Konstytucyjna zasada

demokratycznego państwa

prawnego

Prawne podstawy bezpieczeństwa W-2

2

Konstytucja 3 maja, 1788
Królestwo Polskie, 1815
Mała Konstytucja, 20 lutego 1919
Konstytucja marcowa, 17 marca 1921
Konstytucja kwietniowa, 23 kwietnia 1935
Mała Konstytucja, 19 lutego 1947
Konstytucja PRL, 22 lipca 1952
Mała Konstytucja, 8 grudnia 1992
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, 16 lipca
1997.

Z którego roku obowiązuje w Polsce

konstytucja?

Ile ich było i która była pierwsza?

3

4

5

6

…..ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej

Polskiej jako prawa podstawowe dla państwa

oparte

na

poszanowaniu

wolności

i

sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu

społecznym oraz na zasadzie pomocniczości

umacniającej uprawnienia obywateli i ich

wspólnot.

Wszystkich,

którzy

dla

dobra

Trzeciej

Rzeczypospolitej tę Konstytucję będą stosowali,

wzywamy, aby czynili to, dbając o zachowanie

przyrodzonej godności człowieka, jego prawa do

wolności i obowiązku solidarności z innymi, a

poszanowanie tych zasad mieli za niewzruszoną

podstawę Rzeczypospolitej Polskiej.

7

• Demokracja - Demokracja (gr. "rządy ludu", od

wyrazów demos "lud" + krateo "rządzę") – ustrój

polityczny, w którym źródło władzy stanowi wola

większości obywateli, przy respektowaniu praw

mniejszości.

• Obecnie powszechną formą ustroju

demokratycznego jest demokracja parlamentarna.

Gwarantem istnienia demokracji parlamentarnej jest

konstytucja (wyjątki Izrael oraz Wlk. Brytania, nie

posiadające konstytucji spisanej w jednym akcie).

• Demokracja ma swój początek w Starożytnej Grecji.

Demokracja została nazwana ostatnią formą rządów

i rozpowszechniła się znacząco wokół globu.

Konstytucyjna zasada demokratycznego państwa prawnego

8

Konsekwencje istnienia ustroju państwa prawnego

• Art. Konst. Ustanawia jako podstawową zasadę ustroju

polit. zasadę demokratycznego państwa prawnego.

• Art. 2. Rzeczpospolita Polska jest

demokratycznym

państwem prawnym

, urzeczywistniającym zasady

sprawiedliwości społecznej.

• Państwo prawne – to podział władzy, konstytucjonalizm,

legalność, prymat ustawy, zakaz retroakcji,

dopuszczenie ingerencji w sferę wolności i własności

jednostki wyłącznie na podstawie upoważnienia

ustawowego, sądową kontrolę władzy wykonawczej,

odpowiedzialność odszkodowawczą państwa.

• Państwo prawne to rządzone przez prawo. Prawo jest

ponad instytucją państwa, a podstawą są rządy PRAWA

a nie LUDU. Władza ma respektować swoje prawo w

sferze stanowienia i stosowania. Wszystkie sprawy

rozpatrywane są indywidualnie przez organy państwa

na podstawie norm ogólnych i abstrakcyjnych.

9

• Art. 7. Organy władzy publicznej działają na

podstawie i w granicach prawa.

• Konieczność wykazania się legitymacją

prawną przy wykonywaniu wszelkiej władzy

publicznej. „To co nie jest organowi

zabronione jest dozwolone”. Obywatel nie

musi w swoich działaniach powoływać się na

podstawę prawną. Nie może jednak łamać

prawa. Nie można nakazywać obywatelowi

robić to co zabrania prawo. Naruszanie prawa

= naruszaniu konstytucji.

• Gwarantami są: Trybunał Konstytucyjny,

Rzecznik Praw Obywatelskich, Naczelny Sąd

Administracyjny i niezawisłe sądy.

• Związanie państwa prawem jest formalną

stroną państwa prawa w rozumieniu

materialnym tj. demokratycznego państwa

prawnego.

10

Elementy materialne państwa prawa

• Zagwarantowanie oraz poszanowanie praw i

wolności człowieka i obywatela, zasada

suwerenności, zasada pluralizmu politycznego,

kreowanie władzy przez okresowe wolne

wybory powszechne, idea państwa socjalnego

oparta na sprawiedliwości społecznej,

niezależny i niezawisły wymiar sprawiedliwości

kontrolujący władzę wykonawczą i

ustawodawczą oraz zasada samorządu.

• Demokratyczne państwo prawne to takie w

którym prawo odzwierciedla akceptowany

społecznie system wartości oparty na prawie

naturalnym i standardach prawa

międzynarodowego.

11

• Co to jest demokratyczne państwo

prawa?

• TK – „państwo prawne oznacza takie

państwo, którego organy działają na
podstawie i przy pomocy prawa.”

• „Demokratyczne państwo prawa – to

zbiorcze wyrażenie zasad z których
każda może stanowić samoistną
podstawę oceny konstytucyjności
ustaw i innych aktów normatywnych.

12

Nakaz lojalnego postępowania obywatela

Zobowiązania obywateli:

• Do posłuszeństwa dla porządku prawnego którego konstytucjonalność i

legalność jednostki może kwestionować na drodze prawnej, natomiast nie

może sprzeciwiać się prawu, kierując się przekonaniami bądź normami

religijnymi, dla ostatecznych rozstrzygnięć władzy publicznej;

• Do wierności wobec Ojczyzny – państwa.

Konstytucja przewiduje 6 obowiązków obywatela:

• Art. 83.

Każdy ma obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej.

• Art. 84.

Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w

tym podatków, określonych w ustawie.

• Art. 85.

Obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona Ojczyzny.
Zakres obowiązku służby wojskowej określa ustawa.
Obywatel, któremu przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne

nie pozwalają na odbywanie służby wojskowej, może być obowiązany do

służby zastępczej na zasadach określonych w ustawie.

• Art. 86.

Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi

odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady

tej odpowiedzialności określa ustawa.

13

Zakaz działania prawa wstecz

Gdy prawo zaczyna być tworzone przez organ państwowy, zaczyna się pojawiać

problem, jakie prawo: nowe czy stare, należy stosować w odniesieniu do danego

momentu czasu.

W nauce prawa są dwa przypadki uregulowania problemu intertemporalności w

odniesieniu do stosunków prawnych rozciągniętych w czasie:

• gdy nowa ustawa zostaje rozciągnięta na stosunki prawne ukształtowane pod

rządami dawnego prawa od chwili poprzedzającej jej wejście w życie, a więc zmienia

ocenę tych stosunków od chwili poprzedzającej jej wejście w życie.

• gdy nowa ustawa zostaje rozciągnięta na stosunki powstałe przed jej wejściem w

życie, ale tylko od chwili jej wejścia w życie.

• Zakaz działania prawa wstecz może opierać się na różnych uzasadnieniach.

Pierwszym było ujmowanie prawa jako regulatora przyszłych zachowań prawnych, co

oznacza, że prawo nie może oceniać na nowo, tego co już miało miejsce. Innym

motywem zakazu retroakcji jest ochrona praw nabytych, jeśli ktoś nabył określone

prawo, nie może to ulec zmianie. Zakaz retroakcji może mieć także swoje

uzasadnienie w teorii umowy społecznej Przez włączenie się do społeczności

jednostka ma zapewnić sobie bezpieczeństwo.

• Najbardziej dotkliwa dla adresatów jest sytuacja, gdy od momentu wejścia w życie

ustawy, z ich zachowaniem nie są już wiązane negatywne skutki prawne, np. jakiś

czyn przestaje być przestępstwem. Przy absolutnym stosowaniu zakazu działania

prawa wstecz, osoba która popełniła ten czyn przed wejściem w życie nowej ustawy

zostanie ukarana, zaś ta która popełniła go po wejściu tej ustawy w życie, nie, choćby

oba czyny zostały wykryte w tym samym czasie już po wejściu w życie nowej ustawy.

Stąd wynika najważniejsze ograniczenie zakazu retroakcji - powinien on być

stosowany tylko i wyłącznie do zmian niekorzystnych.

• Na gruncie obowiązującej Konstytucji z 1997 roku Trybunał Konstytucyjny

uznał - co do zasady - działanie prawa wstecz za naruszenie konstytucyjnej

zasady demokratycznego państwa prawnego (art. 2). W pewnych

okolicznościach retroakcja jest jednak dopuszczalna jeśli nie pogarsza

sytuacji prawnej obywateli.

14

Zasada ochrony praw nabytych

• Trybunał Konstytucyjny wypowiedział się także w sprawie stosowania

zasady ochrony praw nabytych. Sędziowie orzekli zakaz ingerencji w

prawa uzyskane słusznie i zgodnie z ideą sprawiedliwości społecznej.

Nie oznacza to jednak, że prawa nabyte nie są niezmienne. W

obecnym systemie normatywnym dopuszczalne jest ograniczenie, a

nawet pozbawienie praw nabytych za zgodą ustawy.

• Dodatkowe znaczenie będzie także miała zasada ochrony praw

nabytych, która oznacza, iż każdy, kto dane prawo nabył nie może

ich bezprawnie stracić a także nie mogą one być bez jego zgody w

żaden sposób modyfikowane.

• U podstaw praw nabytych znajduje się dążenie do zapewnienia

jednostce bezpieczeństwa prawnego i umożliwienia jej racjonalnego

planowania przyszłych działań. Konstytucyjna zasada ochrony praw

nabytych nie wyklucza stanowienia regulacji ograniczających lub

znoszących prawa podmiotowe. Ocena dopuszczalności wyjątków od

zasady ochrony praw nabytych wymaga, zdaniem Trybunału,

rozważenia na ile oczekiwanie jednostki dotyczące ochrony praw

nabytych jest usprawiedliwione, ponieważ zasada ochrony praw

nabytych chroni wyłącznie oczekiwania usprawiedliwione i

racjonalne.

• Zgodnie z ustalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego w

sferze praw emerytalno-rentowych zasadą ochrony praw nabytych

objęte są zarówno prawa nabyte w drodze skonkretyzowanych

decyzji, przyznających świadczenia, jak i prawa nabyte in abstracto

zgodnie z ustawą przed zgłoszeniem wniosku o ich przyznanie .

15

• Oceniając konstytucyjność określonego rozwiązania prawnego z

punktu widzenia zasady ochrony praw nabytych należy zdaniem

Trybunału Konstytucyjnego zwrócić uwagę na trzy kwestie.

• Po pierwsze - przedmiotem oceny przewidzianej w omawianej

zasadzie jest przysługujące już określonej osobie prawo

podmiotowe. Nie ma przy tym znaczenia czy prawo to zostało

nabyte na podstawie indywidualnego aktu organu władzy, czy

wprost na podstawie ustawy z chwilą spełnienia określonych w

niej przesłanek. Zasadą ochrony praw nabytych objęte są

zarówno prawa nabyte w drodze skonkretyzowanych decyzji

przyznających świadczenia, jak i prawa nabyte in abstracto

zgodnie z ustawą przed zgłoszeniem wniosku o ich przyznanie.

• Po drugie - z zasady ochrony praw nabytych nie wynika

(adresowany do ustawodawcy) zakaz zmiany przepisów

określających sytuację prawną osoby w zakresie, w którym

sytuacja ta nie wyraża się w przysługującym tej osobie prawie

podmiotowym.

• Po trzecie - ochrona praw nabytych nie ma charakteru

absolutnego. Możliwe są zatem odstępstwa od niej, przy czym

ocena dopuszczalności odstępstwa może być dokonana na tle

konkretnej sytuacji przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności.

Uzasadnieniem naruszenia zasady ochrony praw nabytych może

być w szczególności potrzeba zapewnienia realizacji innej

wartości istotnej dla systemu prawnego, choćby nie była ona

wprost wyrażona w tekście przepisów konstytucyjnych.

16

Ochroną nie są też objęte prawa nabyte niesłusznie lub
niegodziwie, a także prawa nie mające oparcia w założeniach
obowiązującego w dacie orzekania porządku konstytucyjnego.
Ingerując w prawa nabyte, prawodawca powinien umożliwić
zainteresowanym dostosowanie się do nowej sytuacji, w
szczególności poprzez wprowadzenie odpowiedniego vacatio
legis.
Ocena dopuszczalności ograniczeń praw podmiotowych
wymaga zatem rozważenia:
1) czy wprowadzone ograniczenia znajdują podstawę w innych
normach, zasadach lub wartościach konstytucyjnych,
2) czy nie istnieje możliwość realizacji danej normy, zasady lub
wartości konstytucyjnej bez naruszania praw nabytych,
3) czy wartościom konstytucyjnym, dla realizacji których
prawodawca ogranicza prawa nabyte, można w danej
konkretnej sytuacji przyznać pierwszeństwo przed wartościami
znajdującymi się u podstaw zasady ochrony praw nabytych,
4) czy prawodawca podjął niezbędne działania mające na celu
zapewnienie jednostce warunków do przystosowania się do
nowej reguły.

17

Zasada sprawiedliwości społecznej

Art. 65.
•

Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy.

Wyjątki określa ustawa.

•

Obowiązek pracy może być nałożony tylko przez ustawę.

•

Stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane.

•

Minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę lub sposób ustalania tej wysokości określa

ustawa.

•

Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego, produktywnego zatrudnienia

poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie

poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych.

Art. 66.
•

Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

•

Pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych

urlopów.

Art. 67.
•

Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze

względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego.

•

Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania

ma prawo do zabezpieczenia społecznego, którego zakres i formy określa ustawa.

Art. 68.
•

Każdy ma prawo do ochrony zdrowia.

•

Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy

dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych.

•

Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom,

kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku.

•

Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania

negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska.

•

Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży.

18

Zasada sprawiedliwości społecznej

Art. 69.

•

Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z ustawą, pomocy w

zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej.

Art. 70.

•

Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonywania

obowiązku szkolnego określa ustawa.

•

Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna. Ustawa może dopuścić świadczenie niektórych

usług edukacyjnych przez publiczne szkoły wyższe za odpłatnością.

•

Rodzice mają wolność wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne. Obywatele i

instytucje mają prawo zakładania szkół podstawowych, ponadpodstawowych i wyższych oraz

zakładów wychowawczych. Warunki zakładania i działalności szkół niepublicznych oraz

udziału władz publicznych w ich finansowaniu, a także zasady nadzoru pedagogicznego nad

szkołami i zakładami wychowawczymi, określa ustawa.

•

Władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia. W

tym celu tworzą i wspierają systemy indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla

uczniów i studentów.

•

Zapewnia się autonomię szkół wyższych na zasadach określonych w ustawie.

Art. 71.

•

Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny. Rodziny

znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne,

mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych.

•

Matka przed i po urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy władz publicznych,

której zakres określa ustawa.

Zasady art. 2 w polskiej Konstytucji są odpowiednikiem koncepcji państwa socjalnego

•

Nie może też nastąpić zredukowanie praw socjalnych poniżej poziomu zagwarantowanego

przepisami prawa międzynarodowego, w szczególności umów międzynarodowych

ratyfikowanych za zgodą Sejmu i Senatu. Zasady te nie są nigdzie usystematyzowane.

Należy do nich ochrona słabszych ekonomicznie jednostek i grup ludności wyrażająca się w

istnieniu odpowiednich zabezpieczeń społecznych i usług socjalnych świadczonych przez

państwo i różne wspólnoty samorządowe.

19

Zasada respektowania dobra ogółu

• Istotne jest to, że bez społeczeństwa, żylibyśmy w stanie natury, gdzie każdy z

nas miałby nieograniczoną wolność naturalną. Minusem takiej autonomii, jest to,

że zawiera się w niej ‘

prawo do robienia wszystkiego

’, a co za tym idzie wolność

do krzywdzenia tych którzy zagrażają instynktowi samozachowawczemu

jednostki.

Żeby uniknąć tej sytuacji, zgadzamy się na umowę społeczną, dzięki

której każdy zyskuje prawa obywatelskie w zamian za podporządkowanie się

prawu cywilnemu lub rządowi.

Najwyższa władza nie jest stroną umowy

społecznej, tylko jej beneficjentem i tym samym nie jest przez nią ograniczona.

• Zyskujemy prawa obywatelskie w zamian za zobowiązanie się do przestrzegania i

obrony praw innych, tym samym dobrowolnie ograniczając swobody własne.

Formułowanie obowiązku wynikającego z umowy społecznej jest często

identyfikowane z aktywnością policji lub samoobrony obywatelskiej.

• Ponieważ prawa wiążą się ze zgodą na umowę, ci, którzy nie wypełniają

zobowiązań np.. poprzez popełnianie przestępstw, ryzykują utratę części praw, a

reszta społeczeństwa powinna chronić się/być chroniona przed działaniami

przestępców.

Bycie członkiem społeczeństwa oznacza wzięcie odpowiedzialności

za przestrzeganie jego zasad, wraz z groźbą kary za ich pogwałcenie.

Ponieważ

większość ludzi obawia się tych, którzy mogą ich skrzywdzić i jednocześnie nie

zamierza krzywdzić innych, czuje się bezpiecznie mając świadomość istnienia

praw karzących szkodliwe zachowania. Zatem, społeczeństwo działa na zasadzie

dobra wspólnotowego.

• Niektóre prawa są określane jako negatywny obowiązek nakładany na innych. Na

przykład, podstawowe prawo własności wymaga powstrzymania się od zabierania

cudzej własności. Prawa mogą także obejmować pozytywne obowiązki, jak na

przykład obowiązek zwrotu skradzionej własności, co oznacza oddanie mienia

właścicielowi, kiedy znajduje się ono w cudzym posiadaniu (lub, we współczesnym

społeczeństwie, powiadomienie o tym policji).

Połączenie pozytywnych i

negatywnych praw jest niezbędne do stworzenia praktycznej umowy, która

chroniłaby interesy jednostki.

20

Zasada stabilnego i bezpiecznego prawa

Art. 7 Konstytucji zasada praworządności formalnej, czy też legalizmu.

Przepis ten stanowi, iż „organy władzy publicznej działają na podstawie

i w granicach prawa”. Obowiązujące prawo jest zatem jedynym

wyznacznikiem kształtowania sytuacji prawnej obywateli. Można

stwierdzić, że wszystko to co dla obywateli nie jest zabronione

jest dozwolone.  

• Prawo w tej sytuacji musi stać ponad państwem. Oznacza to, że byt

organów państwa, kompetencje i zakres ich działalności wyznaczają

wyłącznie normy prawne. Natomiast dla organów państwa: wszystko

to co nie jest organowi  dozwolone jest zabronione . Podkreślić

nadto należy, że powyższe wymogi odnoszą się zarówno do procesu

stosowania, ale także tworzenia prawa.

Obywatele muszą mieć

zapewnione zaufanie do procesu stanowienia prawa,  pewność, że

prawo stanowione przez państwo nie zaskoczy w sensie negatywnym

adresatów norm

. Opisywana tu reguła musi także gwarantować 

mechanizmy skutecznego dochodzenia ochrony przyznanych

uprawnień.

• W idei państwa prawnego niezwykle istotne są tzw. formalne gwarancje

praworządności, czyli przyznane obywatelom

instrumenty prawne

pozwalające na kontrolę poczynań organów państwa, poprzez

możliwość zaskarżenia w stosownym trybie decyzji tych organów do

niezawisłych sądów i trybunałów bądź też poprzez Rzecznika Praw

Obywatelskich.

Przynajmniej w pewnych granicach wyznaczonych np.

przez Europejską Konwencję Praw Człowieka i Podstawowych Wolności,

z 4.11.50r. w Rzymie ,  ale także prawo UE, dzisiaj istnieje możliwość

kontroli decyzji organów państwa przez organy sądownictwa

europejskiego. 

21

Zasada niezawisłości sędziowskiej

• System sądów musi być oddzielony organizacyjnie i uwolniony

personalnie od wpływu innych organizacji państwa. Jednak system

musi zapewniać wzajemne funkcjonowanie mechanizmów kontroli.

Sądy są organizacyjnie odrębne od innych organów państwa

(ograniczenia w obsadzie sędziów- Krajowa Rada Sądownictwa).

Nadzór dotyczy tylko strony administracyjnej nie orzekania i

sprawowany jest przez ministra sprawiedliwości. Orzeczenia może

kontrolować tylko są wyższej instancji (Sąd Najwyższy).

Niezawisłość sędziowska gwarantuje:

• Realizację prawa do sądu (zgłaszanie roszczeń);

• Prawo do ochrony sądowej (prawa i wolność jednostki);

• Trójpodział władzy i zasada demokratycznego państwa prawnego.

• Sędzia wolny jest od ingerencji osób trzecich i opiera się tylko na

zebranym materiale dowodowym, musi być bezstronnym;

Art. 178 Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i

podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.

• Sędziom zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie

odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków.

• Sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku

zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się

pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Art. 179 Sędziowie są powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej,

na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, na czas nieoznaczony.

22

Art. 180

•

Sędziowie są nieusuwalni.

•

Złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu,

przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego

woli może nastąpić jedynie na mocy orzeczenia sądu i tylko w

przypadkach określonych w ustawie.

•

Sędzia może być przeniesiony w stan spoczynku na skutek

uniemożliwiających mu sprawowanie jego urzędu choroby lub

utraty sił. Tryb postępowania oraz sposób odwołania się do sądu

określa ustawa.

•

Ustawa określa granicę wieku, po osiągnięciu której sędziowie

przechodzą w stan spoczynku.

•

W razie zmiany ustroju sądów lub zmiany granic okręgów

sądowych wolno sędziego przenosić do innego sądu lub w stan

spoczynku z pozostawieniem mu pełnego uposażenia.

Art. 181.

•

Sędzia nie może być, bez uprzedniej zgody sądu określonego w

ustawie, pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony

wolności. Sędzia nie może być zatrzymany lub aresztowany, z

wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego

zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku

postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się prezesa

właściwego miejscowo sądu, który może nakazać natychmiastowe

zwolnienie zatrzymanego.

23

Zasada nakazu określania przepisów karnych

Wymiar sprawiedliwości- działalność państwa realizowana przez niezawisłe sądy

polegająca na stosowaniu przepisów obowiązującego prawa do konkretnych

stanów faktycznych rozpoznawanych w sprawach karnych, cywilnych,

administracyjnych. Rozstrzygnięcia mają charakter wiążący i opatrzone są

autorytetem państwa, egzekwowanie realizowane jest z wykorzystaniem

przymusu państwowego.

Kodeks karny (K.k.) – akt normatywny stanowiący zbiór przepisów regulujących

odpowiedzialność karną obywateli państwa. W swojej części ogólnej określa

przede wszystkim definicję przestępstwa, zasady odpowiedzialności za

przestępstwo (w tym okoliczności wyłączające przestępność czynu), zasady

wymiaru kary ("okoliczności łagodzące"), zasady przedawnienia odpowiedzialności

karnej.

• Ustala katalog kar, środków karnych i środków zabezpieczających oraz środki

związane z poddaniem sprawcy próbie (jak warunkowe zawieszenie wykonania

kary). Polski kodeks karny określa ponadto formy stadialne przestępstwa

(przygotowanie, usiłowanie) i formy zjawiskowe przestępstwa (pomocnictwo,

podżeganie, sprawstwo).

• W swojej części szczególnej kodeks karny zawiera zwykle katalog czynów, które są

zabronione pod groźbą kary (typów przestępstw).

• Obecnie obowiązująca w Polsce ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny

(Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.) weszła w życie 1 września 1998 r.

zastępując ustawę z dnia 19 kwietnia 1969 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 1969 r. Nr

13, poz. 94, z późn. zm.).

• Kodeks karny składa się z 3 części:

• części ogólnej,

• części szczególnej,

• części wojskowej.

24

Zasada zakazu nadmiernej ingerencji ustawodawcy w prawa

jednostki

Art. 31.

•

Wolność człowieka podlega ochronie prawnej.

•

Każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych.

Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu

nie nakazuje.

•

Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i

praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy

są konieczne w demokratycznym państwie dla jego

bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony

środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw

innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i

praw.

Art. 32.

•

Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do

równego traktowania przez władze publiczne.

•

Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym,

społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.

Ograniczenia w zakresie korzystania z praw konstytucyjnych mogą

być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy gdy są konieczne

dla bezpieczeństwa lub porządku publicznego lub ochrony

środowiska, zdrowia i moralności lub wolności i praw innych

osób.

25

Nakaz praworządności wobec wszystkich organów, które

prawo stosują

Art. 87.

•

Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej

są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz

rozporządzenia.

•

Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej

są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa

miejscowego.

Art. 88.

•

Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa

miejscowego jest ich ogłoszenie.

•

Zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych określa ustawa.

•

Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w

ustawie są ogłaszane w trybie wymaganym dla ustaw. Zasady

ogłaszania innych umów międzynarodowych określa ustawa.

Art. 89.

•

Ratyfikacja przez RP umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie

wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:

•

1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,

•

2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w

Konstytucji,

•

3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,

•

4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,

•

5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga

ustawy.

26

Art. 90

• RP może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać

organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu

kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.

• Ustawa, wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o

której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3

głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz

przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy

ustawowej liczby senatorów.

• Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w

referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125.

Art. 91.

• Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dz.U. RP,

stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio

stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania

ustawy.

• Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną

w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da

się pogodzić z umową.

• Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez RP umowy konstytuującej

organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest

stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z

ustawami.

27

Art. 92.

• Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji,

na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w

celu jej wykonania. Upoważnienie powinno określać organ właściwy

do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do

uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu.

• Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać

swoich kompetencji, o których mowa w ust. 1, innemu organowi.

Art. 93.

• Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i

ministrów mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki

organizacyjnie podległe organowi wydającemu te akty.

• Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mogą one

stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz

innych podmiotów.

• Uchwały i zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgodności z

powszechnie obowiązującym prawem.

Art. 94.

• Organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy

administracji rządowej, na podstawie i w granicach upoważnień

zawartych w ustawie, ustanawiają akty prawa miejscowego

obowiązujące na obszarze działania tych organów. Zasady i tryb

wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa.