1

oprac. Justyna Kowalczyk

Ontologia

Wykład 5 – 4. X .2008r.

Dr Adam Bastek

1.

Filozoficzne pojęcie bytu

W oparciu o „Ontologia” Władysława Stróżewskiego, Aureus, Znak, Kraków 2006r,
str. 59 -60,

Wychodząc od potocznego, a zarazem całkowicie uprawnionego rozumienia
„bytu”, określić możemy byt jako „to, co jest”. Kłopoty zaczną się dopiero wtedy,
gdy, przyjdzie do bliższego sprecyzowania każdego z wchodzących tu w grę
terminów: „to”, „co” i „jest”. Tym samym okaże się, że pojęcie bytu
determinowane jest w wysokim stopniu przez określoną ontologiczną teorię, od
której jest zależne: pojęcie bytu (a w każdym razie jego rozumienie) nie jest więc
całkowicie neutralne. Niemniej pewne czysto formalne cechy tego pojęcia zostają
zachowane. I tak:
1.

Pojęcie bytu jest pojęciem

najogólniejszym.

Wszystko, co jest, jest bytem i

nie istnieje nic, co nie wchodziłoby w zakres tego pojęcia. Zakres ten
ograniczony jest jednak przez „jest”; gdybyśmy przyjęli

możliwość rzeczy

nieistniejących (np. jako tylko możliwych), zakres „bytu” nie byłby
najogólniejszy.

2.

Pojęcie bytu jest materialnie (treściowo)

nieokreślone

: jego wskaźnik

kierunkowy (od którego zależy zakres pojęcia) jest dzięki temu właśnie
maksymalnie „wielopromienny”.

3.

Pojęcie bytu jest

niedefiniowalne ,

przynajmniej wedle kryteriów klasycznej,

wywodzącej się od Arystotelesa, teorii definicji. Jeśli definiowanie polega na
wskazaniu najbliższego rodzaju i różnicy gatunkowej definiowanego
przedmiotu, to spełnienie tego warunku wobec bytu jest niemożliwe, bytami
bowiem są zarówno definiowany przedmiot (definiendum) jak i definiujące go
określniki (definiens). Taka definicja z góry naraża się na błąd idem per idem.
((łac., dosł. ‘to samo przez to samo’) określenie czegoś przez to samo, błędne
koło, błąd polegający na definiowaniu jakiegoś wyrażenia za pomocą tegoż
wyrażenia)

Byt: czysto formalne cechy pojęcia wg Władysława Stróżewskiego.

•

Ogólność,

•

Nieokreśloność,

•

Niedefiniowalność,

OGÓLNOŚĆ
1.

„Pojęcie bytu jest pojęciem najogólniejszym”,

•

Hipoteza:

Byt nie jest pojęciem najogólniejszym

Można wskazać pojęcie ogólniejsze (np. „przedmiot”, „wszystko”)

Genus = byt (to, co jest) + „reszta” (to, co nie jest)

2

Genus („przedmiot”, „wszystko”) jest (tym, co jest) i ( tym, co nie jest)

2. Zakres nazwy (zakres nazwy „byt”)

Ekspozycja zakresu nazwy – cel:

•

To, co nie jest S – jest nie – S (S’)

•

S’ czymś jednak w ogóle jest,

•

S’ współtworzy z S klasę uniwersalną dostęp do obu wydzielonych sfer ( S oraz S’)

w przypadku zakresu nazwy „byt” nie ma możliwości odróżniania go od tego, co nim nie jest.

najwyższa ogólność gatunkowa bytu

•

konieczność jednostronnej ekspozycji jego granicy,

•

byt wyznacza granicę / zakres widzianą od środka,

•

immanentna perspektywa opisu

3.

Rzeczy możliwe

zakres bytu nie byłby najogólniejszy, (

byt potencjalny

)

to, co

JEST

tylko możliwe wskazujemy coś co JEST, ale sposób bycia jest różny,

to, co

JEST

nierealne coś jest jakieś – w ogóle jest

to, co

JEST

fikcyjne

sposób bycia nie może być argumentem dla nie bycia,

niedefiniowalność bytu

•

klasyczna definicja bytu,

byt

jest

jakiś byt

każda definicja bytu jest narażona na idem per idem, (łac., dosł. ‘to samo przez to samo’)

idem per idem – gdy w definiensie ten sam termin,

byt jest bytem (idem per idem)
ale
byt (bursztyn) jest żywicą skamieniałą (nie ma tego samego terminu)

Podsumowanie:

ogólność bycia i bytu

niedefiniowalność bycia i bytu, o ich niedefiniowalności

przesądza copula (łącznik, czasem zwany

spójką

), termin oznaczający jakąkolwiek

formę

czasownika

być (lub jego

negację

) łączącą podmiot i

orzeczenie

) „jest”.

Bycie jest………. (ubytowienie bytu)

Byt jest………(podrzędność albo tożsamość definiensa)

Niedefiniowalność bycia i bytu (definicja sprawozdawcza)

Definiowalność ( definicja projektująca)

Niedefiniowalność

założenie dotyczące interpretacji przedmiotu myślenia,

Definiowalność

założenie dotyczące interpretacji przedmiotu myślenia,

Interpretacja sposobu myślenia

•

Egzystencjalna,

3

•

Nie egzystencjalna,

(W oparciu o Michała Hempolińskiego „Filozofia współczesna. Wprowadzenie do zagadnień i
kierunków” PWN, Warszawa 1989r, str. 62 – 63 ,)

→

„Filozofowie godzą się na to, że wszelki przedmiot jest jakiś, czyli jest jakościowo
uposażony, a więc jest czymś ( tym a tym, takim a takim). Różnice powstają natomiast w
zagadnieniu związku między pojęciem „przedmiotu” i pojęciem „istnienia” oraz pojęciem
„przedmiotu” i pojęciem „przedmiotu myślenia”. Zwolennicy egzystencjalnej
interpretacji przedmiotu rozumieją : jeżeli coś jest czymś, czyli jest jakieś, to w pewien
sposób jest, czyli istnieję. Treściowe (jakościowe) uposażenie dowolnego przedmiotu
musi być, w tej interpretacji, związane z jakimś sposobem jego bycia (istnienia).
Niektórzy dodają także, że nie można uświadomić sobie żadnego przedmiotu bez
odniesienia go do istnienia, wszelkie zaś ujęcie poznawcze przedmiotu polega na uznaniu
jego istnienia. Większość filozofów opowiada się jednak za nieegzystencjalnym
(egzystencjalnie neutralnym) ogólnym rozumieniu przedmiotu, rozumiejąc następująco:
jeżeli coś istnieje, to jest przedmiotem (jest czymś, jest jakieś), ale stąd, że coś jest jakieś,
nie wynika, że to coś istnieje. Można mianowicie pomyśleć sobie jakiś przedmiot, a tym
samym wyznaczyć jego charakterystykę, a jednocześnie nie uznawać jego istnienia. Treść
przedmiotu pomyślanego nie musi być związana z istnieniem, a treść przedmiotu ujętego
poznawczo (np. w spostrzeżeniu zmysłowym) może być zawsze od istnienia
odseparowana.

Egzystencjalna interpretacja przedmiotu myślenia:

•

BYT

→

pojęcie najogólniejsze = przedmiot ,

→

niedefiniowalne (w sensie sprawozdawczym),

→

byt (przedmiot) obejmuje swoim zakresem wszystko,

→

wszystko jest bytem (przedmiotem),

→

wszystko istnieje,

→

nie można wskazać czegoś, co nie istnieje, tzn. nieistniejącego przedmiotu,

→

stąd

każdy przedmiot istnieję

→

byt = przedmiot,

→

bycie = istnienie,

Nieegzystencjalna interpretacja przedmiotu myślenia:

•

BYT

→

nie jest przedmiotem najogólniejszym,

→

definiowanie (w sensie projektującym)

→

przedmiot obejmuje swoim zakresem wszystko,

→

wszystko jest przedmiotem,

→

nie wszystko istnieje (nie wszystko jest bytem),

→

można wskazać to, co nie istnieje, tzn. nieistniejący przedmiot, stąd

nie każdy

przedmiot istnieje,

→

byt =/= przedmiot,

→

bycie =/= istnienie,