1

V DEMOKRATYCZNE PAOSTWO PRAWNE (2h)

CZYM JEST PRAWO

Prawo – zbiór wzorców postępowania, ustanowionych lub uznanych przez paostwo w celu zorganizowania

struktur dla działania podmiotów społecznych.

JAK WYGLĄDAJĄ ZWIĄZKI PRAWA Z PAOSTWEM

Związek prawa z procesami sprawowania władzy wyraża się szczególnie w tym, że:

prawo jest jednym z podstawowych instrumentów sprawowania w

ł

adzy publicznej, wyznaczając

zakazy i nakazy określonego zachowania się preferowanego przez władzę, poparte możliwością

zastosowania przymusu paostwowego. Dzięki temu rządzący mogą osiągad zakładane przez siebie cele;

prawo wyznacza ramy (a przynajmniej powinno wyznaczad), w jakich mogą „por

u

szad się" sprawujący

władzę (cele władzy, struktury władzy, kompetencje, procedury podejmowania decyzji),

prawo wyraża określone treści aksjologiczne preferowane przez władzę, kształtując w ten sposób

wyobrażenia, postawy i zachowania adresatów.

ZWIAZEK GENETYCZNY – prawo i paostwo powstaje w tym samym czasie, z tej samej przyczyny, ta sama geneza

ZWIAZEK FUNKCJONALNY – paostwo jest kreatorem prawa

CZYM JEST PAOSTWO PRAWNE I JAKIE SĄ JEGO CECHY

Koncepcja paostwa prawa

Zgodnie z zasadą praworządności paostwo prawa powinno:

działad w granicach prawa,

realizowad zasadę równości wszystkich obywateli wobec prawa,

gwarantowad pewnośd prawa

gwarantowad prawo obrony obywatela przed sądem

realizowad zasadę Lex retro non agit (prawo nie działa wstecz)

Gwarancje paostwa prawa

1) ustrojowe

- podział władzy

- legalnie i swobodnie działająca opozycja

- niezbywalnośd wolności obywatelskich

- niezawisłośd sędziowska

2) legislacyjne

- hierarchia aktów prawnych

- nadrzędnośd konstytucji w systemie aktów

prawnych

- rozgraniczanie kompetencji prawotwórczych

3) proceduralne

- wieloinstancyjnośd trybu rozstrzygania spraw

- zasada odpowiedzialności indywidualnej

- domniemanie niewinności oskarżonego

2

- prawa oskarżonego w procesie karnym

- badanie zgodności decyzji administracyjnych z

prawem

Cechy paostwa prawa to:

zabezpieczenia wolności

o

prawa zasadnicze wyznaczają linię graniczną działao paostwa

o

ograniczanie wolności możliwe jest wyłącznie poprzez paostwowe unormowania prawne

równośd wobec prawa

o

zniesienie podziałów stanowych

pewnośd prawa

o

istnienie prawa formalnego (postępowanie sądowe przebiega zgodnie z nim)

o

nadrzędnośd ustaw w stosunku do innych aktów prawnych

o

sądowa ochrona prawna

o

ochrona przed samowolnym uwięzieniem

o

zakaz stanowienia ustaw działających wstecz

trójpodział władzy

o

egzekutywa

o

legislatywa

o

sądownictwo (judykatywa)

IDEA SPRAWIEDLIWOŚCI SPOŁECZNEJ I JEJ ZNACZENIE W STOSOWANIU I STANOWIENIU PRAWA

SPRAWIEDLIWOŚC SPOŁECZNA jest traktowana jako kryterium oceny stosunków społecznych, gdyż odnosi się ją

nie do osobistych więzi między jednostkami, lecz do stosunków między wielkimi grupami społecznymi,

stosunków między jednostką a społeczeostwem i paostwem, między jednostkami jako członkami określonych

zbiorowości; spełnia funkcję zasady, wzorca, ideału; jest przeniesieniem etycznej i prawnej idei (zasady)

sprawiedliwości w sferę stosunków społeczno-gospodarczych między wielkimi zbiorowościami, zwłaszcza w sferę

podziału dóbr i regulacji dostępu do nich.

Sprawiedliwośd społeczna może też byd pojmowana jako cecha ustroju politycznego i porządku prawnego,

charakteryzująca się: zobiektywizowanymi i jednakowymi wymaganiami wobec wszystkich obywateli i grup

społecznych lub, w każdym razie, czytelnymi sposobami określania zróżnicowao i warunkami egzekwowania praw

i obowiązków; przejrzystymi kryteriami oceny i nagradzania (karania) zasług i win przez społeczeostwo i paostwo;

wymaganiem bezstronności w funkcjonowaniu organów paostwowych (administracyjnych, rządowych,

prokuratorskich, sądowych i służb porządkowych).

3

Może także byd rozumiana jako cecha stosunków społecznych i wówczas oznacza, uznawany za słuszny, sposób

traktowania określonych grup oraz jednostek ze względu na ich przynależnośd do takich czy innych klas, warstw,

narodów, wspólnot religijnych, ras, płci itp. Tak rozumiana sprawiedliwośd społeczna odnosi się do:

równoprawności lub nierównoprawności grup społecznych i ich członków; oceny słuszności i adekwatności zasad

i kryteriów podziału dóbr materialnych, wpływów i władzy; wartości duchowych (autorytetu, uznania, prestiżu).

Sposób pojmowania idei sprawiedliwości społecznej zależy od właściwości kręgu cywilizacyjno-kulturowego,

klimatu epoki, interesów i mentalności poszczególnych grup społecznych, narodów, wspólnot wyznaniowych,

regionalnych i od lokalnych tradycji. Sposób i stopieo realizacji tej idei zależy nie tylko od jej interpretacji —

odmiennej w poszczególnych grupach ze względu na specyfikę ich interesów i mentalności — ale również od

układu sił politycznych.

Stosowanie prawa polega na podejmowaniu przez kompetentny organ paostwowy wiążących, indywidualnych i

konkretnych decyzji prawnych na podstawie obowiązujących norm prawnych.

Przestrzeganie prawa oznacza zastosowanie się przez adresata normy prawnej do znajdujących się w dyspozycji

normy prawnej zakazów i nakazów, czyli obowiązków płynących z normy.

CZYM JEST PRAOSTWO PREROGATYWNE I JEGO PRZYKŁADY

Paostwo prerogatywne, niedemokratyczne paostwo, w którym władza nie dopuszcza do stosowania

ograniczających ją norm prawnych. W takim systemie istnieją normy ograniczające działania paostwa,

stwarzające możliwośd dochodzenia swoich praw przed sądami, odwoływania bezprawnych decyzji organów

paostwa, lecz są to martwe zapisy. Paostwo, dysponując całym aparatem przymusu, ignoruje przepisy prawne

ograniczające jej działanie. Paostwo prerogatywie posiada często bardzo demokratyczne przepisy w systemie

prawnym. Przepisy te są jednak albo w ogóle nie stosowane albo uzupełniane innymi, blokującymi

demokratyczne zapisy, normami prawa. Paostwo prerogatywne jest przeciwieostwem paostwa prawa. Np. Polska

za czasów komunizmu.

PODSTAWY PORZĄDKU PRAWNEGO W PAOSTWIE (KONSTYTUCJA, JEJ CECHY, FUNKCJE, GWARANCJE

KONSTYTUCYJNOŚCI PRAWA, ŻRÓDŁA PRAWA)

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej – najważniejszy akt prawny (ustawa zasadnicza) Rzeczypospolitej Polskiej,

uchwalony 2 kwietnia 1997 roku przez Zgromadzenie Narodowe, zatwierdzony w ogólnonarodowym referendum

25 maja 1997 roku. Wszedł w życie 17 października 1997. Konstytucja złożona jest z preambuły i 13 rozdziałów, w

tym 243 artykuły.

Cechy konstytucji jako ustawy zasadniczej

SZCZEGÓLNA TREŚD- Konstytucja reguluje całokształt kwestii ustrojowych paostwa. Określa:

• ogólne zasady ustroju paostwa

4

• ustrój naczelnych organów paostwa, zakresu ich kompetencji i wzajemnych relacji

• podstawowych praw, wolności i obowiązków jednostki

Najobszerniejsze rozdziały poświecone są zasadom ustroju paostwa, oraz wolnościom, prawom i obowiązkom

człowieka.

SZCZEGÓLNA FORMA KONSTYTUCJI- polega na szczególnej nazwie jak również na szczególnym trybie

powstawania.

Projekt konstytucji przygotowywany jest przez specjalne ciało polityczne pozostające poza systemem komisji

parlamentarnych ( nadzwyczajna komisja, gremium polityków i ekspertów).

Uchwalenie konstytucji wymaga uzyskania szczególnej większości i szczególnego kworum. Niekiedy konstytucja

musi zostad poddana pod referendum.

SZCZEGÓLNY TRYB ZMIANY- konieczne jest uchwalenie ustawy o zmianie konstytucji (ustawy konstytucyjnej).

Odrębnośd proceduralna wyraża się w:

• ustanowieniu szczególnych wymogów większości i kworum, a czasem w ustanowieniu innych podmiotów w

uchwalaniu poprawki konstytucyjnej

• ustanowieniu kilku procedur zmiany konstytucji

• ustanowieniu zakazu zmiany konstytucji w pewnych sytuacjach bądź okresach

Konstytucja może byd zmieniona tylko szczególną ustawą uchwaloną (kwalifikowaną) większością głosów.

Niektóre konstytucje ustanawiają kilka procedur swojej zmiany. Najbardziej typowe jest odróżnienie zmiany

konstytucji (wprowadzenie pojedynczych poprawek do tekstu- wyłącznie przez parlament) od rewizji konstytucji

(zmiana o charakterze całościowym). Rewizja konstytucji może wymagad potwierdzenia w referendum.

W wielu krajach niedopuszczalna jest zmiana konstytucji w czasie obowiązywania stanu wyjątkowego lub

wojennego.

SZCZEGÓLNA MOC PRAWNA- najwyższe miejsce w systemie norm prawa stanowionego.

• jest aktem najwyższym

• wszystkie inne akty normatywne muszą byd z nią zgodne, nie mogą byd sprzeczne.

Sprzecznośd może przybierad:

- charakter materialny- takie ukształtowanie treści normy, że nie jest możliwe jednoczesne wykonanie tej normy i

normy konstytucyjnej

- charakter proceduralny- przepis lub akt został wydany w sposób naruszający uregulowania konstytucyjne

- charakter kompetencyjny- gdy akt lub norma prawna została wydana przez podmiot, któremu konstytucja nie

przyznała w tym zakresie kompetencji

• akty normatywne muszą przyjmowad treści w jak najpełniejszy sposób urzeczywistniając postanowienia

konstytucji

5

FUNKCJE

1)Funkcje prawną - polega ona na możliwości pełnienia przez konstytucję roli aktu prawnego w zakresie

stosunków politycznych, społecznych i gospodarczych, które są przez nią regulowane.

2)Funkcję stabilizacyjną (petryfikującą)- utrwalenie czegoś w pewnej niezmiennej formie

3)Funkcję programową (dynamiczną)- konstytucja musi byd otwarta na przyszłośd i wyznaczad cele

4) Funkcja integracyjną – czyli stymulowanie obywateli z paostwem, u którego podstaw leży konstytucja

5)Funkcja organizatorską- czyli taką w której konstytucja określa zasady organizacji i funkcjonowania paostwa

oraz jego struktury wewnętrznej

6)Funkcję wychowawczą- ma ona dwojaki cel: upowszechnienie jednych wartości, zasad i idei, a jednocześnie

stymuluje przyjmowania nowych.

Zgodnie z artykułem 87 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej źródłami powszechnie obowiązującego prawa

Rzeczypospolitej Polskiej są:

Konstytucja,

ratyfikowane umowy międzynarodowe,

ustawy,

rozporządzenia,

akty prawa miejscowego (na obszarze działania organów, które je ustanowiły).

Dla źródeł prawa krajowego charakterystyczne jest ich hierarchiczne uporządkowanie. Konstytucja ma zawsze

pierwszeostwo przed ustawami, potem są ratyfikowane umowy międzynarodowe, a te zawsze mają

pierwszeostwo przed rozporządzeniami. Te natomiast mają pierwszeostwo przed aktami prawa miejscowego -

działają one na obszarze działania organów, które je ustanowiły.

ZASADY KONSTYTUCYJNO-PRAWNE PAOSTW DEMOKRATYCZNYCH

zasada suwerenności narodu - lud, jest suwerenem w paostwie i od niego wywodzi się władza i polityczna

legitymizacja.

zasada legalizmu - postępowanie zgodne z obowiązującym prawem.

zasada pomocniczości - obowiązkiem społeczności jest wspomaganie jej części składowych w naturalnym

rozwoju.

zasada społecznej gospodarki rynkowej – stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej

Polskiej

zasada republikaoskiej formy paostwa (nazwa: Rzeczpospolita)

zasada reprezentacji politycznej

6

zasada demokratycznego paostwa prawa

zasada podziału i równowagi władzy – władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza. Wszystkie trzy

rodzaje władzy powinny byd równorzędne, niezależne od siebie i jednocześnie nawzajem się kontrolowad.

zasada pluralizmu społecznego - różne grupy mają prawo wyrażad swoje interesy, w tym zwłaszcza mied

udział w sprawowaniu władzy.

zasada zrównoważonego rozwoju - jakośd życia na poziomie na jaki pozwala obecny rozwój cywilizacyjny

zasada sprawiedliwości społecznej

zasada bezstronności religijnej, światopoglądowej i filozoficznej władz publicznych – neutralnośd

światopoglądowa paostwa

LEGITYMIZACJA – to uprawnienie rządzących do podejmowania wiążących decyzji przy równoczesnej aprobacie

rządzonych. W paostwach demokratycznych najbardziej rozpowszechnione są wolne wybory.

MODELE OCHRONY KONSTYTUCYJNOŚCI PRAWA

1. Kontynentalny

2. Amerykaoski