuje gdy zależność między przyczyną, a skutkiem nie ma charakteru stałej proporcji,
gdy w różnych jednostkach czasowych występują różne przyrosty
III. wzrost wykładniczy – wzrost o stały ułamek rosnącej wielkości w stałym okresie czasu; tempo wzrostu jest
stałe, ale zmienia się wielkość (np. odsetki od lokaty dopisywane są co roku i następuje wzrost o stały procent, ale
sumy są coraz większe),
IV. wzrost superwykładniczy – tempo wzrostu zmiennej zwiększa się,

16

V. krzywa S – obrazuje linie najpierw ze wzrostem wykładniczym, ale po minięciu punktu zwrotnego przestaje
rosnąć (przykład: wzrost człowieka),
VI. krzywa dzwonowa – wzrost do punktu zwrotnego, a po jego przekroczeniu następuje tendencja malejąca
(przykład: zużycie ropy naftowej – występuje wzrost, aż do punktu zwrotnego, czyli do wyczerpania zasobów),
VII. zasada 72 – liczbę 72 dzielimy przez stopę procentową wzrostu i zasadę stosujemy gdy znając stopę wzrostu
chcemy dowiedzieć się, kiedy nastąpi określony wzrost.

37. Sprzężenie zwrotne dodatnie
Sprzężenie zwrotne: zamknięty obwód powiązań przyczynowo – skutkowych. Zazwyczaj pętla sprzężeń zwrotnych
bierze swój początek w jakimś zasobie na wyjściu, po czym poprzez zespół decyzji lub działań uwarunkowanych
stanem danego zasobu powoduje sekwencje zmian, które doprowadzają do zmian w owym zasobie na wejściu.
Wikipedia podaje, że sprzężenie zwrotne to oddziaływanie sygnałów stanu końcowego, wyjściowego procesu,
systemu, układu, na jego sygnały referencyjne, wejściowe, mamy do czynienia z połączeniami, polega to na
otrzymywaniu przez układ, proces, system, informacji o własnym działaniu czyli o wartości wyjściowej.
Sprzężenie zwrotne stanowi fundamentalny mechanizm samoregulacyjny, chodzi o utrzymanie wartości jakiegoś
parametru na zadanym poziomie, zachodzi ono wtedy, gdy jakiekolwiek zaburzenia powodujące odchylenie
wartości parametru od zadanej wartości wywołują działanie prowadzace do zmiany wartości w stronę przeciwną,
czyli do niwelacji skutków tego odchylenia, przykładem jest termoregulacja
Sprzężenie zwrotne dodatnie: pętla zależności przyczynowo – skutkowych, w których zmiana na wyjściu w jednym
z elementów łańcucha zapoczątkuje sekwencje zmian, które doprowadzą do dalszego wzrostu tego elementu w
kierunku zmiany początkowej. Dodatnia pętla sprzężeń zwrotnych może stanowić albo „błędne koło” albo „koło
sukcesu”, w zależności od tego czy wzrost który powoduje jest korzystny czy też nie.

38. Sprzężenie zwrotne ujemne
Sprzężenie zwrotne ujemne: zmiana w zasobie na wyjściu powoduje po wykonaniu pętli przyczynowo – skutkowej
zmianę na wejściu ukierunkowaną przeciwnie. Sprzężenia ujemne wpływają na regulowanie tempa wzrostu, na
utrzymanie systemu w pewnych dopuszczalnych granicach, bądź też na powrót do stanu równowagi stabilnej.

39. Parametr
Określenie często używane przy tego rodzaju rozważaniach.
1 – jest to zmienna (której wartość jest stała), którą przyjmuje się za stałą w danej sytuacji, jej charakter jest
odmienny od innych zmiennych (matematycznych).
2 – zmienna, która wyszczególnia siłę, a nawet charakter stosunków przyczynowo – skutkowych między innymi
zmiennymi

taki charakter ma np. zamienna dzietności kobiet. W długim okresie czasu ta zmienna nie ulega

zmianie i można ją traktować jako zmienną parametryczną. Można śledzić liczbę kobiet i społeczeństwie by
prognozować liczbę dzieci i dalej – liczę ludności.

40. Symulacje
Jest to pojęcie wieloznaczne. Najbardziej powszechne to udawanie czegoś, stwarzanie fałszywych pozorów. Z łac.
podobny.
Symulacje w znaczeniu technicznym- sztuczne odtwarzanie właściwości danego obiektu, zjawiska za pomocą jego
modelu realizowanego w warunkach laboratoryjnych.
Sym. Komputerowa- to badanie zachowania się obiektów rzeczywistych na podstawie obserwacji działania
programów komputerowych symulujących to zachowanie.
Symul. oznacza wykorzystanie zestawu zróżnicowanych technik badawczych, zasadzających się na wprawieniu w
ruch modelu naśladującego zachowanie badanego systemu pozwala na obserwację dynamiki modelowanego
systemu w warunkach kontrolowanych przez eksperymentatora. Może on zmieniać warunki tak aby przetestować
zasadność badanych hipotez. Symulacja stwarza laboratorium, w którym możemy analizować problemy
ekonomiczne w sposób w jaki w rzeczywistości nie moglibyśmy zrobić.
W symulacji deterministycznej występują elementy losowe, które sprawiają, że przewidywania oparte na takich
modelach nie są wyznaczone z całkowitą pewnością. Elementy losowe traktowane są jako znane, zastępuje się

17

wartościami oczekiwanymi lub uznaje się za mało znaczące w skali mechanizmu opisywanego przez model. W
przypadku stos. międzyn uznaje się za mało istotną rolę osobowości. Jest to wyznaczone przez prawidlowości,
silne procesy i od tego jaki jest przywódca niewiele zależy.
W symulacji stochastycznej losowe elementy modelu podlegają samodzielnemu modelowaniu a proces ich
generowania staje się istotnym elementem składowym symulacji. Stochastyczny – niezamierzony, przypadkowy.
Symulacje można podzielić na 3 rodzaje:

1. Tylko z udziałem ludzi
2. Tylko z udziałem komputerów
3. Mieszane czyli ludzie uczestniczą.
Źródło: ze zdjęć i wykladu

41 . Rodzaje symulacji:
Stosowano do tej pory 3 RODZAJE SYMULACJI:
1) z udziałem tylko ludzi
2) wyłącznie z udziałem komputerów
3) mieszane
Wiele modeli zawiera elementy losowe sprawiające, iż przewidywania oparte na tych modelach nie są
wyznaczane z całkowitą pewnością.
W symulacji deterministycznej elementy losowe traktowane są jako znane; zastępuje się je wartościami
oczekiwanymi lub przynajmniej mało znaczącymi w skali mechanizmu opisanego przez model.
W symulacji stochastycznej losowe elementy modelu podlegają samodzielnemu modelowaniu a proces ich
generowania staje się istotnym elementem składowym symulacji.
*stochastyczny- niezamierzony, przypadkowy, losowy.
Rozróżniamy:
I. symulację prostą – gdy zmieniane są wartości tylko jednej zmiennej egzogenicznej.
II. symulację złożoną – gdy jednocześnie są zmienione wartości kilku zmiennych egzogenicznych,
Symulacje wyłącznie z użyciem ludzi są szczególnie użyteczne w sytuacji procesu podejmowania decyzji w
warunkach kryzysu.

42. Zalety i wady symulacji komputerowych:
Istnieje możliwość symulacji wyłącznie z udziałem komputerów.
Wady:
• Abstrahują od rzeczywistości;
• Przenoszą rzeczywistość bardziej ogólną, systematyczną;
• Nie są w stanie uwzględnić tego, co można określić jako swoiste, kapryśne, a niejednokrotnie właśnie to, co
kapryśne może rozstrzygać o rezultatach międzynarodowej rzeczywistości.
• Niebezpieczeństwa: powstanie na pozór naukowego, opartego o liczby rezultatu. Jeżeli symulacja odbywa się z
udziałem komputerów, wówczas musimy przypisać wartości wyrażone w liczbach bo inaczej komputer nie
zareaguje. Te liczby określane są przez badacza. Jeżeli dobierze je względnie trafnie to wtedy będzie mógł uzyskać
wynik (rezultaty) który nie będzie fałszywy. „Jeśli przypisze je błędnie to ponosi za to winę”- baaardzo odkrywcze
Im więcej swoistości cechuje system, tym mniej można polegać na prognozowaniu z udziałem wyłącznie
komputerów. Najnowszym pojęciem jest sztuczna inteligencja – sposób symulacji z udziałem wyłącznie
komputerów, rozwijany dla analizy zachowania przystosowawczego i uczenia się dla badania samorzutnej zmiany
systemu i samozmieniających się struktur dla analizy wpływu pierwszeństwa na zachowania i podejmowanie
decyzji, jak też dla analizy implikacji gromadzącego się zbioru doświadczeń w jakimkolwiek środowisku.
Zalety: precyzja wyników, przy wprowadzeniu dokładnych danych; szybkość uzyskania wyników symulacji;
możliwość wprowadzania zmian parametrów obiektu badanego na każdym etapie przeprowadzania symulacji;
szersze zastosowanie – możliwości wykorzystywania programów symulacyjnych wielokrotnie.

43. Rodzaje modeli - w prognozowaniu

18

1) Model formalny lub myślowy – nie zawsze jest kontrolowany przez procesy myśli, to przedmiot będący wzorem
lub kopią danego przedmiotu, wykonany w mniejszych rozmiarach, zwykle z materiałów zastępczych( np. lalki dla
dziewczynek).
- to także układ względnie odosobniony, możliwie mało skomplikowany, działający analogicznie do oryginału.
2) Model komputerowy-program odzwierciedlający swoim działaniem pewne aspekty modelowanego obiektu lub
procesu.
3) Analogowe-fizyczne
4) Cyfrowe-numeryczne- składające się z liczb, zmiennych i wiążących je relacji/ stosunków


44. Modele analogowe i cyfrowe.
Modele analogowe (fizyczne/materialne) – np. modele samolotów, zaś modele cyfrowe – złożone z liczb,
zmiennych i wiążących je relacji, można z pomocą komputera wykorzystać je do przeprowadzenia symulacji.
Zmienne w tych modelach przyjmować mogą wartości ciągłe lub dyskretne.
Jest jeszcze większy problem (dotyczy wielu obiektów) – mamy elementy losowe, przygodne. Nawet jeżeli chcemy
znajdować prawidłowości, jeśli jesteśmy w tym względnie skuteczni, to jednak nie sposób jest wykluczyć roli
przypadku. Co z tego wynika dla modeli?
- w symulacji deterministycznej elementy lsoowe traktuje się jako znane, można także uznać je za mało znaczące i
pominąć zupełnie daleko idące uproszczenia.
- w symulacji statystycznej (uwzględnia to, co losowe) – losowe elementy modelu podlegają samodzielnemu
modelowaniu, a proces ich generowania staje się elementem składowym symulacji.

45. Model formalny lub myślowy.
Model f., jasno wyrażony, np. model trendu/ekonometryczny/myślowy (=istniejący w umysle), np. wzór wg
którego coś jest wykonane, ale także przedmiot będący kopią w mniejszych rozmiarach z materialnym
zastosowaniem. Modelem jest układ względnie odosobniony, możliwie mało skomplikowany, działający podobnie
do oryginału. Może być tym oryginałem cokolwiek: maszyna, przedsiębiorstwo, organizm społeczny. Bierzemy
pod uwagę cechy, bez których zostanie utracona istota obiektu i bez uwzględnienia których nie będzie można
powiedzieć, że jest to model podobny do oryginału.

46. Scenariusze – definicje i typologie
Scenariusze jako metoda przedstawiania przyszłości - zostały zaproponowane przez H.Kahna, który nazwał tę
metodę „pisaniem scenariuszy”:
Polega na opisie zdarzeń i wskazaniu ich logicznego i spójnego następstwa w celu ustalenia, w jaki sposób, krok po
kroku, rozwijać się będzie obiekt ( np. społeczeństwo, gospodarka)
 Przyjmuje się pewien punkt widzenia (stan obecny lub jakikolwiek inny stan)
 Kładzie się nacisk na te zdarzenia, które mogą stanowić punkt wyjścia przyszłego, alternatywnego ciągu zdarzeń.
 Rezultatem tej metody jest zbiór możliwych obrazów przyszłości.
A to def. Ducota i Lubbena:
Scenariusz jest układem zdarzeń powiązanych w logiczną, na ogół chronologiczną sekwencję. Rozpatruje się te
zdarzenia, które mogą wystąpić i które:
- są istotne dla wybranego obiektu, dla którego piszemy scenariusz
- odnoszą się do określonego czasu
- są ze sobą powiązane za pomocą różnego rodzaju relacji (formalno- prawnych, przyczynowo- skutkowych,
czasowego następstwa) w taki sposób, że aproksymacja całego układu zdarzeń może być otrzymana na podstawie
hipotez wyciągniętych z tych relacji
Podstawowe typy scenariuszy ( C. Ducot, G. Lubben)
Niezależnie od metody konstrukcji, każdy scenariusz powinien:
 Zawierać wszystkie kluczowe, istotne elementy mające znaczenie dla danego obiektu
 Być wiarygodny, być akceptowalny
 Być wewnętrznie zgodny

19

4 typy scenariuszy:
scenariusz badawczy ( odkrywczy) – tworzy się metoda pisania „do przodu”, w której przeważają zdania
prospektywne. Powiązania mają charakter wyjaśniający, scen. określa jakie będą efekty dla danego zestawu
przyczyn
Scenariusz antycypacyjny – tworzy się metodą „pisania do tyłu”, w której przeważają zdania retrospektywne, a
punktem wyjścia scenariusza jest określenie pożądanych stanów przyszłości. Związki mają charakter skutków, to
scen. określa jakie mogły być przyczyny danych skutków
Scenariusz opisowy – określa tylko uporządkowany układ możliwych zdarzeń, pomijając fakt czy są to zdarzenia
dla odbiorcy pożądane czy też nie.( może być realistyczny albo hipotetyczny)
Scenariusz normatywny – jeżeli cele i interesy zleceniodawcy są explicite wzięte pod uwagę, taki scenariusz włącza
pozytywne lub negatywne skutki zdarzeń, których wystąpienie opisuje.
Przedstawiony podział scenariuszy nie jest rozłączny, gdyż np. scenariusz badawczy może być opisowy lub
normatywny.

47. Konstruowanie scenariusza – etapy
pisanie scenariuszy przebiega według następujących faz:
1. zdefiniowanie obiektu, określenie jego elementów i powiązań między nimi, określenie zakresu scenariusza
(zebranie jak największej ilości danych o obiekcie, określenie zjawisk które będą uwzględnione w scenariuszu,
określić zmienne i reakcje między nimi)
2. identyfikacja zjawisk należących do otoczenia danego obiektu (tzw. obszarów oddziaływania) i wpływających na
jego rozwój oraz określenie powiązań między zmiennymi należącymi do różnych obszarów oddziaływania i
zmiennymi wnętrza obiektu ( określa się najważniejsze zjawiska z otoczenia obiektu wpływające na ten obiekt,
wybiera się zmienne charakteryzujące te zjawiska, można skorzystać z opinii ekspertów)
3. ilościowy opis powiązań między elementami obiektu oraz między obiektem a jego otoczeniem w
teraźniejszości, czyli w chwili, w której przygotowuje się scenariusz ( opis ilościowy na podstawie rezultatów
uzyskanych w 1 i 2 etapie tworzenia scenariusza)
4. sporządzenie prognoz zmiennych należących do otoczenia obiektu i wpływających na ten obiekt. ( prognozy
można otrzymać różnymi metodami: ekstrapolacja szeregów czasowych, prognozy demograficzne, prognozy
inflacji)
5. opracowywanie prescenariuszy: konstruuje się prognozy zmiennych należących do obiektu. Na ich podstawie
tworzy się wielowariantowy opis rozwoju obiektu i analizuje się różne warianty przyszłości za względu na ich
spoistość, zgodność i logikę ( prescenariusz - jakościowy opis wybranych wariantów przyszłości obiektu)
6. identyfikacja czynników zakłócających proces rozwoju obiektu. ( zdarzenie zakłócające- występuje nagle, nie ma
charakteru katastrofalnego, istotnie wpływa na obiekt – pozytywnie lub negatywnie- ocenia się ich wpływ na
obiekt i przeciwdziałanie)
sporządzanie scenariusza (po uwzględnieniu czynników zakłócających i ich skutków otrzymujemy: syntetyczny
opis rozwoju i stanu badanego obiektu w przyszłości, uwzględniający zmiany ilościowe i jakościowe występujące
zarówno w obiekcie jak i w jego otoczeniu).

48. Wartości ciągłe i dyskretne
Typy

danych:

Dane dyskretne to zmienne liczbowe, których wartości sa dokładne (często liczba przedmiotów).
Dane ciągłe to zmienne liczbowe, których wartości muszą (z konieczności) zostać podane w przybliżeniu.

49. Główne problemy będące przedmiotem prognozowania w SM.
Można wymienić 8 problemów:

1. Różne role narodów, ich miejsce i pozycja w polityce światowej, środki, z pomocą których realizuje

stosunki z innymi państwami

założenie że chodzi o państwa narodowe,

autorzy z góry skupiają się na tych państwach które się liczą (większość państw się pomija)

badanie rozkładu sił (rola i miejsce najważniejszych mocarstw)

20

2. Czynniki określające siłę, władzę, słabość, jak również globalne skutki braku równowagi - zwłaszcza w sile

militarnej;

determinanty - czyli czynniki określające - to co decyduje, że pomiędzy uczestnikami jest taki a nie
inny układ sił (terytorium, ludność, kapitał ludzki itp.)

3. Podstawowe skutki ograniczoności zasobów, ich dostępności, oraz sposobów wykorzystywania,

 minerały strategiczne
 problem ropy w tym okresie

- podstawowe skutki ograniczoności zasobów, ich dostępności oraz sposobów wykorzystania. Problem
uniezależnienia się od dostaw z jednego źródła (zrezygnowanie z obszarów niestabilnych – Bliski Wschód na rzecz
Rosji – uzależnienie się od innego państwa). Ważne są zasoby wody, których niedostatek może spowodować
ogromne skutki dla rolnictwa. Problem braku dostępu do źródeł wody może prowadzić do konfliktów
międzynarodowych (problem wspólnych rzek oraz regulacji ich wykorzystania przez państwa np. Eufrat)

4. Polityczne skutki rozwoju technologicznego oraz ich rozdziału, jak też dystrybucji, wiedzy i umiejętności

gdzie wytwarza się technologię

gdzie są skupiska kapitału ludzkiego

5. Polityka ekonomiczna i społeczna - skutki stanu zaludnienia i ruchu ludności,

jak również wielkość ludności i jej struktura oraz rozmieszczenie geograficzne

6. Stosunki między narodowymi sposobami postrzegania i poznawania oraz postawami
7. Globalne skutki działania aktorów nieposiadających charakteru terytorialnego

wszyscy ważni aktorzy poza państwami np. korporacje wielonarodowe, instytucje
międzynarodowe, organizacje międzynarodowe, jednostki??

8. Stosunek polityki międzynarodowej do społeczności międzynarodowej i współzależność10. między

polityką międzynarodową a międzynarodową gospodarką

 próba spojrzenia na zmieniające się relacje wewnątrz triady państwo - społeczeństwo -

gospodarka.

Problemy te można sprowadzić do głównego zagadnienia przyczyn wojny i pokoju, bo każdy z tych czynników
może prowadzić do sięgnięcia po wojnę.

52. Rola teorii w prognozowaniu stosunków międzynarodowych
Teoria ogólnie ma do spełnienia kilka funkcji w toku badania empirycznego.
Teoria:
a) pozwala rozstrzygać co jest ważne i istotne, czyli pozwala dokonywać selekcji;
b) dostarcza sposobów dla przystosowywania nowej informacji i nowych kombinacji idei i pojęć;
c) dostarcza właściwych ram pojęciowych, w jakich prognozowanie może być podejmowane, a rezultaty mogą być
rozumiane w sposób znaczący interpretowane;
d) dostarcza ona schematu kodowania dla gromadzenia i wyszukiwania informacji;
e) służy jako narzędzie badawcze, które kieruje badacza w stronę istotnych kwestii i właściwych danych;
f) zachowuje i skupia uwagę na tym, co teoretyk widzi jako ważne i istotne;
g) poprzez wbudowane zdolności oddzielania i ponownego łączenia informacji (mowa o symbolach
pierwszorzędnych i wyższego rzędu), teoria dostarcza sposobów dla przystosowania nowej informacji i nowych
kombinacji idei i pojęć.
Teoria spełnia 2 konkretne zadania:
1) dostarcza różnych wskazówek i twierdzeń, w niektórych przypadkach potwierdza wyniki ustalenia co do
stosunku między ważnymi zmiennymi lub między częściami składowymi badanego systemu;
2) dostarcza kryteriów dla oceny urzeczywistnienia się prognozy i oceny jej wyników.

53. Różne koncepcje przyczynowości
Istnieje 5 różnych koncepcji rozumienia przyczynowości:

21

1)pierwszeństwo czasowe - istnieją oddziaływania poprzedzające –jedno wydarzenie jako przyczyna, poprzedza
drugie, będące skutkiem;
2)stosunki asymetryczne – oddziaływania wzajemne, choć o nierównej sile/znaczeniu. Tam gdzie silniejsze –
przyczyna, słabsze – skutek. Także słabsze oddziaływają na silniejszego.
3)jednokierunkowe lub rekursywne stosunki
4)jednoczesne stosunki – oddziaływania dwustronne bez przesądzania ich sily.
5) systemy bloków rekursywnych –w pewnej ograniczonej sferze stosunki przyczynowe są jednokierunkowe, ale
jednocześnie, te zlokalizowane systemy stosunków są osadzone w większych srukturach, charakteryzujących się
równoczesnymi zależnościami. jednokierunkowe oddziaływania wewnętrzne systemu politycznego na
przywódcę (w rzeczywistości to przywódca wpływa na opinię publiczna, kształtując ją), z równoczesnymi
oddziaływaniami na środowisko zewnętrzne. To pogodzenie jednokierunkowego pojęcia przyczynowości z
pojęciem podkreślającym wzajemne i równoczesne zależności.(czyli godzi 3 i 4)

54. Metody prognozowania w stosunkach międzynarodowych
1.Prognozowanie retrospektywne: oparte o to, co już się wydarzyło, o znane badaczom dane. Polega na próbie
kreślenia scenariuszy: jaka byłaby przyszłość obiektu, jeśliby w pewnym momencie w przeszłości zdarzyłoby się
inaczej, niż zdarzyło się rzeczywiście Takie prognozowanie jest istotne z punktu widzenia SM, gdyż przeszłość
dostarcza istotnych danych laboratoryjnych dla myślenia o przyszłości. Przykłady załamań się systemów (wojny,
upadki państw), procesy integracyjne, kształtowanie się państw– przeszłość jako pewnego rodzaju laboratorium,
niemożliwe do pominięcia przez prognostów.
2.Prognozowanie długoterminowe (50 – 100 lat)
o arbitralnie rozstrzygamy o jak odległą chodzi przyszłość
o najlepiej ją podejmować za pomocą dynamiki systemu bądź analizy ekonometrycznej
DYNAMIKA SYSTEMOWA: funkcjonalne podejście do studiowania systemów społecznych w wielkiej skali, oparte
na uwzględnieniu różnych:
 pętli sprężeń zwrotnych
 współzależności poziomów
 wskaźnikach szybkości zmian
ANALIZA EKONOMETRYCZNA – statystyczne podejście do modelowania, oparta na
 liniowych przybliżeniach systemów złożonych
 oszacowaniu parametrów jako przesłanek do prognozowania
3. Prognozowanie krótkoterminowe (3-5 lat). Np.:
Analiza decyzji (na podstawie wzoru Bayesa, umożliwia uwzględnienie okoliczności subiektywnych), procesy
Markowa, analiza wydarzeń – pozwala na solidne rozwijanie systemów wczesnego ostrzegania.
Pewne sygnały są na tyle często powtarzane, że wyrażają określony stan zjawisk i pomagają przewidywać co się
stanie wkrótce. Stworzono też skalę wzajemnych oddziaływań między państwami

55. Zakotwiczenie prognozowania
Przy ograniczonej złożoności rzeczywistości oznacza unieruchomienie. Jakiś ważny wymiar jest stały, trwały,
niezmienny – zakładamy, że tak jest i następnie próbujemy przyglądać się, co z tego może wyniknąć.
4 wymiary zakotwiczenia (choucrie):

1-

Strukturalne, czyli pewne ważne cechy podmiotów, obiektów, którymi się zajmujemy, np. cechy

demograficzne, ekologiczne, kwestie zsumowanych zasobów i ich przepływów (ropa naftowa) zarówno
rezerwy, wydobycie, zsumowane przepływy i pytanie co z tego wynika dla gospodarki i polityki swiatowej.
Kotwicą są podstawowe wartości tej zmiennej. Mogą to być także instytucje, czy ustroje – cechy
strukturalne.

2-

Prawdopodobieństwo i możliwości – np. globalne ocieplenie następuje i ma to związek z działaniem ludzi

(Man made), a nie proces od ludzi niezależny. Ale jednak na tej samej podstawie można przypisać
prawdopodobieństwo także, że nie ma globalnego ocieplenia, bo jeśli nawet ma ono miejsce to jest
niezależne od ludzi. Co z tego wynika dalej dla całego systemu/przyszłości świata? W tym konkretnym
przypadku – określone postulaty: należy podejmować określone działania albo należy niczego nie robić.

22

Następuje tutaj zakotwiczenie w postępowaniu prawdopodobnym/możliwym takich, czy innych zjawisk i
procesów. Nie wiemy, czy tak będzie, ale przypisujemy prawdopodobieństwo i postępujemy dalej,
zastanawiając się, co z tego wynika dla systemu, ludzi i jakie działania należy podjąć.

3-

Preferencje – należy założyć, że taki a nie inny świat/wynik rzeczywistości jest pożądany bądź przerażający

i jeśli to chcielibyśmy osiągnąć/uniknąć, to trzeba podjąć decyzję.

4-

Założenie, że określony trend będzie miał miejsce w określonym czasie, że będą następowały (w

określonym odcinku czasu) takie a nie inne zmiany. To się robi. Przykład – przyjmowanie, że ludność
świata będzie do 2050 wzrastać i tutaj różne warianty i co z tego wynika, jakie mogą być konsekwencje
danego trendu występującego. Można tutaj także założyć, przyjąć za punkt wyjścia trend dotyczący
jakiegoś innego zjawiska/cechy.

56. Perspektywa czasowa a cel prognozy.
Prognozowanie retrospektywne – oparte o to, co się już wydarzyło, o stare dane. Przykładowe zjawiska i procesy
warte wykorzystania to np. wojny, procesy integracyjne (Deutsch: nie ogranicza się tylko do integracji
europejskiej, ale także integracja narodów, procesy powstawania państw, imperiów), czasem idzie dalej – kształt
sojuszy, globalne transakcje (handel, instytucje), determinacje kulturowe. Sprawdzenie, jak określone zmienne
uzyskiwały określone wartości. 2 osie:
- perspektywa czasowa
- poziom konfliktu.
Jeśli chodzi o rozwój systemu, kolejno: konfiguracja strukturalna, potencjały narodowe, rywalizacja handlowa,
gotowość militarna, sojusze, czy przegrupowania, konfiguracja międzynarodowa, wrogość, prowokacja, wojna.
Dotyczy to procesów zachodzących w strukturze systemów, natomiast jeśli chodzi o metodologię, to zaczyna się
od dynamiki systemu, następnie modelowanie ekonometryczne, procesy, bądź łańcuch Markowa i wreszcie
analiza Bayesa.

57. Długoterminowe prognozowanie w stosunkach międzynarodowych
Długoterminowe prognozowanie (dla przyszłości odległej o 15, 50, czy 100 lat) można najlepiej podejmować z
pomocą dynamiki systemu bądź analizy ekonometrycznej. Obie te metody mogą być zastosowane także dla
analizy krótkoterminowej, ale ich możliwości szczególnie odpowiadają prognozowaniu długoterminowemu.
Dynamika systemowa- funkcjonalne podejście do studiowania systemów społecznych nieliniowych, na wielką
skalę, jest oparte na
a) pętlach sprzężeń zwrotnych
b) współzależności poziomów i wskaźników szybkości zmiany.
Analiza ekonometryczna, statystyczne podejście do modelowania, jest oparta głównie na
a) liniowych przybliżeniach systemów złożonych
b) oszacowaniach parametrów jako przesłance dla prognozowania.
Każde z nich ma swoje zalety i wady. Wybór zależy od problemu badanego, od pojmowania przez badacza
przyczynowości, od jego znajomości danego systemu, od tego, ile i jakiego rodzaju danych jest potrzeba i,
ostatecznie, jak mocne mają być współczynniki [coefficients]. Wszystkie te pytania zakładają, że badacz pragnie
stosować jawnie wyrażoną teorię, systematyczne procedury i empiryczną analizę. Normatywne prognozowanie,
czy procedury delfickie dostarczają mniej rygorystycznych alternatyw dla prognozowania długofalowego.

58. Krótkoterminowe prognozowanie w stosunkach międzynarodowych
Prognozowanie krótkoterminowe – dotyczące przyszłości od jutra aż do 3-5 lat. Można wymienić 3 kierunki:
1) analiza decyzji,(Bayce)
2) procesy Markowa,
3) analizy wydarzeń. W przypadku analizy decyzji – podejście Bayesa pozwala na uwzględnienie okoliczności
subiektywnych. Jeśli problem obejmuje zmiany w krótkim czasie – procesy Markowa. Analiza wydarzeń pozwala
na solidne rozwijanie systemów wczesnego ostrzegania. Chcąc przewidywać możliwości wybuchów konfliktów z
użyciem przemocy, można używać pomiarów napięć barometrów międzynarodowych. Stworzono skalę

23

wzajemnych oddziaływań między państwami. Najczęściej używana jest skala, która ma właściwości interwałowe.
Sama skala musi uwzględniać swoistość sytuacji

59. Teoria przejścia demograficznego

I FAZA - WYSOKOSTACJONARNA
- wysoka stopa zgonów (pow. 20% ) oraz urodzeń (pow. 35%)
- przyrost naturalny bardzo niski
- etap niskiego poziomu gospodarczego
Gwinea, Malawi,Sierra Leone,Uganda,Afganistan

*Państwa obecnie wysoko rozwinięte gospodarczo wyszły z I fazy na początku
XX w., ale był taki okres (1900-20) gdy Sz>20%*
*Państwa obecnie rozwijające się wyszły z tej fazy na początku lat 90 tych i są
teraz w II fazie.*

II FAZA - WCZESNEGO WZROSTU
-Wysoka Su>35%, ale spada Sz~15-20%
-jest to faza eksplozji demograficznej. Przyrost naturalny wynosi ok. 2-3%.
-wysoki wskaźnik Su jest związany z wysokim WSPÓŁCZYNNIKIEM
REPRODUKCJI NETTO (ilość dziewczynek, które gdy dorosną staną się matkami
Na kobietę)
-w krajach gdzie WRN jest wysoki obserwujemy zjawisko WTÓRNEJ EKSPLOZJI DEMOGRAFICZNEJ (dziewczyny,
gdy dorosną staną się matkami i pojawią się nowi ludzie, ale nie będzie ich tyle, co wcześniej).
Afryka:Angola, Kamerun, Kenia, Libia, Nigeria
Azja: bangladesz, Kambodża, Iran, Irak, Oman, Pakistan
Ameryka pd:Guatemala, Haiti, Honduras

IV FAZA - NISKOSTACJONARNA
- Su<25%, Sz<15%
- kraje dobrze rozwinięte gospodarczo
USA, Chile, Kolumbia, Argentyna, Brazylia
Zjednoczone emiraty arab., Tajlandia, Singapur, Korea pd, Chiny, Mauritius.

V FAZA - NEOMALTUZJAŃSKA
Malejący wskaźnik Su przy rosnącym Sz. (stare społeczeństwa, choroby cywilizacyjne)
Są to państwa wysoko rozwinięte gospodarczo.
Kanada, Dania,Holandia, Szwajcaria
POLSKA,Węgry, Rumunia, Bułgaria, Czechy
Stopa zgonów rośnie, gdyż mamy do czynienia z wysoką nadumieralnościa mężczyzn w wieku 50-60 lat
W krajach V fazy występuje zjawisko depopulacji- ujemny przyrost naturalny
Kraje 0-1%-zjawisko reprodukcji prostej-dzieci zastępują rodziców
Eksplozja demograficzna- III Świat

Teoria przejścia dem. – powstała po to, aby wyjaśnić dane z krajów. 1-sza połowa XX w. powstała jako efekt
niezależnych badań. Podstawą były następujące hipotezy:
• Spadek umieralności następuje przed spadkiem urodzeń i jest przyczyną gwałtownego spadku populacji
• Spadek płodności dąży do osiągnięcia spadku płodności na niskim poziomie.
• Może się zdarzyć, że natężenie urodzeń będzie większe od natężenia zgonów, taka sytuacja pozwoliła na
dodanie piątej fazy i wyodrębnienie pięciofazowego modelu przejścia dem. W piątej fazie następuje zmniejszenie
się liczebności populacji. W tej fazie mamy do czynienia z niskim wsp. zgonów ale trzeba zwrócić uwagę, że jeszcze

24

niższy niż wsp. zgonów jest wsp. urodzeń. Liczba zgonów przewyższa w tej fazie liczbę urodzeń. Ten pięciofazowy
model transformacji dem. został stworzony w 1947 r. przez Reigera w czasie, kiedy ta faza mogła być rozważana
tylko teoretycznie. W wielu krajach wysoko rozwiniętych gosp. dzietność maleje nadal i nie zapewnia im wprost
tej rewolucji ludności.
Przyczyniło się to zatem do sformułowania modelu, który nazywany jest modelem drugiego przejścia dem. Dalszy
spadek dzietności przy niskich wsp. urodzeń i zgonów wynika z szeregu czynników (np. dążenia do samorealizacji
obojga rodziców, dążenie do posiadania własnych źródeł dochodów z pracy, z chęci zdobycia wykształcenia i
zadowolenia z życia, z ciągłego podnoszenia stopy życiowej. W tym dążeniu, które jest charakterystyczne dla
ludności w krajach wysoko rozwiniętych, posiadanie dziecka może przeszkadzać. Cechami charakterystycznymi
drugiego przejścia dem. są :
1-sza grupa to czynniki związane ze zmianami modelu małżeńskości:
- opóźnienie wieku zawierania małżeństwa, osłabienie trwałości małż., zmniejszenie częstości zawierania małż.,
wzrost natężenia rozwodów, wzrost liczby rodzin niepełnych, wzrost liczby związków kohabitacyjnych, w tym
związków typu wspólnego życia ale oddzielnego zamieszkania.

2-ga grupa to czynniki dotyczące zmian we wzorcu dzietności, wzorcu prokreacji – płodności, a więc zmniejszanie
się dzietności poniżej poziomu reprodukcji kobiet czyli poniżej prostej zastępowalności pokoleń:
- opóźnianie wieku urodzenia 1-go dziecka, przesuwanie max płodności do starszych grup wieku, wzrost udziału
urodzeń pozamałżeńskich.

3-cia grupa to rozpowszechnianie się metod a także dostępności różnego rodzaju środków antykoncepcyjnych,
stosowanych dla świadomego powoływania do życia dzieci w czasie i liczbie jakiej chcą sami rodzice

4-ta grupa to zmiana stylu życia, która jest dwukierunkowa:
1. dążenie do zdrowego odżywiania się, zdrowego życia, czynnego ruchu w społ., ruch fizyczny, co prowadzi do
obniżenia umieralności i do wydłużenia trwania życia,
2. dążenie do jak najwyższej pozycji w społ., również zawodowej, powoduje stres i to, że człowiek żyje w napięciu
a to prowadzi do pogorszenia stanu zdrowia. Pojawiają się też rożnego rodzaju cywilizacyjne zagrożenia stanu
zdrowia (np. używanie alkoholu, nikotyny, narkotyków).
Jest szereg norm, które zmierzają do wyjaśnienia przyczyn zmian płodności i umieralności w różnych fazach
przejścia dem. Wśród tych norm (teorii) można wymienić:
- koncepcję zmiennych pośredniczących Davisa-Blake,
- koncepcję teorii wzrostu liczby ludności Leibensteina
- teorię i hipotezę Easterlina
- teorię spadku płodności Caldwella
- teorię funkcjonowania gospodarstwa domowego
Teoria funkcjonowania gospodarstwa domowego (wg H. Leibensteina) wyodrębnia korzyści i koszty, jakie daje
posiadanie dziecka. Korzyści: jako źródło zadowolenia i radości dla swoich rodziców i pewna użyteczność jako
„dobro konsumpcyjne” (to korzyści stałe), korzyści dochodowe (ekonomiczne) - po dorośnięciu zaczyna zarabiać i
przynosi dochód rodzinie oraz korzyści wynikające z zabezpieczenia na starość w różnych przypadkach losowych.
Koszty bezpośrednie – które są ponoszone w związku z urodzeniem i wychowaniem dziecka, bieżące wydatki na
utrzymanie dziecka aż do chwili, kiedy samo zacznie zarabiać (mieszkanie, wyżywienie, odzież) a koszty pośrednie
– to koszty utraconych korzyści, utracone możliwości w następstwie urodzenia dziecka (niemożliwość pracy matki,
utracone zarobki w okresie ciąży). Te zagadnienia rozpatruje się w zależności od poziomu dochodu w społ. Koszty
bezpośrednie rosną wprost proporcjonalnie do dochodów. Więc można na tej podstawie sformułować pewne
wnioski dot. zachowań prokreacyjnych w rodzinach czy w gosp. Dom

65. International Futures Barry Hughesa
B. Hughes jest autorem International Futures (IF) – czyli projektu zintegrowanego systemu globalnego
modelowania. Projekt był rozpoczęty jeszcze w latach 70. Hughes wyjaśnia, że głównymi celami projektu jest

25

służenie kształcenia oraz pomoc w analizie polityki, ma ułatwiać proces podejmowania decyzji polit. Opiera się o
dane dla 183 krajów, zbierane od 1960r., pogrupowane wg kilku kryteriów. Dzieli świat na 14 regionów:
- kraje, które stanowią same dla siebie regiony: USA, Kanada, Meksyk, Rosja, Chiny, Indie, Japonia
- kraje UE
- pozostałe kraje rozwinięte
- kraje OPEC
- inne kraje Ameryki Łacińskiej (brak Brazylii i Argentyny)
- inne kraje Afryki
- inne kraje Azji Płd i Wsch (Korea Płd, Indonezja)
- pozostałe kraje świata (= głównie biedniejsze kraje europejskie i byłe republiki radzieckie).
Wyróżnia obecne 3 rodzaje podmiotów systemu globalnego:
1. gospodarstwa domowe
2. państwa
3. przedsiębiorstwa gospodarcze
Scenariusze IFs obejmują bazy danych od roku 2000 do 2100, a opierają się na bazach danych dla czasowo –
przestrzennej analizy 164 krajów od 1960 roku, co pozwala na historyczne prognozy 1960 – 2000 (retrospektywne
prognozowanie)
• Najważniejsze zadania IFs
1.pomagają zrozumieć stan świata, czyli odpowiedzieć na pytania dot. rozwoju tendencji i przewidywać dokąd
mogą doprowadzić; umożliwiają poznanie dynamiki systemów globalnych
2. dążenie do wyjaśnienia celów, priorytetów, tworzenia alternatywnych scenariuszy przyszłości do zbadania
dźwigni, jakie podmioty mają dla kształtowania przyszłości, system staje się coraz bardziej skomplikowany.

66. Horyzont czasowy w prognozach IF
Senariusze IFs obejmują bazy danych od roku 2000 do 2100, a opierają się na bazach danych dla czasowo –
przestrzennej analizy 164 krajów od 1960 roku, co pozwala na historyczne prognozy 1960 – 2000 (retrospektywne
prognozowanie)

67. Podmioty w prognozach IF
- gospodarstwa domowe
- państwa/rządy
- firmy/przedsiębiorstwa.
Government w języku angielskim oznacza tyle co rząd, ale prof uważa, że często należy myśleć o szerszym pojęciu
niż rząd w potocznym zrozumieniu czyli rada ministrów.
Government czyli uzupełnienie, przeciwieństwo self – government; pojęcie obejmujące aparat państwa:
wojewodowie, starostowie, określone urzędy
- firmy, przedsiębiorstwa gospodarcze (wzajemnie oddziaływujące w międzynarodowych strukturach
demograficznych, ekonomicznych, społecznych)

68. Moduły i submoduły w prognozach IF
-ludność
- gospodarka
- rolnictwo
- oświata
- energia
- podmoduł społeczno-polityczny
-podmoduł międzynarodowo-polityczny
- środowisko naturalne
- technologia
- zdrowie.

26

69. Rodzaje globalnych zmian(trendów) wg. Barry Hughes’a.
Występuje 5 podstawowych trendów zmian:
1. liniowy (linear). Proces wzrostu następuje poprzez dodanie równych (tych samych) wartości(ilości) rok po roku.
Przykład: jeśli dostaniesz co rok na urodziny $100 , to po 10 latach będziesz mieć $1000.
2. wykładniczy( exponential). Proces wzrostu następuje poprzez dodanie równych (tych samych) procentów rok
po roku. Przykład: jeśli wpłacisz na konto oszczędnościowe o 5 stopie procentowej - $ 100, po roku uzyskasz $ 105.
W drugim roku stan konta znów zwiększy się o 5%, tym razem już sumy $105, a więc będzie to już $110.25 itd.
Początkowa wartość $ 100 podwoi się po 14 latach. Dlatego też inaczej wzrost wykładniczy można opisać jako
proces wzrostu, który podwaja początkową wartość(to jest definicja Krzyżanowskiej).
3. w kształcie litery S (S curve). Dzieli się na dwa etapy: a) w nim wzrost nastepuje w sposób wykładniczy, b)
nasycający-wykładniczy, w którym nastepuje punkt nasycenia i zatrzymania wzrostu.
4. w kształcie dzwonka (bell-shaped curve). Jest to wzrost S curve , który osiągnął maksymalną wartość, po czym
zaczął powoli spadać. Proces w którym nastąpiło załamanie nazywa się „overshoot i collapse” czyli odstrzelenie i
upadek.
5. progowy (threshold change). Jest to trend(zmiana) bardzo trudna do przewidzenia ze względu na nagłość i dużą
nieregularność zmian. Przykład: ceny ropy szybko podskoczyły w l. 70-tych, następnie znacząco spadły w 80-tych,
aby znów podskoczyć w 2004-2005.
Te pięć podstawowych trendów(zmian) może łączyć się ze sobą na różne sposoby. Najbardziej powszechnym
błędem w prognozowaniu jest ekstapolacja liniowego lub wykładniczego bez brania pod uwagę możliwości
zmiany trendu.

70. Zmiany demograficzne i gospodarcze
Demograficzne:
Jeśli weźmiemy pod uwagę długie okresy czasu to w nich liczba ludności na świecie wzrastała
wykładniczo(ekstrapolacyjnie).
W 8000 p.n.e. liczba ludności wynosiła 5 mln.
W 1000 n.e już 250 mln.
Stopa wzrostu w tych dwóch okresach wynosiła mniej niż 0,05%.
Pod koniec 18 wieku liczba ludności na świecie zaczęła gwałtownie wzrastać. Stopa wzrostu wynosiła wtedy 0,5%.
W 19 i 20 w. cały czas się zwiększała i osiągnęła 2% w 1960 roku. (gdyby się utrzymała w 2065 byłoby nas 24
biliony, w obecnym stanie przewiduje się ze wzrośnie do 10 bilionów w 21 w.). Jednak w późnych latach 60-tych
nastąpił punkt zwrotny po którym zaczęła ona spadać i w 2005 roku wynosiła 1.14%.
Liczba ludności w krajach rozwijających się wzrasta dużo szybciej niż w rozwiniętych. W Afryce roczna stopa
wzrostu ludności jest 2.6% wyższa niż w Europie.
Niektórzy uczeni twierdzą, że liczba ludności osiągnęła już swój dopuszczalny limit, który jest wyznaczony przez
dostępne zasoby energii i żywności. Jeśli tak jest wzrost ludności może przybrać negatywny trend – krzywa w
kształcie dzwonka (Bell-shaped curie) czyli overshoot and collapse(odstrzelenie i upadek).
Gospodarcze:
Pomimo okresowych wahań w gospodarce (recesja i depresja) globalny wzrost gospodarczy był bardzo
gwałtowny w ostatnich 200 latach, a standard życia poprawił się ogromnie. Jednak nie wszystkim w równym
stopniu. Świat podzielił się na bogatą Północ i biedne Południe. Kraje rozwijające się posiadają 6 razy więcej
ludności niż kraje rozwinięte, a wzrost ludności w krajach rozwijających się następuje obecnie 2 razy szybciej.
Według Banku Światowego liczba osób żyjących w ekstremalnej biedzie wynosi w przybliżeniu1 billion.
Swiatowa gospodarka jest podzielona na trzy sektory: rolnictwo, przemysł i usługi. Obecnie największym sektorem
gospodarki są usługi. Niektórzy wyróżniają jeszcze czwarty sektor gospodarki tj. informacyjny(w krajach
najbardziej rozwiniętych ekonomicznie może stanowić on obecnie największy sektor gospodarki).

71. Zmiany energetyczne i środowiskowe.
Energetyczne:
Od 1850 roku globalne zużycie energii wzrosło więcej niż 10-krotnie. Globalne roczne wydobycie ropy wzrosło z
nieistotnej wartości w 1920 r. do 20 bilionów baryłek w 1979 r.

27

Przy prognozowaniu długookresowym wydobycia ropy korzysta się z krzywej HUBBERT’A.. Jest to Bell kształtna
krzywa( w kształcie dzwonka) opisująca „okresy życia” tzn. okresy wzrostu i spadku wydobycia ropy. W latach 50-
tych XXw. M.King Hubbert przedstawił jedną z najbardziej udanych prognoz wydobycia ropy w USA. Tj. szczyt
wydobycia ropy w USA w 1970 roku, a następnie długi, powolny proces zmniejszania się jej wydobycia. (co się
całkowicie sprawdziło).
Prognoza OECD z 1982 r. zakłada, że globalne szczytowe wydobycie ropy nastąpi w 2030 roku. Ze względu na
zmniejszanie się zasobów ropy naftowej na świecie myśli się o nowych, alternatywnych źródłach energii, które
zastąpiłyby ropę, tak jak kiedyś ropa zastąpiła węgiel.
Przy prognozowaniu dotyczącym energii trzeba wziąć pod uwagę nie tylko dostępne źródła, ale również popyt i
konsumpcję. Potrzeba również zwrócić uwagę na związek pomiędzy wzrostem gospodarczym a popytem na
energię.
Środowiskowe:
Największe poruszane przez autora zmiany środowiskowe to: duże stężenie w atmosferze szkodliwych gazów
powodujących efekt cieplarniany (szczególnie CO2), dostęp do zdatnej do picia wody, wycinanie lasów.
Dwutlenek węgla odbija znaczącą ilość promieniowania słonecznego z powrotem na ziemię, co powoduje wzrost
temperatury na całym świecie. (Jednak wciąż nie jest do końca wiadome czy to właśnie wzrost stężenia CO2
przyczynił się do zwiększenia temperatury na świecie czy też ten wzrost stężenia nastąpił właśnie w wyniku
wzrostu temperatury.)
Prognozy naukowców dotyczące temperatury przewidują jej wzrost o 1.5 do 2.5 stopnio w przeciągu następnych
50 lat.
Woda: przewiduje się się, że istotnym problemem, który dotknie dużą liczbę ludności będzie brak dostępu do
wody zdatnej do picia.
Problem wycinania lasów: pomimo wzrastającej ochrony lasów i ponownym zalesianiu, globalny problem
masowych wyrębów lasów doprowadził do sytuacji w której już w 1996 roku ich ilość zmniejszyła się o 53% w
porównaniu z pierwotnym stanem kiedy człowiek nie ingerował na taką skalę w przyrodę.
Brazylia, Kongo to kraje, których ten problem jest bardzo duży, a ze względu na dużą powierzchnię jaką w nich
zajmują lasy są one bardzo istotne.
Nigeria, Gwatemala, Indonezja mogą stracić większość swoich zasobów leśnych w pierwszej połowie XXI w.
Afganistan, Pakistan, Południowa Afryka i Haiti już straciły prawie całość swoich pierwotnych zasobów lasów.
Globalny wyrąb lasów , zdaniem wielu naukowców, może w bardzo dużym stopniu przyczyniać się do
zwiększonego stężenia CO2 w atmosferze. (lasy i inne zielone roślinki absorbują z atmosfery CO2 a w zamian
oddają nam O2).

72. Zmiany społeczno-polityczne.
Zmiany społeczno-polityczne łączą się ściśle ze zmianami wspomnianymi wcześniej(demograficzne, gospodarcze,
energetyczne, środowiskowe).
Zmiany społeczno-polityczne dzielimy na:
a. dotyczące życia indywidualnych osób - długość życia człowieka wzrosła. W 1900 roku wynosiła 35 lat
(przewidywano że wzrośnie do roku 2000 o 15 lat czyli do 50 lat). Jednak obecnia przeciętna długość życia wynosi
67 lat. Nastąpił wzrost długości życia o 42 lata. Jest on spowodowany zmniejszeniem umieralności dzieci, rozwoju
medycyny. Standard życia się poprawił, coraz więcej jest osób dobrze wykształconych. W 1965 r. osoba 25 letnia
ukończyła 3.7 lat edukacji podstawowej. W 2000 liczba tych lat wzrosła do 6-ciu.( Nie jest to imponujący wynik,
ale trzeba wziąść pod uwagę fakt, iż w krajach rozwijających się do lat 70-tych XX w.więszość osób nie potrafiła
czytać i pisać). One łączą się ze sobą w sposób istotny.
b. dotyczące społecznej organizacji - Wzrasta poziom urbanizacji. W 1950 – 28% ludności żyło w obszarach
zurbanizowanych. W 2004 – 48%. Wynika z tego, że proces urbanizacji wzrasta 4% w czasie dekady. Do 2010 r.
większość ludności świata będzie żyć w miastach.
Wzrost interakcji międzyludzkich wpłyną istotnie na organizację społeczną. Ludzie mają teraz czas, pieniądze,
zdolności i wszelkie potrzebne instrumenty aby włączyć się w struktury społeczne wybiegające poza bliską rodzinę
i wioskę( Alvin Toffler-pojęcie”globalnej wioski”).

28

Nastąpił gwałtowny wzrost dwóch form społecznej organizacji.: międzyrządowych organizacji, których skład
wchodzą państwa(ONZ, NATO, UE), oraz międzynarodowych pozarządowych organizacji, do których mogą
wchodzić indywidualni członkowie(Amnesty International, Greenpeace).

73. Klub Rzymski
• Klub Rzymski powstał w 1968 r. jako organizacja nieformalna następnie przekształcił się w 1973 r.
w organizację formalną.
• Skupiał wokół siebie elity świata nauki, polityki i praktyki gospodarczej (obecnie ok. 100 członków)
• Centrum wymiany poglądów i informacji
• Działa poprzez:
• poprzez wydawanie raportów
• organizowanie konferencji (coroczne, plenarne, regionalne)
• Przyczyny powstania Klubu i jego Raportów to m.in. sytuacja jaką miała miejsce w latach 60-tych. Wtedy to nie
zastanawiano się nad tym, że zużycie paliw i produkcja przemysłowa rosną skokowo, a generacje tylko polowy XX
wieku zużyły więcej surowców niż ludzkość w ciągu 10 tysięcy lat rozwoju. Powoli zaczynano zdawać sobie
sprawę, że zużycie kopalnych źródeł energii kiedyś musi dobiec końca. W tej sytuacji podjęto próbę odnalezienia
barier wzrostu, po to by szukać nowych rozwiązań naukowych i technologicznych
Pierwszy raport został wydany w 1972 r. pt Granice wzrostu - autor Dennis Meadows.
Kolejne – „Ludzkość w punkcie zwrotnym” 1974 r.
„O nowy lad międzynarodowy” 1976 r.
„Przekraczanie granic” 1989 r.
najnowsze raporty:
„Zarządzanie w erze globalizacji” - 2002 r. autorstwa byłego premiera Holandii Ruuda Lubbersa.
„Dziesięć tysięcy kultur i jedna cywilizacja”
„ Zurbanizowana ludzkość”

74. Granice wzrostu
Granice wzrostu sprowadzają się do granicy jakie wyznacza z jednej strony zdolność planetarnych źródeł do
dostarczenia tego strumienia materii i energii, z drugiej zaś zdolność planetarnych zlewów do wchłonięcia
zanieczyszczeń i odpadków.
Obecne są tu trzy ważne elementy:
- z jednej strony źródła w skali planety, źródła dwóch strumieni: materii (z czego wytwarzane są produkty =
surowce nieenergetyczne) i energii (ważna rola w gospodarowaniu ludzkości od pierwszej rewolucji
przemysłowej, wysoki wzrost zależny jest od utrzymania zużycia energii)
Niemożność utrzymania tak wysokiego tempa wzrostu przy ograniczonych zasobach, zwłaszcza energetycznych.
- zlewy czyli zdolność do wchłonięcia
Jako przykład zlewu: atmosfera dla CO2
Produkujemy ogromna ilość odpadków, to powoduje niepodważalne skutki ujemne.
Z jednej strony inputs (to, co gospodarka musi dostać, by wytwarzać), a z drugiej outputs.

75. Wzrost i rozwój w raportach Klubu Rzymskiego.
5 czynników, które wzajemnie odziaływują trochę jak sprzężenie zwrotne (= wpływają na siebie prowadząc w
sposób nieunikniony do katastrofy, o ile nic nie zrobimy).

1-

Przyspieszony rozwój przemysłowy

2-

Postępujące zanieczyszczenie środowiska

3-

Wyczerpywanie się surowców

4-

Problemy z żywnoscią, głód

5-

Ekspotencjalny wzrost demograficzny.

Istnieje jednak możliwość innej drogi – należy zacząć działania na wszystkich płaszczyznach jednocześnie:
- należy ograniczyć liczbę dzieli, najlepiej max 2 w rodzinie, zamiast wolności do prokreacji – wolność do rozwoju

29

- koncepcja zrównoważonego społeczeństwa/rozwoju (sustainable socjety = społeczeństwo zdolne do
przetrwania, czyli takie, które będzie potrafiło łączyć cele długoterminowe z krótkoterminowymi)
Współdziałanie we wszystkich czynnikach spowoduje wystarczający rozwój, choć jednocześnie w dużej mierze
spowolniony.
W „Beyond the limisth” – koncepcja wystarczającego rozwoju,bo nie da się uniknąć okresów przejściowych, braku
stabilizacji. Zaznaczają, że PILNIE trzeba podjąć działania stabilizujące. Nie można traktować jednak spowolnienia
jako poświęcenia.

Autorzy Raportów przygotowanych dla Klubu Rzymskiego wyraźnie oddzielają w nich pojęcia wzrostu i rozwoju.
Wzrastać - znaczy zwiększać swe rozmiary przez asymilację i przyrost materii. Wzrost jest zmianą ilościową, stan
lepszy uzyskujemy poprzez zwiększoną chłonność czynników strumieni przepływu (czyli po ludzku energii i materii
–

patrz

pkt

74)

Rozwijać się – oznacza rozszerzać swoje możliwości, dochodzić do lepszego, pełniejszego stanu za pośrednictwem
jednakowych czynników wyjściowych. Pojęcie rozwoju ma charakter jakościowy – zmiana następuje poprzez
ulepszenie dotychczasowych metod przetwarzania energii i materii na produkty w sposób jak najbardziej
zracjonalizowany, przy jak najmniejszych stratach (czyli przy minimalizacji skutków ubocznych i niepożądanych
produktów pochodnych procesu wytwarzania). W raporcie Granice wzrostu z 1972 (1973) roku autorzy położyli
silny nacisk na wskazanie, że powinno się ograniczyć wzrost na rzecz rozwoju. (ze względu na skończoność źródeł
energii i materii, a także niezdolność środowiska do wchłonięcia takiej ilości zanieczyszczeń). Wnioski: Jeżeli
obecne trendy rozwojowe w zakresie zaludnienia, uprzemysłowienia, zanieczyszczenia środowiska, produkcji
żywności i wyczerpywania się surowców natychmiast nie ulegną zmianie, to w jakimś momencie przed upływem
100 lat osiągniemy na naszej planecie granicę wzrostu. Można zmienić te światowe trendy rozwojowe, stworzyć
warunki ekologiczne i ekonomicznej stabilizacji, która by się udała utrzymać przez długi czas – stan równowagi
światowej. Może być zaplanowany w ten sposób, żeby podstawowe potrzeby materialne każdego człowieka na
ziemi były zaspokojone i żeby każdy człowiek miał jednakowe szanse wykorzystania swoich osobistych zdolności.
Jeśli ludzie zdecydują się dążyć raczej do tego drugiego celu niż pierwszego, to im szybciej zaczną pracować dla
osiągnięcia go, tym większe będą szanse powodzenia

76. Podstawowe pojęcia stosowane w raportach Klubu Rzymskiego
EROZJA – zmniejszanie się warstwy zasobów podtrzymujących system, które samo w sobie może prowadzić do
dalszego jej spadku
STRUMIEŃ PRZEPŁYWU – tempo zmiany zasobów, zazwyczaj faktyczne tempo fizycznego dopływu do zasobów
lub też odpływu, wszelkie strumienie dopływów i odpływów z danego zasobu mierzone są w tych samych
jednostkach zasobów na jednostkę czasu, w jakich mierzony jest cały zasób
Do poważnych przepływów należy:
• ludzkie narodziny i zgony w ciągu roku
• inwestycje kapitałowe w ciągu roku
• deprecjacja (amortyzacja) w ciągu roku czyli zużycie dóbr kapitałowych
• zanieczyszczenie środowiska wywołane i wchłonięte w ciągu roku
• roczne zużycie nieodnawialnych zasobów naturalnych
ZAŁAMANIE – niekontrolowane kurczenie się populacji bądź gospodarki wywołane przekroczeniem przez nie
dopuszczalnych granic nacisku na środowisko, co powoduje zawężanie się bądź erozję tych granic. Załamanie jest
szczególnie prawdopodobne wówczas, gdy występują pozytywne sprzężenia erozji powodujące, iż degradację
środowiska wywołuje procesy potęgujące tę degradację


77. Ludność i kapitał w modelu Klubu Rzymskiego
Ludność i kapitał są siłami napędowymi wzrostu w uprzemysłowionym świecie. Tendencje do wzrostu
wykładniczego innych zmiennych, takich, jak produkcja żywności, zużycie surowców i zanieczyszczenie środowiska
wynikają nie ze zdolności do samoodtwarzania, której nie posiadają, lecz z faktu, że ich wzrost napędzany jest
przez dynamikę demograficzną oraz dynamikę kapitału.

30

Po przekroczeniu pewnych granic podwojenie produkcji żywności czy minerałów nie staje się łatwiejsze niż
poprzednio, lecz przeciwnie – trudniejsze. Wzrost produkcji żywności oraz wzrost zużycia zasobów mineralnych i
energii miał więc miejsce nie dlatego, że jest on nieodłączną cechą tych zjawisk, lecz dlatego, że rosnąca
wykładniczo ludność potrzebowała coraz więcej żywności, surowców i energii. Jak dotąd, ludzkość radziła sobie z
zaspokojeniem tych potrzeb. Podobnie nie istnieje żadne dodatnie sprzężenie zwrotne, które miałoby
spowodować wzrost zanieczyszczenia środowiska oraz powstawanie coraz większej ilości odpadów. Ilość
zanieczyszczeń rośnie na skutek wzrostu produkcji surowców i konsumpcji energii, towarzyszącego zwiększaniu
się skali gospodarki.
Ludność i kapitał mogą rosnąć wykładniczo pobudzając i ułatwiając wzrost zarówno przepływów surowców i
energii, jak ilości zanieczyszczeń i odpadów. Ludzkość i kapitał, zasilane strumieniami energii i surowców, tworzą
jakby żywy organizm, który rozwijał się pomyślnie przez stulecia, nie licząc kilku krótkich okresów zastoju.

79. Rewolucja Przetrwania

Konieczne jest kompleksowe przeciwdziałanie temu w nauce i polityce jako rewolucja w świadomości i
gospodarce - trzecia (Globalna Rewolucja Przetrwania, według Klubu Rzymskiego) po rewolucji agrarnej i
przemysłowej. Konieczne jest myślenie globalne i dalekosiężne oraz wyważone działanie oparte na zmienionym
systemie wartości. Postępowanie ludzi na "statku kosmicznym Ziemia" wymaga nowej filozofii i etyki ekologicznej,
mniej antropocentrycznej. Tę zmianę mentalności muszą propagować wszyscy światli ludzie

80. Raport „Granice wzrostu” 1972 (1973)
Wnioski:
• Jeżeli obecne trendy rozwojowe w zakresie zaludnienia, uprzemysłowienia, zanieczyszczenia środowiska,
produkcji żywności i wyczerpywania się surowców natychmiast nie ulegną zmianie, to w jakimś momencie przed
upływem 100 lat osiągniemy na naszej planecie granicę wzrostu
• Można zmienić te światowe trendy rozwojowe, stworzyć warunki ekologiczne i ekonomicznej stabilizacji, która
by się udała utrzymać przez długi czas – stan równowagi światowej. Może być zaplanowany w ten sposób, żeby
podstawowe potrzeby materialne każdego człowieka na ziemi były zaspokojone i żeby każdy człowiek miał
jednakowe szanse wykorzystania swoich osobistych zdolności.
• Jeśli ludzie zdecydują się dążyć raczej do tego drugiego celu niż pierwszego, to im szybciej zaczną pracować dla
osiągnięcia go, tym większe będą szanse powodzenia

82. Raport „Przekraczanie granic” 1989 (1996)
W 1989 r. raport przygotowany przez Meadows’ów pt Beyond the limits, co zostało przetłumaczone jako
Przekraczanie granic, a powinno być według pana prof. Przekroczywszy granice lub po przekroczeniu granic.
Wnioski:
• Tempo zużywania przez człowieka wielu podstawowych surowców oraz wytwarzania przez niego różnego typu
zanieczyszczeń przekroczyło już granice fizycznej wytrzymałości, o ile nie nastąpi poważne ograniczenie
przepływów zasobów materialnych oraz energii w nadchodzących dekadach będziemy mieć do czynienia z
niekontrolowanym spadkiem zużycia energii oraz produkcji przemysłowo – rolniczej na jednego mieszkańca
• Spadek nie jest nieuchronny i by go uniknąć dwie rzeczy muszą ulec zmianie. Przede wszystkim niezbędna jest
gruntowna rewizja tych polityk i praktyk, które prowadzą do ciągłego wzrostu konsumpcji materialnej oraz liczby
ludności. Po drugie, niezbędny jest szybki i silny wzrost efektywności, użytkowania energii i zasobów
materiałowych.
• Ciągle jeszcze dysponujemy warunkami technicznymi i ekonomicznymi umożliwiającymi stworzenie
społeczeństwa zdolnego do przetrwania. Może się ono okazać znacznie lepszym od społeczeństwa, które próbuje
rozwiązać swoje problemy przez ciągłą ekspansję. Przejście do społeczeństwa zdolnego do przetrwania wymaga
utrzymania właściwych proporcji między celami krótko- i długookresowymi oraz położenia nacisku raczej na
względny dostatek, równość oraz jakość życia niż na wielkość produkcji. Wymaga ono czegoś więcej niż wydajność
i technologia. Wymaga również dojrzałości, wyczucia i mądrości.

31

84. Kahn o wojnie termonuklearnej.

Herman Kahn – strateg z RAND Corporation (instytut studiów strategicznych powołany w latach pięćdziesiątych
XX w. na potrzeby lotnictwa USA) odpowiedzialny za podstawy amerykańskiej strategii jądrowej. Przekonywał on,
że analizując zagrożenie wojną termojądrową należy odejść od kategorii metafizycznych i przestać gadać w
kategoriach apokalipsy. Zagłada jest mało prawdopodobna, o wiele prawdopodobniejszy jest konflikt, po którym
ci, którzy przeżyją będą musieli na nowo zorganizować społeczne życie. To o nich należy myśleć, a nie o
ewentualnych zabitych. Tworzył scenariusze, według których miało zginąć 100 lub 50 milionów Amerykanów.

Herman Kahn postanowił zracjonalizować przerażenie, zmienić je w obliczalny strach. Opublikował w 1960 r.
książkę „On Thermonuclear war”, w której stwierdził iż razie ataku nuklearnego zginie około 60 do 80 milionów
Amerykanów, ale naród przetrwa. Może to mieć pewne pozytywy, ponieważ wyzwoli ogromną energię do
odbudowy kraju. Według Kahna wojna termojądrowa nie oznacza końca ludzkości. Można ja przeżyć, a szanse
rosną, jeżeli jesteśmy dobrze do tego przygotowani.

85. Prognoza Kahna z 1892r.

Optymistycznie zatytułowana – „Nadchodzący boom”.
Najważniejsze wnioski:
Zmienia się układ sił (wzrost znaczenia Chin i Indii), ale jednocześnie teza o rewitalizacji USA (w odrodzeniu może
przeszkodzić jedynie połączenie pecha i złego zarządzania):
Połączenie: tradycyjnych wartości, wysokiej świadomości obywatelskiej, przyrostu gospodarczego i wpływów na
całym świecie.

Prognoza na lata 1982-2002: wzrost gospodarczy w skali 3% rocznie, podwojenie światowego PKB.

8 poziomów siły przekonania (WTF?):
1. Ateizm. 2. Agnostycyzm. 3. Sceptycyzm. 4. Deizm. 5. Szkocki werdykt (zdanie nieudowodnione, ale
wystarczająco motywujące do podjęcia działań). 6. Akceptacja. 7. Naukowe uzasadnienie. 8. Boskie objawienie.

Teza o dwóch przełomach świata:
1. Przełom- rewolucja rolnicza (przejście od zbieractwa do uprawy roli).
Drugi wielki przełom- współczesna wielka przemiana w latach 1800-2200, składa się ona z trzech faz:
A) rewolucja przemysłowa.
B) Superprzemysłowa technologiczna gospodarka światowa.
C) Postprzemysłowa gospodarka i społeczeństwo przyszłości.

Ok 2176 ( ) przyrost naturalny stanie się bardzo niski (poniżej 1%), bo wraz z rozwojem technologii zmniejszy się
popyt na ludności.

Dwa scenariusze dotyczące energii:
1. Wzrost popytu o 1% rocznie, wzrost produkcji o 7% (poza OPEC). Wzrost produkcji w krajach socjalistycznych.
2. Wzrost popytu o 2%, wzrost produkcji o 5%. Brak wzrostu produkcji w krajach socjalistycznych.


86. Prognozy średnioterminowe dla Narodowej Rady Wywiadu USA.
Raporty na zamówienie wspólnot wywiadowczych USA. Średniookresowe, czyli jak będzie wyglądał świat za 15
lat. W grudniu 2000 r. skończono na rok 2015, a w roku 2006 prognoza na rok 2020.
W pierwszej z nich uznano, że najważniejszymi czynnikami będą:
• Demografia
• Zasoby naturalne i środowisko

32

• Nauka i gospodarka
• Globalna gospodarka i globalizacja
• Narodowe i międzynarodowe zarządzanie
• Przyszły konflikt
• Rola USA
Governance – żywioł. Współpraca, nie ma z góry ustalonego porządki, gdzie jest walka, czym się trzeba zająć i jakie
będą decyzje. Nieustannie toczy się walka, jest to ciągły proces z udziałem najbardziej życzliwych by mieć wkład do
tego procesu. Jeżeli chodzi o demografię i zasoby to ekstrapolacja oparta na wiedzy, w odniesieniu zaś do
pozostałych, wypadkowa poglądów specjalistów.
W prognozie z 1997 r. Global Trends 2010 wyciągnięto wnioski, uznano, że globalizacja jest potężniejsza,
zajmowano się umiejętnościami radzenia sobie państw z aktorami pozapaństwowymi, przy czym, jest tu
możliwość współpracy. Wynajmowanie usług choćby więziennych, choćby dla prowadzenia wojny w Iraku,
zaangażowanie prywatnych podmiotów jest wątpliwe. Ci pozapaństwowi aktorzy to też zorganizowana międzynar
przestępczość, to też siatki terrorystyczne. Więcej nacisku kładą na rolę nauki i technologii. Skutki USA jako
mocarstwa przodującego wprowadzono do Global Trands 2015. Znacznie dokładniej omawia się zasoby; ponad 3
miliardy będą żyć w regionach od Płn Chin po Afrykę cierpiących na niedostatek wody. Nacisk położono na
wzajemne oddziaływania między siłami napędowymi. W częściach regionalnych wpływ upowszechniania się
informacji, wzrostu siły Chin i upadającej mocy Rosji. Uwzględnia się przeszkody na drodze rozwoju
ekonomicznego Azji Wsch., choć ogólne prognozy pozostają dość optymistyczne. GT 2015 mocniej podkreśla
niepewność co do Chin.
W 2015 r. 7,2 mld ludzi (w 2000 6,1), przy czym 95 % wzrostu liczby ludności przypadnie na kraje rozwijające się,
niemal w całości na obszary miejskie, bo ponad połowa żyje w miastach. Możliwy wzrost długości życia, co
oznacza wzrost kosztów systemu zdrowia. Fundusze emerytalne będą zagrożone. W przypadku krajów
rozwijających się wygląda to groźnie, jeśli chodzi o wchłonięcie szybko rosnącej siły roboczej, możliwość migracji.
Rośnie opór przeciwko napływowi obcych. W tej prognozie jest duży optymizm w sprawach podaży, dostępności
energii, żywności itp. Ale gorzej są postrzegane problemy wody. Jeśli chodzi o technologie informacji to przyczynia
się do wzrostu handlu międzynarodowego i zwiększeniu roli aktorów pozapaństwowych. Tracenie przez rząd
kontroli nad strumieniami przepływu informacji i wielu innymi zjawiskami. Wskazuje się na transnarodowy
charakter bezpieczeństwa międzynarodowego, ale w przypadku USA przewidywano 3 rodzaje zagrożeń:
1. asymetryczne zagrożenia
2. strategiczna broń masowej zagłady
3. regionalne konflikty militarne.
Źródło: wykład i zdjęcia

88. Siły napędowe i trendy w Global Trends 2015.
Prognozowanie rozpoczęto od przyjęcia kilku sił (driver) napędowych. Najważniejsze to:
1) demografia
2) zasoby naturalne i środowiskowe
3) nauka i technologia
4) globalna gospodarka i globalizacja
5) narodowe i międzynarodowe zarządzanie (governance)
6) przyszły konflikt
7) rola USA
Żadna z sił nie dominuje nad innymi. Każda z nich w różny sposób oddziałowuje na regiony i kraje przy czym mogą
się one wzajemnie wzmacniać ale niekiedy mogą się równoważyć.

89. Scenariusze w prognozie „ Global Trends 2015”
Łączna wizja obejmująca globalizację - inclusive globalization
Technologia, wzrost ekonomiczny, czynniki demograficzne i efektywne zarządzanie umożliwi większości ludzi
korzystanie z globalizacji. Rozwój technologii umożliwi efektywne zmaganie się z niektórymi problemami krajów
rozwijających się. Szybki globalny wzrost gospodarczy, wywołany polityką ekonomicznej liberalizacji rozproszy

33

bogactwo i złagodzi wiele problemów. Zarządzanie jest efektywne zarówno na poziomie narodowym jak i
międzynarodowym. Rola państwa się zmniejsza. Intensyfikacja globalnej współpracy dotyczącej wielu kwestii za
pomocą UM. Wśród i wewnątrz krajów – beneficjentów globalizacji konflikt jest minimalny. Afryka subsaharyjska,
BW, Azja środkowa i południowa, region Andów nie korzystają z pozytywnych zmian, dużo konfliktów.
Zgubna globalizacja - pernicious globalization
Globalne elity dobrze się rozwijają, podczas gdy większość ludzi nie korzysta z globalizacji. Wzrost populacji i
niedobór surowców obciąża kraje rozwijające się, migracje stają się głównym źródłem napięć między tymi
państwami. Technologie nie tylko nie rozwiązują problemów krajów rozwijających się, ale również są
wykorzystywane przez organizacje przestępcze lub służą do budowy nowych broni. Globalna gospodarka rozpada
się na 3:
1. kraje rozwinięte (kontynuują wzrost)
2. kraje rozwijające się (niski lub ujemny wzrost per capita tworzący przepaść między światem krajów
rozwiniętych)
3. dramatyczny wzrost nielegalnej działalności organizacji przestępczych.
Zarządzanie i polityczne przywództwo są słabe, zarówno na poziomie narodowym jak i międzynarodowym.
Wzrost konfliktów wewnętrznych powodowanych niespełnionymi oczekiwaniami, niesprawiedliwością.
Rozprzestrzenianie broni masowego rażenia.
Rywalizacja między regionami - regional competition
Wzrost regionalnej tożsamości w Europie, Azji i obu Amerykach kierowany wzrostem politycznego sprzeciwu
Europy i Wschodniej Azji wobec globalnej przewagi USA. Wzrost zainteresowania w poszczególnych regionach
własnymi gospodarczymi i politycznymi priorytetami. Nierówne rozprzestrzenianie technologii powoduje
zróżnicowanie w postrzeganiu koncepcji własności intelektualnej i postawy wobec biotechnologii. Wzrost
regionalnych integracji gospodarczych w handlu i finansach powoduje wzrost ekonomiczny i regionalne
współzawodnictwo. Rozwój regionalnego zarządzania w krajach rozwiniętych jak i w gospodarkach wyłaniających
się, rządy dostrzegają potrzebę rozwiązywania problemów regionalnych i przesunięcia odpowiedzialności z
globalnych do regionalnych instytucji. Afryka subsaharyjska, BW, Środkowa i Południowa Azja mają ograniczone
możliwości politycznego wsparcia, wzrastają tam konflikty wewnętrzne jak i między tymi państwami.
Postbiegunowy świat – Post-Polar Word
Spowolnienie a następnie stagnacja gospodarki USA powoduje zaangażowanie się USA w sprawy wewnętrzne.
Wzrost gospodarczego i politycznego napięcia w Europie, USA wycofują swoje oddziały, co powoduje pogorszenie
aliansu USA – Europa. Europa angażując się w sprawy wewnętrzne polega na własnych regionalnych instytucjach.
Kryzys narodowych rządów destabilizuje Amerykę Łacińską ( Kolumbia, Kuba, Meksyk i Panama) zmuszając USA
do skupienia uwagi na tym regionie. W obliczu wewnętrznego kryzysu i groźby dezintegracji stoi Indonezja,
skłaniając Chiny do zapewnienia większości oddziałów utrzymujących pokój. Generalnie Azja jest dobrze
prosperującym i stabilnym regionem. W Korei kontynuowany jest proces normalizacji i unifikacji, Chiny i Japonia
zapewniają większość finansowego wsparcia dla Korei, a USA wycofuje swoje oddziały z Korei i Japonii. Te
geostrategiczne zmiany są początkiem długotrwałej rywalizacji między mocarstwami azjatyckimi wywołując
wyścig zbrojeń i dotychczas niewykorzystanych lub ukrytych programów broni masowego rażenia. Regionalne i
globalne instytucje lekceważą rozwijający się konflikt w Azji, aż tu Chiny występują z ultimatum do Japonii, aby ta
zaprzestała rozwoju swego programu nuklearnego, Japonia powołując się na bilateralny układ z USA, wzywa USA
do ponownego zaangażowania się w Azji (w niesprzyjających okolicznościach wybuchu poważnej wojny). Kraje
spoza regionu Azji, obu Ameryk i Europy są marginalizowane. Nie udziela się im ani finansowego ani politycznego
wsparcia.

90. Zasoby naturalne i środowisko w prognozie „Global Trends 2015.
- Jeśli chodzi o zasoby energetyczne to wśród badaczy panuje optymizm. Następuje szybki wzrost popytu w Azji
wschodniej i południowo-wschodniej.
- Uważają oni w przeciwieństwie do innych prognoz, że szybko pozyskamy nowe zasoby i zwiększymy rezerwy.
Zasoby:
• Zatoka Perska i Morze Kaspijskie- zasoby będą zaspokajać potrzeby półkuli wschodniej- szczególnie Chin i Indii
• wzrost zasobów basenu Oceanu Atlantyckiego

34

Woda
Jej zasoby są ograniczone i szczególne jest ich rozmieszczenie.
Obszary wykorzystania wody:
• kraje mające powyżej 20000 m³ na mieszkańca rocznie- bardzo wysokie zaopatrzenie w wodę
• kraje mające od 10000 do 20000m³ na mieszkańca rocznie- wysokie zaopatrzenie w wodę
• kraje mające od 5000 do 10000m³ na mieszkańca rocznie- przeciętne zaopatrzenie w wodę
• kraje mające od 2000 do 5000m³ na mieszkańca rocznie- niskie zaopatrzenie w wodę
• kraje mające od 1000 do 2000m³ na mieszkańca rocznie- bardzo niskie zaopatrzenie w wodę
• kraje mające poniżej 1000m³ na mieszkańca rocznie- katastrofalne zaopatrzenie w wodę
W 1980 roku katastrofalne zaopatrzenie w wodę istniało w północnej części Afryki i na Półwyspie Arabskim,
natomiast bardzo niskie w Maroku, POLSCE. Niskie zaopatrzenie istniało w pozostałej części Afryki, Francji,
Hiszpanii, Portugalii, Białorusi, Azji środkowej , Chinach i Indiach.
W 2000 roku nastąpiło przesunięcie Chin, Indii i Afryki Południowej do kategorii niskie zaopatrzenie w wodę.
W roku 2015 Indie i Afryka pd. będą miały katastrofalne zaopatrzenie.

91. Scenariusze w prognozie “Mapping the Global Future”.
Rada przedstawia cztery z wielu - jak zaznacza - możliwych scenariuszy tego, jak świat będzie wyglądał w roku
2020. Świat za 15 lat ma być bardziej niebezpieczny od dzisiejszego. Zmieni go:
1. postępująca globalizacja,
2. wzrost potęgi Chin i Indii,
3. starzenie się społeczeństw Europy i Japonii,
4. rozrastanie się megamiast,
5. wzrost popytu na ropę i gaz oraz coraz wyższe ceny tych surowców,
6. rozwój technologii komunikacyjnych,
7. wzrost zagrożenia ze strony terroryzmu
8. rozprzestrzenianie broni masowego rażenia.
1. Świat Davos, czyli scenariusz optymistyczny.
Światowa gospodarka rozwija się dynamicznie (nazwa scenariusza pochodzi od miejsca spotkań polityków i
biznesmenów w Szwajcarii). Na Bliskim Wschodzie stopniowo pojawiają się kraje demokratyczne. Światowe
potęgi równocześnie ze sobą konkurują, ale i współpracują. Gospodarczy i polityczny środek ciężkości przenosi się
znad Atlantyku na Wschód, gdzie Chiny i Indie uzyskują status potęg dorównujących USA i Europie.
2. Pax Americana.
Po serii ataków terrorystycznych Europa zmienia swe nastawienie do wojny z terroryzmem. Odbudowanie sojuszu
transatlantyckiego okazuje się łatwiejsze, niż przewidywano. UE i USA ściśle z sobą współpracują. Doprowadzają
do pokoju na Bliskim Wschodzie. Choć pozycja Chin i Indii rośnie, nadal to USA pozostają jedynym światowym
supermocarstwem, biorąc na siebie ciężar utrzymywania światowego bezpieczeństwa, jednak z dużym udziałem
Europy.
3. Nowy kalifat, czyli scenariusz czarny.
Na Bliskim Wschodzie pojawia się jednoczący muzułmanów charyzmatyczny lider - kalif. Najpierw pełni rolę
przywódcy duchowego, ale wkrótce zajmuje też pozycję przywódcy politycznego. Cały świat islamski jest jak
wrzący kocioł - przewroty, rewolucje, konflikty etniczne. Zostaje ogłoszony nowy kalifat obejmujący cały Bliski
Wschód i Północną Afrykę oraz część Dalekiego Wschodu. Na początku jest tylko nośnym hasłem. Podczas igrzysk
olimpijskich sportowcy muzułmańscy szokują jednak świat, gdy po apelu kalifa rezygnują z własnych flag i
gromadzą się pod jedną. Świat pogrąża się w kryzysie gospodarczym związanym z przejęciem przez kalifat kontroli
nad źródłami ropy. Europa odmawia Amerykanom użycia NATO do zajęcia bliskowschodnich pól naftowych. Przy
braku ropy rozwój Chin i Indii też zostaje znacznie ograniczony.
4. Spirala strachu, czyli czarny scenariusz numer 2.
Walka islamskich terrorystów z globalizacją i Zachodem staje się codziennością. Terroryści używają broni
biologicznej, a nawet małych ładunków nuklearnych. Ameryka i Europa zamykają się w sobie - w USA znoszone są
kolejne prawa obywatelskie. Służby bezpieczeństwa są wszędzie, szpiegując obywateli i szukając terrorystów.
Świat pogrąża się w chaosie. Kolejne kraje - prawie wszystkie które na to stać - decydują się na broń masowego

35

rażenia w przeświadczeniu, że to jedyny sposób, by poczuć się bezpiecznie. Zajęta sobą Ameryka przestaje
reagować na to, co dzieje się w innych częściach świata. Efektem są kolejne konflikty i wojny.Eksperci Narodowej
Rady Wywiadu nie sugerują, który ze scenariuszy jest ich zdaniem najbardziej prawdopodobny. Wskazują raczej
na to, że rzeczywistość będzie jakąś mieszanką tych prognoz.

92. Sprzeczności globalizacji MGF 2020.
- Obecnie globalizacja jest tendencją powszechną, determinuje wszystkie pozostałe tendencje światowe. W ciągu
ostatnich 20 lat zasięg globalizacji się poszerzył, m.in. na Chiny i Indie. A - do 2020r. można oczekiwać, że będzie
ona miała raczej charakter azjatycki, niż zachodni.
- Czynniki, które będą mogli ją powstrzymać lub zahamować globalizację: konflikt globalny (raczej niemożliwe);
epidemie(w tym AIDS), zapoczątkowane w p-wach rozwijających się ze słabym systemem opieki zdrowotnej;
ograniczenia wprowadzane przez p-wa ze względu na terroryzm i ataki w cyberprzestrzeni.
- Centrum dynamiki gospodarczej przesunie się z Zachodu do Azji. Azja posiada największe rynki konsumentów,
przyciągając kapitał zagraniczny i przeznacza duże środki na rozwój technologii. Jednak udział siły roboczej z Chin,
Indii, Indonezji w gospodarce światowej zintensyfikuje migracje, a to przyczynić się może do politycznej
destabilizacji.
przegonią gospodarczo „starzejącą się” Europę, Japonię.Liczba ludności tych krajów będzie wzrastać
- Obecnie ok. 2/3 ludności świata żyje w zasięgu globalizacji. Ale nawet do 2020 zasięg ten nie będzie miał
charakteru globalnego. Globalizacja przyniesie korzyści większej części świata, ale zwiększy się przepaść między
beneficjentami globalizacji a p-wami słabo rozwiniętymi. Dysproporcję będą przejawiać się w:
- różnym dostępie do nowoczesnych technologii
- malejącym, ale nadal dużym w skali świata poziomie analfabetyzmu.
wzrost efektywności opieki- Oczekuje się duży rozwój biotechnologii zdrowotnej, ochrony środowiska.
Jednocześnie- niebezpieczeństwo: biotechnologie będą coraz bardziej dostępne, zwiększy się ryzyko ataków
biologicznych.
- Do 2020r kobiety uzyskają więcej praw w zakresie wykształcenia, uczestnictwa w życiu politycznym. Ale w wielu
p-wach rozwijających się utrzyma się nierówność kobiet (problem wynagrodzenia, bezrobocie). W wyrównywaniu
statusu kobiet pomagać będą IT, organizacje pozarządowe, ogólna tendencja wzrostu poziomu wykształcenia.

93. Global Trends 2025 – główne wnioski.

Stany pozostaną najsilniejszym państwem, ale ich dominacja znacznie osłabnie na rzecz nowych potęg - Indii,
które będą najludniejszym krajem świata, i Chin. Zdaniem twórców raportu Chiny staną się drugą gospodarką
świata i - jak piszą - pierwszą siłą militarną. W 2025 roku po świecie, jaki znamy dziś, nie będzie śladu.

W jednobiegunowym porządku globalnym silna Ameryka nadawała ton. W wielobiegunowym rozwój będzie
zależał od współpracy mocarstw.

Prognoza ma pomóc administracji USA w planowaniu polityki zagranicznej w zmieniającym się świecie, w którym -
jak przewidują analitycy - możliwe będą wojny o surowce, żywność i wodę. Punktami zapalnymi globu mają być
państwa o bardzo wysokim bezrobociu i wysokim przyroście naturalnym.

Afganistan, Jemen, Nigeria - to państwa, gdzie najłatwiej będzie się rekrutować terrorystów. Al Kaida straci na
popularności przede wszystkim dlatego, że jej cel, czyli zniszczenie państw Zachodu, jest nieosiągalny. Zastąpią ją
mniejsze grupy regionalne. Autorzy raportu przewidują, że terroryści będą stosować broń biologiczną, którą
łatwiej im będzie zdobyć, niż bombę atomową.

Ale zdaniem NIC to nie terroryzm będzie największym wyzwaniem dla Zachodu, lecz rosnące znaczenie państw
rozwijających się, przede wszystkim azjatyckich, z którymi USA i Europa będą rywalizować gospodarczo.

- Następuje bezprecedensowy przepływ światowego bogactwa z Zachodu na Wschód. Państwa Wschodu mają

36

takie znaczenie w gospodarce globalnej, jakiego nigdy wcześniej nie miały. Rosnące bogactwo Chin (dzięki
produkcji) i Indii (dzięki produkcji i inwestycji w technologie) ma sprawić, że oba państwa staną się centrami
polityki globalnej na wzór Waszyngtonu - z siedzibami organizacji międzynarodowych, giełdami o znaczeniu
globalnym czy centrami technologicznymi.

Rosja też ma szansę odegrać ważną rolę, o ile uda jej się uniezależnić tempo rozwoju od eksportu ropy i gazu, w
przeciwnym wypadku zostanie graczem światowej drugiej ligi.

W nowym światowym porządku Europa nie odegra kluczowej roli. Zostanie "kulejącym gigantem". Ze swoimi
starzejącymi się społeczeństwami Stary Kontynent będzie rozwijał się powoli, nawet jeśli ściągnie do pracy
wystarczająco wielu imigrantów.

Nie zyska też siły politycznej. - Europa zbyt powoli będzie dążyć do roli globalnego aktora - napisali analitycy. Brak
zaufania obywateli Unii do Brukseli, spory wewnętrzne, brak wspólnej polityki zagranicznej zepchną Europę na
boczny tor. No i Europa może zapłacić cenę za uzależnienie energetyczne od Rosji.

Najgorsze przewidywania dotyczą Afryki - państwa, które dziś są najuboższe, raczej nie wydźwigną się z nędzy.
Staną się natomiast zapleczem surowcowym świata, który stamtąd będzie czerpał niezbędne do wzrostu zasoby.

W raporcie są zawarte cztery scenariusze rozwoju świata. Czy się sprawdzą? To nie jest pewne, ale na pewno
nowy prezydent USA powinien je dokładnie przestudiować - uważa publicysta "Financial Times" Philip Stephens.

94. Global Trends 2025 – skutki globalnego przesunięcia


95. Global Trends 2025 – zmiany energetyczne
96. Prognozy dotyczące żywności i energii.

97. Rewolucje w sprawach wojskowych:
Można wyróżnić 3 rewolucje w sprawach wojskowych:
 Koniec wieku XV do połowy wieku XVII (tzw. PROCHOWA);
 Połowa wieku XIX do połowy wieku XX (zmiana sprzętu wojskowego i broni, kolej!!!);
 Ta, która ma miejsce teraz.
Połowa XVII wieku to równocześnie przyjęcie nowych rozwiązań (silniejsze zdolności niszczenia prochu), które
istotnie zmieniły reguły gry. Nastąpiło ustabilizowanie wewnątrz państw, bo od pokoju westfalskiego państwa
zdecydowały się nie ingerować w sprawy wewnętrzne. Należy zaznaczyć, że pojęcie suwerenności ściśle wiąże się
z zasadą nieingerencji. To co się dzieje wewnątrz państwa nie może być przedmiotem zainteresowania innych
państw. Jednym z pierwszych praw człowieka było prawo do opuszczenia terytorium w myśl zasady cuius regio,
eius religio łac., czyj kraj, tego wyznanie tj. religia panującego obowiązuje również poddanych.
Można się zastanowić jak charakter środków walki sprzyja tym, którzy są u władzy i jakie możliwości mają ci,
którzy chcą tę władzę obalić, którzy zmierzają do usunięcia tejże władzy. O szansie powodzenia starć decyduje
rodzaj broni oraz czy ci, którzy chcą obalić rządzących lub ustrój mogą liczyć na poparcie z zewnątrz. Pojawiło się
ważne pytanie: czy łatwiej jest się bronić czy atakowac? – przesunięcie sił na rzecz obrony zapobiegło hegemonii w
Europie.
System westfalski (ten, który istniał przez parę stuleci i wg prof. nadal istnieje) opierał się na zasadzie
suwerenności i nieingerencji jako bezspornych i niepodważalnych wartości. Oznaczało to również określone
koszty. Jeśli ktoś uważał, że prawa człowieka są na tyle ważne, to trzeba ingerować w sprawy wewnętrzne. Jeżeli
chcemy realizować cele, wśród których jednym z kosztów jest naruszenie suwerenności, musimy się zastanowić
czy skutki ujemne nie przeważą korzyści w długim okresie czasu (patrz Irak).

37

Druga rewolucja: mechanizacja wojny i broń nuklearna. Rewolucja przemysłowa zmieniła sposób prowadzenia
wojny. Mechanizacja doprowadziła do ukształtowania konwencjonalnych sił, broń nuklearna uczyniła niemożliwą
wojnę pomiędzy wielkimi mocarstwami.
Ta, która ma miejsce teraz. Łączenie narzędzi, instrumentów militarnych z organizacja militarną i polityczną,
zarówno wewnątrz państw jak i całego systemu m/n. Pojawia się pytanie: jaki jest i jak zmienia się układ sił
pomiędzy poszczególnymi aktorami. Poszukiwanie odpowiedzi na pytanie: jak zmieniają się stosunki między
zdolnością do napaści (ofensywna) a zdolnością do obrony (defensywna). Jak integralną częścią rzeczywistości są
siły zbrojne (tak na dobrą sprawę pojawiają się z końcem wieku XVII). Najciekawsze jest śledzenie odpowiedzi
organizacyjnych rozwiązań będących odpowiedziami na wprowadzenie nowych technologii, które zmieniają
sposób prowadzenia wojny. Potencjał aktorów. Stabilność systemu m/n zależy od tego, jakie są możliwości
ataku/obrony aktorów. Jeżeli potencjał obronny jest wysoki, to system m/n jest bardziej stabilny, bo nikt nie
będzie ryzykować, nie odważy się wszcząć wojnę. Konsekwencje rewolucji militarnej odbiegają znacznie od
przewidywań.
W przypadku trzeciej rewolucji nadzieje i oczekiwania dotyczą usunięcia i zlikwidowania „mgły wojny” (wg
Clausevitz’a) – transparentność działań. Zmiana technologiczna nie jest czynnikiem egzogenicznym
(zewnętrznym), lecz jeśli już zaczyna działać to tak jakby nim była. Wymusza to różne zachowania w organizacji sił
zbrojnych. Armie masowe z poboru odchodzą do lamusa.
Obecna rewolucja w sprawach militarnych to przede wszystkim IT, cyfrowa łączność, GPS, technologie kamuflażu,
rakiety dalekiego zasięgu oraz duża mobilność wojska.

98. Trzecia rewolucja w sprawach wojskowych
III rewolucja dzieje się teraz i jesteśmy jej świadkami. Nadzieje i oczekiwania są duże, że uda się zlikwidować „mgłę
wojny” (pojecie Clausewitza), dzięki rewolucji która się dokonuje( C4I) będzie można śledzić to co się dzieje na
polu bitwy( z dalekich odległości).
Zmiany technologiczna nie jest czynnikiem zew. lecz gdy już będzie następować to działa tak jakgdyby nim była.
Wymusza liczne przystosowania w stosunkach społecznych, w organizacji sił zbrojnych. ( przejście z armii
masowej, na zawodową, zmiana zagęszczenia wojsk na polu bitwy, polepszenie transportu, zanikanie zjawiska linii
frontu, dążenie do minimalizacji liczby ofiar)
Obecna rewolucja – można wymienić szereg elementów, łączących się w całość:
- Technologie cyfrowego porozumiewania się + gromadzenie i przetwarzanie danych
- GPS
- Różne technologie które pozwalają pozostać niewidocznym
- Rakiety dalekosiężne

Rewolucja w sprawach wojskowych a doświadczenia w Afganistanie i Iraku
Zarówno obie wojny w Zatoce Perskiej (1990 i 2003), jak i wojna w Afganistanie (2001) są przykładami
zastosowania metod walki powstałych w wyniku III rewolucji w sprawach wojskowych. Cechą charakterystyczną
powyższych konfliktów jest przede wszystkim wzrost znaczenia czynnika niematerialnego, przewaga informacji
nad „masowością” wojska. W czasie I wojny w Iraku pojawiła się po raz pierwszy jej specyficzna odmiana, tzw.
„podwójna wojna” – oprócz nalotów dywanowych, wyczerpywaniu przeciwnika, obniżanie jego morale przez
zrzucanie dużych ilości bomb, posługiwano się także bronią precyzyjną, atakowano strategiczne pozycje i
instytucje irackie, znaczenie F-117, humanitaryzm działań (mniejsze ofiary wśród ludności cywilnej).
Innym zjawiskiem jest „znikanie frontu”, które polega na tym, iż nie ma już okopów i umocnień, jakie znamy, np. z
czasów I, czy też II wojny światowej. Następuje korelacja powietrzno-lądowa działań zbrojnych, unikanie
frontalnego ataku na przeciwnika. Oprócz zwiększenia znaczenia informacji i szeroko rozumianej wiedzy, wzrasta
udział

komputeryzacji

–

automatyzacji

ulega

każdy

aspekt

wojny.

Powietrzna broń informacyjna, czyli systemy AWACS i JSTARS. Celem lotnictwa jest atak na cele strategiczne
przeciwnika i minimalizacja strat własnych oraz zbieranie informacji (np. wykorzystywanie samolotów
bezzałogowych „Predator”w czasie operacji przeciw Talibom). Wykonuje też swoje zadania poprzez odcięcie
przeciwnika

od

informacji

–

zrywanie

kabli

telekomunikacyjnych,

zaburzanie

łączności

itp.

Nastąpiło odmasowienie broni – nie liczy się ilość, ale precyzja, jakość uderzenia. Związana jest z tym redukcja

38

tonażu środków wybuchowych. Zmniejszeniu uległy również oddziały wojskowe – bardziej mobilne, łatwiejsze do
przerzucenia i działania danych rejonach (przydatne szczególnie w walkach w mieście, jak to miało miejsce Iraku).
Odejście od sztywnej kontroli z góry na dół – rola dowództw lokalnych, autonomia dowódców, a nawet żołnierzy
(sensor-to-schooter

gap).

Wykorzystywanie mediów – telewizja relacjonowała tylko drugą część „podwójnej wojny’ irackiej, będąc
zafascynowana szybkością i humanitaryzmem działań (słynne widoki z kamer zainstalowanych w rakietach i
zbliżających się do celów). W przypadku wojny w Afganistanie, obserwuje się naśladowanie przez Talibów metod
relacji stosowanych przez zachodnie media. Mówiąc najogólniej, prócz Taliba z rakietą pojawia się także osoba z
kamerą, która filmuje, np. atak na konwój wojskowy - potem film jest zamieszczany w internecie, co ma podwójny
wydźwięk: dla mieszkańców państw islamskich jest to w powód do dumy, zaś mieszkańcy Zachodu obserwują
śmierć swoich żołnierzy, co wzmaga protesty przeciw wojnie.


Chiny

a

rewolucja

w

sprawach

wojskowych

Koniec wieku XX przyniósł wykrystalizowanie się nowego ładu międzynarodowego. Świat pozimnowojenny nabrał
innych cech. Pojawiły się nowe konflikty, a także sposoby ich zwalczania. Wróg przestał być utożsamiany z w miarę
jednorodną grupą etniczną, sterowaną centralnie i z jednolitym przywództwem. Stał się raczej obiektem trudnym
zidentyfikowania, o nie zawsze jasnych celach działania, używający w walce zwłaszcza terroru wobec ludności
cywilnej. Równocześnie, równolegle do tych przemian dokonała się rewolucja w wojskowości (nazywana trzecią
rewolucją). Prowadzenie wojny uzyskało nowy wymiar. W konfliktach zastosowano nowoczesną, najwyższej
jakości technologię, jak np. bomby kierowane laserem. Broń tzw. trzeciej fali miała działać precyzyjnie, dokładnie
niszczyć cele przy minimalnych skutkach ubocznych. Czynniki materialne, jak np. liczebność wojska i sprzęt
ustąpiły czynnikom niematerialnym: wiedzy i informacji. Warto jednak pamiętać, że do takiego sposobu
prowadzenia wojny doszły na razie jedynie najbardziej rozwinięte kraje NATO. Aspiracje w tym względzie mają
również

Chiny,

a

ich

niespotykany

rozwój

czyni

te

aspiracje

bardzo

realnymi.

Chiny przeżywają ogromny wzrost gospodarczy. W 2005 r. PKB powiększył się o 9,9%. Odbija się to na wzroście
możliwości militarnych. Chińska Republika Ludowa systematycznie modernizuje swoje siły zbrojne. Motywowane
jest to potrzebą zabezpieczenia interesów regionie, a zwłaszcza umocnienia swojej pozycji wobec Tajwanu.
Kontrowersje budzi realny poziom wydatków zbrojeniowych. Dane z budżetu na 2006 r. mówią o 35 mld USD.
Jednakże zachodni analitycy sądzą, że są one znacznie większe i sięgają 80-90 mld USD. Popierają to tezą, że
oficjalny budżet nie obejmuje szeregu wydatków, takich jak: zagraniczne zakupy uzbrojenia, subsydia dla
przemysłu zbrojeniowego, wydatki na formacje paramilitarne i co najważniejsze zbrojenia nuklearne. Środki
przeznaczone na te cele kryte są prawdopodobnie w wydatkach innych ministerstw i urzędów. Głównym
dostawca uzbrojenia i technologii militarnych jest Federacja Rosyjska. Znaczny udział ma też Izrael, co budzi
uzasadnione obawy Stanów Zjednoczonych. Systemy i technologie rozwinięte bowiem przez Izrael przy znacznej
pomocy amerykańskiej, pomagają modernizować siły zbrojne Chin, strategicznego rywala USA. Rozwijana jest
flota wojenna, marynarka i lotnictwo. Flota z przybrzeżnej przybiera wymiar oceaniczny. Lotnictwo rozwija swoje
zdolności do operowania z dla od swoich baz. Od połowy lat 90. dokonuje się intensywna modernizacja chińskiej
armii. Przyjęto program tzw. „Dwóch Transformacji”, który zakłada stworzenie armii zdolnej walczyć w konflikcie
regionalnym przy użyciu nowoczesnej wysoko rozwiniętej technologii. Równocześnie postanowiono, że siłą nowej
armii

nie

będzie

ilość

żołnierzy,

ale

jej

jakość.

Wymienione wyżej czynniki sugerują, że Chiny wstąpiły na drogę nie tylko intensywnej modernizacji swojego
potencjału, ale też myślenia o obronności. Decydującym jednakże czynnikiem, który pozwala zaliczyć Chiny do
grona mocarstw przechodzących transformację w duchu „trzeciej rewolucji” jest rozwijanie przez nie swojego
programu kosmicznego. Już teraz przestrzeń kosmiczna jest traktowana jak kluczowy czynnik prowadzenia wojen
w przyszłości. O potędze danego państwa świadczyć będzie opanowanie tej przestrzeni, a także rozwój
skutecznego systemu obrony przeciwrakietowej. Z olei obrona ta łączy się z wypracowaniem broni
antysatelitarnej. Jej użycie wobec państw dysponujących armią o zaawansowanej technologii może mieć
znaczenie decydujące, atak bowiem na jeden z elementów wyposażenia spowoduje całk0owity paraliż działania.
W kontekście powyższych rozważań niezwykle ważny jest więc fakt, ze Chiny jako trzeci kraj na świecie

39

przeprowadziły w styczniu 2007 r. udaną próbę zestrzelenia satelity w kosmosie. Obiektem ataku stała się stara
satelita meteorologiczna. Wcześniej tego rodzaju testy przeprowadziły jedynie USA i ZSSR. W obecnym układzie
geopolitycznym jasne jest, ze nowa chińska broń wymierzona jest w Stany Zjednoczone. Po tzw. niższej orbicie
okołoziemskiej, gdzie został przeprowadzony test, krąży większość amerykańskich satelitów działających na
potrzeby wywiadu i systemu GPS. Armia USA zainwestowała ogromne sumy w satelitarne systemy informacji i jest
dziś uzależniona od tej technologii. Styczniowy test, a także przeprowadzony kilka miesięcy wcześniej manewr
skutecznego oślepienia amerykańskiego satelity szpiegowskiego przy użyciu lasera jest dla USA groźnym
ostrzeżeniem. Oznacza to m.in., że w razie wojny o Tajwan chińczycy byliby w stanie zestrzelić wszystkie satelity w
regionie

blokując

tym

samym

działania

Waszyngtonu.

Chiński test wzbudził oburzenie i niepokój. Był jednak po części konsekwencją lansowanej przez Biały Dom
strategii sprzeciwiającej się kontroli zbrojeń w kosmosie. Chińczycy więc krok po kroku budują swoją potęgę,
zmniejszając w ten sposób dystans do Amerykanów.


99. Wojna trzeciej fali wg Tofflerów.

Historię ewolucji gospodarczo-społecznej można podzielić na trzy etapy tzw. fale. Pierwsza fala trwała do

rewolucji przemysłowej XIX wieku, kiedy miało miejsce umasowienie produkcji, jej standaryzacja, specjalizacja,
maksymalizacja i koncentracja. Obecnie następuje przejście do trzeciej fali, w której miejsce masowej produkcji
zajmują usługi, a najważniejszym dobrem stają się technologie, wiedza i informacja.
Zmiany jakie zachodzą w sztuce wojennej są analogiczne do tych występujących w sferze gospodarczej. Forma
prowadzenia wojen odwzorowuje aktualny porządek gospodarczy.
Na chwilę obecną żadne, nawet najbardziej rozwinięte państwo nie zdołało jeszcze przejść całkowicie do nowego
porządku. Mamy zatem do czynienia z pewnym dualizmem – pomieszaniem elementów drugiej fali z trzecią.
Tę podwójność pokazywał sposób prowadzeni wojny w Zatoce Perskiej w latach 1990-1991.

Podwójna wojna
Wojna w Zatoce Perskiej z założenia miała być kolejną wojną epoki industrialnej. Faktycznie jednak przyjęła ona
zupełnie nową formę.
Miano tam do czynienia z w prowadzeniem dwóch kampanii powietrznych. W jednej stosowano metody wojny
na wyczerpanie (czyli wojny drugiej fali) – przeprowadzano naloty dywanowe, zrzucano dużo bomb na oślep,
starając się zadać jak najwięcej strat nieprzyjacielowi, przeprowadzano „zindustrializowaną rzeź” co pociągało za
sobą masowe zniszczenia. W drugiej stosowano metody charakterystyczne już dla wojny trzeciej fali –
dokładność i precyzja, niszczenie dostosowane do celu przy minimalizacji szkód ubocznych.
Wiele systemów broni stosowanych przez USA opierało się na tezach wypracowanych przez TRADOC (U.S. Army
Training and Doctrine Command) – Dowództwo Wyszkolenia Sił Lądowych, a właściwie na doktrynie gen. Dona
Starry’ego oraz Dona Morellego. Sposób użycia broni odzwierciedlał koncepcje „głębokiej wojny”, „izolacji pola
walki”, znaczenia informacji i inteligentnej broni.
Cechy wojny trzeciej fali:
Znikający front
W wojnie trzeciej fali wymiar pola bitwy jest poszerzany. Front nie przebiega tam, gdzie toczy się główna bitwa,
lecz jest rozszerzony wszędzie dookoła (po bokach, z tyłu, nad głową).
Założenia prowadzonej podczas wojny w Zatoce Perskiej bitwy powietrzno-lądowej:

•

zniszczyć wrogie środki dowodzenia

•

odciąć łączność między szczeblami dowodzenia nieprzyjaciela

•

przejąć inicjatywę i uderzyć głęboko

•

nie dopuścić do walki oddziały odwodowe wroga

•

zintegrować operacje powietrzne, lądowe i morskie

•

unikać ataku frontalnego na punkty oporu nieprzyjaciela

•

zdobyć wiedzę o działaniach i planach działań przeciwnika

40

W wojnie w Zatoce Perskiej siły powietrzne odgrywały już nie rolę pomocniczą, lecz stanowiły element zasadniczy
działań militarnych.

Czynniki zniszczenia
Tak jak w nowoczesnej gospodarce wiedza staje się głównym czynnikiem tworzenia, tak w sztuce wojennej
wiedza staje się nadrzędnym środkiem niszczenia. W gospodarce i wojnie trzeciej fali wykorzystanie wiedzy
zmniejsza zapotrzebowanie na inne czynniki (surowców czy pracy).
Jednym ze wskaźników rosnącego znaczenia wiedzy jest postępująca komputeryzacja i automatyzacja na każdym
poziomie prowadzenia wojny. Komputery analizują przebieg walk i za pomocą programów prowadzą gry
wojenne, starając się przewidzieć ewentualny rozwój wydarzeń.
W wojnie w Zatoce Perskiej dokładnych informacji dostarczały systemy AWACS (system wczesnego ostrzegania i
kierowania obroną przeciwlotniczą) i JOINT-STARS (system wykrywający obiekty naziemne).
Ataki wymierzano w obiekty umożliwiające wymianę informacji i nawiązywanie łączności przez nieprzyjaciela.
Poza tym atakowano także militarne i polityczne ośrodki dowodzenia wroga. Celem tego było odizolowanie
dowództwa i odcięcie go od oddziałów. Czyli w sumie pozbycie go wszelkiej wiedzy o tym, co się dzieje na arenie
wojennej.

Wartości niematerialne

Skoro lepsze wyszkolenie żołnierzy, nowoczesne technologie, wywiad mają większe znaczenie niż ilość żołnierzy
czy karabinów, to można stwierdzić, że to czynniki niematerialne mają obecnie kluczowe znaczenie, a nie łatwo
policzalne materialne (tak istotne dla wojny drugiej fali).
Sił przeciwnika nie ocenia się już przez pryzmat ich liczebności czy posiadanego sprzętu. To czynniki niematerialne
stają się najważniejsze przy szacowani potęgi wroga.

Odmasowienie
W gospodarce trzeciej fali następuje proces odmasowienia poprzez zastępowanie pracowników fizycznych
maszynami i inwestowanie w specjalistów. Ten sam proces ma również miejsce w wojskowości. Mowa tu o
odmasowieniu destrukcji.
Miejsce żołnierza na misji zastępują wyspecjalizowane maszyny. I tak np. podczas wojny w Zatoce Perskiej w celu
zniszczenia irackich bunkrów czy kwater używano samosterujących pocisków Patriot bądź rakiet typu Tomahawk.
Celem przy tworzeniu nowych technologii wojennych jest coraz większa precyzja urządzeń. W tej chwili F-117
podczas jednego lotu, zrzucając jedną bombę dokonuje tego, co podczas II wojny światowej wymagało 4,5 tys.
bombowców B-17 i zrzucenia 9 tys. bomb.
Obecnie wojska dysponują inteligentną bronią potrafiącą wykryć dźwięk, ciepło, fale radaru czy też inne sygnały
elektroniczne, następnie przeanalizować te sygnały, odnaleźć ich źródło i wreszcie zniszczyć. Mamy więc do
czynienia z bronią wykorzystującą nie siłę ognia, lecz informacje.
Odmasowione zniszczenie pozwala zminimalizować straty uboczne.

Praca

W wojnie trzeciej fali coraz większą wagę przywiązuje się do wykwalifikowanych, wykształconych
pracowników, którzy wraz z inteligentnymi maszynami zastępują większą liczbę niewykwalifikowanych
robotników (czyli podobnie jak w gospodarce). Inteligentna broń wymaga inteligentnego żołnierza.
Podczas II wojny światowej piloci byli wysyłani na front już po paru godzinach ćwiczeń. Obecnie szkolenie pilota F-
15 kosztuje miliony dolarów i trwa całe lata.
Wojna trzeciej fali wymaga więcej od żołnierzy niż to miało miejsce wcześniej. Muszą znać się na taktyce wojsk
zmechanizowanych, piechoty, muszą posiadać wiedzę broni pancernej, przeciwpancernej, minach, taktyce
przeciwminowej, wskaźnikach laserowych, celnikach termowizyjnych, logistyce itd. Itp.

Skala

41

Ogólną tendencją jest zmniejszanie sił zbrojnych. Powodują to cięcia budżetowe, ale także przekonanie, że
mniejsze, dobrze wyszkolone jednostki dysponujące rozumną technologią, są w stanie zastąpić większe, gorzej
wyposażone formacje.
Celem jest taki system zbrojenia, który dysponowałby większą siłą ogniową przy mniejszej liczbie żołnierzy.

Innowacja
W wojnie trzeciej fali pozostawia się miejsce dla improwizacji, kreatywności, nietypowego wykorzystania sprzętu.

Organizacja

Następuje zwiększenie autonomii lokalnego dowództwa, co umożliwia elastyczniejsze reagowanie na zaistniałe
sytuacje. Kwatera główna nie przesądza o każdym szczególe działań dowódców frontowych. Jest to sytuacja
dokładnie odwrotna do tej w Wietnamie.
W wojsku trzeciej fali prawo do podejmowania decyzji cedowane jest na najniższy z możliwych poziomów.

Integracja systemów
Coraz bardziej złożona struktura wojska sprawia, że integracja jej systemów zyskuje szczególne znaczenie.
Podczas wojny w Zatoce Perskiej wyznaczano trasy tysięcy lotów. Istniały m.in. 122 szlaki zaopatrzenia w paliwo,
312 stref działania rakiet, 78 korytarzy natarcia. Wszystkie te trasy musiały być dodatkowo skoordynowane z
trasami lotnictwa cywilnego.

Infrastruktura
Wojska trzeciej fali wymagają rozbudowanej infrastruktury elektronicznej umożliwiającej integrację
systemową.
Rozwinięta infrastruktura umożliwia połączenie sieci i baz danych znajdujących się w kraju, z tymi znajdującymi się
w sferze wojny.

Przyspieszenie
Cechą charakterystyczną wojen trzeciej fali jest niespotykana do tej pory szybkość działań wojennych możliwa
do osiągnięcia dzięki zdobyczom technologicznym.
Przyspieszenie jest potęgowane przez komputeryzację i automatyzację.
Problemem wciąż jest jednak nienadążanie za bieżącą sytuacją na froncie spowodowane ogromem informacji i
kłopotami z ich analizą.
















Dzisiejszy odcinek Ulicy Zyblikowej sponsorowały następujące numerki:

12. Prognozy samorealizujące się i samounicestwiające się
19. Ekstrapolacja

42

55. Zakotwiczenie prognozowania
68. Moduły i submoduły w prognozach IF
74. Granice wzrostu
92. Scenariusze w prognozie „Mapping the Global Future",
a więc 6 pytań się powtórzyło a poza tym:
- Zalety i wady symulacji komputerowych
- metody heurystyczne

Dzisiejszy odcinek Ulicy Zyblikowej sponsorowały następujące numerki:

12. Prognozy samorealizujące się i samounicestwiające się
19. Ekstrapolacja
29. Metoda delficka
41. Rodzaje symulacji
55. Zakotwiczenie prognozowania
68. Moduły i submoduły w prognozach IF
74. Granice wzrostu
92. Scenariusze w prognozie „Mapping the Global Future”